Een feitenonderzoek naar de praktijk van de vrije tekstkeuze

Transcriptie

1 Een feitenonderzoek naar de praktijk van de vrije tekstkeuze Samenvatting Afstudeerverhandeling Kerkelijke opleiding vanwege de Protestantse Kerk in Nederland te Utrecht Vak: Docent: Door: Praktische Theologie dr. R. Brouwer B. Jongeneel Alblasserdam, maart 2005

2 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. 2

3 Inhoud INLEIDING DE THEORIE VAN DE KEUZE UZE SITUATIE HISTORIE HEDEN ROOSTER OF VRIJHEID? IN DE FEITEN ONDERZOEK NAAR DE FEITEN ONDERVERDEELD SELECTIE VERHOUDING OUDE TESTAMENT / NIEUWE TESTAMENT PER PREDIKANT BIJZONDERE DIENSTEN WITTE EN ZWARTE PLEKKEN CONCLUSIES RESULTAAT SPREKENDE FEITEN? BALANS BLIJVEND AANDACHT GEVEN TOT SLOT IN GRAFIEK RECENT BIJLAGE 1 HUWELIJKSDIENSTEN NAAR HERKOMST...20 KEUZES PER PREDIKANT...21 CONCLUSIES

4 Inleiding Voor welke bijbelgedeelten en bijbelteksten wordt regelmatig gekozen om uit te preken? En waaruit wordt juist nauwelijks of nooit gekozen? Vanuit mijn luister-ervaringen en eigen (beperkte) preekervaring heb ik het idee dat er een bepaalde eenzijdigheid is in de vrije preektekstkeuze. Het was en is voor mij een intrigerende vraag wat er vanuit de Bijbel wel en wat er niet aan bod komt wanneer de keuze van de tekst voor de prediking vrij wordt gelaten.. Er wordt dus niet gewerkt met vaste preekteksten, zoals die in verschillende roosters aangereikt worden. Is de Preek-Bijbel niet veel dunner dan de werkelijke Bijbel? In het kader van de afronding van de kerkelijke opleiding heb ik een onderzoek verricht naar de praktijk van de vrije preektekstkeuze. Het onderzoek bestond uit twee onderdelen. Allereerst en historisch en theoretische benadering van het vraagstuk van de vrije tekstkeuze. Vervolgens heb ik de gegevens geanalyseerd van de gekozen preekteksten in ruim 1500 erediensten binnen één gemeente over een periode van 25 jaar. Het onderzoek richt zich op de praktijk in gemeenten die zich verwant weten met het gedachtegoed van de Gereformeerde Bond binnen de PKN. Zij staan in de theologische traditie van de Reformatie en de Nadere Reformatie en in de prediking vormt de Heilige Schrift de norm en wordt nauwe aansluiting gezocht bij de klassieken en de gereformeerde belijdenisgeschriften als spreekregel van de Kerk der Reformatie. Er wordt verlangd naar een bevindelijke prediking waarin doorklinkt dat men persoonlijk wordt aangesproken. Er is nadrukkelijke aandacht voor het persoonlijke geestelijke leven met de vraag naar een persoonlijke relatie met God door Jezus Christus, omdat vergeving van zonden ontvangen moet worden om tot eer van God te kunnen leven. Bij de totstandkoming van dit onderzoek hebben verschillende personen mij meer dan gewoon geholpen en daarom een enkel woord van dank. Ik dank allereerst de kerkenraad van de betreffende gemeente voor het beschikbaar stellen van hun informatie. Daarnaast dank aan mijn zwager, Arno Gebraad die een computerprogramma schreef om de gegevens gemakkelijk te kunnen invoeren en analyseren. Daarnaast dank aan mijn vrouw Jolanda die mij heeft geholpen met de invoer van een deel van de gegevens. Ook dank aan dr. Brouwer voor de enthousiasmerende begeleiding en dank aan vele anderen die mij met raad en daad hebben bijgestaan. Ik hoop dat de gegevens uit dit onderzoek zullen bijdragen aan een evenwichtige omgang met het Woord van God, zodat daardoor het Lichaam van Christus, de gemeenten, mogen groeien tot eer van God en heil van de mensen. 4

5 5

6 1 De theorie van de keuze 1.1 Situatie In de praktijk van de tekstkeuze is er een belangrijke en omvangrijke traditie die zich in de keuze van de tekst voor de prediking laat leiden door zogenaamde leesroosters en dus lezen volgens het principe van de lectio liturgia. Deze leesroosters, ook wel lectionaria genoemd, schrijven voor iedere zondag een bepaald bijbelgedeelte (of meerdere gedeelten) voor. Een andere belangrijke traditie in de Nederlandse kerken laat de keuze voor het te bepreken gedeelte geheel vrij, het zogenaamde principe van de lectio selecta. Tot slot is er het gebruik van de doorgaande lezing, de lectio continua, waarin een bepaald bijbelboek geheel wordt gelezen en bepreekt. Oorspronkelijk was het gebruik om te beginnen bij Genesis en door te lezen tot Openbaring om dan opnieuw te beginnen. Deze vorm komt niet of nauwelijks meer voor, wel komt het nog voor dat er een bepaalde periode achtereen uit één bijbelboek wordt gelezen. 1.2 Historie De liturgie zoals die vorm heeft gekregen in de christelijke kerk, heeft haar oorsprong in de synagoge. In de synagoge had men de gewoonte om op feestdagen vaste gedeelten uit de Schrift te lezen en verder werd door het jaar heen de Thora gelezen. In de vroege kerk werd de gewoonte uit de synagoge overgenomen om gedurende een kerkelijk jaar vaste lezingen te hanteren. De kerk voegde aan lezingen uit de apostelen en evangelisten toe. Er zijn echter geen duidelijke sporen van regionale/mondiale uniformiteit. Op het concilie van Nicea werden een aantal dagen van kerkelijke vieringen rond de christelijke hoogtijdagen vastgesteld en de lezingen in die perioden werden hierdoor beïnvloed.ten tijde van Karel de Grote werd op de synode van Mainz en Reims in 813 en een aantal perikopen en onderwerpen als verplichte stof vastgesteld. In 1570 werd op het concilie van Trente door Paus Paulus V het Missale Romanum voor de gehele kerk bindend verklaard. Zij gaat vooral terug op dertiende eeuwse boeken die de romeins-frankische en de pauselijke liturgie bevatten. Het wordt gevormd door een eenjarige cyclus en bevat de vaste en wisselende teksten voor de mis, dus de gebeden, de lezingen en de gezangen voor bepaalde zon- en feestdagen. De reactie van de hervormers was ook op het gebied van het kerkelijk jaar en de perikopenlezingen radicaal. Zwingli en Calvijn nemen afstand van het kerkelijk jaar. Zij vinden de zondag dé feestdag bij uitstek. Bucer, Bullinger, Calvijn en Zwingli voelde weinig of niets voor het volgen van de perikopenlezing, maar waren meer voorstander van de lectio continua en prediactio continua. In de praktijk van de calvinistische kerken won de vrijheid van de predikanten het van de binding aan een rooster, anders dan in de lutherse en anglicaanse kerken, die trouw bleven aan het (enigszins gewijzigde) 6

7 middeleeuwse leesrooster. Bij de Gereformeerden in Nederland bleef het accent van de liturgie sterk liggen op de prediking. Tot aan de jaren zeventig van de vorige eeuw was de vrije tekstkeuze kenmerkend voor de kerken van gereformeerde origine. Bij de keuze speelde wel het moment binnen het kerkelijk jaar een rol. 1.3 Heden De kerkorde van de PKN schrijft het gebruik van één van de bestaande leesroosters niet verplichtend voor. In het Dienstboek (1998) zijn een aantal leesroosters opgenomen. Het Gemeenschappelijke Leesrooster (GL) is daarvan het meest gebruikte rooster voor lezingen in de eredienst. Dit rooster is een bewerking van een aantal bestaande roosters. In de praktijk wordt er zeer verschillend omgegaan met de beschikbare leesroosters. Er zijn plaatsen waar een bepaald rooster nauwkeurig wordt gevolgd, op andere plaatsen heeft het een advies rol en gebruikt men het afwisselend. Elders spelen leesroosters geen enkele rol. 1.4 Rooster of vrijheid? Eén van de meest nadrukkelijke bezwaren tegen de vrije preektekstkeuze is de dreiging van willekeur en totale afhankelijkheid van de persoonlijke voorkeuren van een predikant. Bij vrije tekstkeuze is er het gevaar dat via eenzijdige tekstkeuze een zeer eenzijdige geloofsopvatting kan worden geventileerd. Er is dan een groot gevaar dat er uiteindelijk een zeer dunne en eenzijdige Bijbel overblijft. Soms klinkt het verwijt dat een leesrooster een voorganger dwingt tot het preken over een bepaalde tekst, maar dat dit onmogelijk is wanneer hij zelf niet wordt geraakt door die tekst. Een tekst kan pas dienen als preektekst, wanneer de voorganger zelf in een bepaalde tekst of passage de Stem van God heeft gehoord. Dit moment van de persoonlijke aanspraak door God ervaren, kan niet gebonden worden aan een bepaalde tekst uit een leesrooster, zo is de gedachte. Wordt door het volgen van een rooster de vrijheid van de Geest van God niet ingeperkt, omdat de boodschap van God op dat moment uit die tekst moet komen. Het is de Geest die leidt in de grazige weiden van het Woord en van daaruit Zelf tot de gemeente spreekt (Open. 2:7). De vrije tekstkeuze kan alleen maar op een verantwoorde manier geschieden wanneer de prediker persoonlijk met regelmaat de Schrift gestructureerd bestudeerd. Door zo met de Schrift bezig te zijn zal men telkens op zijn weg een tekst ontmoeten, die ons dermate aangrijpt, dat wij ons gedrongen gevoelen om er uit te prediken (Hoekstra 1973, ). 7

8 2 In de feiten 2.1 Onderzoek naar de feiten Om de theorie te kunnen spiegelen en het persoonlijke vermoeden van een bepaalde eenzijdigheid in de tekstkeuze te kunnen toetsen, heb ik een onderzoek verricht op basis van gegevens uit de praktijk. Als bron voor dit onderzoek dienden de gegevens van de preekbeurten die verzorgd zijn in een middelgrote gemeente van Hervormd Gereformeerde signatuur in het midden van het land. Sinds 27 april 1979 is daar aan de voorgangers gevraagd om de tekst van de preek te noteren in een notitieboek. Soms is alleen de perikoop of het hoofdstuk vermeld, op andere momenten is de notering meer specifiek met een bepaalde tekst of een deel van een tekst (bijv. Luk 2:34b). Gedurende de eerste jaren is soms ook het thema/de titel van de preek vermeld maar deze informatie is niet in dit onderzoek opgenomen. Ik wijs er op dat mijn onderzoek zich uitsluitend richtte op de bijbellezingen/preekteksten. De vraag naar de inhoud van de betreffende preken is een volgende stap is, die op basis van deze gegevens niet te zetten is. Vanwege de beperkte mogelijkheden rond dit onderzoek, was een selectie uit de totale informatie noodzakelijk. De vergelijking is uitgestrekt over een periode van 25 jaar en richt zich slechts op de morgendiensten, aangevuld met eventuele doordeweekse diensten en de diensten op de tweede feestdagen. De diensten van zondagavond zijn buiten beschouwing gelaten omdat de hoeveelheid te verwerken informatie aanzienlijk toe zou nemen en omdat deze diensten met grote regelmaat leerdiensten zijn. Bij deze diensten is meestal geen schriftlezing vermeld, maar een gedeelte uit de kerkelijke belijdenisgeschriften. 2.2 Onderverdeeld Van de 1526 lezingen die beschikbaar zijn, hebben 454 lezingen betrekking op diensten rond advent, lijdenszondagen of één van de gangbare christelijke feestdagen. 357 Lezingen komen van diensten met een nadere bijzonderheid (oud- en nieuwjaar, bid- en dankdag, doop en Avondmaal, etc.). Bij deze diensten is de keuze van de Schriftlezing wel naar thema beperkt, maar de keuze zou wel uit de gehele Bijbel afkomstig kunnen zijn. De overige 715 lezingen zijn afkomstig uit diensten waarin geen enkele nadere bijzonderheid is opgegeven en waarin de keuze dus werkelijk vrij was. In de onderzochte periode hebben 4 gemeentepredikanten de gemeente gediend. Van de onderzocht lezingen waren er 884 uit diensten door de eigen gemeentepredikant en 642 lezingen kwamen uit diensten die werden verzorgd door gastvoorgangers. De gegevens per dienst zijn zo uitgebreid en zo nauwkeurig mogelijk in de computer ingevoerd. Er kan dus worden geselecteerd op datum, op bijzonder karakter van een dienst, op diensten van de eigen gemeentepredikanten en die van gastvoorgangers. Natuurlijk ook per Bijbelboek of combinaties van Bijbelboeken. Voor de analyse heb ik veelal gebruik gemaakt van de meer gebruikte onderverdeling in negen 8

9 categorieën, namelijk Wet, Geschriften, Wijsheid, Profeten, Evangeliën, Handelingen, Paulus, Zendbrieven, Openbaring. In het onderzoek heb ik gekeken naar de verdeling van de lezingen tussen de bovengenoemde categorieën. Dat heb ik toegepast op het totaal, als ook op de verschillende sub-groepen, zoals advent, lijdenszondagen, avondmaal, etc. 2.3 Selectie Over het geheel van de Bijbel komt dat er op neer dat er bij 1526 lezingen, slechts uit 38,8% van de hoofdstukken in de Bijbel werd gelezen! Uit ieder gelezen hoofdstuk is gemiddeld 3,3 keer gelezen, terwijl 728 hoofdstukken geheel niet zijn gelezen. Wanneer het totaal van 1526 lezingen wordt bekeken, dan ziet het er in diagram als volgt uit: Wet Geschriften Wijsheid Profeten Handelingen Paulus Zendbrieven Openbaring Binnen het OT is de verdeling vrij evenwichtig tussen de verschillende categorieën. Binnen het NT krijgen, zoals te verwachten, vooral de Evangeliën veel aandacht. De brieven van Paulus volgen op een duidelijke tweede plaats. 2.4 Verhouding Oude Testament / Nieuwe Testament Het is niet verrassend dat er geconcludeerd moet worden dat er overduidelijk meer aandacht is voor het NT dan voor het OT. Het OT bevat 78,1% van de hoofdstukken en het NT 21,9%. Het aandeel van de lezingen is echter goeddeels andersom, met 27,3% van de lezingen uit het OT en 79,6% van de lezingen uit het NT. Dit is zowel bij de gastvoorgangers als bij de eigen predikanten het geval. Dit is ook te begrijpen vanuit het gedachteniskarakter van de diensten rond het 9

10 kerkelijke jaar. Echter, wanneer die invloed wordt uitgesloten, blijft het NT nog altijd duidelijk in de overhand. Wanneer de lezingen rond de diensten van het kerkelijk jaar niet mee worden geteld verschuiven de verhoudingen flink. Het grootste verschil is te vinden in het aandeel van de lezingen uit de Evangeliën. Dit aandeel gaat terug van 38% naar 29%. Dit verschil komt vooral ten goede aan het aandeel van Paulus en van het OT. Naast dat er naar de absolute aantallen kan worden gekeken, is er ook na te gaan welke hoofdstukken er worden gelezen. Dan blijkt dat van de hoofdstukken uit het OT 27,3% wordt gelezen en bij het NT 79,6%. Geschriften 22% Hoofdstukverdeling in de Bijbel totaal 1189 hoofdstukken Wijsheid 20% Profeten 21% Wet 16% Evangeliën 7% Hand. 2% Paulus 7% Openbaring 2% Zendbr. 3% Erediensten excl. huwelijk totaal 1526 lezingen Evangeliën 38% Profeten 9% Wijsheid 9% Geschriften 8% Wet 7% Zendbrieven Openbaring 7% 3% Handelinge n 8% Paulus 11% 2.5 Per predikant In de periode van 25 jaar waar de gegevens voor dit onderzoek op zijn gebaseerd hebben vier verschillende predikanten de bewuste gemeente gediend. In deze paragraaf wordt gekeken of er bij deze predikanten een bepaalde voorkeur is te vinden. Als gefingeerde namen geven wij de naam 10

11 van ds. Alebeek die 4½ jaar in deze gemeente stond, ds. Bink die er ruim 5 jaar stond, ds. Cools was een krappe 5 jaar aan de gemeente verbonden. Tot slot ds. Van Dulst, die de gemeente 8 jaar diende. Alle diensten, behalve de huwelijksdiensten, zijn meegeteld. In onderstaande grafiek worden de percentages weergegeven van de keuzes die de predikanten hebben gemaakt uit de verschillende categorieën. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ds. Van Dulst en ds. Cools geven naar verhouding meer aandacht aan het OT dan de andere twee; respectievelijk 37% en 39% van alle lezingen. Voor alle vier geldt dat de Evangeliën duidelijk de meeste aandacht krijgen. Bij ds. Cools is dit het minst, 36% terwijl het bij ds. Bink 47% van alle lezingen betrof. De overige categorieën worden niet altijd even gelijkmatig verdeeld. Ds. Bink lijkt de meest gelijkmatige keuze te maken uit de overige categorieën. Ds. Van Dulst heeft in verhouding tot de anderen veel gekozen uit de Wijsheid en uit de Profeten, maar minder lezingen uit Paulus gekozen. Bij ds. Alebeek waren er twee zwaartepunten naast de Evangeliën, namelijk de Geschriften en Paulus. Door de loop van de tijd zou gezegd kunnen worden dat Paulus wat aan aandacht heeft ingeboet en de profeten meer en meer aandacht kregen. Het aandeel van Openbaring schommelt slechts tussen de 2% en 4%. Handelingen is vrij constant met een aandeel tussen 5% en 8%, en die getallen gelden ook voor de Wet. Er zijn, zo blijkt, enige voorkeuren per predikant te ontdekken. Tegelijk wordt er naast de Evangeliën redelijk breed uit de andere geschriften gekozen. Voor de praktijk van het gemeenteleven kunnen de voorkeuren van de gemeentepredikant minder opvallend zijn dan nu lijkt, omdat er naast de gemeentepredikant ook regelmatig gastvoorgangers zijn. Verhoudingen van lezingen per predikant Alebeek Bink Cools Van Dulst per kwartaal I II III IV totaal aantal lezingen Eigen predikant 61% 60% 51% 58% Gastvoorganger 39% 40% 49% 42% 11 Wet Geschriften Wijsheid Profeten Evangeliën Handelingen Paulus Zendbrieven Openbaring

12 Uit deze gegevens lijkt te volgen dat wanneer de christelijke feestdagen naderen, de eigen predikant meer in de eigen gemeente is te vinden. De vorige grafiek gaf de procentuele verhoudingen weer. Wanneer het totaal van alle lezingen per predikant naar categorie wordt weergegeven, geeft dat het volgende beeld: Wet Geschriften Wijsheid Profeten Evangeliën Handelingen Paulus Zendbrieven Openbaring Alebeek Bink Cools Van Dulst 2.6 Bijzondere diensten Er is gekeken naar de lezingen voor de bijzondere diensten als advent, kerst, lijdenszondagen etc., maar ook rond de sacramenten etc. De lezingen rond oud- en nieuwjaar, bid- en dankdagen zijn vrij divers. Hier volgen alleen de gegevens rond de avondmaalsdiensten. Omdat de voorbereidingsdienst voor het Avondmaal een aantal keer s avonds is gehouden, hebben we bij de gegevens van 96 bedieningen van het Avondmaal de beschikking over 87 voorbereidingsdiensten. Ook voor deze diensten geldt dat ze nog al eens vallen op een Advent of Lijdenszondag, dit geldt voor 35 lezingen. Als het gaat om de samenstelling van de lezingen valt op dat Wet en Handelingen duidelijk minder dan gemiddeld aan bod komen (normaal gemiddeld resp. 7% en 8%). Er is juist extra aandacht voor Wijsheid en Profeten (normaal gemiddeld beide 9%). Opmerkelijk genoeg neemt ook het aandeel Paulus iets af (normaal 11%), terwijl in zijn brieven toch belangrijke passages over het avondmaal te vinden zijn. I Cor. 10 en 12 Lezingen bij voorbereiding en bediening HA totaal 182 Evangeliën Profeten 40% 15% Wijsheid 15% Geschriften 7% WetOpenbaring 2% 4% Paulus 9% Zendbrieven 7% Hand.1%

13 II Cor. 13 komen beide maar twee keer aan de orde. In overgrote meerheid van de gevallen werd rond het Avondmaal bij de voorbereiding uit hetzelfde of elkaar direct opvolgende hoofdstukken uit de Bijbel werd gelezen als tijdens de bediening en de nabetrachting. 2.7 Witte en zwarte plekken Er zijn een aantal bijbelboeken te noemen waaruit in het geheel niet werd gelezen. Verder zijn er bijbelboeken waaruit ieder hoofdstuk minimaal één keer werd gelezen, deze zijn kennelijk van een zeker (theologisch) belang. Aantal lezingen Uit alle hoofdstukken gelezen (incl. kerkelijk jaar) 198 Lukas 27 Efeze 25 Ruth 23 1 Petrus 17 1 Johannes 12 Filippenzen 8 2 Petrus 2 2 Johannes 2 Judas Niet uit gelezen 1 Kronieken Amos Obadja Nahum Habakuk Zefanja 2 Thessalonicenzen Filemon 3 Johannes Door de verschillende gegevens samen te voegen zijn er lijstjes op te stellen van bijbelboeken, bijbelhoofdstukken en enkele bijbelverzen waaruit vaak werd gelezen. Deze gegevens leveren een nader beeld op van de canon in de canon.. In schema: Bijbelboeken Hoofdstukken Verzen Genesis Psalm 84 Jes. 1:18 Ruth Mattheüs 5 Jes. 43:1 Psalmen Mattheüs 11 Matth. 2:11 Jesaja Mattheüs 25 Mark. 1:17 Mattheüs Markus 10 Joh. 15:5 Markus Lukas 15 Han. 4:12 Lukas Lukas 18 Hand. 7:55 Handelingen Johannes 14 Rom. 8:26 Romeinen Handelingen 9 Hebr. 9:27-28 Efeze Romeinen 8 1 Petr. 1:3 Filippenzen 1 Corinthe 15 1 Petr. 4:18 Hebreeën Hebreeën 11 Open. 3:20 1 Petrus 1 Johannes Openbaring 13

14 2.8 Conclusies Zoals werd verwacht blijkt dat de preekteksten voornamelijk uit een relatief klein deel van de Bijbel werden gekozen. Het goed reformatorische principe luidt Sola Scriptura. Uit de gegevens van dit onderzoek blijkt dat het daarbij echter niet automatisch ook gaat om het Tota Scriptura. Er blijkt duidelijk sprak te zijn van een canon binnen de canon. De witte vlekken in de Bijbel lagen in de volgende 11 bijbelboeken waaruit weinig (minder dan 20% v.d hoofdstukken) Leviticus, Jozua, Ezra, Nehemia, Esther, Job, Spreuken, 2 Samuël, 2 Kronieken, Jeremia, Ezechiël. Bij 1526 lezingen werd uit 9 Bijbelboeken geen enkele keer gelezen: 1 Kronieken, Amos, Obadja, Nahum, Habakuk, Zefanja, 2 Thessalonicenzen, Filemon, en 3 Johannes. Wanneer naar het niveau van de hoofdstukken wordt gekeken, dan blijkt dat uit 728 hoofdstukken geheel niet werd gelezen. Voor 287 van de 461 gelezen hoofdstukken geldt dat daar maar 1x of 2x uit werd gelezen. Er werd dus vrij eenzijdig gekozen en veel (84%) bleef ongelezen of bijna ongelezen (minder dan 3x). 14

15 3 Resultaat Als resultaat van het onderzoek blijkt er een lijst op te stellen van 92 hoofdstukken, waaruit in totaal 861 keer werd gelezen. Deze 92 hoofdstukken dragen zorg voor 56,4% van alle lezingen! Lijst op volg orde van bijbel boek Gen 17 6 Joh 3 9 Exo 2 6 Joh 4 8 Rut 1 8 Joh 6 10 Rut 2 9 Joh 11 5 Rut 4 5 Joh Sa 1 7 Joh Sa 3 6 Joh Sa 4 6 Joh Ko 17 5 Joh Ko 18 7 Joh Ko 4 7 Joh Psa Joh Psa Joh 21 8 Jes 53 5 Han 1 11 Jes 55 5 Han 2 45 Jon 1 6 Han 4 6 Mat 2 10 Han 7 5 Mat 4 6 Han 8 7 Mat 5 11 Han 9 9 Mat 7 6 Han Mat Rom 6 6 Mat 13 8 Rom 8 17 Mat Co 1 5 Mat Co 10 5 Mat Co Mat Efe 1 5 Mat Efe 2 5 Mar 1 13 Efe 4 6 Mar 5 7 Efe 6 5 Mar Flp 2 5 Mar 14 7 Col 3 5 Mar Ti 2 5 Mar Heb 10 5 Luk 1 19 Heb Luk 2 36 Jak 1 5 Luk 7 6 1Pe 1 7 Luk 9 6 1Pe 2 5 Luk Pe 4 5 Luk Pe 3 6 Luk Jo 4 6 Luk 19 7 Opn 1 6 Luk Opn 2 5 Luk Opn 3 8 Luk Opn 5 5 Joh 1 17 Opn 21 5 Joh 2 7 Opn

16 4 Sprekende feiten? 4.1 Balans De vraag die mij tot dit onderzoek bracht, was de vraag of de preekbijbel niet veel dunner blijkt te zijn dan de gewone Bijbel. Dit blijkt inderdaad het geval te zijn. Bij 1526 lezing kwam slechts 38,8% van de Bijbelhoofdstukken aan bod. Grote delen van de Bijbel kwamen niet of nauwelijks aan bod. Sommige passages zijn niet of minder geschikt voor een zondagse prediking, maar geldt dat voor alle 728 hoofdstukken waaruit niet werd gelezen? Is de verhouding tussen wat wel en wat niet werd gelezen wel voldoende evenwichtig? De gevonden resultaten kunnen gebruikt worden als richtsnoer om te bepalen wat er bijv. bij de catechese of bij verenigings- en kringwerk aan de orde gesteld kan worden. Moeten dat de bekende en belangrijke gedeelten zijn, of juist de minder bekende gedeelten? De gegevens zouden ook kunnen dienen als bron voor suggesties voor preekteksten, ook rond bijzondere diensten. 4.2 Blijvend aandacht geven De keuze van de preektekst is een zaak die onder aanroeping van de leiding van de Heilige Geest voor Gods aangezicht moet geschied. Daarbij wordt het verstand en de verantwoordelijkheid echter niet uit, maar juist ingeschakeld. Het is belangrijk dat de preektekskeuze een gewetensvolle afweging blijft! Ten dienste van deze verantwoordelijke rol zijn er vanuit de literatuur een aantal aandachtspunten te noemen: 1) Men moet letten op het moment van het kerkelijk jaar. 2) De verschillende kernen van het Bijbelse getuigenis moeten op een gestructureerde manier aan bod komen. 3) Men moet zich bewust zijn van persoonlijke voorkeuren en mogelijkheden. 4) Men moet rekening houden met de plaatselijke pastorale actualiteit van de beoogde gemeente. Ten dienst van dit laatste punt zal de voorganger alert moeten zijn op de pastorale nood van de gemeente en de geestelijke vragen die er leven. De predikant zal daarover dan ook regelmatig met het consistorie of met de kerkenraad kunnen spreken, juist óók over de preektekstkeuze. 4.3 Tot slot Uit de gegevens bleek dat maar een klein gedeelte van de gehele Schrift met regelmaat onder de aandacht komt. Veel blijft onder- of onbelicht. Dat hoeft niet erg te zijn, als de kernzaken maar voortdurend duidelijk blijven worden, namelijk Jezus Christus Die Zichzelven voor ons gegeven heeft, opdat Hij ons zou verlossen van alle ongerechtigheid, en Zichzelven een eigen volk zou reinigen, ijverig in goede werken. Titus 2:14. Voor predikanten en voorgangers ligt hierin een grote verantwoordelijkheid. 16

17 5 In grafiek De 1526 lezingen per bijbelboek verdeeld: Genesis Exodus Leviticus Numeri Deutronomium Jozua Richteren Ruth 1 Samuël 2 Samuël 1 Koningen 2 Koningen 1 Kronieken 2 Kronieken Ezra Nehemia Esther Job Psalmen Spreuken Prediker Hooglied Jesaja Jeremia Klaagliederen Ezechiël Daniël Hosea Joël Amos Obadja Jona Micha Nahum Habakuk Zefanja Hagaï Zacharia Maleachi Mattheüs Markus Lukas Johannes Handelingen Romeinen 1 Korinthe 2 Korinthe Galaten Efeze Filippenzen Kolossenzen 1 Thessalonicenzen 2 Thessalonicenzen 1 Timotheüs 2 Timotheüs Titus Filemon Hebreeën Jakobus 1 Petrus 2 Petrus 1 Johannes 2 Johannes 3 Johannes Judas Openbaring Tot zover het onderzoek. 17

18 6 Recent Inmiddels zijn ook de avonddiensten ingevoerd en is het aantal lezingen toegenomen tot 2605 lezingen. De verhoudingen tussen de negen categorieën wijzigen eigenlijk niet. De Evangeliën blijven met 38,5% absoluut aan te top staan Wet Geschriften Wijsheid Profeten Handelingen Paulus Zendbrieven Openbaring In schema: aantal totaal aantal gelezen 2606 hoofdstukken hoofdstukken 18 perc. hoofdstukken dat werd gelezen t.o.v. het totaal aantal gelezen/totaal aantal keer uit gelezen Als er wordt gepreekt, dan x % uit categorie. keer gelezen/ totale lezingen aantal Wet ,7% 180 6,9% Geschriften ,9% 197 7,6% Wijsheid ,0% 216 8,3% Profeten ,2% 241 9,2% OT 38,8% 32,0% Evangeliën ,6% ,5% Handelingen ,3% 203 7,8% Paulus ,6% ,3% Zendbrieven ,2% 166 6,4% Openbaring ,2% 80 3,1% NT 87,7% 68,0% Totalen Bij deze uitbreiding van de gegevens blijken inmiddels 588 hoofdstukken gelezen te zijn (46,5%). Tegelijk blijkt de overgrote meerderheid (380 van de 588) slechts een enkele keer gelezen te zijn (3 keer of minder). Wanneer gekeken wordt naar 8 of meer keren gelezen per hoofdstuk (dus minimaal eens in de 3 jaar,) dan blijken slechts 86 hoofdstukken deze score te halen

19 Over de totale periode zien de lezingen per categorie en opgedeeld naar de eigen en de gastpredikanten er als volgt uit: totaal eigen gast Wet Geschriften Wijsheid Profeten Evangeliën Handelingen Paulus Zendbrieven Openbaring totaal Erediensten zonder bijz. karakter totaal 2606 lezingen Evangeliën 39% Profeten 9% Handelingen 8% Wijsheid 8% Geschriften 8% Wet 7% Openbaring 3% Zendbrieven 6% Paulus 12% Per predikant zijn de lezingen als volgt: Predikant Alebeek Bink Cools Van Dulst Wet Geschriften Wijsheid Profeten Evangeliën Handelingen Paulus Zendbrieven Openbaring

20 Bijlage 1 Huwelijksdiensten Zoals al werd aangegeven zijn er uit de onderzoeksperiode van 25 jaar de gegevens van 182 huwelijksdiensten genoteerd. Deze gegevens verder in het onderzoek niet zijn betrokken, maar de resultaten worden in deze bijlage kort gepresenteerd. Er wordt gekeken naar de indeling per categorie en de verhoudingen tussen de bijbelboeken. Ook volgt een overzicht van de keuzes per gemeentepredikant. Naar herkomst De gekozen teksten zijn vooral afkomstig uit de categorie Wijsheid, namelijk 78x uit de Psalmen en 14x uit Spreuken. Uit Handelingen en Openbaring werd niet gelezen. Het valt verder op de categorie Evangeliën in tegenstelling tot de overige situaties bij de huwelijksdiensten niet oververtegenwoordigd is, maar met 7% precies gelijk is aan het aandeel van hoofdstukken in de Bijbel. De categorieën die het meest geschikt blijken te zijn voor huwelijksteksten zijn Wijsheid, Paulus en de Zendbrieven. Geschriften 8% Huwelijksdiensten op categorie totaal 182 Wet 10% Een overzicht naar aantal, van de bijbelboeken waar uit gekozen is. Het aantal lezingen uit de Psalmen bedroeg 78x en valt buiten de grafiek. 20 Wijsheid 53% Zendbrievn 7% Paulus 13% Profeten 2% Evangeliën 7% Genesis Exodus Numeri Deutronomium Jozua Ruth 1 Koningen 2 Kronieken Ezra Psalmen Spreuken Prediker Hooglied 20 Jesaja Jeremia Micha Lukas Johannes Romeinen 1 Corinthe Galaten Filipenzen Colossenzen 1 Thesselonicenzen 2 Thesselonicenzen Hebreeen 1 Petrus 1 Johannes

21 Keuzes per predikant In onderstaande grafiek staan de keuzes per predikant weergegeven, naar aantal. Het is niet bekend of er tijdens de periode van ds. Alebeek meer huwelijksdiensten zijn geweest. Er staan er 16 genoteerd. Bij ds. Bink staan er 61, bij ds. Cools 50 en bij ds. Van Dulst 30 genoteerd. De overige 25 diensten werden door gastvoorgangers verzorgd Lezingen per predikant totaal 157 Wet Geschriften Wijsheid Profeten Evangeliën 100% Handelingen 80% Paulus Zendbrieven 60% Openbaring 40% Verhoudingen van lezingen per predikant 10 20% 0 Alebeek Bink Cools Van Dulst Omdat het aantal diensten nogal verschillend is, staan ook de verhoudingen weergegeven. De keuzes blijken vrij divers te zijn. Het valt op dat de voorkeuren per predikant (bijv. de verhouding tussen OT en NT) niet zijn terug te vinden in de keuzes van de huwelijksteksten. De predikanten blijken sommige teksten meerdere keren gebruiken. Soms op één en dezelfde dag, soms ook ieder jaar één keer. Het komt 22x voor dat een gekozen tekst nog een keer wordt gebruikt door dezelfde predikant. Er zijn 10 teksten die 3x door dezelfde predikant worden gebruikt. Er zijn 4 teksten (Joz. 24:15c; Ps. 62:9c; Ps. 121:2; Gal.5:13c) die 4x worden gebruikt en Spr. 3:6 spant de kroon met 5x bij dezelfde predikant in een periode van vier jaar. Deze tekst werd ook door twee andere predikanten gebruikt (2x en 3x) en door één gastvoorganger. In 42 gevallen is er een unieke tekst gekozen die niet ook bij een andere huwelijksdienst gekozen werd. De overige 45 teksten werden ieder 2 of meer keer gekozen. Uit de gegevens komt het hiernaast staande lijstje met toppers naar voren. Deze 7 teksten leveren 24% van de huwelijksteksten. Van deze 7 komen er 4 uit de categorie Wijsheid. Conclusies Wat voor de gewone diensten geldt, blijkt ook bij de huwelijksdiensten te gelden. Er waren vele keuzes mogelijk, maar er werd een beperkte keuze gemaakt. Een flink deel van de gekozen teksten werd door meerdere predikanten gekozen als huwelijkstekst. Kennelijk zijn die teksten het meest geschikt. 21 0% Alebeek Bink Cools Van Dulst Aantal keer Tekst gekozen Spreuken 3:6 11x Psalm 32:8 6x Psalm 37:5 6x Deuteronomium 33:27a 5x Jozua 24:15 5x Psalm 128:1 5x Galaten 5:13b 5x