vissenfauna, 1. Inleiding en stratigrafische gegevens

Transcriptie

1 Med. Werkgr. Tert. Kwart. Geol. vol. 13 nr. 2 pp juni 1976 Stratigrafische terpretatie jongcozoische afzettg bij Rumst (Belgie, provcie Antwerp) beschrijvg e postmioce basisgrd aangetroff vissfauna, 1. Inleidg stratigrafische gegevs door J. Ceuster Borgerhout (België) Ceuster, J.. Stratigrafische terpretatie jongeozoische afzettg bij Rumst (België, provcie Antwerp) beschrijvg e postmioce basisgrd aangetroff vissfanna, 1. Inleidg stratigrafische gegevs. ((Stratigraphical terpretation of Late Cozoic posits near Rumst (Belgium, provce of Antwerp) and scription of the fishfauna from a post Mioce basal conglomerate, 1. Introductory remarks and stratigraphy)). Hed. Uerkgr. Tert. Kwart. Geol., 13 (2): 59 7Q» 1 T&b., 6 Figs. Leid, June A lithological scription of sedimts, posited on top of the Rupelian Boon Clay the area of Rumst, Reet and Terhag (south of Antwerp, Belgium) is giv, as well as an terpretation of the stratigraphy. Special atttion has be paid to a postmioce basal gravel, contag a very terestg fauna of sharks, bony fishes and other fossil remas. In a second part of this paper the fishes from this posit will be systatically scribed with the purpose to estimate the age of this basal posit. J. Ceuster, Te Boelaerlei 124, 2200 Borgerhout, België. Inhoud: Inleidg, p. 60 Locatie, p. 60 Profielbeschrijvg terpretatie stratigrafie, p. 60 Monstername, p. 68

2 60 Inleidg In het gebied t noord samvloeig Rupel Nete België, ongeveer 15 km zuilijk stad Antwerp, is er het landschap e bomverheffg, bestaan uit oligoce, mioce postmioce afzettg. Het maaiveld bereikt op ze plaats e hoogte omstreeks 30 m + Ost Peil volgs hoogtelijn op blad 15/7 Topografische Kaart België. Deze heuvel strekt zich uit over het grondgebied ge Rumst, Reet Terhag. Sds lange tijd word door amateurs beroepspaleontolog uit geheel West Europa haaietand bott dit gebied verzameld, welke voor e zeer groot el afkomstig zijn uit e postmioce basisgrd, dat zich bevdt afzettg op Klei Boom. Tot nu toe nog ge pogg onrnom om juiste ourdom dit basisgrd te bepal. Dit tracht ik ze studie te do, door midl e lithologische beschrijvg afzettg op Klei Boom door e systematisch onrzoek betreff vissfauna. Deze studie zou niet volledig zijn zonr mijn welgeme dankbetuigg aan heer P. Swd (Antwerp). Hij gaf me toestemmg groeve te betred, zodo geologische paleontologische gegevs te registrer. Mijn dankbaarheid gaat ook uit naar heer J. B. L. Michiels (Kalmthout, België), voor geologische formatie, het bijzonr naar her A. W. Janss M. d Bosch (bei Rijksmuseum Geologie Meralogie, Leid), voor het kritisch doorlez het manuscript. LOCATIE Voor e nar onrzoek jongcozoische afzettg op Klei Boom op e drietal plaats e lithologische profielbeschrijvg opgom, alle groeve Stefabriek Swd, Nieuwstraat, Rumst. Deze groeve strekt zich uit over het grondgebied ge Rumst, Reet Terhag België. De drie profiel (I), (II) (III) opgom bij overestemm punt op bijgaan situatieschets (Fig. 2). Deze drie profiel gev e algeme beeld verschill afzettg dit gebied. Er kunn plaatselijke verschill zijn dikt, afzettg kunn soms volledig ontbrek. Het contact Klei Boom is kel profiel (I) aanwezig. Gelijkaardige profiel opgom groeve Stebakkerij Landuyt te Terhag door De Hezel (1962, p. 220) door Hacquart & Tavernier (1946, p. 477). In Fig. 1 is aangegev waar het onrzoekgebied is geleg. PROFIELBESCHRIJVING EN INTERPRETATIE VAN DE STRATIGRAFIE Lithologische beschrijvg profiel I (verg. Fig. 2: I Fig. 3) Plaats: kleigroeve Stefabriek Swd, 1080 m zuid, 550 m oost kerk Reet, grondgebied gee Rumst, provcie Antwerp, België. Maaiveldhoogte: ca. 30 m + O.P. af blad (geschat 15/7 HOBOKEN Topografische Kaart België, schaal 1 : Metho: tijlijk gegrav ontsluitg jongcozoische afzettg voor ontwatergsdoeled. De Klei Boom 20 m 80 m zuilijker aan

3 Figuur 1. Liggg het onrzoekgebied. 61

4 62 Fig. 2. Situatieschets ontsluitg

5 5,00 6,75 6,90 11,80 12,30 13,85!,00 6,75 63 twee graaffront kleigroeve opge. Datum: februari Beschrijvg: 0,00 m donkerbru kleiig zand geelwit, fijn zand, door oxidatie verkleurd. Deze afzettg vertoont e fijne horizontale gelaagdheid. In het bovste el kom scheur voor, bovaan breed, onraan smal puntig, gevuld fijn wit zand, wellicht vorstwigg. Aan basis is er e dun (4 cm) laagje, bestaan uit grd grof zand. 5,00 5,35 m brugeel, matig grof zand, talrijke versprei, grijze, langwerpige horizontale kleilsjes lichte korrels. 5,35 5,95 m donkerbru, matig grof zand aan basis e horizon nestjes, bestaan uit geel, fijn zand, welke zeer onregelmatig vorm zijn. Verspreid grd komt ze afzettg voor. 5,95 m lichtgrijs, matig fijn zand, lichte korrels verspreid grd. 6,75 m donkergrijs, matig grof zand, zeer veel grd bestaan uit grijze, onregelmatige, zachte zwarte fosforietjes glauconietkorrels, zwarte gerol fosforietjes geron kwartskorrels hoekige silexbrokjes. De haaietand bott die massaal word aangetroff verton spor transport. Ze zijn goed bewaard. Kern afdrukk schelp, evals fragmt drijfhout (vaak door organism aangeboord) kom regelmatig voor. Kmerkd voor ze afzettg is het grote aantal concreties. 6,90 m donkergrijs, matig fijn zand. Aan top sterk glauconiethoudd. Van 10,40 tot 11,20 m geoxierd. 11,80 m donkergrijs, matig fijn zand, versprei mollusk (meestal doosjes bivalv) visrest (voornamelijk otoliet). Dit materiaal is door ontkalkg slecht bewaard. Aan top aan basis is er e conctratie bovvermeld materiaal waar te nem. 12,30 13,80 m grijsgro, kleiig zand. 13,80 m zwart, grof zand, gemgd klei. Verspreid grd, silexbrokk verspoel haaietand. 13,85 32,80 grijze klei; afwissel lag zandige vette klei. Van 17,30 tot m 17,80 is er e horizon septaria. Interpretatie: op grond lithologie sedimt kan volg stratigrafie voor het hierbov beschrev profiel word opgesteld 0,00 mmv: Holoce, geroer grond 6,75 mmv: JongCozoicum, diverse afzettg 13,85 mmv: Mioce, Anversi 13,85 32,80 mmv: Oligoce, Rupeli, Klei Boom

6 64 Lithologische beschrijvg profiel II (verg. Fig. 2: II Fig. 4) Plaats: kleigroeve Stefabriek Swd, 960 m zuid, 200 m oost kerk Reet, grondgebied gee Reet, provcie Antwerp, België. Maaiveldhoogte: ca. 30 m + O.P. (geschat af blad 15/7 HOBOKEN Topografische Kaart België, schaal 1 : Metho: tijlijke steilwand jongcozoische afzettg, ontstaan door werkzaamhed ter voorbereidg kleiafgravg. Datum: februari Beschrijvg: 0,00 m donkerbru kleiig zand. 4,00 m geelwit fijn zand, onraan donkergeel door oxidatie, fijne horizontale gelaagdheid. In het bovste geelte ze afzettg kom scheur voor, bovaan breed, onraan smal wit zand, wellicht vorstwigg. puntig, gevuld fijn 4,00 4,60 m geelbru tot gro, matig grof zand, sterk glauconiethoudd. Verspreid grd is aanwezig. Langwerpige lsjes bestaan uit fijn geel zand kom willekeurig voor. 4,60 4,75 m geelbru matig grof zand, sterk glauconiethoudd, zeer veel grd, bestaan uit grijze onregelmatige zachte fosforietjes zwarte glauconietkorrels, zwarte gerol fosforietjes, geron kwartskorrels hoekige silexbrokjes. De haaietand bott, die massaal word aangetroff,verton spor transport. 4,75 7,75 m grijs matig fijn zand, bovaan sterk glauconiethoudd. Interpretatie: 0,00 mmv: Holoce, geroer grond 4,75 4,75 mmv: JongCozoicum, diverse afzettg 7,75 mmv: Mioce, Anversi Lithologische beschrijvg profiel III (verg. Fig. 2: III Fig. 5) Plaats: kleigroeve Stefabriek Swd, 1090 m noord, 720 m oost kerk Terhag, grondgebied gee Terhag, provcie Antwerp, België. Maaiveldhoogte: ca. 30 m + O.P. (geschat af blaf 15/7 HOBOKEN Topografische Kaart België, schaal 1 : Metho: tijlijke steilwand jongcozoische afzettg, ontstaan door werkzaamhed ter voorbereidg kleiafgravg. Datum: februari Beschrijvg: 0,00 m donkerbru kleiig zand. 4,50 m geelwit fijn zand, e duilijke horizontale gelaagdheid. Van 3,00 m tot 3,20 m is er e blauwgrijze band, hier is ook e duilijke horizontale gelaagdheid waar te nem. Aan basis is ze afzettg sterk geoxierd. In het bovste elkom scheur voor, bovaan

7 7,75 65 breed, onraan e punt uitlopd, gevuld fijn licht vorstwigg. wit zand, wel 4,50 4,55 m brugro, matig grof glauconietzand, veel grof grd, bestaan uit grijze onregelmatige fosforietjes zwarte glauconietkorrels, zwarte gerol fosforietjes, geron kwartskorrels hoekige silexbrokjes. Grotere haaietand bott kom fragmtarisch voor. Klee visfossiel kom massaal voor. 4,55 8,55 m grijsgro, matig fijn zand, aan top sterk glauconiethoudd. Interpretatie: 0,00 mmv: Holoce, geroer grond 4,75 4,75 mmv: JongCozoicum, diverse afzettg mmv: Mioce, Anversi In het eerste hierbov beschrev profiel kom twee basisgrd voor, waar er direct op Klei Boom ligt, aan basis sedimt het Anversi. Uit otolietfauna (Gaemers, 1976, p. 17) blijkt, dat ze afzettg niet tot Zand Egem behoort. Ze zoud kunn gecorreleerd word Zand Kiel of Zand E Antwerp. nare stratigrafische terpretatie ze afzettg is op dit momt nog niet te gev. E twee basisgrd, dat ook het twee r beschrev profiel voorkomt, wordt aangetroff direct bov afzettg het Anversi, aan basis sedimt, hier aangeduid als jongcozoisch. Uit dit basisgrd komt het overgrote el dit groevecomplex verzamel fossiel. De haaietandfauna bestaat uit getransporteer verspoel elemt, die afkomstig zijn uit èoce oligoce, maar voornamelijk uit mioce E afzettg. zeer belangrijke vondst vorm twee tand Isurus hastalis (Agassiz, uit zelf onrkaak. Deze zijn zekerheid niet verspoeld. 1843), afkomstig Door e systematisch onrzoek ze fauna zal word getracht ourdom dit basisgrd zo nauwkeurig mogelijk vast te stell. Naast talrijke visstand word bott kleere grote walvisachtig zeehond massaal aangetroff, waarbij soms nog skeletelemt connectie wor ngevond. Zo bevdt zich collectie heer R. Marquet (Antwerp) e reeks 9 nekwervels. Ook collectie mevr. Van Gorp (Deurne) heer R. Duyndam (Wommelgem) bevd zich meerre wervelreeks. Ber landzoogdier direct bov het bovste el het basisgrd aangetroff. In collectie heer L. Peeters (Hobok) bevd zich drie ber afkomstig hertachtig. Behalve vertebratmateriaal word het bewuste basisgrd ook anre fossiel aangetroff, voornamelijk mollusk, vorm kern afdrukk concreties. In het materiaal kom zwarte, lichtgrijze brue kern voor. Ik dank heer A. W. Janss (Rijksmuseum Geologie Meralogie, Leid) voor het termer dit materiaal. De verschill soort die aangetroff zijn vermeld tabel 1. Het basisgrd bevat verspoel elemt, omdat tand verschill tertiaire afzettg herkd. Tevs bevat het autochthone elemt, gezi aanwezigheid skeletl connectie twee tand behor tot zelf

8 66 Figuur 3

9 67 Figuur 4 Figuur 5

10 68 onrkaak, zodat kan word aangom, dat het ook nog anre visrest bevat, welke niet verspoeld zijn. Indi nu visfauna ze afzettg zodanig kan word geanalyseerd door vergelijkg bek vissfauna's, zal het wellicht mogelijk word vast te stell welke faunaelemt het jongst zijn uit welke perio zij ongeveer afkomstig moet zijn. Hierme is dan tevs vrij grote nauwkeurigheid tijd afzettg het basisgrd vast te stell. E pogg hiertoe zal word onrnom het twee el dit artikel, na systematische beschrijvg aangetroff vissfauna. In het gebied RumstReetTerhag veranrt het basisgrd geleilijk kleur. In Rumst is het basisgrd donkergrijs, te Reet is ze afzettg geelof roodbru tot soms gro glauconiethoudd, te Terhag bevdt zich e zeer kompakte geconctreer grdlaag gro bru zand. Verrop naar Boom toe wordt het basisgrd weer donkerbru. Meestal komt kleur het basisgrd overe kleur bovligg afzettg op het basisgrd. Te Terhag komt het basisgrd slechts sporadisch voor. Het is hier zeer geconctreerd. Op twee plaats waargom, dat ze afzettg zich bovzij afzettg het Anversi had gegrav (Fig. 6). Hierdoor zijn twee geul ontstaan, waar e scheve gelaagdheid is waar te nem. Deze scheve gelaagdheid is ontstaan door e laterale geulopvullg zuid naar noord (Gaemers, 1973, p. 93). De top ze scheve gelaagdheid is door erosie verdw. Op plaats waar het basisgrd ontbreekt kom bovligg afzettg rechtstreeks op afzettg het Anversi. Op afzettg het Anversi klee scheurtjes, bovligg rgelijke plaats bevd zich bovzij gevuld fijn, geelwit zand afzettg, wellicht vorstwigg of droogtescheur. MONSTERNAME Het bestuer afgebeel materiaal is afkomstig uit mij eig collectie perio door mij het onrzoekgebied verzameld. Enkele zeldzame belangrijke stukk uit anre collecties geruild. Het basisgrd op afzettg het Anversi uitgefrav, zodat vele visfossiel gevond. Van 1 januari tot 4 juni 1971 alle te Reet gevond visrest verwerkt e kwantitatief onrzoek (zie el 2, tabel 2). Daar te Reet ge sedimtmonsters onrzocht, alle grotere visfossiel gevond. Het basisgrd te Terhag le zich daarteg uitstekd voor e kwantitatief onrzoek naar kleere visrest. Het is op ze plaats dat ik februari 1975 begonn b het basisgrd uit te zev. Het sedimt het basisgrd eerst gezeefd e maaswijdte 5 mm. De grotere vistand uit zeef gom, walvisbott fragmt grote kei verwijrd. Daarna gezeefd e maaswijdte 1 mm. Het bekom residu daarna water gewass om sedimtrest te verwijr. Deze ho lever e residu op 16,63 kg grd, visfossiel, kerntjes gastropod, nummuliet, schaalfragmt Lgula Balanidae op. De visfossiel uitgezocht geteld. Tabel 3 (zie el 2) is het resultaat dit onrzoek.

11 69 SOORT Protozoa, Foraraifera, Nummulitidae Crustacea, Decapoda (krabb) Crustacea, Cirripedia, Balanidae Brachiopoda, Inarticulata, Lgula Mollusca Glycymeris lunulata baldii Glibert & Van Poel, 1965 Pycnodonte paradoxa (Nyst, 1835) Arctica islandica (Lné, 1758) Glossus lunulatus (Nyst, 1835) Abra Thracia Turridae Gastropoda t. VOORKOMEN algeme algeme algeme algeme algeme OPMERKINGEN fragmt sam Pycnodonte paradoxa Abra concretie aangetroff fragmt, slechts volledige schaal gevond zwarte brue kern, vermoelijk afkomstig uit mioce Zand Antwerp, die dit gebied door erosie verdw zijn afkomstig uit het Rupeli, sam Abra Balanidae concretie aangetroff zwarte kern sam Pycnodonte paradoxa Balanidae aangetroff concretie zwarte kern Tabel 1. Overzicht aangetroff evertebrat uit het basisgrd jongcozoische afzettg SOORT VOORKOMEN OPMERKINGEN Protozoa, Foramifera, Nummulitidae sp. algeme Crustacea, Decapoda (krabb) Crustacea, Cirripedia, Balanidae algeme fragmt sam Pyanodonte paradoxa Abra concretie aangetroff Brachiopoda, Inarticulata, Lgula Mollusca Glyaymeris lunulata baldii Glibert & Van Poel, 1965 algeme algeme fragmt, slechts volledige schaal gevond zwarte brue kern, vermoelijk afkomstig uit mioce Zand Antwerp, die dit gebied door erosie verdw zijn Pyanodonte paradoxa (Nyst, 1835) afkomstig uit het Rupeli, sam Abra Balanidae concretie aangetroff Arctioa islandica (Lné, 1758) Glossus lurulatu8 (Nyst, 1835) zwarte kern Abra sam Pyanodonte paradoxa Balanidae aangetroff concretie Thracia sp. zwarte kern Turridae Gastropoda t. algeme 1

12 70 jongcozoische Anversi het (schematisch) afzettg Terhag te Contact afzettg 6. Figuur