3 Landschapsanalyse Het landschap van de geledingszone Kernkwaliteiten Stedelijke randen 21

Transcriptie

1 Begrens de steden en bestem de groene ruimte Dit is een uitgave van Directie Welzijn, Economie en Bestuur

2 Begrens de steden en bestem de groene ruimte 1

3 2

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Achtergrond en aanleiding Uitgangspunten voor ontwikkelingen Opgave Inzet en werkwijze kwaliteitsteam Resultaat 5 2 Plangebied geledingszone Begrenzing en zonering van het studiegebied Ontwikkelingen in de geledingszone Status Nationaal Landschap Vigerend beleid en ontwikkelingsvisie 10 3 Landschapsanalyse Het landschap van de geledingszone Kernkwaliteiten Stedelijke randen 21 4 Herijking integrale visie geledingszone Advies van het Kwaliteitsteam Zeeland Integrale ruimtelijke visie Uitwerking bolwerken Uitwerking boulevards Uitwerking agrarisch middengebied Uitwerking recreatieve routes Uitwerking route Landfront Vlissingen Uitwerking landgoederen 33 5 Conclusie en advies voor vervolg Conclusie herijking visie Advies voor vervolgtraject 35 3

5 4

6 1. Inleiding 1.1 Achtergrond en aanleiding Recentelijk zijn er in de geledingszone tussen Middelburg en Vlissingen meerdere gemeenschappelijke stedelijke voorzieningen gerealiseerd. De realisatie van de verschillende voorzieningen is een uitwerking van het Ruimtelijk Plan Stedelijk Gebied Walcheren De uitwerkingen en plannen voor het gebied worden uitgevoerd volgens het beleid dat is gebaseerd op de ontwikkelingsvisie Ieder uniek en samen sterk (Kuiper Compagnons, 1994) en de uitwerking daarvan in het plan Heerlijkheid van Walcheren (Kuiper Compagnons, 2004). In 2004 is de geledingszone als onderdeel van het hele eiland Walcheren aangewezen als Nationaal Landschap (Nota Ruimte, Ministerie VROM, 2004). Aansluitend op het voorgaande beleid en nieuwe ontwikkelingen formuleert het omgevingsplan Zeeland in 2006 voor de geledingszone beleidsmatig een aantal uitgangspunten wat betreft behoud van kwaliteit en mogelijkheden voor ontwikkeling (Provincie Zeeland, 2006). De voortschrijdende ontwikkelingen in de geledingszone en de veranderingen in het beleid vormen aanleiding voor het herzien van de bestaande visie en het verder uitwerken en vastleggen van de toekomstige kwaliteit van de zone tussen de steden Middelburg en Vlissingen. 1.2 Uitgangspunten voor ontwikkelingen Door verdergaande ontwikkelingen zal de ruimtelijke druk op deze overwegend groene en landelijke zone de komende jaren verder toenemen. Een eerste belangrijk uitgangspunt voor het inpassen van nieuwe ontwikkelingen blijft het beleid van handhaven en vormgeven van een scheidende groene zone. Het uitwerken van de status van Nationaal Landschap is een tweede belangrijk uitgangspunt. Daarbij gaat het in principe om het behoud en ontwikkelen van de kernkwaliteiten. Belangrijk cultuurhistorisch element in het gebied is het landfront Vlissingen. Een derde belangrijk uitgangspunt is het zorgvuldig afronden van de stedelijke gebieden Middelburg en Vlissingen, voor wat betreft de ruimtelijke kwaliteit en het stedelijke gebruik. Het gaat hierbij ook specifiek om het inpassen van nieuwe ontwikkelingen als de sportboulevard, de zuidwest kant van Middelburg en een mogelijke locatie voor het nieuwe ziekenhuis. 1.3 Opgave Om ook in de toekomst invulling te kunnen blijven geven aan deze uitgangspunten is een herijking van de ontwikkelingsvisie Ieder uniek en samen sterk en visie uitwerking Heerlijkheid van Walcheren nodig. Doel van een herijkte visie is een integrale uitwerking van de uitgangspunten en het hierop afstemmen en inpassen van de benodigde ontwikkelingen voor een periode van circa 30 jaar. In de uitwerkingen moeten ontwikkelingen aan de stadsranden, het versterken van de kernkwaliteiten van het landschap, het Landfront en andere lopende ontwikkelingen een plaats krijgen. 1.4 Inzet en werkwijze kwaliteitsteam Voor het opstellen van deze integrale visie is door het rijk, de provincie en de gemeenten Middelburg en Vlissingen intensief samengewerkt onder inzet van het kwaliteitsteam. De inzet van het kwaliteitsteam is daarbij gericht op het geven van een impuls aan de omgevingskwaliteit, het herijken van de visie en het geven van advies voor vervolg uitwerkingen in planvorming en uitvoering. 1.5 Resultaat Het resultaat is het onderliggende rapport met daarin een integrale visie met benodigde planuitwerkingen die dient als kader en leidraad voor verdere ontwikkelingen in de geledingszone. Deze visie is een gezamenlijk product van de provincie en de gemeenten Middelburg en Vlissingen en geeft invulling aan het beleid van rijk, provincie en gemeenten. 5

7 6

8 2. Plangebied geledingszone 2.1 Begrenzing en zonering van het studiegebied Het studiegebied van de geledingszone, zoals dat in deze visie gehanteerd wordt, grenst aan de noord- en zuidzijde aan de stadsranden van Middelburg en Vlissingen, aan de oostkant ongeveer aan de autosnelweg A58 en aan de westkant ongeveer aan de provinciale wegen N288 (Middelburg Koudekerke) en N660 (Koudekerke Vlissingen). De begrenzing van het plangebied is ruimer dan de begrenzing in het Omgevingsplan. De geledingszone is op te delen in de stadsranden van Middelburg en Vlissingen en een agrarisch middengebied. Walcheren en de ligging van de geledingszone. De begrenzing van het studiegebied. 7

9 Plangebied Inleiding geledingszone Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen 2.2 Ontwikkelingen in de geledingszone De stadsranden van Middelburg en Vlissingen veranderen voortdurend door verschillende bouwprojecten, het afronden van de stadsranden en het verder ontwikkelen van nieuwe intergemeentelijke voorzieningen. Op dit moment betreft het concreet een te realiseren sportboulevard (met sportvoorzieningen; welness; etc.), een mogelijke locatie voor een nieuw ziekenhuis en de projecten Souburg Noord, Tuindorp Noord, Arduin Abeele, Erasmuswijk Zuid, Torenvliet, Stromenpoort (reliboulevard). Het agrarische middengebied is veel minder aan veranderingen onderhevig. Het staat echter in toenemende mate onder druk door het oprukken van de stadsrand en de stedelijke voorzieningen. Voor het middengebied zijn vooral de kwaliteiten van het open en groene karakter, historische boerderijen en het cultuurhistorische relict van het Landfront van belang. 2.3 Status Nationaal Landschap De geledingszone tussen Middelburg en Vlissingen neemt een bijzondere positie in binnen het Nationaal Landschap. In deze zone is namelijk de stedelijke druk zeer hoog. Daardoor ontstaat er een zeker spanningsveld. Het gebied moet immers nieuwe stedelijke functies opnemen, maar ook een groene sfeer blijven uitstralen en tegelijkertijd recht blijven doen aan de kernkwaliteiten van het Nationaal Landschap. Kernkwaliteiten Walcheren uit het Omgevingsplan Zeeland Landschap * Stedelijk landschap; herkenbare structuur van verstedelijking die is gekoppeld aan de hogere ligging van kreekruggen; * Dijkenlandschap; agrarisch karakter met relatief grootschalige verkaveling en veelal beplante binnendijken; * Kreekruggen/poelgrondenlandschap; in het landschap herkenbare kreekruggen en open poelgebieden; * Natuurlandschap; bijzonder duinlandschap aan de noordwestzijde (o.a. de Mantelingen) en de zuidwestzijde (o.a. Kaapduinen); * Groen wonen landschap/recreatielandschap; bebost duinlandschap met (historische) landgoederen en buitenplaatsen. Uitgebreide recreatieve voorzieningen. Kernkwaliteiten Walcheren uit het Omgevingsplan Zeeland Cultuurhistorie * Strandwallenlandschap; duinen en zeedijken, paalhoofden langs de kust, buitenplaatsen; * Oudland; Middeleeuwse nederzettingspatronen, een groot aantal vliedbergen, contrast lager gelegen poelgronden en hoger gelegen kreekruggen; * Ringwalburgen; de historische burg Domburg; * Vestingsteden; de historische vestingstad Veere; * Landfront Vlissingen-Middelburg; goed bewaard gebleven onderdeel van Atlantikwall; * Bijzondere bouwwerken; historische boerderijen, stads- en dorpsgezichten en monumentale bebouwing in de kernen. 8

10 Plangebied Inleiding geledingszone Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen Kleinschalige openheid en groen karakter. Begrenzing Nationaal Landschap Walcheren. Druk van stedelijke ontwikkelingen op groene karakter. 9

11 Inleiding Plangebied geledingszone Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen 2.4 Vigerend beleid en ontwikkelingsvisie In het Ruimtelijk Plan Stedelijk Gebied Walcheren 2010, het Omgevingsplan Zeeland en in de Kwaliteitsatlas Middelburg 2030 wordt de geledingszone beleidsmatig unaniem aangeduid als een scheidende, open groene zone. Het beleid volgt verder de ontwikkelingsvisie Ieder uniek en samen sterk door beide steden af te ronden met een laatste stedelijke ontwikkeling en van de achterkanten, voorkanten te maken. Middelburg krijgt hierbij een `Boulevard`; en Vlissingen wordt afgerond met `Bolwerken`. Het huidige agrarische middengebied blijft open en landelijk. Kwaliteitsatlas Middelburg Ruimtelijk Plan Stedelijk Gebied Walcheren

12 Plangebied geledingszone Een Onderwijs adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen Ontwikkelingsvisie Ieder uniek en samen sterk (Kuiper Compagnons, 1994). Principe Plan Heerlijkheid van Walcheren (Kuiper Compagnons, 2004). Plan Heerlijkheid van Walcheren (Kuiper Compagnons, 2004). In het plan Heerlijkheid van Walcheren (2004) is aan deze ingrediënten een verdere uitwerking gegeven door: * Bolwerken uit te werken in de Bastions van lichaam en geest ; * De Boulevard uit te werken in een Boulevard van samenzijn ; * Het agrarische middengebied als Heerlijkheid met bloemenlint en waterkastelen in te vullen met aantrekkelijke groene elementen. Het stedelijke programma dat binnen de eerste twee onderdelen valt, is gericht op recreatie, natuur, educatie en cultuur. Aan de Vlissingse zijde is dit in de Bolwerken toegespitst op sport en aanverwante functies ( Bastions van lichaam en geest ). De Middelburgse zijde richt zich in de Boulevard op (maatschappelijke) dienstverlening en cultuur ( Boulevard van samenzijn ). De Bolwerken vormen één geheel, maar bestaan uit verscheidene vooruitgeschoven posten in het landschap. Alle nog te realiseren bolwerken moeten in programmatische, ruimtelijke en architectonische zin familie van elkaar zijn. Het eerst gerealiseerde bolwerk is een zwembad; opgebouwd uit verschillende volumes die worden omgeven door een grondwal, met een moderne vormgeving. Een tweede bolwerk krijgt invulling met een sportboulevard. De sportboulevard omvat de ontwikkeling van bebouwing voor wellness en dergelijke in combinatie met de aanleg van sportvoorzieningen en sportvelden in een geheel groen karakter. De Boulevard is een lineair element, gesitueerd op de overgang van stad naar landschap. De boulevard bestaat uit twee zones die samen de overgang van gesloten naar open, hoog naar laag en bebouwd naar onbebouwd vormen. Het deel het dichtst bij de stad heeft een meer stedelijk programma (dienstverlening). Het tweede deel faciliteert culturele en educatieve functies, waarnaast ruimte is voor toeval en eenmalige activiteiten. Een eerste boulevard (langs de Stromenwijk) kent een invulling met een brandweerkazerne, een kerkgebouw en een moskee. 11

13 12 Ganzenopvang Een advies Zeeland, het Kwaliteitsteam beheersgebiedsplan Zeeland voor ruime de jas geledingszone begrenzing Middelburg-Vlissingen

14 2. Dé OnderwijsAgenda 3. Landschapsanalyse Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen 3.1 Het landschap van de geledingszone Het huidige landschap van Walcheren is al ontstaan voor de Middeleeuwen toen door duinvorming en de aanleg van dijken de toenmalige schorren niet meer dagelijks konden overstromen. Deze omstandigheden maakten het mogelijk het gebied in cultuur te brengen, steden en dorpen te stichten, wegen aan te leggen en het in agrarisch gebruik nemen van de verschillende gronden. Door de eeuwen heen is het landschap steeds verder in cultuur gebracht door de landbouw, het groeien van de dorpen en de steden Middelburg en Vlissingen en de opkomst van recreatie en industrie. Ondanks deze veranderingen is het authentieke patroon nog grotendeels overeind gebleven en duidelijk herkenbaar. Veel van de waardevolle landschapskwaliteiten in de geledingszone zijn hierop terug te voeren. Structuur van kreekruggen. Woningen op kreekrug en open poelgebied. 13

15 Dé Landschapsanalyse OnderwijsAgenda Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen Beplantingstructuur. 14

16 Dé Landschapsanalyse OnderwijsAgenda Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen De overgebleven landgoederen en buitenplaatsen vormen waardevolle elementen in het landschap. De tussenliggende poelgronden zijn laaggelegen, gevoelig voor vernatting, open en kennen een gemengd gebruik van akkeren weidebouw. Rond 1900 kenden de poelgronden echter een zeer fijnmazig en verdicht stelsel van meidoornhagen. Door de inundatie in 1944, die bedoeld was om de Duitse bezetter te verdrijven, verdween bijna alle beplanting op het eiland Walcheren. Met de uitvoering van het Plan Snelcommissie ontstond een inrichting op Walcheren met een ruimere maat en schaal. Deze is nu nog terug te vinden in de karakteristieke en waardevolle opzet van de beplantingen. Kreekrug en poel zijn kenmerken van de ondergrond van Walcheren en spelen een landschapsvormende rol: dichte kreekrug versus open poel. 3.2 Kernkwaliteiten De voornaamste kernkwaliteiten van het landschap in de geledingszone zijn de besloten kreekruggen, de laagliggende en open poelgronden en het Landfront Vlissingen - Middelburg. De kreekruggen liggen als hogere zandruggen in het gebied. Op de kreekruggen liggen de dorpen, gehuchten (vaak in lintbebouwing), landgoederen, boerderijen en wegen en staan beplantingen die het kleinschalige karakter van de kreekruggen bepalen. De kreekruggen en beplantingen liggen in de geledingszone dicht bij elkaar, waardoor de maat van de tussenruimten relatief klein is. Hierdoor heeft het gebied tussen de beide steden een prettige menselijke schaal die uitnodigend is voor (recreatief) gebruik tussen de steden. Ook vroeger was dit al het geval door de vele landgoederen, buitenplaatsen en meidoornheggen, maar daarvan is intussen het meeste verdwenen. Een belangrijk cultuurhistorisch fenomeen in de geledingszone is het uit WOII daterende Landfront Vlissingen. Het Landfront Vlissingen - Middelburg ligt als een langgerekt lint van bunkers, open schootsveld en waterlopen midden in de geledingszone. Eveneens zijn het Kanaal door Walcheren en de spoorweg van betekenis. Beide snijden het gebied van de geledingszone doormidden en vormen een karaktervolle barrière. 15

17 Landschapsanalyse Naast de waardevolle historische bebouwingslinten is sporadisch nog authentieke aagrarische bebouwing aanwezig. 16

18 Landschapsanalyse Ligging van het Landfront Vlissingen. Het Landfront omvatte een met prikkeldraad geflankeerde tankgracht met hierin opgenomen tal van bunkers, die het havengebied, het vliegveld en West-Souburg omsloot en eindigde bij de duinen van Zwanenburg. Dit front is nog grotendeels intact en is hiermee uniek in West-Europa. 17

19 Landschapsanalyse Een Onderwijs adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen Het watersysteem in de geledingszone. Het grootste gedeelte van de geledingszone watert af op het Kanaal door Walcheren. Het stedelijke gebied van Vlissingen kent een eigen afwateringssysteem. 18

20 Landschapsanalyse 3. Aanpak proces Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen Op de kaart van Hattinga uit 1750 is tussen de steden Middelburg en Vlissingen een concentratie van omvangrijke landgoederen en buitenplaatsen aanwezig. De gevolgen van de inundatie in 1944, bedoeld om de Duitse bezetter te verdrijven. De verwoesting is groot en vrijwel alle beplanting op Walcheren sterft door de invloed van het zoute water. 19

21 Aanpak Landschapsanalyse proces Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen Na de oorlog is door de zogenaamde Snelcommissie Walcheren een plan voor de wederopbouw van het eiland ontworpen. Het plan maakte gebruik van de morfologische ondergrond om in te spelen op de toenemende schaalvergroting in de landbouw en het opkomende recreatieve gebruik. Onderdeel van het plan was het beplantingsplan voor de wegen. Hierbij gaat het om een stelsel van beplantingen waarin een bewuste hiërarchie werd aangebracht. De hoofdwegen op de kreekruggen werden uitgevoerd met royale laanbeplantingen. De kleinere landbouwweggetjes werden beplant met voornamelijk struiken, waaronder meidoorn. De wegen die in de poelgebieden werden aangelegd werden bewust onbeplant gelaten. Plan Snelcommissie Walcheren met profielen voor wegen op Walcheren. 20

22 Aanpak Landschapsanalyse proces Onderwijs Een adviesinvan dehet provincie Kwaliteitsteam Zeeland: Zeeland dé OnderwijsAgenda voor geledingszone Middelburg-Vlissingen Stedelijke randen De steden Middelburg en Vlissingen vormen de twee belangrijke randen van de geledingszone. Door een toenemende verstedelijking en groeiende bedrijvigheid zijn de steden steeds verder naar elkaar gegroeid. Opvallend daarbij is dat de overgang van de stedelijke enclaves naar de geledingszone soms vrij abrupt is, maar soms ook een waardevolle geleidelijke overgang kent met landgoederen en andere groenelementen. Door de toenemende verstedelijking staan de kernkwaliteiten van het landschap en het groene karakter van de geledingszone echter wel steeds meer onder druk. Het behoud en ontwikkelen van de kwaliteiten van de kreekruggen en poelgronden met de openheid, groene elementen en landelijke karakteristiek vragen daarbij nadrukkelijk om aandacht. Daarbij vragen ook nieuwe ontwikkelingen veel zorg voor inpassing of aanpassing aan omgeving om verstoring of aantasting van kwaliteiten te voorkomen toekomst Door een toenemende verstedelijking en groeiende bedrijvigheid zijn de steden Vlissingen en Middelburg steeds verder naar elkaar toe gegroeid, zie kaart omvang verstedelijk in resp. 1864, 1972, 2005 en toekomst. 21

23 22

24 4. Herijking integrale visie geledingszone 4.1 Advies van het kwaliteitsteam Zeeland Met de bestaande visie en planvorming, de aanpassingen in het beleid en de voorgaande analyse als uitgangspunten brengt het kwaliteitsteam advies uit voor de verdere ontwikkeling van de geledingszone. De opzet voor dit advies is gemaakt tijdens de workshop op 29 augustus 2007 met deelnemers van rijk, provincie, gemeenten en andere partijen (zie bijlage). Na de workshop heeft het kwaliteitsteam in samenwerking met rijk, provincie en gemeenten en met ondersteuning van Bosch Slabbers (bureau voor landschapsarchitectuur) en Kuiper Compagnons (bureau voor stedenbouwkunde en architectuur), het advies verder uitgewerkt in de vorm van een herijking integrale ruimtelijke visie voor de geledingszone. Sfeerimpressie van de workshop van het kwaliteitsteam. 23

25 Hoofdstuk Bijlage Herijking integrale 1 Deelnemers visie 1 geledingszone veldraadpleging Ganzenopvang Een advies Zeeland, het Kwaliteitsteam beheersgebiedsplan Zeeland voor ruime de jas geledingszone begrenzing Middelburg-Vlissingen Uitwerking van de ontwikkelingsvisie Ieder uniek en samen sterk. Schetsen van het kwaliteitsteam. Uitwerking van model: drie bolwerken van formaat en een groene ketting. 4.2 Integrale ruimtelijke visie De basis van de herijkte integrale visie voor de geledingszone bestaat uit het ruimtelijke concept: begrens de steden en bestem de groene ruimte. Het concept komt voort uit het vigerende beleid en de ontwikkelingsvisie. De uitwerking van het concept betekent het expliciet vastleggen van definitieve grenzen en het beëindigen van stedelijke uitbreidingen in de geledingszone én het maken van een hoogwaardige overgang van stedelijke randen naar de open, groene ruimte van het agrarische middengebied. Middelburg zet hierbij door op een afronding met een `Boulevard` en Vlissingen zet door in een afronding met `Bolwerken`. De afronding impliceert wel nadrukkelijker van de huidige achterkanten kwalitatief hoogwaardige voorkanten te maken met passende functies, maat en vormgeving. De Boulevard en `Bolwerken` vragen om een 24

26 Herijking integrale visie geledingszone zorgvuldige uitwerking en bijpassende landschappelijke inbedding. Hiervoor is het principe van rood voor groen nodig en heel bruikbaar. Voor het landelijke middengebied past naast behoud, een invulling met openheid en aantrekkelijke groene elementen onder de uitwerking Heerlijkheid met bloemenlint en waterkastelen. De uitwerking geeft invulling aan het Nationaal Landschap op deze specifieke locatie, beschermt tegen een verdere verstedelijking en opent mogelijkheden als stedelijk uitloopgebied. Naast een agrarisch gebruik passen hierbij ook nieuwe bestemmingen als wonen in het groen (landgoederen), natuur, water (berging vanuit landelijk en stedelijk gebied), biologische landbouw en recreatie en het accentueren van het Landfront. Het principe van rood voor groen kan mee dienen in de financiering van deze invulling. Een verdere uitwerking van het concept geeft concrete handvatten voor de uitwerkingen van het ruimtelijke beleid en de planvorming met aandacht voor keuze van passende functies en de bijpassende aard, schaal en vorm. Ruimtelijk concept: begrens de steden en bestem de groene ruimte. Integrale ruimtelijke visie van het kwaliteitsteam. Een perspectief uitwerking voor de stadsrand van Vlissingen (Soeters, 2007). 4.3 Uitwerking bolwerken Bij het afronden van Vlissingen met bolwerken gaat het niet om het letterlijk hergebruiken van de vormentaal van de vestingwerken, zoals Middelburg die al kent, maar om een moderne interpretatie van een dergelijke begrenzing en opzet. Bij de uitwerking gaat het om een beperkt aantal bolwerken die een duidelijke, markante en kwalitatief hoogwaardige afronding en begrenzing markeren. Daarbij bestaan de bolwerken uit een evenwichtig geheel met een bebouwingscomponent en een bijbehorende landschappelijke component. De bebouwing van de bolwerken is op te vatten als een hedendaags bastion. De bebouwing vormt de voorkant van de stadgrens en is gericht op het landelijke middengebied van de geledingszone. De land- 25

27 Herijking integrale visie geledingszone schappelijke component zorgt voor een zorgvuldige inpassing in het landschap door het gebruik van een robuust reliëfrijk grondlichaam. Bolwerken worden immers pas als zodanig ervaren als er sprake is van een duidelijk en stevig grondlichaam. De bolwerken moeten in de vormgeving overkomen als een kwalitatief hoogwaardig en samenhangend geheel met een bij voorkeur eigentijdse architectuur. De inpassing van de parkeerfunctie kan hierbij worden meegenomen door deze te verwerken in de bebouwing of in het grondlichaam. Rond de bolwerken is openheid gegarandeerd met functies als akker- of weidebouw, waterberging, natuur, e.d. In opzet dient de bebouwing tevens als financiële motor voor de realisatie van de landschappelijke component. Voor het uitwerken van de bolwerken gelden de volgende principes: * De bolwerken vormen een duidelijk afgeronde stadsgrens van Vlissingen en zijn markant en kwalitatief hoogwaardig; * De bolwerken vormen een evenwichtig geheel met een bebouwingscomponent en een bijbehorende landschappelijke component (met als basis een robuust reliëfrijk grondlichaam); * Gebouw, parkeren enbijbehorende grondlichaam vormen één integraal geheel; * De kwaliteit van de architectuur van de bolwerken en het landschap vraagt specifieke aandacht; * Rond de bolwerken is openheid gegarandeerd met functies als akker- of weidebouw, waterberging, natuur, e.d.; * De rode ontwikkeling financiert de bijbehorende landschappelijk component. 26

28 Herijking integrale visie geledingszone Het zwembad is het eerste Bolwerk, dat is uitgewerkt en gerealiseerd. Een extra accentueren van het geheel maakt het bolwerk meer markant en kwalitatief hoogwaardig. Een zorgvuldige inpassing van het bolwerk in het landschap door het gebruik van een robuust reliëfrijk grondlichaam. Bolwerken die een duidelijke, markante en kwalitatief hoogwaardige afrondingen en begrenzing markeren. 4.4 Uitwerking boulevards Aan de kant van Middelburg zorgt de ontwikkeling van een drietal boulevards voor een kwalitatief hoogwaardige begrenzing en afronding van de stad Middelburg. De boulevards bewerken een scherpe grens tussen stad en landelijk gebied. Elke boulevard bestaat uit een robuust groen kader van opgaande boombeplantingen met daar- 27

29 Herijking integrale visie geledingszone in een beperkt aantal gebouwen en is omringd door water. Voor elke boulevard is als richtlijn ongeveer 15% aan bebouwing mogelijk en ongeveer 30% aan onbeplante ruimte het best passend. In de boulevards passen diverse functies, waaronder wonen. De bebouwing in de boulevards doet denken aan follies en is op een passende wijze geplaatst. Een deel van de bebouwing kan bijvoorbeeld een oriëntatie hebben op het landelijke middengebied, een ander deel kan juist een meer interne oriëntatie krijgen. De boulevards komen over als een kwalitatief hoogwaardig en samenhangend geheel met een bij voorkeur eigentijdse architectuur (voor met name de bebouwingen). Het principe van rood voor groen kan mee dienen in de financiering van de beplantingen. Voor het uitwerken van de boulevards gelden de volgende principes: * De drie te ontwikkelen boulevards vormen een kwalitatief hoogwaardig en scherpe grens tussen stad en landelijk gebied; * De boulevard bestaat uit een robuust groen kader van opgaande boombeplantingen; * Per boulevard is als richtlijn ongeveer 15% aan bebouwing mogelijk en ongeveer 30% aan onbeplante ruimte; * Er zijn diverse passende functies mogelijk, waaronder wonen; * De samenhang van het geheel en kwaliteit van de architectuur vraagt specifieke aandacht; * De rode ontwikkeling draagt passend bij in de financiering van de beplantingen. In de uitwerking ligt één boulevard aan de westkant van het kanaal voor afronding van de Stromenwijk en liggen er twee boulevards aan de oostkant van het kanaal. De middelste boulevard vormt de afronding voor de Erasmuswijk en de wijk Reijershove, de meest oostelijke boulevard dient als afronding van de Mortiere. Rond bolwerken is openheid met akker- of weidebouw, waterberging, natuur, e.d. 28

30 Herijking integrale visie geledingszone 4.5 Uitwerking agrarisch middengebied In het agrarische middengebied tussen de stadsgrenzen kunnen de bestaande landbouwactiviteiten in principe gewoon blijven bestaan. Essentie voor het gebied is het handhaven en vormgeven van een scheidende groene zone tussen de steden Middelburg en Vlissingen. Daarnaast vragen de kernkwaliteiten van het landschap om behoud en versterking, is het gebied bij uitstek geschikt als stedelijke uitloop en past de introductie van nieuwe functies. Een combinatie hiervan geeft de geledingszone het benodigde robuuste karakter en kan het gebied laten ontwikkelen tot een soort landschapspark. Bij de uitwerking hiervan spelen het Landfront en de structuur van besloten kreekruggen en open poelgronden een voorname rol. Daarnaast gaat het ook om de beplantingen langs bedrijven, erven en wegen, natuurgebieden, landgoederen en andere elementen. Het verbeteren van de stedelijke uitloop vraagt om een vergroting van de toegankelijkheid door de aanleg van routes langs o.a. het Landfront en aansluitingen te maken op andere routes. Verder valt bij het introduceren van nieuwe functies in het gebied te denken aan natuurontwikkeling, waterberging (voor m.n. het stedelijke gebied) en het verbreden van de landbouw. De uitwerkingen kunnen in verschillende faseringen plaatsvinden. Dit is onder meer afhankelijk van de snelheid van veranderingen in het gebied en de druk vanuit de stadsranden. Voor de financiering van het geheel komen, afhankelijk van de onderdelen, afzonderlijke geldstromen in aanmerking. Daarbij liggen aanvullingen vanuit het principe van rood voor groen voor de hand. Belangrijk is verder het behoud en de ontwikkeling in samenwerking en afstemming te doen met de verschillende overheden en partijen. 29

31 Herijking integrale visie geledingszone Bij nieuwe functies in het gebied valt te denken aan natuurontwikkeling, waterberging (voor m.n. het stedelijke gebied) en het verbreden van de landbouw. Er zijn volop aanleidingen om het agrarische middengebied een hoge recreatieve waarde mee te geven. Boeren geven het gebied gebruikswaarde en verlevendigen het beeld. Op kleinschalige wijze en gericht op de lokale (toeristische) markt, levert de landbouw toegevoegde waarde, passend binnen de kaders van het Nationaal Landschap. Mogelijke economische functies in de parkzone * zorgboerderij * recreatie * huisgebonden beroepen * medische dienstverlening * overige dienstverlening * ambachtelijke landbouwproductverwerkende bedrijven Voor het uitwerken van het agrarisch middengebied van de geledingszone gelden de volgende principes: * Het handhaven en vormgeven van een scheidende groene zone tussen Middelburg en Vlissingen; * Behoud en ontwikkelen van de kernkwaliteiten van het landschap; * Versterken van het Landfront Vlissingen door beter zichtbaar en bereikbaar maken van bunkers, tankgrachten en overige elementen; * Ontwikkelen van het gebied voor stedelijke uitloop en verbeteren recreatieve toegankelijkheid; * Ontwikkelen van het gebied tot een melting pot van groene functies; waterberging, natuur, kleinschalige duurzame landbouw, zichtbare cultuurhistorie en recreatief(mede)gebruik; * Voor de financiering komen, afhankelijk van de onderdelen, afzonderlijke geldstromen in aanmerking; * Daarbij liggen aanvullingen vanuit het principe van rood voor groen voor de hand; * Nadrukkelijk de uitwerkingen in nauwe samenwerking en afstemming tussen de verschillende overheden en partijen laten plaatsvinden. 4.6 Uitwerking recreatieve routes Het recreatieve gebruik van de geledingszone richt zich voornamelijk op kort verblijf en toegankelijkheid met fiets, paard en te voet. Het Landfront ligt daarbij als een rode draad door het gebied. Van daaruit zijn aansluitingen mogelijk op de stedelijke gebieden en naar landgoederen en boerderijen. 30

32 Herijking integrale visie geledingszone De route langs het Landfront, de schoonheid van landgoederen en natuurgebieden, en de verkoop van streekeigen producten bij boerderijen kunnen zo dienen als belangrijke trekpleisters. Naast de opzet van meer doorgaande routes is aanleg van kleine rondjes vanuit de steden eveneens wenselijk. Ook het water kan toegankelijk worden gemaakt voor recreanten. Het geheel kan zorgen voor een combinatie van spanning en comfort waarbij verschillende doelgroepen worden aangesproken. Recreatief gebruik richt zich op genieten van het landschap, de natuur en toegankelijkheid. 31

33 Herijking integrale visie geledingszone Het Landfront Vlissingen ligt als een rode draad door de geledingszone. 4.7 Uitwerking route Landfront Vlissingen Het Landfront Vlissingen ligt als een rode draad door de geledingszone en is bij uitstek geschikt voor een recreatieve route waaraan allerlei aftakkingen en attractieve elementen te koppelen zijn. Een en ander vraagt wel om het meer zichtbaar en bereikbaar maken van de bunkers, tankgrachten en overige elementen. De ontwikkeling hiervan levert meerwaarde in brede zin en staat garant voor behoud van dit bijzondere stuk erfgoed. Sporen van het landfront zijn nu ook aanwezig in het gebied. 32

34 Herijking integrale visie geledingszone In het noordwestelijke deel van het gebied ligt het ontwikkelen van enkele landgoederen voor de hand. 4.8 Uitwerking landgoederen In het noordwestelijke deel van het gebied, op de doorgaande kreekrug tussen Middelburg en Koudekerke, ligt het ontwikkelen van landgoederen voor de hand. Aanwezige historische landgoederen als Ter Hooge en Torenvliet geven hiertoe al een aanzet en de ontwikkeling geeft een waardevolle kwaliteitsimpuls aan het gebied. Het heeft de voorkeur de landgoederen op te zetten met een hedendaags architectuurbeeld. Bij de invulling van de verplicht aan te leggen natuur zijn allerlei variaties mogelijk die aansluiten op de omgeving. Te denken valt daarbij aan bosachtige invullingen en natuurweiden op de hogere delen en natte natuur en waterpartijen in de lagere delen. De leesbaarheid van het landschap wordt op deze wijze verder versterkt. Het ontwikkelen van landgoederen past goed binnen het beleid van nieuwe woonvormen in een landschappelijke en cultuurhistorische setting en kan door marktpartijen worden ingevuld. Als voorbeeld het moderne Landgoed Kogelhof te Kamperland (2006/2008) met een totale om-vang van 25 ha, waarvan 20 ha bos. Realisatie door Bosch Slabbers i.s.m. De Bakker makelaardij. 33

35 Herijking integrale visie geledingszone Voorbeelden van landgoederen in een meer cultuurhistorische setting. 34

36 5. Conclusie en advies voor vervolg 5.1 Conclusie herijking visie Bij het herijken van de visie voor de geledingszone is uitgegaan van de ontwikkelingsvisie Ieder uniek en samen sterk en het plan Heerlijkheid van Walcheren. In de herijkte visie zijn aanpassingen in beleid en nieuwe ontwikkelingen verwerkt en is een consistentere uitwerking gegeven voor de geledingszone voor wat betreft programma, maat en vorm. De meer gedetailleerde uitwerkingen voor de bolwerken, boulevard en het agrarische middengebied geven hier een scherpere richting aan. In de uitwerkingen geven enkele markante en kwalitatief hoogwaardige bolwerken duidelijk afronding aan de stad Vlissingen. De uitwerkingen in een evenwichtig geheel van bebouwing en een robuust grondlichaam zorgen voor een kwalitatief hoogwaardige inpassing van de bolwerken in het aangrenzende landschap. Bij Middelburg zorgen een drietal boulevards voor een heldere afronding van de stad. De combinatie van boulevards met stevig groene kaders en daarin ruimte voor bebouwing, zorgen voor een kwalitatief hoogwaardige inbedding in het aansluitende landschap. Tussen deze grenzen ontstaat een heldere scheidende groene zone. Het strikt handhaven staat voor behoud van de kernkwaliteiten behorend bij de status van Nationaal Landschap. Het verder ontwikkelen is nodig om invulling te geven aan de wens van stedelijke uitloop. Ontwikkelen is ook nodig als garantie voor een lange houdbaarheid van dit kwalitatief hoogwaardig interstedelijk landschap. 5.2 Advies voor vervolgtraject Het uitwerken van de herijkte visie blijft niet alleen bij visie en planvorming, maar vraagt ook om constructief vervolgtraject en extra inzet van alle betrokken partijen. De volgende onderdelen zijn van belang in het vervolgtraject: * Uitwerken van de herijkte visie in een structuurvisie door de gemeenten Middelburg en Vlissingen (eventueel met ondersteuning van een beeldkwaliteitsplan); * Opzetten van een intensief samenwerkingsverband (als een soort van parkautoriteit) voor afstemming en aansturing van ontwikkelingen in de geledingszone. Afstemming en aansturing zullen primair plaatsvinden op niveau van het stadsgewest; * Verkennen van opzet voor passende financieringsconstructies voor het verder ontwikkelen van de geledingszone. Te denken valt aan het gebruik van een groenfonds met het rood-voor-groenprincipe en een bundeling van stimulerende bijdragen van rijk en provincie (o.a. vanuit Nationaal Landschap, EHS, Klimaat CO2, Waterberging, Stadsgewest budgetten, etc.). Integrale ruimtelijke visie van het kwaliteitsteam. De onderdelen voor het vervolgtraject krijgen een plaats in een op te stellen intentieovereenkomst. Met de overeenkomst liggen afspraken vast over lopende ontwikkelingen en afspraken voor de langere termijn. 35

37 Opdrachtgevers/initiatiefnemers advies Opdrachtgevers/initiatiefnemers Provincie Zeeland Gemeente Middelburg Gemeente Vlissingen Samenstelling kwaliteitsteam E. Luiten H. Droogh L. Suylen W. Crusio J. van Wallenburg L. Caljouw I. de Kubber P. Goossen Bureau ondersteuning en rapportage Bosch Slabbers J.W. Bosch R. Brader A. Herrebout m.m.v. Arcus projectontwikkeling S. Soeters m.m.v. Kuijper Compagnons T. Adam A. Bhalotra 36

38 COLOFON Uitgave Provincie Zeeland, Directie Ruimte, Milieu en Water, afdeling Ruimte Product van het Kwaliteitsteam Zeeland Eindredactie I. de Kubber P. Goossen Tekst, foto s en illustraties Bosch Slabbers Kuijper Compagnons Klutworks Prepress Provincie Zeeland, afdeling I&D Print Repro Provincie Zeeland Een advies van het Kwaliteitsteam Zeeland voor de geledingszone Middelburg-Vlissingen Plaats en datum van uitgave Middelburg, september 2008