Op een kier... Monumenten. Verborgen erfgoed in Vlaams-Brabant. zetten hun deuren op een kier.

Transcriptie

1 2012 Op een kier... Verborgen erfgoed in Vlaams-Brabant ZOndag 20 Mei, 17 juni en 15 juli 80 Monumenten zetten hun deuren op een kier

2 Voorwoord Verleden jaar vermeldde de cover van deze brochure dat 65 monumenten hun deuren op een kier gingen zetten. Dit jaar is dit aantal opgelopen tot niet minder dan 80. Opvallend in de programmatie zijn de vele kerken, gebouwd of uitgebreid in een neostijl, die getuigen van een heropbouw- en expansiebeweging van de Kerk in de 19de en het begin van de 20ste eeuw. Deze neostijlen zijn de jongste jaren aan een terechte herwaardering toe. Naast de religieuze monumenten, is het Op een kier -programma in 2012 ook uitgebreid met een interessant aanbod aan burgerlijke gebouwen. Die ontwikkeling, zowel wat kwantiteit als kwaliteit betreft, geeft de provincie als coördinator van het project veel voldoening. Bovendien hebben zich nu ook enkele kandidaten spontaan aangemeld voor deelname. Dit bewijst dat een groeiend aantal eigenaars en beheerders van monumenten niet enkel veel zorg besteden aan hun monument via instandhoudings-, onderhouds- en restauratiewerken, maar dat ze de erfgoedwaarde ervan ook willen delen met anderen, met u. U krijgt de kans het interieur van die monumenten te bekijken, soms ook verrassende beelden en schilderijen te ontdekken. De openstelling van al die gebouwen is het werk van heel wat vrijwilligers - verleden jaar meer dan tweehonderd - die u ontvangen, een woordje uitleg geven of een heuse rondleiding houden. Zonder hen zou Op een kier niet georganiseerd kunnen worden. Daarom hartelijk dank aan alle medewerkers aan dit project. In deze brochure vindt u een overzicht van de erfgoedsites die voor u uitzonderlijk hun deur openen. Ze zijn gegroepeerd per toeristische regio. Met enkele themateksten willen we tevens uw bezoekkeuze inspireren. Zoals bij de vorige editie van Op een kier staat ook nu muziek op het programma. Het orgel staat hierbij centraal. Het is een prachtig, veelzijdig muziekinstrument, waarvan heel wat kerken in Vlaams-Brabant een prachtig exemplaar rijk zijn. Elk jaar stellen we vast dat diverse historische orgels ook gerestaureerd worden en opnieuw een plaats vinden in de vieringen en in het lokale cultuurleven. Onder een aantal kerkgewelven zal echter ook andere muziek en ook zang weerklinken. Het volledige muziekprogramma van Op een kier vindt u op We wensen u alvast een aangename uitstap in Vlaams-Brabant langsheen zijn verborgen erfgoed. Monique Swinnen Gedeputeerde voor toerisme Elke Zelderloo Gedeputeerde voor cultuur GROENE GORDEL Opwijk BRABANTSE KOUTERS Londerzeel Kapelle Keerbergen op den Bos Zemst Boortmeerbeek Meise Grimbergen Haacht Merchtem Vilvoorde Kampenhout Tr Ro Bever PAJOTTENLAND EN ZENNEVALLEI Galmaarden Liedekerke Herne Affligem Roosdaal Gooik Ternat Lennik Pepingen Asse Dilbeek Sint- Pieters- Leeuw Halle Wemmel Steenokkerzeel Herent Machelen Kortenberg Zaventem LEUVE Kraainem Bertem Wezembeek- BRUSSEL Oppem Drogenbos Linkebeek Hoeilaart Beersel Sint- Genesius- Rode Tervuren Overijse Huldenberg DIJLELAND Oud-Heve 2

3 Aan de slag met deze brochure!! U wilt een bezoek brengen aan de monumenten/erfgoedsites die deelnemen aan Op een kier. Deze brochure kan u op weg helpen: het is een praktische gids die u wegwijs maakt bij uw keuze en die u meer vertelt over de monumenten tijdens uw bezoek. De brochure is ingedeeld volgens de toeristische regio s. De inhoudstafel geeft een snel doorzoekbaar overzicht van de 80 monumenten/erfgoedsites per regio en per gemeente. Bij elk monument vindt u: - de naam van de hoofdgemeente of stad, gevolgd door de naam van de deelgemeente. - het adres van het monument. - een korte bouwhistorie van het monument en volgende informatie: een selectie van interessant meubilair, kunstwerken en objecten die uw aandacht zeker verdient. Dit is geen complete inventaris. Open kerken is een project dat het religieuze erfgoed in de kijker wil stellen. Het werd in ons land opgestart in Ook in Vlaams-Brabant zijn verscheidene kerken aangesloten, waaronder een aantal die deelnemen aan Op een kier. Ze zijn aangeduid met dit logo: >> ROndleidingen waar en wanneer u kunt deelnemen aan een rondleiding en of u hiervoor dient te reserveren. >> documentatie of er een folder of brochure beschikbaar is. MeeR informatie OVeR OPen KeRKen: >> COnCeRT / MuZiKale intermezzo S waar en wanneer u een concert of muzikaal intermezzo kunt bijwonen. VOOR de COnCeRTPROgRaMMa S KunT u TeReCHT OP WANDELEN EN FIETSEN bergen Begijnendijk Tremelo Aarschot cht Diest ScherpenheuvelZichem Rotselaar Holsbeek Tielt-Winge Bekkevoort ent Kortenaken Lubbeek Geetbets LEUVEN K NETWER WANDEL ENL AND 9 PAJOTT 300KM WAN Glabbeek DELPLEZI ER km 1800 n fie tse 9 EURO K DE VLAAM S-BRAB l ANT Linter editie 2012 Laat één van onze prachtige wandelingen of fiets- Hoegaarden Landen HAGELAND and flam ant ork ste brabng netw brab ant u cycli cycli ischant e résea brab etz fläm cart flem ish egen radw map fahr e kart Groene Gorde ONTDE Tienen rt svlakamas-barabant fiet tw erk fiet sne KAART EN INFOGIDS Zoutleeuw Bierbeek Boutersem Oud-Heverlee g OPen KeRKen routes u leiden naar een Op een kier -monument. Het Vlaams-Brabants fietsnetwerk maakt het u makkelijk om zelf uw weg uit te stippelen. De nieuwe kaart van het fietsnetwerk is te koop in uw toerismekantoor en via de website. Voor informatie over wandelingen in de buurt kan u terecht op 3 Op een kier-bro-2012.indd 3 23/04/ :49:32

4 Inhoud inspirerende THeMa S Retabels 5 Verrassende beelden en schilderijen Kleur 8 Kloosterinboedel, voor een prikje gekocht 6 10 Wind- en watermolens 11 PajOTTenland en ZenneVallei 1. Bever Sint-Martinuskerk 2. Sint-Martens- Bodegem (Dilbeek) Huisje Mostinckx 3. Sint-ulriks-Kapelle (Dilbeek) Sint-Ulrikskerk 4. Sint-ulriks-Kapelle (Dilbeek) Kasteel La Motte 5. Vollezele (Galmaarden) Sint-Pauluskerk 6. Vollezele (Galmaarden) Museum van het Belgisch trekpaard 7. Sint-Pieters-Kapelle (Herne) Sint-Pieterskerk 8. gaasbeek (Lennik) Museumtuin 9. O.-l.-Vrouw-lombeek (Roosdaal) Onze-Lieve-Vrouwekerk Merchtem Kerk Onze-Lieve-Vrouw-ter-Noodt 12. Ossel (Merchtem) Sint-Jan-de-Doperkerk 13. Vilvoorde Onze-Lieve-Vrouw van Goede Hoopkerk 14. Wemmel Sint-Servaaskerk dijleland 1. Bertem Sint-Pietersbandenkerk 2. Korbeek-dijle (Bertem) Sint-Bartholomeuskerk 3. leefdaal Sint-Lambertuskerk 4. Kampenhout Villa Lucie 5. nederokkerzeel (Kampenhout) Sint-Stefanuskerk 6. erps (Kortenberg) Sint-Amanduskerk 7. Kortenberg Oude abdijsite met park 8. Humelgem (Steenokkerzeel) Sint-Catharinakerk 9. Perk (Steenokkerzeel) Sint-Niklaaskerk 10. duisburg (Tervuren) Sint-Catharinakerk 11. Vossem (Tervuren) Sint-Pauluskerk Meldert (Hoegaarden) Kasteel en voormalige orangerie - Sint-Janscollege 17. nieuwrode (Holsbeek) Sint-Lambertuskerk 18. Kersbeek (Kortenaken) Sint-Servaaskerk 19. Waanrode (Kortenaken) Sint-Bartholomeuskerk 20. neerlanden (Landen) Sint-Maria-Magdalenakerk 21. Orsmaal (Linter) Sint-Pieterskerk 22. Orsmaal (Linter) 'Tegelmuseum' 23. lubbeek Molen Moiné 24. Pellenberg (Lubbeek) Sint-Pieterskerk 25. Rotselaar Molen van Rotselaar 26. Rotselaar Toren Ter Heiden 27. Rotselaar Voormalige brouwerij Mena 28. Werchter (Rotselaar) Sint-Jan de Doperkerk 29. Wezemaal (Rotselaar) Sint-Martinuskerk 30. Houwaart (Tielt-Winge) Sint-Denijskerk 31. Kiezegem (Tielt-Winge) Sint-Pieterskerk O.-l.-Vrouw-lombeek (Roosdaal) Hertboommolenmuseum 11. Strijtem Sint-Martinuskerk 12. Sint-Pieters-leeuw Sint-Pieter- en Pauluskerk 13. Vlezenbeek (Sint-Pieters-Leeuw) Kerk Onze-Lieve- Vrouw-ten-Hemelopgenomen 14. Wambeek (Ternat) Sint-Remigiuskerk BRaBanTSe KOuTeRS asse Oud gasthuis Bollebeek (Asse) Sint- Antonius-abtkerk 3. Relegem (Asse) PIVO Voormalige Ecksteinkazerne 4. Relegem (Asse) Sint-Jan de Doperkerk 5. grimbergen Oyenbrugmolen 6. grimbergen Sacristie van de abdijkerk 7. imde (Meise) Sint-Kwintenskerk 8. imde (Meise) Boskapel 9. Meise Sint-Elooikapel Hageland 1. aarschot Onze-Lieve-Vrouwekerk 2. aarschot 's Hertogenmolens 3. gelrode (Aarschot) Moedermolen 4. langdorp (Aarschot) Sint-Pieterskerk 5 langdorp (Aarschot) Heimolen 6. Rillaar (Aarschot) Molen te Leefdaele 7. assent (Bekkevoort) Onze-Lieve-Vrouwekerk 8. Bekkevoort Sint-Pieterskerk 9. Molenbeek (Bekkevoort) Sint-Laurentiuskerk 10. Bierbeek Sint-Hilariuskerk 11. attenrode (Glabbeek) Sint-Andrieskerk 12. Zuurbemde (Glabbeek) Sint-Catharinakerk 13. Hoegaarden Sint-Gorgoniuskerk 14. Hoegaarden Sint-Rochuskapel van het klooster Mariadal Sint-joris-Winge (Tielt-Winge) Sint-Joriskerk 33. Hakendover (Tienen) Kerk van de Goddelijke Zaligmaker 34. Kumtich (Tienen) Sint-Gilliskerk 35. Oplinter (Tienen) Wandeling met erfbezoek aan de abdijhoeve Maagdendaal 36. Tienen Regionaal archeologisch depot 37. Tienen Kapel O-L-V-ten-Steen 38. Bos (Zoutleeuw) Onze-Lieve-Vrouwekerk 39. dormaal (Zoutleeuw) Sint-Martinuskerk 40. Helen (Zoutleeuw) Sint-Laurentiuskerk leuven 1. Heverlee (Leuven) H. Hartinstituut - Boodschapkapel OVeRZiCHT Wolvertem (Meise) Sint-Laureinskerk Hoksem (Hoegaarden) Sint-Jan-Evangelistkerk 42 4

5 Hakendover drie PRaCHTige ReTaBelS Drie prachtige altaarretabels zijn te bewonderen in evenveel kerken die deelnemen aan Op een kier : Hakendover, Korbeek-Dijle en Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek. Alle drie behoren ze tot een retabeltype dat ontstond in de Zuidelijke Nederlanden op het einde van de 14de eeuw. Het is een veelluik waarop in diverse gesculpteerde taferelen een religieus thema wordt uitgebeeld, dat de gelovigen moest aanzetten tot devotie. In het retabel van Hakendover (begin 15de eeuw) is dat de ontstaanslegende van de kerk, in Korbeek-Dijle de geschiedenis en de mirakelen van de heilige Stefanus en in Lombeek het leven van Onze-Lieve-Vrouw. Laatstgenoemde retabels dateren uit het eerste kwart van de 16de eeuw. Retabels behoorden tot de standaarduitrusting van een laatmiddeleeuwse kerk en ook heel wat rijke edelen en burgers wilden wel zo n kijkkast in hun privékapel. Er was dan ook veel vraag naar, ook al was de aanschaf ervan een heel dure zaak. Dat leidde tot de ontwikkeling van belangrijke ateliers die zowel voor binnenals buitenland produceerden, zowel op bestelling als voor de vrije markt. Vooral Antwerpen, Brussel en Mechelen waren belangrijke productiecentra. Van de duizenden retabels die ooit kerken en kapellen sierden, resten er slechts weinig. Korbeek-Dijle Ontelbare exemplaren werden vernietigd tijdens beeldenstormen, oorlogen en branden. Sommige verdwenen uit het openbaar circuit of werden beschadigd door kunstdieven. Dit laatste was ook het geval met de retabels in Hakendover en Lombeek. Enkele beeldjes ontbreken of werden vervangen door replica s. Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek 5

6 Neerlanden VeRRaSSende Beelden en SCHildeRijen VeRRaSSende Beelden! In de kerk van Bertem kunt u een klein, maar bijzonder mooi romaans beeldje bewonderen van de Sedes Sapientiae : Maria, zittend op een sedes (een zetel), met het kind Jezus (de sapientiae, de wijsheid) op haar schoot. Een aantal kerken bezit een zeer oude doopvont waarvan de kuip versierd is met gebeeldhouwde hoofdjes, verwijzingen naar de vier Paradijsstromen. Meerdere kerken zijn in het bezit van prachtige gotische heiligenbeelden. In Pellenberg (Lubbeek) staan enkele beelden van omstreeks 1500 mooi op een rij tegen de koorwand. De beeldsnijder bleef anoniem, maar uit kunsthistorisch onderzoek blijkt dat ze gemeenschappelijke stijlkenmerken en houtsnijtechieken vertonen. In het portaal van de Wemmelse Sint-Servaaskerk verhoogt het schaars invallende zonlicht nog meer de dramatiek van de daar ge- plaatste Triomf- of Cal- variegroep uit het einde van de 15de eeuw. Wezemaal Een aantal beelden mogen dan wel kunstwaarde hebben, hun religieuze betekenis was en is vaak nog groter. Zo liggen het beeld van Onze-Lieve-Vrouw-ter-Noodt in Merchtem en het beeld van Sint-Job in Wezemaal (Rotselaar), beide uit de 15de eeuw, aan de basis van een eeuwenlange bedevaartdevotie. Pellenberg Bertem Gotisch is ook het koordoksaal (ca. 1508) in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Aarschot. Gebeeldhouwde taferelen verhalen Christus lijden, kruisdood en verrijzenis. Bekijk er zeker ook de koorbanken (1515), waarvan de zitplanken voorzien zijn van gebeeldhouwde zitterkens. De beeldhouwer kon hierop zijn fantasie en zin voor anekdotiek botvieren met tafereeltjes uit het dagelijkse leven, volksgezegden en verhalen over fabeldieren. 6

7 Aarschot / Perk Sint-Pieters-Kapelle Een mooi staaltje van renaissancekunst is de sacramentstoren in de Sint-Catharinakerk van Zuurbemde (Glabbeek), toegeschreven aan de invloedrijke bouwmeester en beeldhouwer Cornelis Floris II de Vriendt ( ). De befaamde stucadoor Jan Christiaen Hansche bracht met zijn gezellen in een bijzonder mooi stucplafond aan in de Sint-Niklaaskerk van Perk (Steenokkerzeel). VeRRaSSende SCHildeRijen! Vlaamse Primitieven: dat is de naam die kunstcritici op het einde van de 19de eeuw gaven aan een groep kunstschilders die in de 15de en in het begin van de 16de eeuw bedrijvig waren in de Zuidelijke Nederlanden. Zo kon men het werk van heel wat anoniem gebleven kunstenaars definiëren. In Neerlanden (Landen) kan een schilderij van zo n anonieme primitief bezichtigd worden. Het gaat om een Sint-Anna-ten-Drieën, waarbij Maria met Jezus op haar schoot, gezeten is op de schoot van haar moeder, de heilige Anna. Enkele geschilderde pareltjes uit latere tijden: een paneelschilderij Het Laatste Avondmaal (einde 16de eeuw) in het neogotische kerkje van Relegem (Asse), schilderijen van de in 1711 in Aarschot geboren Pieter-Jozef Verhaghen in de kerken van Aarschot, Erps, Houwaart, Neerlanden en Zuurbemde. De 19de-eeuwse schilder en beeldhouwer Constantin Meunier kent u ongetwijfeld om zijn sociaal geïnspireerde werken, waarin arbeiders, hard labeur, de grauwe industriesites centraal staan. Bij het begin van zijn kunstenaarscarrière legde hij zich evenwel toe op religieuze thema s. Zo schilderde hij voor de kerk van Sint-Pieters-Kapelle (Herne) tussen 1865 en 1870 de veertien staties van de Kruisweg. In de kerk van Nieuwrode (Holsbeek) zijn de 14 taferelen van het lijden van Christus op een realistische en gedetailleerde wijze in 1879 in beeld gebracht door Frans Van Beers, een kunstenaar die vooral actief was in Nederland. De kruiswegstaties in de kerk van Bekkevoort zijn een mooi voorbeeld van in de muur ingewerkte beeldhouwwerken. De originele beschildering werd zeer recent vrijgelegd. Een voorbeeld van een 20ste-eeuwse Kruisweg is te vinden in de Boodschapkapel van het H. Hartinstituut in Heverlee (Leuven). De tekeningen zijn van de hand van Albert Servaes en dateren van Relegem 7

8 Heverlee KleuR Hopelijk zullen de Op een kier -dagen zeer zonnig zijn. Dan zal het interieur van een aantal deelnemende monumenten immers baden in een schitterende kleurenpracht. Menige kerk of kapel heeft immers kleurrijke glasramen. Overweldigend mooi is de Boodschapkapel in het H. Hartinstituut te Heverlee, waar architect Flor van Reeth (A pen Lier 1975) en glazenier Eugeen Yoors (A pen Berchem 1975) aan het werk waren. Bij dit project, gerealiseerd in slaagden ze erin een indrukwekkende harmonische eenheid te creëren tussen architectuur en beglazing. Dit wordt nog versterkt door de recente restauratie waarbij het interieur in de oorspronkelijke lichtgele kleur herschilderd werd. De Onze-Lieve-Vrouwekerk van Aarschot werd tussen 1950 en 1997 opgesmukt met een tiental nieuwe glasramen, waaronder vijf van de Brusselse ontwerper Louis-Charles Crespin ( ) en de Brusselse glazenier Fernand Crickx ( ). Eerder, in 1897, had Josph Casier ( ) die een paar jaar daarvoor het gerenommeerde glazeniersatelier Bethune-Verhaegen had overgenomen, drie glasramen vervaardigd voor het koor. Hij was een aanhanger van de neogotische stijl die volgens Jean Baptiste Bethune dé christelijke kunst bij uitstek was. Zijn stadsgenoot, de Gentse glazenier Gustave Ladon ( ), vertoefde net als hij in de invloedsfeer van de Gentse Sint-Lucasschool die in de neo-stijlen een alternatief zocht voor het classicisme. Ladon ontwierp voor de Sint-Hilariuskerk in Bierbeek glasramen in neo-romaanse stijl. Strijtem In Brugge waren de befaamde neogotische glazeniersateliers gevestigd van Jules Dobbelaere en de gebroeders Coucke. Van hen is ondermeer werk te zien in respectievelijk de kerk van Sint-Pieters-Leeuw en Sint-Ulriks- Kapelle (Dilbeek). Vanzelfsprekend worden in kerkglasramen taferelen en figuren uitgebeeld uit de bijbel, uit het leven van de patroonheilige, enz... Pastoor Cuylits van Strijtem (Roosdaal), die in 1901 bij meester-glasmaker H. Heyden uit Ganshoren voor zijn kerk nieuwe glasramen bestelde, gaf de ontwerper hiervoor ook enkele ideetjes mee. Zo kregen de personages 8

9 Nederokkerzeel Duisburg het gelaat van parochianen. De hoofdrollen werden meestal ingevuld door de schenkers van de ramen en hun familie. Enkele ramen hebben ook een zeer moralistische inslag. De aanhangers van de neostijlen hadden niet alleen oog voor een rijk koloriet in de glasramen, ook muren, zuilen en bogen van de kerk werden letterlijk sterk in de verf gezet. Vele muurdecoraties werden in de 20ste eeuw echter overdekt met een witte verf- of pleisterlaag. Diegene die bewaard bleven worden nu gekoesterd door de monumentenzorgers. Soms worden ze zorgvuldig blootgelegd, zoals in het koor van de Bekkevoortse Sint- Pieterskerk. Met hun muurschilderingen sloten de 19deeeuwse kunstenaars terug aan bij een middeleeuwse traditie. We kunnen het ons nog moeilijk voorstellen, want heel wat van deze decoratie werd overschilderd of verwijderd tijdens restauraties in de 19de en in het begin van de 20ste eeuw. Een middeleeuws kerkinterieur kon immers niet authentieker ogen dan wanneer de muren, de zuilen en de gewelven tot op de blote steen ontpleisterd waren. Zo dachten verschillende restaurateurs, gesteund op de toenmalige architectuurkennis. In een aantal kerken die deelnemen aan Op een kier, zijn nog enkele middeleeuwse muurschilderingen of fragmenten ervan al dan niet na blootlegging en restauratie bewaard gebleven. Dat is het geval in Nederokkerzeel (Kampenhout), Duisburg en Vossem (Tervuren). Bij de restauratie in 1997 van Sint-Pieters-Leeuw laatstgenoemde - de Sint-Pauluskerk - kregen de middeleeuwse restanten een hedendaagse interpretatie door het aanbrengen van een fries van portretschilderingen. Bij muurschilderingen werd in ons land zelden de in Zuid-Europa toegepaste frescotechniek gebruikt. De kerk van Sint-Pieters- Leeuw is een van de uitzonderingen. In het begin van de vorige eeuw schilderde Georges De Geetere hier in de kruisbeuk twee grote fresco s. Met het oog op de restauratie werden in een van de fresco s enkele fragmenten van de schilderingen gereinigd. Na honderd jaar: wat een kleur-, kijk- en belevingsverschil! 9

10 KlOOSTeRinBOedel, VOOR een PRiKje gekocht! Vilvoorde Na de Brabantse Omwenteling (1789) werden verschillende kloosters heropend, ook al waren de gebouwen ervan ondertussen meestal al grotendeels gesloopt. De heropstanding was echter van korte duur. Wanneer het Franse revolutionaire bewind in 1795 de Zuidelijke Nederlanden had ingelijfd, werden ze - samen met niet contemplatieve kloosters - opnieuw afgeschaft, hun eigendommen tot staatsbezit verklaard en openbaar verkocht. Zo kwam in twee bewegingen op het einde van de 18de eeuw heel wat kunstbezit uit kloosters terecht in musea, kunstacademies en ook in kerken. In verscheidene kerken die deelnemen aan Op een kier zijn er kunstwerken te zien, herkomstig uit een opgeheven klooster. Vollezele Jozef II, keizer van Oostenrijk en van de Oostenrijkse Nederlanden, liep niet hoog op met de zuiver contemplatieve of beschouwende kloosterorden. Hij vond dat ze niet bijdroegen tot het welzijn van de medemens, dat ze nutteloos waren. Via een keizerlijk edict van 17 maart 1783 werden ze dan ook afgeschaft. De kloosterlingen konden ophoepelen en hun goederen werden verkocht, vaak tegen een prijs die onder hun waarde lag. Zo werd het koorgestoelte van de priorij van Groenendaal (Hoeilaart) aan de kerk van Vilvoorde verkocht voor 210 gulden. Amper 35 gulden meer dan de transportkosten. Een spotprijs dus. Het koorgestoelte van Groenendaal is reeds vernoemd; de barokke zijaltaren uit dezelfde priorij kregen een nieuwe plek in de kerk van Erps (Kortenberg). In Bever zijn het hoofd- en een zijaltaar afkomstig uit de abdij van Geraardsbergen. Het 17de-eeuwse hoofdaltaarschilderij in Vollezele (Galmaarden) is afkomstig van de abdij van Ninove. In de Sint-Gorgoniuskerk van Hoegaarden kwam het barokke koorgestoelte van de abdij van Opheylissem in Waals-Brabant terecht. De kerkfabriek van Assent (Bekkevoort) kocht het hoofdaltaar van de kerk van het Leuvense Klein Begijnhof, wanneer die in 1852 afgebroken werd. Is het rijke patrimonium van sommige kerken sterk bepaald door het meubilair, herkomsting van opgeheven kloosters, in andere waren voor hun aankleding de giften van plaatselijke kasteelheren bepalend. Die hadden er ook hun grafkapel. Een paar voorbeelden hiervan zijn de kerken van Attenrode (Glabbeek) en van Kersbeek (Kortenaken). 10

11 Lubbeek Wind- en WaTeRMOlenS Molens zijn eeuwenlang een economische draaischijf geweest in het dagelijkse leven van onze dorpen. Ze vermaalden graankorrels tot meel, waarmee brood kon gemaakt worden, in vroegere eeuwen zowat het belangrijkste voedingsmiddel. In de watermolens in Rillaar en Rotselaar, in de windmolens van Gelrode en Langdorp, wordt af en toe nog graan gemalen. Heel wat watermolens speelden in op de technische vernieuwingen, die vooral vanaf de 19de eeuw ontwikkeld werden. Een aantal molenaars ging hun waterrad vervangen door een turbine. Dat was bijvoorbeeld in 1899 het geval in de Oyenbrugmolen in Grimbergen, in 1902 in de molen van Rotselaar en na de Eerste Wereldoorlog in de Aarschotse s Hertogenmolens. Ook nu wordt in sommige overgebleven watermolens aangeknoopt bij nieuwe technologie: in Rotselaar wordt vandaag hernieuwbare energie opgewekt die elektriciteit verschaft en in de Oyenbrugmolen in Grimbergen is een gelijkaardig verhaal in opbouw. De met vele monumentenprijzen gelauwerde restauratie van s Hertogenmolens in Aarschot is dan weer een mooi voorbeeld van herbestemming. In dit geval tot hotel en brasserie. In tegenstelling tot watermolens zijn windmolens minder talrijk geworden in het Vlaams-Brabantse landschap. Een zevental windmolens is nog maalvaardig en de meeste zijn voor bezoek toegankelijk. Toch werden de Heimolen in Langdorp (Aarschot) en de Moedermolen in Gelrode (Aarschot) geselecteerd voor Op een kier. Gelegen in de buurt van de watermolens in Rotselaar, Aarschot en Rillaar maken zij immers met hun windaandrijving het molenverhaal compleet. De molen Moiné in Lubbeek is een voorbeeld Rillaar Rotselaar van hoe men ook in een windmolen technische vernieuwing ging toepassen. Nadat die vanaf 1921 werd aangedreven door een armgasmotor, werd daar in 1941 een cilindermolen geplaatst, die vervolgens in 1954 werd vervangen door een elektrische hamermolen. Een windmolen kon toen ook zonder wind functioneren. Hou er bij de planning van uw bezoek wel rekening mee dat de molens in Aarschot, Grimbergen, Lubbeek en Rillaar (Aarschot) enkel in beperkte groep kunnen bezocht worden en dat u dient te reserveren bij de lokale dienst toerisme of cultuur. Aan de westelijke grens van Vlaams-Brabant kan een bezoek aan de Hertboomwindmolen (Roosdaal) gecombineerd worden met een bezoek aan het gelijknamige museum in de molenschuur, dat tijdens Op een kier uitzonderlijk voor individuele bezoekers toegankelijk is. 11

12 Ontdek het verborgen erfgoed groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei BRaBanTSe KOuTeRS dijleland GROENE GORDEL HAGELAND LEUVEN BRUSSEL ONTDEK DE Groene Gordel VLAAMS-BRABANT groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei

13 Monumenten zetten hun deur op een kier groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei Bever Dilbeek Galmaarden Herne Lennik Roosdaal Sint-Pieters-Leeuw Ternat groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei 13

14 1 2 3 BeVeR BeVeR 1 Sint-Martinuskerk Plaats z/n Deze laatclassicistische kerk uit (plafond pas afgewerkt in 1804), is door meester-metser Navez gebouwd in een vrij sobere architectuur. Ze behoort tot het hallentype, waarbij midden- en zijbeuken onder één zadeldak schuil gaan. Ze zijn gescheiden door ronde ontpleisterde zuilen in blauwe hardsteen, waarvan de bouwlagen gemarkeerd zijn door plaatsingsmerken: voor de bouwvakkers handig bij de opbouw. Behalve het hoofdaltaar zou ook het meeste andere meubilair afkomstig zijn uit de in 1794 opgeheven Sint-Adriaansabdij in het nabije Geraardsbergen. - Hoofdaltaar, versierd met monumentale beelden en schilderijtje Sint-Martinus, die zijn mantel deelt met een bedelaar (midden 18de eeuw). - 18de-eeuws koorgestoelte en muurlambrisering, versierd met heiligenafbeelingen in medaillons. - Beeld Sint-Martinus, die zijn mantel deelt met een bedelaar (replica van een 17de-eeuws beeld). - Preekstoel (18de eeuw). >> ROndleidingen (20 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur. >> documentatie gratis folder. dilbeek SinT-MaRTenS-BOdegeM 2 Huisje Mostinckx Dorpsplein 5 Vaak stond dit huisje afgebeeld in toeristische folders over het Pajottenland. Het is immers een typevoorbeeld van de vele langgevelhoevetjes, die in landelijke streken als deze tot halverwege de 20ste eeuw nog aanwezig waren. Ook menig (zondag)schilder trok naar Bodegem om het huisje op doek te zetten. De woning met aanpalende stal heeft lemen muren en gaat terug tot de tweede helft van de 16de eeuw. Oorspronkelijk had het ook een strooien dak. In documenten uit 1598 en 1621 wordt het huisje vermeld als herberg en smidse. De huisnaam verwijst naar de familie Mostinckx die er in 1722 eigenaar van was. Nadat de laatste bewoner in 1981 het huisje had verlaten, trad het verval snel in en in 1999 stortte het zelfs gedeeltelijk in. Sinds enkele maanden staat het er echter als nieuw bij. Zo n getuige van het agrarische dorpsleven mocht niet verloren gaan en in 2000 kocht de gemeente Dilbeek het huisje aan en restaureerde het. Dilbeeks Erfgoed vzw wist heel wat oud meubilair en huisraad te verzamelen en zo de verschillende vertrekken opnieuw in te richten. In de schuur van omstreeks 1904 loopt een tentoonstelling over de hopteelt. >> ROndleidingen (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur. >> documentatie gratis brochure. 14 groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei

15 4 SinT-ulRiKS-KaPelle 3 Sint-Ulrikskerk Kerkstraat z/n De hoofdzakelijk laatgotische kerk, opgetrokken in Balegemse kalkzandsteen, is gebouwd in het eerste kwart van de 17de eeuw. Aan de zuidkant werd in 1794 nog een sacristie toegevoegd en in het laatste kwart van de 19de eeuw tenslotte werd de kerk uitgebreid met een neogotische westtoren met aanpalende doopkapel en bergruimte. Dat gedeelte is opgetrokken in baksteen met gebruik van Balegemse steen voor hoekkettingen, venster- en deuromlijstingen. Het schip en de kruisbeuk hebben een vlak plafond met stucwerk uit het begin van de 18de eeuw. - Hoofdaltaar met schilderij Christus aan het kruis (midden 17de eeuw). - Zijaltaar (late 17de eeuw) met schilderij de Kruisafneming (19de-eeuwse kopie van Rubens schilderij in de antwerpse kathedraal). - Vier schilderijen van de Westerse kerkvaders ambrosius, augustinus, gregorius en Hieronymus (18de eeuw). - glasramen in het koor van het atelier gebroeders Coucke (1906). >> ROndleidingen (20 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur. >> documentatie Brochure (3 euro). >> ORgelCOnCeRT (30 Min.) Op zondag 17 juni om uur door huisorganist Wilfried Boon. Het concertprogramma kan u raadplegen via SinT-ulRiKS-KaPelle 4 Kasteel La Motte Lumbeekstraat 28 Op amper honderd meter van de Sint-Ulrikskerk ligt het 18de-eeuws kasteeltje La Motte. Het was een zogenoemd maison de plaisance, waar ook een landbouwbedrijf aan verbonden was. De architect, Laurent-Benoît Dewez, was niet van de minste. Karel van Lotharingen, landvoogd van de Oostenrijkse Nederlanden benoemde hem in 1767 tot hofarchitect. Dit classicistisch kasteeltje ontwierp hij in 1773 voor zijn schoonmoeder-weduwe. Later wisselde het verschillende keren van eigenaar tot het in 1981 aangekocht werd door de gemeente Dilbeek, die het exterieur in zijn oorspronkelijke stijl liet restaureren. In de hoeken tussen de hoofd- en zijvleugels werden twee volledig nieuwe zaaltjes gebouwd. Dat gebeurde in functie van een herbestemming tot cultuurcentrum. Het vrij sobere interieur is grotendeels bewaard gebleven of hersteld: een eretrap in rococostijl, een tegelvloer in stermotief, een geheime trap tot een tussenverdieping met kamertjes, plafonds met lijstwerk. In een zijvleugel schetsen infopanelen leven en werk van architect Dewez. >> ROndleiding (1 uur) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u om uur in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding in het kasteel. ReSeRVeRen VeRPliCHT Reserveren bij het Cultuurcentrum dilbeek (Westrand): of info@westrand.be Reserveren kan tot vrijdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei 15

16 5 6 galmaarden VOlleZele 5 Sint-Pauluskerk Oudstrijdersplein z/n De huidige kerk werd voltooid in Opdrachtgever was de abdij van Vorst bij Brussel, waarvan de parochie afhing. Aansluitend bij de in de 18de eeuw heersende architectuurstijl werd ze gebouwd in classicistische stijl, alhoewel het helmvormige torendak met peerspits nog een vleugje barok verraadt. Ze is opgetrokken in baksteen; vensters en bouwvolumes zijn geaccentueerd met omlijstingen en negblokken in hardsteen. De zijbeuken zijn van de middenbeuk gescheiden door Dorische zuilen. Zoals diverse andere kerken heeft ook deze een aankleding gekregen waarin veel schrijnwerk verwerkt is. In dit geval had de 18de-eeuwse beeldhouwer en schrijnwerker Nicolas Bonnet uit Nijvel daarin een groot aandeel. - Renaissance hoofdaltaar (einde 17de eeuw) met schilderij Calvarie met Maria-Magdalena (begin 17de eeuw), toegeschreven aan Otto van Veen en afkomstig uit de opgeheven abdij van ninove. - Zijaltaren (begin 17de eeuw) met schilderijen Bekering van Paulus (tweede helft 17de eeuw) en Onze-lieve-Vrouw schenkt de Rozenkrans aan de H. dominicus in aanwezigheid van heiligen (einde 16de eeuw). - Preekstoel in lodewijk XV-stijl van nicolas Bonnet (ca. 1777). - Biechtstoelen (1779), koorlambrisering en gestoelte (ca ) van nicolas Bonnet. VOlleZele 6 Museum van het Belgisch Trekpaard Voormalig gemeentehuis / Oudstrijdersplein Het dorp was in de eerste helft van de 20ste eeuw één van de belangrijkste fokcentra van het Belgisch trekpaard. De Vollezeelse paardenfokkerijen voerden hun dieren uit over heel Europa en de Verenigde Staten van Amerika. Na de Tweede Wereldoorlog werd het trekpaard steeds meer vervangen door de tractor, wat meteen het einde van de paardenfokkerij in Vollezele betekende. Maar behalve de voormalige stoeterijen in Vollezele, bleef ook heel wat roerend erfgoed bewaard: foto s van prijsdieren en van hoog bezoek aan de stoeterijen, paardengetuig, stamboeken, enz. Die documenten en voorwerpen kregen een hele tijd geleden een plaats in een museum, ingericht in het voormalige gemeentehuis van Vollezele. Sinds de lente van dit jaar kreeg het museum een volledige restyling en beantwoordt zo aan de verwachtingen van de hedendaagse bezoekers. >> BijKOMende OPenSTellingen Het museum kan vanaf 31 maart ook bezocht worden op zaterdag van 11 tot 16 uur. HeRne SinT-PieTeRS-KaPelle 7 Sint-Pieterskerk Geraardsbergsestraat z/n Deze hallenkerk heeft een toren in lokale breuksteen. Het is het enige overblijfsel 16 groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei

17 7 8 van de kerk uit de tweede helft van de 13de eeuw. De ingang en de galmgaten werden aangebracht bij een restauratie in De bouw van de middenbeuk en van het voorste deel van het koor situeert zich waarschijnlijk in het eerste kwart van de 15de eeuw. In 1517 werd het koor uitgebreid. In de tweede helft van de 19de eeuw ten slotte werd de kerk verbreed, maar de oude 15deeeuwse zuilen bleven behouden. - Barok hoofdaltaar met schilderij Het laatste avondmaal (18de eeuw). - Zijaltaren (begin 17de eeuw) met gepolychromeerde beelden Piëta (15de eeuw) en H. Petrus (16de eeuw). - Met gebeeldhouwde kopjes versierde doopvont (14de eeuw). - Kruisweg van Constantin Meunier (ca. 1870). - Preekstoel (1730). - agneessensorgel (1876) >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 uur, 16 uur en 17 uur. >> ORgelCOnCeRT (30 Min.) Op zondag 2O mei om uur door huisorganist Michel deneyer. Het concertprogramma kan u raadplegen op lennik gaasbeek 8 Museumtuin Kasteeldomein van Gaasbeek en fruittelerskunst in Vlaanderen tot de wereldtop behoorde. De tuin is ontworpen naar het voorbeeld van kasteeltuinen zoals die er rond 1900 uitzagen. Hij bestaat uit zes grote delen waarin telkens een bepaald aspect van ons tuinbouwkundig verleden aan bod komt. Ze tonen de bezoekers een grote verscheidenheid aan teelten, collecties, variëteiten en technieken, gaande van een halfstampruimenboomgaard, een tuin van kleinfruit met klassieke leivormen tegen de muren, een moestuin met o.a. oude groentesoorten, een oranjerie en een siertuin in een strakke, geometrische stijl naar Italiaans model. Hierbij komt nog de recente uitbreiding van de tuin met een hoogstamboomgaard, een collectie moderne leifruitvormen, een fruitbewaarplaats en een champignonkwekerij. Op het vlak van snoeivormen is de Museumtuin de meest unieke en volledige van Europa. >> ROndleiding (1.30 uur) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u om 14 uur in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding in de tuin. ReSeRVeRen VeRPliCHT u dient te reserveren bij het agentschap natuur en Bos: of kim.destrycker@ lne.vlaanderen.be Reserveren kan tot woensdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. BijKOMende ROndleidingen Ook op andere zondagen tussen 20 mei tot en met 26 oktober kunt u, na reservering, deelnemen aan een rondleiding De Museumtuin verzamelt en presenteert groenten, kruiden en fruit en toont de tuinkunst en -technieken van een eeuw geleden, toen de traditionele hoveniers- groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei 17

18 9 ROOSdaal OnZe-lieVe-VROuW-lOMBeeK 9 Onze-Lieve-Vrouwekerk Koning Albertstraat z/n Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek, ooit een belangrijke bedevaartplaats, bezit een bijzondere dorpskerk. Het vroeggotische gebouw, hoofdzakelijk opgetrokken in de 13de en 14de eeuw, is aan de buitenkant versierd met heel wat beeldhouwwerk. Onder de meeste kroonlijsten zijn gebeeldhouwde kraagstenen aangebracht in de vorm van een mensenhoofd, enkele in de vorm van een dierenkop. De dekplaten van het koor zijn verfraaid met (gerestaureerde) maskers. De kerk is niet alleen interessant vanuit architecturaal oogpunt. Ze is ook rijkelijk voorzien van meubilair: muurlambrisering, preekstoel, biechtstoelen, orgel, beelden, enz. Het pronkstuk is een altaarretabel dat door kunsthistorici wordt beschouwd als een van de grootste en mooiste Brusselse laatgotische retabels. - Mariaretabel (begin 16de eeuw). - Beeld Christus op de koude steen (eerste helft 16de eeuw). - Cultusbeeld Onze-lieve-Vrouw met Kind (ca. 1400). - Preekstoel in lodewijk XV-stijl (1793). >> documentatie geïllustreerde bezoekersgids (3 euro). >> BijKOMende OPenSTellingen Op zondag 5, 12, 19 en 26 augustus is de kerk van 14 tot 18 uur ook voor cultuurtoeristisch bezoek toegankelijk. OnZe-lieVe-VROuW-lOMBeeK 10 Hertboommolenmuseum Windmolenstraat 20 Het museum hoort bij de gelijknamige windmolen die voor vele bezoekers, vooral zij die hun jeugdjaren beleefden in de jaren zestig, beter bekend is als de Zepposmolen. Hij was immers een belangrijk element in de toen razend populaire televisieserie Kapitein Zeppos. Tijdens Op een kier is het museum uitzonderlijk toegankelijk voor individueel bezoek. Het is zeker geen traditioneel heemmuseum: filmpjes lichten de molenbedrijvigheden toe en aan de hand van een gedemonteerde maquette, ontdekt u de vernuftige mechaniek van de windmolen. Vanzelfsprekend krijgt ook de Zeppos-jeugdserie veel aandacht. STRijTeM 11 Sint-Martinuskerk Strijtemplein z/n 1898: omdat Paul Cuylits, onderpastoor in Elsene bij Brussel, in zijn preken nogal ten strijde was getrokken tegen sociaal conservatieve politici, werd hij verbannen naar het landelijke Strijtem. Gedurende zijn negenjarig pastoorschap daar, gaf hij er de kerk een nieuw aanzicht. In was er een nieuwe neoclassicistische kerk gebouwd, maar de toren uit 1731 van de vorige kerk had men behouden. Zeer bouwvallig geworden werd die toren in 1901 vervangen door de huidige. De kerkfabriek had een eenvoudig en goedkoop exemplaar ge- 18 groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei

19 10 11 wenst, maar dat was tegen de zin van de Commissie voor Monumenten en van pastoor Cuylits. Het werd een toren, bekroond met een opvallende bolspits. Hij liet tevens nieuwe glasramen aanbrengen en de muren van het schip liet hij bekleden met schilderingen op papier, geïnspireerd door Le catéchisme en image. (Aangetast door schimmels zijn deze schilderingen, in afwachting van restauratie, op dit ogenblik wel verwijderd.) In diverse taferelen van de glasramen zijn nogal wat lokale en andere figuren afgebeeld uit het begin van de vorige eeuw. Zo is er een vagevuurtafereel waarin de toenmalige kloosteroverste en de toenmalige conservatieve minister Charles Woeste afgebeeld zijn: niemand was immers zeker van een directe plek in de hemel. De kerktoren staat op dit ogenblik in de restauratiesteigers. - Brandglasramen van H. Heyden ( ). - Klokmechanisme Pietje de dood slaat het uur. - Beeld Sint-Martinus (18de eeuw). - Triomf- of calvariegroep (vermoedelijk 17de eeuw). - Beeld Onze-lieve-Vrouw (15de eeuw). STILTEGEDICHTEN Op zondag 20 mei om uur presenteren Koen Stassijns en Ivo Van Strijtem een nieuwe bloemlezing gedichten, met zowel eigen werk als voorbeelden uit de wereldpoëzie. Authenticiteit, Rust, Traagheid, Eenvoud en Smaak staan hierbij centraal. Deze bloemlezing gebeurt in het raam van het kalmkunstfestival In de Luwte, dat in Roosdaal plaats heeft van 18 tot en met 20 mei Voor het volledige programma: >> ROndleidingen (1 uur) Op zondag 20 mei om uur en om 17 uur. Op zondag 17 juni om uur en om uur. Voor de rondleidingen kruipt de kerkgids in de huid van pastoor Cuylits en vertelt met een vleugje humor met welke bezieling deze man zijn kerk een nieuw aanzicht gaf. >> documentatie Brochure over de kerk (5 euro). Brochure over pastoor Cuylits (5 euro). groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei 19

20 12 SinT-PieTeRS-leeuW SinT-PieTeRS-leeuW 12 Sint-Pieter- en Pauluskerk Rink z/n Deze gotische kerk - gebouwd in kalkzandsteen - heeft een koor en een kruisbeuk uit de eerste helft van de 15de eeuw, opgetrokken op een oudere onderbouw. De westertoren werd opgetrokken tussen 1510 en 1512, terwijl vervolgens de bouw van het driebeukige schip aangevat werd. In 1527 stond het onder dak, maar het onderging in het laatste kwart van de 18de eeuw diverse verbouwingen. Zo werden de zijbeuken vergroot, de middenbeuk verlaagd en samen onder één zadeldak gebracht. Meteen verdween ook het in onbruik gekomen ingangsportaal in de zuidelijke zijbeuk. In 1768 had de toren immers een nieuwe kerkingang gekregen met een classicistische portaalomijsting. De neogotische beweging, ontstaan in de 19de eeuw, had tot gevolg dat bij een restauratie in de vensters van de zijbeuken aangepast werden aan de middeleeuwse stijl. - Muurfresco s Kroning van Maria en golgotha van georges de geetere (1907 en 1917). - grafstenen van de familie Roose, baronnen van leeuw (17de en 18de eeuw). - laatbarokke preekstoel van Franciscus Van Turnhout (1754). - Schilderij Kruisiging van de apostel Petrus, toegeschreven aan jan Cossiers (17de eeuw). - Halfverheven beeldhouwwerk de lanssteek (tweede helft 16de eeuw). - Reliekschrijn, versierd met een beeld H. Cornelius ( ). VleZenBeeK 13 Kerk Onze-Lieve-Vrouw-ten- Hemelopgenomen Dorp z/n Deze kerk is het resultaat van een eeuwenlange bouwbedrijvigheid. Het verhaal begint vermoedelijk op het einde van de 13de eeuw en in het begin van de 14de eeuw, nadat Vlezenbeek in 1305 een zelfstandige parochie was geworden. Waarschijnlijk werd toen een bestaande kapel nabij de wonderbare Merselborre uitgebreid met een gotisch koor met aan de noordkant een sacristie en een zijkoor. De kern van de middenbeuk gaat terug tot de 14de-15de eeuw; de vierkante pilaren zijn mogelijk resten van de oorspronkelijke muren. In de loop van de 17de eeuw hadden diverse verbouwingen plaats aan de middenbeuk, werd ook de dakruiter met klokkentoren opgericht en mogelijk de noordelijke zijbeuk gebouwd. Nadat deze in 1771 was verhoogd, onderging de kerk een laatste uitbreiding in aan de zuidkant. Een zijbeuk, een zijkoor en een sacristie werden toegevoegd, zodat een symmetrisch bouwvolume werd verkregen. Waarvoor dank aan markies Paul Arconati, kasteelheer van Gaasbeek. - Barok hoofdaltaar (1738) met schilderij Bloemenwonder bij het graf van Maria en kroning van Maria van Hendrik de Clerck (eerste kwart 17de eeuw). - Barok zijaltaar (1738) met gepolychromeerd beeld Onze-lieve-Vrouw met Kind (1589). - Kuip van de barokke preekstoel (1680). - gemarmerde houten lambrisering, versierd met heiligenbustes in medaillons, in het koor en de noordelijke zijkapel (18de eeuw). 20 groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei

21 13 TeRnaT WaMBeeK 14 Sint-Remigiuskerk Pol De Montstraat z/n Het oostelijk gedeelte, bestaande uit het koor en de kruisbeuk met centrale toren, is opgetrokken in gotische stijl en gaat terug tot de 16de eeuw. Uit het kerkarchief blijkt dat na een brand op het einde van diezelfde eeuw het koor in 1599 opnieuw hersteld was. Op het einde van de 17de eeuw werd de kerk nog eens in de as gelegd. Tot een herstelling kwam het deze keer niet. Ze heeft er zowat een eeuw zonder schip bijgestaan. In 1774 werd de bouw aangevat van een volledig nieuw hallenschip in classicistische stijl, ontworpen door architect Jean-Bernard Thibaut. Het classicisme komt vooral tot uiting in de arduinen sierelementen in de westgevel, de Dorische zuilen (weliswaar ontpleisterd) en de stucconsoles op de gordelbogen. In 1673 waren de gordelbogen in het koor al gecaissoneerd. - Hoofdaltaar (einde 17de eeuw) met schilderij aanbidding der wijzen, toegeschreven aan jan Van Cleef (ca. 1700). - Zijaltaar (einde 17de eeuw) met schilderij Onze-lieve-Vrouw overhandigt de rozenkrans aan Sint-dominicus van ange François (1828). - Zijaltaar (einde 17de eeuw) met schilderij doopsel van Clovis door de H. Remigius, toegeschreven aan Zeger justus van Helmont (1725). - Schilderij Tenhemelopneming van Maria van Victor janssens (17de eeuw). - Schilderij H. Franciscus ontvangt het jezuskind uit de handen van Maria (17de eeuw). - Rococopreekstoel (tweede helft 18de eeuw). - gemarmerde houten louis XV-lambrisering, versierd met heiligenbustes in medaillons, in het koor en de noordelijke zijkapel (18de eeuw). - Van Peteghemorgel (1804). >> ROndleidingen (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om uur, uur en uur. 14 >> ORgelinTeRMeZZO S Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 en 16 uur door huisorganisten ludwig Wijns en ivo Bigaré. groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei 21

22 Monumenten zetten hun deur op een kier asse asse 1 Oud Onze-Lieve-Vrouwgasthuis Gemeenteplein 26 Wanneer en door wie het gasthuis werd gesticht is niet met zekerheid bekend. De oudste vermelding dateert wel van Aanvankelijk kregen hulpbehoevenden, passanten en pelgrims er onderdak; enkele eeuwen later stond de ziekenzorg voorop. Wanneer in 1572 Asse werd platgebrand, werd daarbij ook het gasthuis verwoest. Een echte herstel- en bouwfase nam pas een aanvang in Maria de Cotereau, barones van Asse, stelde daarvoor de fondsen ter beschikking en in 1617 vestigden er zich uit Hulst (Zeeland) verdreven gasthuiszusters. In 1712 en 1727 werden de al eerder aangezette zijvleugels uitgebreid. De westelijke en de noordelijke vleugels van het gasthuis zijn gerestaureerd en herbestemd tot cultuurcentrum. De zuidvleugel wacht nog op restauratie. In de noordvleugel bleef de keuken bewaard, waarvan de muren bekleed zijn met blauw-witte Hollandse tegels uit de 17de tot de 19de eeuw. Ze beelden heel diverse taferelen uit, waaronder landschappen, kinderspelen, het herdersleven, enz.. De restauratie ervan werd in maart van dit jaar voltooid. >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur en 16 uur (voormalige gasthuiskeuken en de kapel). ReSeRVeRing VeRPliCHT Reserveren bij de dienst cultuur van asse: of cultuurdienst@asse.be Reserveren kan tot vrijdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Behalve op 20 mei is vrij bezoek wel mogelijk op 17 juni en 15 juli tussen 15 en 16 uur. BOlleBeeK - MOlleM 2 Sint-Antonius-Abtkerk Pastoor Isidoor Stallaertplein 2 Dit classicistisch zaalkerkje vervangt sinds een oudere bidplaats, waarvan de kalkzandsteen vermoedelijk hergebruikt werd in de toren en de westgevel. Het schip en het koor zijn opgetrokken in baksteen met gebruik van kalkzandsteen voor de vensteromlijstingen. Uit de kerkrekeningen blijkt Carolus Everaert uit Brussel de bouwmeester geweest te zijn. Een sacristie en bergplaats werden na 1860 tegen het koor aangebouwd. Een paar gedenkstenen in de westgevel verwijzen naar de benedictinessenabdij van Vorst (Brussel) die hier het patronaatsrecht bezat. - Portiekaltaar (ca.1760) met schilderij Calvarie met Maria Magdalena (19de eeuw). - Koorlambrisering met schilderijen H.Rochus, genezen door een engel en Bekoring van de H. antonius. - Koorgestoelte en wandversiering 22 groene gordel BRaBanTSe KOuTeRS

23 groene gordel BRaBanTSe KOuTeRS Asse Grimbergen Meise Merchtem Vilvoorde Wemmel 3 2 RelegeM 4 Sint-Jan de Doperkerk Dorpsstraat 29 RelegeM 3 Voormalige luchtmachtbasis, nu PIVO Vlaams-Brabant Poverstraat 75 3 Een beschermde ballonloods (1917), een stookgebouw en enkele loodsen: dat is wat nog rest van de voormalige luchtmachtkazerne Serge Eckstein. Het geheel maakt nu deel uit van het Provinciaal Instituut voor Vorming en Opleiding (PIVO). Grote foto s, verspreid over de site, en een korte film schetsen een beeld van de activiteiten in de voormalige kazerne en het gebruik van luchtballonnen, zowel voor militaire doeleinden als voor burgerlijke experimenten. >> ROndleidingen (Ca. 1 uur) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding op de site. ReSeRVeRing VeRPliCHT Reserveren bij Toerisme Brabantse Kouters: of toerisme@brabantsekouters.be Reserveren kan tot vrijdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. Vanaf het begin van de 12de eeuw was de zielenzorg in Relegem toevertrouwd aan de abdij van Grimbergen. De huidige kerk is echter vele eeuwen jonger. Ze lijkt nauwelijks nog op het gebouw dat er stond tot in het begin van de 20ste eeuw. In 1910 kreeg architect Ed. Ramaekers opdracht een restauratieontwerp voor te stellen. Hij voorzag daarin ondermeer: de sloop van het gebouw, op de toren en de zuilen van de middenbeuk na; de verbreding van de zijbeuken; de bouw van een kruisbeuk en een westportaal. Uiteraard moest het (neo)gotische uitzicht ook onderstreept worden met krachtige steunberen en spitsboogvensters. Uiteindelijk was het een andere architect - Robert De Pauw - die de restauratie in uitvoerde volgens dezelfde opvattingen. De doopkapel werd in 1953 toegevoegd. - Paneelschilderij Het laatste avondmaal (einde 16de eeuw). - Schilderij Salomé ontvangt het afgehouwen hoofd van johannes de doper van antoon Sallaert (1634). - Schilderij graflegging van jezus (17de eeuw). - Reliekhouder in sarcofaagvorm met beeld H. johannes de doper (einde 17de eeuw). 4 groene gordel BRaBanTSe KOuTeRS 23

24 5 grimbergen grimbergen 5 Sacristie van de abdijkerk Kerkplein z/n Weliswaar onvoltooid gebleven, mag de abdijkerk van Grimbergen ( ), gerangschikt worden bij de mooiste barokmonumenten in Vlaanderen. Dat geldt zeker voor het interieur van de kerk. Bij de kerk hoort ook een bijzonder grote sacristie, gebouwd in Het huidige meubilair en de decoratie werden evenwel een honderdtal jaar later aangebracht. In de houten lambrisering met rocailleversiering zijn vier passieschilderijen ingezet. Het plafond is beschilderd met taferelen in grisaille uit het leven van de ordestichter Norbertus en met een groot, kleurig visionair tafereel waarin Norbertus in de hemel verwelkomd wordt door musicerende engelen en heiligen. 6 restauratie van de 17de- en 19de-eeuwse gebouwen. Twee jaar geleden werd de Girardturbine met een bijzondere debietregeling ontdekt en vrijgemaakt. De eigenaars willen de molen maalvaardig herstellen en tegelijk hernieuwbare energie opwekken uit de waterstroom. >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding in het molengedeelte. ReSeRVeRing VeRPliCHT Reserveren bij Toerisme Brabantse Kouters: of toerisme@brabantsekouters.be Reserveren kan tot vrijdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. >> ROndleidingen (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding in de sacristie. ReSeRVeRing VeRPliCHT Reserveren bij Toerisme Brabantse Kouters: of toerisme@brabantsekouters.be Reserveren kan tot vrijdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. grimbergen 6 Oyenbrugmolen Oyenbrugstraat 140 Grimbergen telt op de Maalbeek een viertal watermolens, waarvan de Tommenmolen en de Liermolen deel uitmaken van het Museum voor Oudere Technieken (MOT) en ruim toegankelijk zijn voor bezoek. Dat ligt anders voor de Oyenbrugmolen. Meer dan dertig jaar hebben de eigenaars besteed aan de heropbouw en MeiSe imde 7 Sint-Kwintenskerk Barbierstraat z/n In de 12de eeuw was er reeds sprake van een altare Immechiae of altaar te Imde. De huidige eenbeukige neoclassicistische kerk met ingebouwde westertoren, werd ingewijd in De afgeschuinde zandstenen plint en het korfboogvormig westportaal kunnen wijzen op een mogelijk oudere kern. - neoclassictisch altaar met 18de-eeuws schilderij Marteldood van Sint-Kwinten. - Preekstoel (1780). - glasramen met afbeeldingen van Brabantse heiligen. - Schilderijen Verheerlijking van de H. Kwinten en Mariaboodschap van Chrétien Stevens ( groene gordel BRaBanTSe KOuTeRS

25 imde 8 Boskapel Dreef vanaf de Vier Eikenstraat Kapel aangegeven door een wegwijzer Deze barokke bedevaartkapel, door haar ligging bekend als Boskapel maar eigenlijk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw der Kranken, dateert van Ze werd gebouwd onder het mecenaat van de toenmalige prins Turn en Taxis, die het nabije kasteel bewoonde. Het oudere kapelletje van 1695 achter het koor kreeg de functie van sacristie. - Zeven schilderijtjes Zeven Smarten van Maria (18de eeuw), verwerkt in de koorwand - Zijaltaren in lodewijk XV-stijl (17de eeuw). - Votiefschilderijen (18de eeuw). MeiSe 9 Sint-Elooikapel Nieuwelaan / Hasseltbergstraat z/n Een datumsteen 165(2) verwijst naar de bouw van deze laatgotische kapel maar zeer waarschijnlijk ging het om een heropbouw. Ze groeide uit tot een bekende bedevaartplaats in de streek waar Sint- Elooi vereerd werd als patroon van de smeden en beschemer van het vee. Het gewelf van de kapel, waarschijnlijk van 1688, heeft een barokke stucversiering. Voor het overige is bij een restauratie in 1959 het interieur helaas ontpleisterd en verdween het barokaltaar. Een broederschap viert nog elk jaar begin december het Sint-Elooisfeest waar paarden, ruiters en landbouwtractoren gezegend worden en een bedevaartsaandenken ontvangen. - Kruisweg (1957) van Martin Bollé. >> ROndleidingen (20 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 uur, 16 uur en 17 uur. >> documentatie gratis brochure WOlVeRTeM 10 Sint-Laurentiuskerk Gemeenteplein 24 Deze kerk heeft een gotisch gedeelte, bestaande uit een 13de-eeuwse toren, een kruisbeuk en een koor uit de 16de eeuw met latere aanpassingen en een grote rechthoekige sacristie met hoog zadeldak uit de 15de eeuw. Al die delen zijn opgetrokken in kalkzandsteen en worden gestut door steunberen. In 1834 werd een nieuw sober neoclassicistisch driebeukig schip gebouwd naar een ontwerp van provinciaal architect Louis Spaak. Zijn opvolger Gustave Hansotte zou de zijbeuken in 1872 aanpassen. - Met beeldhouwwerk versierde romaanse doopvont (13de eeuw). - Zijaltaar met schilderij aanbidding van de herders, toegeschreven aan Theodoor Van loon (tweede helft 17de eeuw). - Zijaltaar met schilderij Marteldood van de H. laurentius (17de-eeuwse kopie van een schilderij van Rubens). - Preekstoel van de gebroeders Hendrik en Petrus goyers (1861). >> ORgelReCiTal (30 Min.) Op zondag 17 juni om uur door organist Paul Van den Branden. groene gordel BRaBanTSe KOuTeRS 25

26 11 12 MeRCHTeM MeRCHTeM 11 Kerk Onze-Lieve-Vrouw ter Noodt Kerkstraat 14 De kern van de toren zou opklimmen tot de 14de eeuw, terwijl de sierlijke klokvormige kap met spits dateert uit de 19de eeuw. Na de verlenging van de zijbeuken in 1838 kwam een westgevel tot stand, waarvan het midden bestaat uit het wederopgebouwde classicistische portaal van de voormalige abdijkerk Affligem. Classicistisch getinte stucornamenten zijn ook aanwezig in het driebeukige schip en het in de 18de eeuw verbouwde koor. In plaats van een kruisbeuk omvat de kerk twee zijkapellen, respectievelijk uit de 16de eeuw en Barok zijaltaar (1631) met schilderij Tenhemelopneming van Maria (1635). - Barok zijaltaar (1645) met schilderij Verrezen Christus verschijnt aan Sint-antonius abt (tweede kwart 17de eeuw). - Beeld Onze-lieve-Vrouw ter noodt (einde 15de eeuw). - Schilderij Onze-lieve-Vrouw schenkt de rozenkrans aan de H. dominicus (17de eeuw). - Schilderij Onze-lieve-Vrouw met Kind en de kleine johannes (17de eeuw). - Preekstoel van jan-pieter Tambuyser ( ). OPgeleT! Op 17 juni en 15 juli zijn er in de kerk doopvieringen. daardoor is ze voor cultuurtoeristisch bezoek pas toegankelijk na 15 uur of misschien zelfs na 16 uur. Hou daarmee rekening bij de planning van uw bezoek. >> ORgelinTeRMeZZO S (30 Min.) Op zondag 20 mei en 17 juni om uur en 16 uur door huisorganist Walter Callaert. >> ORgelCOnCeRT Op zondag 15 juli om uur door huisorganist Walter Callaert. Het concertprogramma kan u raadplegen op OSSel 12 Sint-Jan-de-Doperkerk Kasteelstraat z/n Het gelijkvloers van de toren is van omstreeks 1300, het bovenste deel werd (her)opgebouwd wanneer in de loop van de 16de en het begin van de 17de eeuw een nieuw driebeukig schip en koor werden opgericht. De gotische architectuur van het schip is alleen in het interieur te zien, want de zijbeuken werden immers in in classicistische stijl verbreed, verhoogd en onder één dak gebracht met de middenbeuk. - laatbarok hoofdaltaar en barokke zijaltaren (18de eeuw). - Classicistische muurlambrisering en biechtstoelen. VilVOORde VilVOORde 13 Kerk O.L.Vrouw van Goede Hoop Heldenplein Een gedenksteen van 1384 in de kruisbeuk vermeldt dat Adam Gheerijs de eerste ontwerper-bouwmeester van deze gotische kerk is. Het koor en de kapellen op het gelijkvloers van de twee torens die het koor flankeren werden door 26 groene gordel BRaBanTSe KOuTeRS

27 13 14 hem gebouwd. Enkel de noordertoren werd voltooid, de verdere opbouw van de zuidertoren bleef in de plannen steken. In de 15de eeuw werd, behalve aan de toren(s) ook verder aan de dwarsbeuk gewerkt, werd de Sint-Corneliuskapel gebouwd en werd de bouw van het driebeukige schip aangevat. Op het einde van de 15de eeuw was de kerk voltooid. Het schip is van het pseudo-basilicale type: de middenbeuk is wel hoger dan de zijbeuken, maar niet hoog genoeg om er bovenaan vensters uit te sparen. Zowel in de 19de, de 20ste als de 21ste eeuw onderging de kerk restauraties. - Barok koorgestoelte van jan van ieper en Hubert van den eynde (1663), herkomstig uit de opgeheven priorij van groenendaal. - Barokke preekstoel van artus ii Quellinus (1665), herkomstig uit de oude opgeheven Sint-joriskerk in antwerpen. - gebeeldhouwde schalksokkels in de koorapsis (14de eeuw). - Schilderij graflegging van Christus, toegeschreven aan Pieter-jozef Verhaghen. - Vier schilderijen met de afbeelding van de vier evangelisten van godfried Maes de jonge (ca. 1700). - Orgel van j.b. goynaut (derde kwart 18de eeuw). - glasramen uit de ateliers van ed. Steyaert (Schaarbeek 1919) en jacobs (laken 1924 en 1931). >> ROndleidingen (20 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 uur, 16 uur en 17 uur. >> COnCeRT (30 Min.) Op zondag 20 mei om uur door het zangkoor andantino met orgelbegeleiding door Peter de Waele. Het programma kan u raadplegen op WeMMel WeMMel 14 Sint-Servaaskerk Kerkstraat z/n De toren verenigt in zich zowel de romaanse stijl van de eerste kerk, vermoedelijk uit de 12de-13de eeuw, als de neogotische stijl die in de 19de eeuw toegepast werd bij een gedeeltelijke reconstructie van de toren en de bouw van de zijbeuken. In 1517 werd een nieuw, gotisch koor opgetrokken en in 1663 werd de bestaande middenbeuk vervangen door de huidige, terwijl de kerk ook vergroot werd met een kruisbeuk. Een tweede uitbreiding werd uitgevoerd in 1843 met de bouw van twee zijbeuken. Architect Joseph Jonas Dumont voegde naast de kruisbeuken twee identieke beuken toe, zodat de kerk aan de buitenzijde omringd lijkt door zes grote kapellen. De zijbeuken zijn gebouwd in kalkzandsteen van Gobertange, terwijl voor de oudere gedeelten nog de kalkzandsteen uit de streek werd gebruikt. - Triomf- of calvariegroep (einde 15de eeuw). - Schilderij O.-l.-Vrouw met Kind, vereerd door jonker Wauter van der noot en zijn familie (kopie van het 15de-eeuwse origineel). - 16de-eeuwse epitafen van de familie Taye, heren van Wemmel. - 18de-eeuwse altaren, muurlambrisering, communiebank, biechtstoelen. >> ORgelinTeRMeZZO S (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om uur door een van de huisorganisten jan dierickx of Constant de Vocht. groene gordel BRaBanTSe KOuTeRS 27

28 Monumenten zetten hun deur op een kier 4 groene gordel dijleland Bertem Kampenhout Kortenberg Steenokkerzeel Tervuren BeRTeM BeRTeM 1 Sint-Pietersbandenkerk Groenendaalstraat z/n / Dorpscentrum In heel wat publicaties wordt deze kerk beschouwd als één van de mooiste en meest stijlzuivere getuigen van de romaanse bouwkunst uit het begin van de 11de eeuw in het toenmalige Brabant. Haar toren werd verhoogd in de eerste helft van de 13de eeuw en ook later onderging de kerk nog wat verbouwingen. De meeste van die bouwkundige ingrepen werden echter ongedaan gemaakt tijdens een restauratie in , uitgevoerd door prof. Raymond Lemaire en architect F. Vandendael. Anderzijds werden er toen wel naast de toren een doopkapel en naast het koor een sacristie toegevoegd. - gepolychromeerd beeld Maria met jezuskind, behorend tot het beeldtype van de Sedes Sapientiae, voorstelling van Maria als zetel van de Wijsheid (12de eeuw). - Verguld schrijn met reliek van Sint-elooi (1713). - laatgotisch triomfkruis (16de eeuw). - Schilderij Bewening van Christus (17de eeuw). - Schilderij eligius van noyon van lambert Blendeff (ca. 1650). - Calvarie- of triomfgroep (16de-17de eeuw). - neoclassicistische grafkapel (ca. 1830) in de oksel van de toren en de noordelijke zijbeuk. >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 en 17 uur. >> documentatie gratis folder. >> MuZiKale intermezzo S Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 16 uur door jonge muzikanten. 28 groene gordel dijleland

29 3 >> COnCeRT Op zondag 17 juni om 16 uur: singer-songwriter Spencer the Rover zingt pakkende ballads en fraaie popnummers. leefdaal 3 Sint-Lambertuskerk Dorpsstraat z/n KORBeeK-dijle 2 Sint-Bartholomeuskerk Korbeekse Kerkstraat z/n Neoromaans gebouw, opgericht in 1860 nadat de vorige kerk was afgebrand. De ontwerper was provinciaal architect Alexander Van Arenbergh. De bakstenen gevels en de toren zijn verlevendigd door het veelvuldig gebruik van witte natuursteen voor speklagen, vensteromlijstingen en plinten. - laatgotisch altaarretabel (1522) waarvan de gebeeldhouwde taferelen en geschilderde zijluiken de geschiedenis en de mirakelen van de heilige Stefanus uitbeelden. >> TOeliCHTing Bij HeT ReTaBel (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om uur, uur en uur. >> documentatie Folder over het retabel (1 euro). 2 >> MuZiKale intermezzo S Op zondag 20 mei en 15 juli om 16 uur door jonge muzikanten. In deze kerk zijn diverse architectuurstijlen aanwezig. Van de romaanse kerk bleven delen van de toren, een deel van de noordelijke zijmuur van het schip en een paradijspoortje bewaard. In 1524 werd de toren verhoogd met een klokkenverdieping en een gotische spits. Na een brand enkele jaren later werd het laatgotische koor met stergewelf opgetrokken. De toreningang dateert uit In de achttiende eeuw zijn de zijbeuken bijna volledig wederopgebouwd, verlengd en met het schip onder een zadeldak gebracht. Rond 1900 is de toren in neogotische stijl gerestaureerd. - Barok hoofdaltaar (1699) met schilderij de bekering van Hubertus van gaspard de Crayer (1662). - Familiegraf met Calvarietafereel, aangebracht tegen de koorsluiting (18de eeuw). - Rococolambrisering in koor en schip. >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 uur en 17 uur. >> documentatie gratis folder. >> MuZiKale intermezzo S Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 16 uur door jonge muzikanten. groene gordel dijleland 29

30 4 5 KaMPenHOuT KaMPenHOuT 4 Villa Lucie Kerkstraat 34 Van 1913 tot 1980 was deze villa het gemeentehuis van Kampenhout en ook vandaag zijn er een paar gemeentediensten gevestigd. De Villa Lucie werd in 1883 gebouwd door het echtpaar Antoon Bouchez. Hij was luitenant-generaal in het Antwerpse garnizoen. Deze villa is een voorbeeld van een eclectistische architectuur met een romantische, schilderachtige inslag. In 1890 werd de villa aangekocht door een handelaar, van wie de vrouw Lucie heette. Een zoon uit haar eerste huwelijk verkocht het in 1913 aan de gemeente. Park en bijgebouwen sneuvelden voor de aanleg van een parkeerplein. Dank zij een restauratie heeft de Villa Lucie heel wat van haar authentieke karakter teruggekregen. Stucwerkplafonds in de salons werden gerestaureerd, evenals de betonnen rotspartij rond de achterdeur die uitgeeft op de heropgebouwde winterserre. Ook het herstel van de 19deeeuwse marmerimitatie op de muren van de traphal is bijzonder geslaagd. >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur. Opgelet: aantal deelnemers is beperkt. ReSeRVeRing VeRPliCHT u dient te reserveren bij de dienst cultuur van Kampenhout: 016/ of cultuur@kampenhout.be. Reserveren kan tot vrijdag uur voor de betrokken Op een kier -zondag. nederokkerzeel 5 Sint-Stefanuskerk Peperstraat z/n De vieringtoren, die vermoedelijk dateert uit de 13de eeuw en verhoogd werd in 1716, bleef het centrale punt van de kerk die tussen de 15de en 18de eeuw het oorspronkelijk kleinere gebouw ging vervangen. Op basis van een teruggevonden gotische muurschildering kan de bouw van de doopkapel gesitueerd worden in het begin van de 15de eeuw. Het koor en de noordelijke kruisbeuk dateren uit de 16de eeuw; in de loop van de 17de eeuw kwamen de middenbeuk en de noordelijke zijbeuk tot stand en in 1781 waren ten slotte de zuidelijke zijen kruisbeuk voltooid. In tegenstelling tot de rest van de kerk, opgetrokken in lokale kalkzandsteen, zijn laatstgenoemde delen gebouwd in baksteen, verlevendigd met gebruik van natuursteen. - Fragment van een muurschildering Calvarie in de doopkapel (begin 15de eeuw). - Fragment van een muurschildering, voorstellend drie apostelhoofden (begin 16de eeuw). - Hoofdaltaar met schilderij Marteldood H. Stefanus (1646). - Schilderij Tenhemelopneming van Maria (17de eeuw). - Preekstoel, herkomstig uit de opgeheven Sint- Michielsabdij in antwerpen (midden 17de eeuw). - Stucwerkplafond in de middenbeuk (1723). >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur. >> documentatie gratis folder. 30 groene gordel dijleland

31 6 7 >> ORgelCOnCeRT Op zondag 15 juli om uur door huisorganist julien Bohets. Het concertprogramma kan u raadplegen op KORTenBeRg erps 6 Sint-Amanduskerk Dorpsplein Erps Deze neogotische kerk, ontworpen door provinciaal architect Alexander Van Arenbergh, vervangt sinds 1864 een ouder gebouw, dat afgebeeld is op een schilderij van Pieter-Jozef Verhaghen (1785) in het koor van de kerk. Het gebouw is volledig opgetrokken in witte kalkzandsteen, behalve het jongere koor, waarvoor baksteen is gebruikt. - Schilderijen H. donatus (met afbeelding van de oude kerk) en H. Barbara van Pieter-jozef Verhaghen (1785). - Zijaltaren (midden 18de eeuw), afkomstig van de opgeheven priorij groenendaal. - Orgel van jacobus Verbuecken (1752). >> ROndleidingen (20 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur en 16 uur. >> TenTOOnSTelling - Tentoonstelling over de impact van de abdij van Kortenberg op het parochieleven in erps. - Mijmeringen bij het dorp van toen en nu met foto s en gedichten: erps-kwerps, tempus fugit. >> documentatie gratis brochure. >> MuZieK en Taal Op zondag 20 mei om uur il était une fois... België, in klank en woord door Helen Borremans (gitaar), alexander németh (gitaar), Katrien Verriest (woord) en jan Fonteyn (woord), docenten aan de Muziekacademie Kortenberg-Zaventem. >> COnCeRT Op zondag 15 juli om uur door het zangkoor Cantate uit erps-kwerps. Het concertprogramma kan u raadplegen op KORTenBeRg 7 Voormalige abdij en park Abdijdreef 22 Parking aan het sport- en gemeenschapscentrum Colomba, Colombastraat. 700 jaar geleden, op 27 september 1312, werd in de benedictinessenabdij van Kortenberg door hertog Jan II van Brabant het Charter van Kortenberg uitgevaardigd en de Raad van Kortenberg geïnstalleerd. Dit charter was een soort grondwet en de Raad een controleorgaan. Deze belangrijke historische gebeurtenis wordt ondermeer herdacht met een tentoonstelling op de plek waar tot 1797 de abdij gevestigd was. In dat jaar werd ze door het toenmalige Franse bewind afgeschaft en een jaar later verkocht. De meeste gebouwen werden gesloopt omstreeks Vandaag resten nog twee poortgebouwen, een deel van de hoeve, een tuinpaviljoentje en het classicistische hoofdgebouw. In dit laatste, gebouwd in het vierde kwart van de 18de eeuw, getuigt nog een van de vertrekken van de vroegere grandeur. Op de site bevinden zich ondermeer ook een kapel en een zogenoemde ridderzaal, beide gebouwd in Rondom strekt zich een park uit dat recent werd heraangelegd. groene gordel dijleland 31

32 KORTENBERG Charter 700 TenTOOnSTelling HeT CHaRTeR Van KORTenBeRg Van 6 mei tot en met 8 juli loopt in de Ridderzaal een historische tentoonstelling over het Charter van Kortenberg. de interactieve expo geeft jongeren en volwassenen uitleg over het Charter en de context waarbinnen die ontstaan is. Tegelijk wil die de bezoeker stimuleren bewust om te gaan met inspraak en democratie. de tentoonstelling is op een attractieve en eigentijdse wijze vormgegeven door MadOC in samenwerking met het erfgoedhuis van Kortenberg. Toegankelijk op zaterdag en zondag van 14 tot 17 uur. Toegangsprijs: 2 euro. Op andere dagen enkel in groep en mits reservatie op cultuur@kortenberg.be 8 >> ROndleidingen (1 uur) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u om 14 uur deelnemen aan een rondleiding in het park met bezoek aan de kapel en het pronkvertrek in het hoofdgebouw. indien de groep van 14 uur volzet is, kan er gereserveerd worden voor bijkomende rondleidingen in de loop van de namiddag. ReSeRVeRen VeRPliCHT u dient te reserveren bij Toerisme Kortenberg: of toerisme@kortenberg.be Reserveren kan tot vrijdag uur voor de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek in de abdij is niet toegestaan. Het park rond de abdij kan wel vrij bezocht worden. - Renaissancepreekstoel ( ). - Schilderij de lansstreek (18de eeuw). - Schilderij apostel johannes op Patmos (17de eeuw). - Houten tabernakel (ca. 1600). >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur. PeRK 9 Sint-Niklaaskerk Tervuursesteenweg z/n STeenOKKeRZeel 8 HuMelgeM (STeenOKKeRZeel) Sint-Catharinakerk Perpetstraat z/n Kenmerkend aan dit kerkje is het zeer onregelmatige grondplan. Het gebouw is dan ook het resultaat van een vrij ingewikkelde bouwgeschiedenis. Aan de oorsprong ligt een romaans kerkje (begin 11de eeuw) met een beuk en een koorapsis, bekroond met een toren, dat in de daaropvolgende eeuwen vergroot, verbouwd en gerestaureerd werd: ondermeer verhoging van de toren en bouw van een traptorentje (ca. 1200), nieuwe westgevel (13de eeuw), nieuw gotisch koor (14de eeuw), kruisbeuk (16de eeuw), zijbeuk (17de eeuw). Diverse (ver) bouwsporen, zoals vergrote of dichtgemetselde vensters zijn duidelijk leesbaar, ook in het interieur. Bij een restauratie in de vorige eeuw (1923) werden de binnenmuren immers ontpleisterd omdat de idee toen leefde dat het zichtbaar laten van de kalkzandsteen veel authentieker was. De kerk is in haar huidig uitzicht het resultaat van diverse verbouwingen aan een 12de-eeuws gebouw, waarvan enkel de toren bewaard bleef. Op het einde van de 14de eeuw werd het romaanse koor vervangen door een gotisch exemplaar en werd tegen de zuidkant van het eenbeukige schip een kruisbeuk aangebouwd. In de 16de eeuw kwam er een noordelijke kruisbeuk bij. Al deze bouwdelen zijn opgetrokken in de lokale kalkzandsteen. Voor de vergroting van het schip in 1853 met twee neogotische zijbeuken werd baksteen gebruikt. - Stucwerkplafond van jan-christiaan Hansche met voorstelling van Onze-lieve-Vrouw, Sintniklaas en de vier evangelisten ( ). - Schilderij Heilige Familie, toegeschreven aan david Teniers iii (tweede helft 17de eeuw). - Schilderij de vlucht naar egypte van david Teniers iii (1666). - Schilderij Onze-lieve-Vrouw schenkt een rozenkrans aan Sint-dominicus van david Teniers iii.(tweede helft 17de eeuw) - Schilderij Christus aan het kruis in een bloemenkrans van daniël Seghers (eerste helft 17de eeuw). 32 groene gordel dijleland

33 grafmonument van isabella de Fren (+ 1686), tweede vrouw van Teniers ii. - Herinneringssteen aan guillaume de Baronaige, van 1615 tot 1626 heer van Perk. >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur. - Rijzig koor, waarvan een boogfries en de piscina (reinigingsbekken) rijkelijk versierd zijn met (gerestaureerd) beeldhouwwerk. >> ROndleidingen (20 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, uur, 15 uur, 16 uur, uur, 17 uur en uur >> MuZiKale intermezzo S Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om uur, uur en uur door solisten van het koor andante uit Perk. TeRVuRen duisburg 10 Sint-Catharinakerk Kerkplein z/n Wie aandachtig de onderbouw van de toren bekijkt, vindt ongetwijfeld enkele romaanse architectuursporen. Silhouet en architecturale vormgeving van de kerk illustreren het daaropvolgende bouwverhaal: ca de bouw van het gotische koor; in de eerste helft van de 15de eeuw gevolgd door een lagere gotische kruisbeuk; tussen 1626 en 1628 de verhoging van de toren; nog later over het tijdstip bestaat discussie de verbouwing van het schip. - Muurschilderingen, waarschijnlijk aangebracht omstreeks Twee paneelschilderijen met taferelen uit het leven van Sint-Cornelius en van Sint-elooi (tweede helft 16de eeuw). - Schilderij aanbidding van de herders (eerste helft 17de eeuw). - Schilderij Marteldood van de H. Catharina (tweede helft 17de eeuw). >> documentatie gratis folder. >> ORgelCOnCeRT Op zondag 17 juni om uur door Michel goossens. Het concertprogramma kan u raadplegen op VOSSeM 11 Sint-Pauluskerk Dorpsplein z/n De romaanse bouwkenmerken zijn in deze kerk nog aanwezig in de onderbouw van de toren en in het koor, die dateren uit het einde van de 12de of het begin van de 13de eeuw. Op de drempel van de 17de naar de 18de eeuw (1699) werd de vernieuwing van het gebouw aangevat met de verhoging van de toren en later van de zijbeuken en de bouw van een sacristie tegen de zuidkant van het koor. - Resten van romaanse en gotische muurschilderingen in het koor in combinatie met een fries van portretschilderingen, aangebracht na de restauratie in Beeld Sint-Paulus ( ). - Schilderij Bekering van Sint-Paulus (17de eeuw). - Barok zijaltaar met schilderij jezus ontmoet Veronica (1640). groene gordel dijleland 33

34 Ontdek het verborgen erfgoed Hageland GROENE GORDEL HAGELAND LEUVEN BRUSSEL Hageland

35 Monumenten zetten hun deur op een kier Aarschot Bekkevoort Bierbeek Glabbeek Hoegaarden Holsbeek Kortenaken Landen Linter Lubbeek Tielt-Winge Tienen Zoutleeuw Hageland 35

36 1 2 aarschot aarschot 1 Onze-Lieve-Vrouwekerk Kardinaal Mercierstraat z/n Een gedenksteen in de veelhoekige koorapsis herinnert aan de bouw hiervan in 1337 door bouwmeester Jacob Piccart. In de tweede helft van de 14de eeuw volgden de bouw van de kruisbeuk en de eerste travee van het schip; tussen 1400 en 1450 kwamen de rest van het schip en de toren tot stand. Nadat de torenspits in 1572 was afgebrand, werd die twee jaar later vervangen door een barokke bekroning met bol en lantaarn. Vanaf het midden van de 19de eeuw onderging de kerk zowel aan de buiten- als aan de binnenkant diverse restauraties. Heel wat metsel- en beeldhouwwerk werd daarbij vernieuwd. Op het bovengedeelte van de toren na is de kerk volledig opgetrokken in ijzerzandsteen van de streek. Op verscheidene plaatsen, ook in het interieur, wordt die wel afgewisseld met lagen kalkzandsteen. Of dit een decoratieve bedoeling had kan betwijfeld worden: de regelmaat is meer dan eens zoek en het interieur was tot in het begin van de 20ste eeuw bepleisterd. - laatgotisch koordoksaal, versierd met passietaferelen (ca.1508). - laatgotische zitterkens van het koorgestoelte (1515). - Schilderij de mystieke wijnpers (1525). - Schilderij aanbidding van de Wijzen van gaspard de Crayer (1650). - Schilderij Christus en de leerlingen te emmaüs van Pieter-jozef Verhaghen (1788). - Schilderij de goede Herder van Pieter-jozef Verhaghen (1788). - Schilderij dood van O.-l.-Vrouw van Pieter Van avont (1607). - drie barokke altaren van Pieter i Scheemaeckers (1684). - Schatkamer met edelsmeedwerk. - glasramen van joseph Casier (19de eeuw) en l.c. Crespin-Frans Crickx (midden 20ste eeuw). - Recent gerestaureerd orgel van jan Bremser (1641). >> ROndleidingen (50 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur. aarschot 2 s Hertogenmolens Demerstraat 1a s Hertogenmolens, een molen- en sluiscomplex, gebouwd op de Demer door de heer van Aarschot, gaat in oorsprong terug tot het begin van de 16de eeuw. Terwijl in de zijdoorgangen waterraderen waren geïnstalleerd, bleef de middendoorgang vrij voor de scheepvaart. Na opeenvolgende branden en oorlogsschade werd de molen in het begin van de 17de eeuw vernieuwd onder impuls van Karel III van Croÿ, hertog van Aarschot. Als nationaal goed verkocht in 1795, kwam hij in privébezit. Na W.O. I werden waterturbines geïnstalleerd. Eén van de molens plette nog tot ca glas. Daaropvolgende leegstand en een brand takelden het monument de jongste decennia af. In 2008 startten uiteindelijk de restauratie- en herbestemmingswerken. Sinds de voltooiing ervan in 2010 zijn in het gebouw een hotel en een brasserie ondergebracht. 36 groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei

37 3 >> ROndleidingen (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding in het molengedeelte. ReSeRVeRen VeRPliCHT u dient te reserveren bij de dienst toerisme van aarschot: of toerisme@aarschot.be Reserveren kan tot vrijdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. gelrode 3 Moedermolen Hondsheuvel 3 Deze graanmolen werd in 1667 opgebouwd in Mechelen, waar hij toen de grootste zou geweest zijn in een reeks van drie. Vandaar wellicht ook de naam Moedermeule. In 1830 kocht Jozef Wuyts de molen, liet hem per schip via de Dijle en de Demer naar Gelrode overbrengen en in 1833 heropbouwen op de Hondsheuvel. In oktober 1943 werd de molen door een blikseminslag letterlijk gekortwiekt en takelde hij af, zodat de toenmalige eigenaar overschakelde op een mechanische maalderij. langdorp 4 Sint-Pieterskerk Langdorpsesteenweg z/n Deze kerk ligt aan de rand van de brede Demervallei. De bouw van het rechthoekige koor wordt gesitueerd in het begin van de 14de eeuw. De toren dateert eveneens uit deze periode en is gebouwd in baksteen met een parement van ijzerzandsteen. Men treft er een voor Brabant zeldzaam roosvenster aan. In werden het schip en de zijbeuken herbouwd. - Barok portiekaltaar van Hubert van den eynde ( ), afkomstig uit een klooster in Muizen. - Barokke zijaltaren (1663) uit het atelier van jan ulner (Brussel). - Robustelly-orgel (1781). - gietijzeren grafkruisen op het ommuurde kerkhof. >> ORgelRCOnCeRTen (30 Min.) Op zondag 20 mei om uur - jef Van Osta. Op zondag 17 juni om uur - Hans dehond. Op zondag 15 juli om uur - Christophe en Stephane geudens. de concertprogramma s kan u raadplegen via Na aankoop door de gemeente Gelrode werd de molen in 1976 maalvaardig hersteld en het molenhuis heringericht tot afspanning. Een tweede restauratie volgde in De molen behoort tot het standaard- of staaktype, waarbij de kast met de wieken om een centrale staak kan gedraaid worden in de gunstige windrichting. groene gordel PajOTTenland en ZenneVallei 37

38 langdorp 5 Heimolen Windmolenstraat z/n De Heimolen werd op deze plek op de heide gebouwd in 1662 en is nooit vernield geweest door brand of door oorlogen. De laatste molenaar die hier tot 1959 om den brode maalde was Walter Van Aelst. In 1968 werden er hoogdringende restauratiewerken aan de molen uitgevoerd, zonder dat hij echter opnieuw maalvaardig werd. Weldra trad het verval dan ook opnieuw in. Toen Natuurpunt de molen in 1995 kocht, was hij nog amper te betreden. Er volgde een restauratie die in 1999 werd voltooid. De molen behoort tot het standaard- of staaktype, waarbij de kast met de wieken om een centrale staak kan gedraaid worden in de gunstige windrichting. RillaaR (aarschot) 6 Molen te Leefdaele Molendreef 30 Deze graanwatermolen, gebouwd aan de Motte, is boven de deur 1759 gedateerd, maar zijn geschiedenis gaat terug tot het laatste kwart van de 14de eeuw. Hij was toen eigendom van ridder Jan Van Schoonhoven. In 1483 kwam hij in het bezit van het Leuvense Sint-Pieterskapittel. Tijdens het Franse bewind werd de molen als zwartgoed verkocht aan een Franse familie, die hem verpachtte. De huidige eigenaars restaureerden met veel zorg zowel de molen als de aanpalende molenaarswoning en schuur. >> ROndleidingen (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding in het molengedeelte. ReSeRVeRen VeRPliCHT u dient te reserveren bij de dienst toerisme van aarschot: of toerisme@aarschot.be Reserveren kan tot vrijdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. BeKKeVOORT assent 7 Onze-Lieve-Vrouwekerk Dorpsstraat 14 Deze neoclassicistische kerk werd gebouwd in en vervangt een oudere bidplaats. Volgens een gedenksteen naast de deur, gebeurde dit door F. Luyckx (toenmalig pastoor) met een vrijwillige bijdrage van Leopold (de toenmalige Belgische koning?). De kerk is opgetrokken in baksteen; de volumes zijn geprofileerd door hoekkettingen in witte natuursteen die ook gebruikt is voor de omlijsting van het portaal en de vensters. - Portiekaltaar met schilderij Voorspraak van O.- l.-vrouw Middelares bij de H. drievuldigheid met de HH. Catharina, Rochus en gertrudis, (derde kwart 17de eeuw), afkomstig van het Klein Begijnhof in leuven. - Calvarie- of triomfgroep (18de eeuw). - Schilderij H.Petrus (17de of 18de eeuw). - Orgel uit het atelier van johannes Wauters (leuven ). >> ROndleidingen (40 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur en 16 uur. 38 Hageland

39 9 BeKKeVOORT 8 Sint-Pieterskerk Staatsbaan 152 Deze grote neoromaanse kerk, ontworpen door provinciaal architect Louis Van Arenbergh, is gebouwd in De toren is bijzonder decoratief uitgewerkt door het veelvuldig gebruik van witte natuursteen die sterk contrasteert met de bruinrode baksteen. In het interieur komt de neoromaanse vormentaal volledig tot zijn recht met rondboog-, rond- en roosvensters. Over het ganse gebouw is boven de scheibogen een pseudo triforium aangebracht. Oorspronkelijk waren de muren beschilderd met natuursteenimitaties, de kapitelen van de zuilen waren geverfd in hevige kleuren, de scheibogen beschilderd met siermotieven. In het onderste gedeelte van het koor is de 19de-eeuwse beschildering recent opnieuw blootgelegd. - neogotisch hoofdaltaar met centraal een Calvarie, aan de zijkanten taferelen van de geboorte van jezus, het laatste avondmaal, de Verrijzenis en de nederdaling van de H. geest (ca. 1880). - Zijaltaren met schilderijen van de H. Familie en van H. Hubertus (18de eeuw). - diverse heiligenbeelden (16de tot 19de eeuw). - Kruisweg waarvan de polychromie recent werd blootgelegd (1880). MOlenBeeK-(WeRSBeeK) 9 Sint-Laurentiuskerk Kerkstraat (Autoparking vlakbij aan de Halensebaan 76, achter het H. Hartbeeld) Uit het midden van de 13de eeuw bleven de noordermuur van de middenbeuk en de noordelijke zijbeuk bewaard. Uit proefafkappingen van een later aangebrachte cementlaag blijkt dat deze muren opgetrokken zijn in ijzerzandsteen. Dat is ook het geval voor de 14de-eeuwse toren. Waarschijnlijk was de middenbeuk aan de zuidkant oorspronkelijk ook opgetrokken in ijzerzandsteen, maar die werd - op het portaal na - op het einde van de 18de eeuw door een nieuwe bakstenen muur vervangen. Het koor en aanpalende sacristie dateren uit de tweede helft van de 17de eeuw. In de 19de eeuw werd de zijbeuk aan beide kanten verlengd met een bergplaats. - liturgische gewaden uit de 16de tot de 19de eeuw. - Schilderij Marteldood van de H. laurentius (18de eeuw). - Recent gerestaureerd Theodoor Smetorgel (1836). >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur en 16 uur. >> ORgelCOnCeRT (30 Min.) Op zondag 20 mei om uur door greet lemmens, Rita deckers, joris Cerulis en dieter de Cock. Het concertprogramma kan u raadplegen via >> ORgelinTeRMeZZO S Op zondag 17 juni en 15 juli om 15 en 17 uur door erik Verboven en joris Cerulis. Op zondag 17 juni en 15 juli om 15 en 17 uur door Koen Van damme en dieter de Cock. Deze kerk heeft bouwsporen nagelaten van de 13de tot en met de 19de eeuw. Hageland 39

40 10 12 BieRBeeK BieRBeeK 10 Sint-Hilariuskerk Dorpscentrum z/n Deze in oorsprong romaanse kerk uit de tweede helft van de 12de eeuw onderging in latere perioden diverse verbouwingen. Dit valt het duidelijkst op in de bakstenen verhoging (ca. 1784) van de 13de-eeuwse toren waarin toen een classicistisch portaal en raam zijn aangebracht. De zijbeuken en de kruisbeuk lijken wel authentiek romaans, maar zijn eigenlijk neoromaans: resultaat van een grootscheepse restauratie in de eerste helft van de 20ste eeuw. - grafstenen van nicolas le large (+ 1547), georgius le large (+ 1506) en F. Van Schandelus (+ 1663). - Barokke biechtstoelen (1684). - Robustelly-orgel ( ). - neoromaanse glasramen (begin 20ste eeuw) uit het atelier gust ladon (gent) en het atelier joseph Casier (gent). >> ROndleidingen (20 Min.) Op zondag 20 mei,17 juni en 15 juli om 14 uur en 16 uur. >> documentatie een folder over de kerk is gratis beschikbaar; het boek de Sint-Hilariuskerk is te koop 5 euro. >> ORgelSPROOKje Op zondag 17 juni om 17 uur brengen Stijn Hanssens (orgel) en annelynn Ballieu (vertelster) een Orgelsprookje voor jong en oud. Zeer geschikt voor gezinnen met kinderen vanaf 6 jaar. glabbeek attenrode 11 Sint-Andreaskerk Doelaagstraat z/n Bij het aanbreken van de 20ste eeuw was de bestaande kerk te klein geworden voor de steeds aangroeiende bevolking. In 1910 werd de bouw aangevat van een nieuwe kerk in neogotische stijl. Ze is ontworpen door de Tiense architect A. Verheyden. Hij behield wel de onderbouw van de bestaande toren uit 1659 en hersteld in Op 24 oktober 1911 kon de kerk ingezegend worden. Het gebruik van bak- en natuursteen heeft hier geleid tot een zeer expressief gebouw. - Volledig bewaard neogotisch meubilair en enkele resten van de oorspronkelijke muurbeschildering (1911). - Calvarie- of triomfgroep (eerste helft 16de eeuw). - Beeld H. andreas (eerste helft 16de eeuw). >> ROndleidingen (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli doorlopend. ZuuRBeMde 12 Sint-Catharinakerk Dorpscentrum z/n Deze bidplaats, oorspronkelijk enkel bestaande uit een koor en een dwarsbeuk, is opgetrokken in de eerste helft van de 16de eeuw. Door toevoeging in van een schip en een westertoren werd het een traditioneel kruisvormig kerkgebouw. 40 Hageland

41 >> ZEKER TE BEKIJKEN - Sacramentstoren (1557) in renaissancestijl, toegeschreven aan Cornelis Floris de Vriendt, die ook de beroemde sacramentstoren in Zoutleeuw ontwierp. - Diverse beelden van volksheiligen (16de-17de eeuw). - Schilderij Sint-Sulpitius wekt verdronken kind tot leven (1792) van Pieter-Jozef Verhaghen. >> RONDLEIDINGEN (30 MIN.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 uur en uur. >> DOCUMENTATIE Gratis folder. - Hoofdaltaar met schilderij Calvarie van Balthasar Beschey (1759). - Beeld Christus op de palmezel (16de eeuw). - Beeld Christus op de koude steen (16de eeuw). - Koperen (pelikaan)lezenaar (1573). - Gotische doopvont (14de eeuw). - Barokke preekstoel en biechtstoelen, gebeeldhouwd door J.N. Dupaix (ca. 1760). >> RONDLEIDINGEN (30 MIN.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur en 16 uur. >> DOCUMENTATIE Folder (1 euro). HOEGAARDEN HOEGAARDEN 13 Sint-Gorgoniuskerk Gemeenteplein / Houtmarkt z/n De grote welstand die het brouwersdorp Hoegaarden in de 18de eeuw kende, kreeg ook een vertaling in de bouw van een nieuwe monumentale en rijk bemeubelde kerk. Luikenaar Gilles Durieux tekende voor toren en schip, Leuvenaar Jacques Hustin ontwierp het koor. Gebouwd tussen 1754 en 1759 kan de architectuur van deze kerk door het overdadig gebruik van rocaillemotieven in het stucwerk bij de rococo of Lodewijk XV-stijl gerangschikt worden. Dat geldt zeker voor de stucwerkversiering van het interieur. De toren is ingericht als pronkkamer voor enkele bijzondere kunstschatten en is uitzonderlijk toegankelijk. >> ZEKER TE BEKIJKEN - Barok koorgestoelte (ca. 1670), afkomstig van de abdij van Opheylissem. HOEGAARDEN 14 Sint-Rochuskapel van het klooster Mariadal Kloosterstraat 22 Deze kapel, ingewijd in 1772, werd gebouwd door het Begaardenklooster dat hier sinds 1453 gevestigd was. Zowel het exterieur als het interieur van de kapel zijn uitgevoerd in laatbarokke stijl. Sinds 1820 is het klooster bewoond door een zustercongregatie die zich op onderwijs toelegde. In 1922 kwam er in het verlengde van de kapel een nieuwe schoolvleugel, geïnspireerd op de Vlaamse renaissancestijl, naar ontwerp van architect Pieter Langerock. >> ZEKER TE BEKIJKEN - Geheel van altaren, meubilair en muurlambrisering in Lodewijk XVI-stijl. >> DOCUMENTATIE Gratis folder. HAGELAND 41

42 15 HOKSeM 15 Sint-Jan-Evangelistkerk Dorpscentrum z/n Van de romaanse kerk uit de 12de eeuw blijft enkel nog de toren over. In het midden van de 14de eeuw werd een nieuw koor opgericht. De grootte ervan heeft te maken met het feit dat Jan van Hoxem, kanunnik van de kathedraal in Luik, in zijn geboorteplaats een kapittel van 10 kanunniken stichtte. De pseudokruisbeuk en een sacristie naast het diepe koor dateren van de 16de en 17de eeuw. - Barokke biechtstoel. >> documentatie gratis folder. MeldeRT 16 Kasteeldomein Sint-Janscollege Waversesteenweg 1 (weg naar Sluizen) In een groot park- en natuurgebied, pal op de provinciegrens, bevindt zich sinds 1957 het Sint-Janscollege. Het is gedeeltelijk ondergebracht in een 19deeeuws neogotisch kasteel en zijn bijgebouwen. Een rondleiding in het kasteel voert u langs de inkom- en trappenhal, een voormalig groot salon en de kleurrijke neogotische huiskapel op de eerste verdieping. In de voormalige orangerie, ontworpen door architect Hendrik Beyaert, kan u kijken naar een korte powerpointvoorstelling over de geschiedenis van de kasteelsite. Ook het voormalige, pas gerestaureerde wagenhuis, kan bezocht worden. >> ROndleidingen (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u om 14 uur, uur en 17 uur deelnemen aan een rondleiding in een gedeelte van het kasteel en het wagenhuis. Reserveren is niet noodzakelijk, maar u dient wel stipt op tijd te zijn aan de ingang van het kasteel. Vrij bezoek is enkel toegestaan in de orangerie. HOlSBeeK nieuwrode 17 Sint-Lambertuskerk Sint-Lambertusstraat z/n Op het einde van de 18de eeuw was het koor van de toenmalige kerk aan vervanging toe en naar de architectuurmode van die tijd ging voor de nieuwbouw de voorkeur naar het classicisme. Nadat het aantal inwoners van het dorp van een duizendtal in 1800 tot bijna het dubbele was opgelopen, werd in een nieuw en groter schip gebouwd in de voorheen toegepaste stijl. Het bestaat uit drie beuken met een ingebouwde westertoren, bekroond met een achthoekige klokkenkamer en een spits met sierlijke uurwerkwijzers. In het interieur zijn classicisme en neo-classicisme duidelijk aanwezig in de kapitelen van zuilen en pilasters, in de versiering van de gordel- en de scheibogen. - Hoofdaltaar, versierd met schilderij Visioen van de H. Clara van assisi (tweede helft 17de eeuw). - Zijaltaar, versierd met schilderij Calvarie met Maria Magdalena (tweede helft 17de eeuw). - Zijaltaar, versierd met schilderij Heilige drievuldigheid (tweede helft 17de eeuw). - Schilderij Kroning van O.-l.-Vrouw door de H. 42 Hageland

43 Drievuldigheid (ca. 1600). - Kruiswegschilderijen van Frans Van Beers (1879). WAANroDE 19 Sint-Bartholomeuskerk Hoek Boterbergstraat/Oude Diestsestraat z/n KortENAKEN KErSBEEK 18 Sint-Servaaskerk Kersbeek Dorp z/n De blikvanger van deze kerk is ongetwijfeld de toren die bekroond is met een achthoekige peperbusachtige spits. Hij werd gebouwd in 1913, wanneer het eenbeukige classicistische schip uit het einde van de 18de eeuw ook werd verlengd. Dat eenbeukige schip is de enig bekende en bewaarde realisatie van de Tiense landmeter J.H. De Brie. De natuurstenen omlijstingen van vensteropeningen, galmgaten, portaal, steigergaten en hoekketingen verlevendigen de bakstenen gevels. Wat kleurgebruik betreft, sluiten schip en toren dus enigszins aan bij het laatgotische koor uit het eerste kwart van de 17de eeuw. Het interieur is ook hier gekenmerkt door het classicisme: een tongewelf, pilasters en een sterk geprofileerde kroonlijst. >> ZEKEr te BEKIJKEN - Preekstoel (eerste kwart 18de eeuw), van de school van Hendrik Frans Verbruggen. - Calvarie- of triomfgroep (eerste kwart 16de eeuw). - Schilderij Heilige Familie met Sint-Anna (tweede helft 17de eeuw). - Schilderij Aanbidding van de wijzen (eerste helft 17de eeuw). - Schilderij Maaltijd met de Emmaüsgangers (17de eeuw). - Schilderij Calvarie met Maria-Magdalena (tweede helft 17de eeuw). Van de gotische kerk uit de 16de eeuw, opgetrokken in zogenoemde bak- en zandsteenstijl, bleven het koor, de noordersacristie, de noorderkruisbeuk en een deel van de noorderzijbeuk bewaard. De rest van het gebouw is een neogotische verbouwing van 1902, waarbij de baken zandsteenstijl uit de vorige eeuwen werd aangehouden. De ontwerper was architect Augustin Van Arenbergh. De zijbeuken werden uitgewerkt als dwarskapellen, de nieuwe toren kwam daarbij voor de zuidelijke zijbeuk te staan. De Waanrodenaars hebben er hun spotnaam torendraaier aan te danken. In 1844 kreeg graaf Philippe d Arschot Schoonhoven toelating tegen de zuidelijk sacristie een grafkapel te bouwen. >> ZEKEr te BEKIJKEN - Met beeldhouwwerk versierde doopvont (13de eeuw). - Grafzerk van graaf robert de Schoonhoven (+ 1549) en Anna van Nassau. - Koorgestoelte en biechtstoelen (eerste helft 19de eeuw). - renaissancistische preekstoel (1707). - Liturgische gewaden uit de 16de tot de 20ste eeuw. - Grafkapel d Aerschot Schoonhoven (1844) >> rondleiding op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, uur en 17 uur. >> orgelintermezzo S op zondag 20 mei,17 juni en 15 juli om uur en uur door huisorganist Gaston Vandelook. HAGELAND 43

44 20 21 landen neerlanden 20 Sint-Maria-Magdalenakerk Bergstraat z/n Wanneer in het midden van de 17de eeuw het koor van de oude kerk vervangen werd, dan gebeurde dat nog in laatgotische stijl. Er werd tevens een sacristie, met verdieping, tegenaan gebouwd. Zo n honderd jaar later kwamen de vernieuwing van het schip en de toren aan de beurt. Voor deze bouwfase gaf de Sint-Gertrudisabdij in Leuven, van wie de parochie en de heerlijkheid Neerlanden afhingen, de voorkeur aan de toen modieuze classicistische bouwstijl. enkele decennia daarvoor na een torenbrand moest worden afgebroken. De nieuwe kerk is opgetrokken in baksteen met hoekkettingen en vensteromlijstingen in kalkzandsteen. - Koorgestoelte, afkomstig uit de abdij Maagdendaal in Oplinter (18de eeuw). - Orgel, toegeschreven aan orgelbouwer j.b. Forceville (18de eeuw). - Koorbaldakijn (1817). >> ORgelCOnCeRT Zondag 15 juli om uur door huisorganiste Heleen Coosemans. Het concertprogramma kan u raadplegen op - Paneelschildering Sint-anna-ten-drieën (Begin 15de eeuw met bijschildering van de schenker, pastoor Brackell (1722). - Marmeren beeld van Maria Magdalena in de woestijn, toegeschreven aan een atelier uit de omgeving van Hiëronymus duquesnoy de jonge (midden 17de eeuw). - Schilderij golgotha (1767) van Pieter-jozef Verhaghen. >> ROndleidingen (25 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 uur en 17 uur. ORSMaal 22 Tegelmuseum Sint-Truidensesteenweg 221 Amfora is een antiekzaak, gespecialiseerd in oude vloer- en wandtegels. De meeste daarvan zijn te koop, maar verschillende muurdecoraties en vloerfragmenten staan ook te kijk in een tegelmuseum : een unieke tegelverzameling uit de Belle-Epoque ( ). (Ook toegankelijk tijdens het weekend.) linter ORSMaal 21 Sint-Pieterskerk 3de Regiment Lancierstraat z/n Deze classicistische kerk van 1765 vervangt een 12de-eeuws bedehuis dat 44 Hageland

45 23 24 lubbeek lubbeek 23 Molen Moiné Broekstraat 29 Deze molen van 1864 is sinds 1919 eigendom van de familie Moiné. Oorspronkelijk was het onderste gedeelte van de molenromp met een aarden terp of belt omgeven. Dat was nodig, zowel om de wieken naar de wind te kunnen richten als om te vermijden dat iemand een slag van de molen zou krijgen. In 1921 werd de kap met de wieken weggenomen en de belt afgegraven. In de plaats kwam een bijgebouw met een armgasinstallatie. Voortaan zou de molen immers met een armgasmotor worden aangedreven. In 1941 werd een cilindermolen geplaatst, die in gebruik bleef tot Toen werd overgeschakeld op een elektrische hamermolen die dienst deed tot de stopzetting van het bedrijf in De cilindermolen bleef intact bewaard en is vandaag een mooi stuk industrieel erfgoed. >> ROndleidingen (Ca. 40 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding. ReSeRVeRen VeRPliCHT u dient te reserveren bij de dienst cultuur van lubbeek: of cultuur@lubbeek.be Reserveren kan tot donderdag 16 uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. PellenBeRg 24 Sint-Pieterskerk Kerkplein z/n Gelegen op 106 meter boven de zeespiegel, is Pellenberg de hoogstgelegen plek in het Hageland. Twee meter lager verheft zich op de zuiderhelling de vroeg 13de-eeuwse romaanse toren van de Sint-Pieterskerk, opgetrokken in ijzerzandsteen en kalkzandsteen. Deze toren van de oude kerk - omstreeks 1920 wel voorzien van een nieuwe spits - bleef behouden, maar voor het overige kwam er een volledig nieuw gebouw in classicistisch geïnspireerde stijl. Het koor dateert van 1780, het eenbeukige schip van De halfronde vensters in de steekkappen boven de kroonlijst zorgen voor een bijzondere lichtinval. - Rococo hoofdaltaar (17de eeuw) met schilderij Primaatschap van Petrus (einde 17de of begin 18de eeuw). - Beeld O.-l.-Vrouw met Kind, toegeschreven aan de Meester van de Madonna van Piétrebais (1500). - gepolychromeerde beelden HH. Barbara, Hubertus, Servaas, antonius abt, Catharina en Petrus (1480), toegeschreven aan de zogenoemde School van de Meester van Sint- Barbara van Pellenberg. - Calvarie- of triomfgroep (begin 16de eeuw). - Schilderij Marteling van de H. leodegarius (laatste kwart 18de eeuw). >> ROndleidingen (Ca. 15 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 uur en 17 uur. >> documentatie gratis folder. Hageland 45

46 25 26 ROTSelaaR ROTSelaaR 25 Molen van Rotselaar Molenstraat 2 De geschiedenis van deze molen kan, voor wat de jongste vijf eeuwen betreft, afgelezen worden uit de diverse gebouwen. De molenaarswoning gaat terug tot 1573, het molengebouw tot Nadat de familie Van Doren de molen omstreeks 1840 in pacht had genomen, onderging het maalmechanisme een modernisering. In 1902 werden de waterwielen vervangen door een waterturbine en werd het silogebouw opgetrokken. Vanaf 1907 werd er elektriciteit opgewekt, een activiteit die in 1995 opnieuw werd opgenomen door de huidige eigenaar: de groenestroomcoöperatie Ecopower. Het gebouwencomplex werd gerestaureerd, verbouwd en aangevuld met nieuwbouw tot een woonerf voor een tiental gezinnen. >> ROndleidingen Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u om 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur stipt deelnemen aan een rondleiding in een gedeelte van de molen. Reserveren is niet noodzakelijk. Vrij bezoek is niet toegestaan. ROTSelaaR 26 Toren Ter Heiden Torenhoflaan 67 Deze donjon werd waarschijnlijk omstreeks 1350 gebouwd door ene Gerard II vander Heiden die op deze plek een omgrachte hoeve bezat. Het grondplan van de toren heeft de vorm van een zgn. Grieks kruis, waarbij de armen ruimte bieden voor de wenteltrap, de latrines of een uitbreiding van de leefruimte in de kern. In de eerste helft van de 17de eeuw kreeg het open torenplatform zadeldaken en een peervormige spits. De gevelbekleding met ijzerzandsteen en witte kalkzandsteen is in de 19de-eeuw gerestaureerd. >> ROndleidingen (50 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding. ReSeRVeRing VeRPliCHT u dient te reserveren bij de dienst toerisme van Rotselaar: , toerisme@rotselaar.be Reserveren kan tot vrijdag uur vóór de betrokken Op een kier -zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. >> TenTOOnSTelling Fototentoonstelling over de brouwerij die op de site tot 1939 in bedrijf was. >> documentatie Folder (1 euro) ROTSelaaR 27 Voormalige brouwerij Mena Provinciebaan 2 Eén van de belangrijkste kruispunten in het dorpscentrum van Rotselaar is gemarkeerd door een hoog gebouw, dat architecturaal aansluit bij de art decostijl. Mena Brouwery staat in grote letters en cijfers gevelbreed vermeld onder de dakgoot. Het eerste jaartal verwijst naar de stichting van de Mena, het tweede naar het bouwjaar. Er werd gebrouwen tot Hageland

47 In 2008 werd de voormalige brouwerij herbestemd tot gemeentelijk vrijetijdscentrum, met ondermeer de bibliotheek. Talrijke relicten (foto s, bierflesjes, publiciteitsmateriaal), verspreid tentoongesteld in het gebouw, herinneren aan meer dan 70 jaar brouwbedrijvigheid. Vanaf het dakterras heeft de bezoeker een mooi vergezicht van 360 over de omgeving. >> ROndleidingen (50 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u om 14 uur en uur in beperkte groep deelnemen aan een rondleiding. Reserveren is niet noodzakelijk, maar u dient wel stipt op tijd te zijn aan de ingang van de Mena. Vrij bezoek is niet toegestaan. WeRCHTeR (ROTSelaaR) 28 Sint-Jan-de-Doperkerk Dorpscentrum Deze kerk is grotendeels tot stand gekomen tussen 1439 en Het eerste jaartal verwijst naar de aanvang van de werken aan het koor; het tweede dat aangebracht is op het gewelf, naar de voltooiing van de verbouwingswerken aan de toren en de middenbeuk. De oudste, 15de-eeuwse delen, zijn volledig opgetrokken in ijzerzandsteen; in de 16de-eeuwse delen is ijzerzandsteen afgewisseld met kalkzandsteen; bij de 17de-eeuwse verbouwingen werd alleen nog laatstgenoemd materiaal gebruikt. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog - 12 september werden ongeveer 300 huizen in het dorp platgebrand en drie dagen later was het de beurt aan de kerk. Ze werd in dezelfde stijl heropgebouwd. Een paar fotopanelen - opgesteld in het gebouw - maken duidelijk hoe groot de schade was. - Romaanse (?) doopvont. - Beeld Onze-lieve-Vrouw met Kind (16de eeuw). WeZeMaal (ROTSelaaR) 29 Sint-Martinuskerk Dorpscentrum De vrij complexe bouwgeschiedenis van deze kerk strekt zich hoofdzakelijk uit tussen de tweede helft van de 13de eeuw en de periode omstreeks De gevels van het schip zijn opgetrokken in de lokale ijzerzandsteen; de toren is daarentegen - op de basis na - opgetrokken in kalkzandsteen. Uit een rekening van 1475 blijkt dat Matheus de Layens, bouwmeester van het Leuvense stadhuis, bij de bouw was betrokken. Dat deze dorpskerk vrij groot is, heeft te maken met het feit dat ze eeuwenlang een belangrijke bedevaartplaats is geweest. Van heinde en ver, zoals dat heet, kwam men hier Sint-Job vereren. - devotiebeeld Sint-job (begin 15de eeuw). - Beeld Sint-job (16de eeuw). - Calvarie- of triomfgroep (13de eeuw). >> ROndleidingen (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 14 uur, 15 uur en 16 uur. Hageland 47

48 TielT-Winge HOuWaaRT 30 Sint-Denijskerk Halderstraat z/n Ook in Houwaart drong zich een vernieuwing van het kerkgebouw op. Dat gebeurde in de tweede helft van de 19de eeuw. Provinciaal architect Alexander Van Arenbergh ontwierp een neoclassicistisch koor en twee sacristieën die gebouwd werden tussen 1857 en Tien jaar later verbouwde zijn zoon Louis Van Arenbergh, die hem in 1864 opvolgde als provinciaal architect, het kerkschip in dezelfde stijl. Voor de basis van de bakstenen muren gebruikte hij de lokale ijzerzandsteen. Die was omstreeks 1300 ook gebruikt voor de onderste geleding van de toren. De (latere) verhoging werd uitgevoerd in kalkzandsteen. - Calvarie- of triomfgroep (eerste kwart 16de eeuw), verwerkt in het 19de-eeuwse hoofdaltaar. - Schilderij Heilige drievuldigheid (1773) van P.j. Verhaghen. - Barokke preekstoel (midden 18de eeuw). - diverse heiligenbeelden (16de tot 19de eeuw). KieZegeM 31 Sint-Pieterskerk Kerkstraat z/n Deze kerk deelt het bouwverhaal van zoveel andere in deze streek: een laatgotisch koor - in dit geval van omstreeks bleef behouden, maar de rest van de kerk werd in latere eeuwen vernieuwd. Zo zou de onderbouw van de toren uit het einde van de 18de eeuw kunnen dateren, terwijl het neogotische schip gebouwd werd in De toren werd bij het begin van de Eerste Wereldoorlog om strategische redenen verlaagd en heropgebouwd in Een deel van het meubilair zal u ongetwijfeld verrassen. De zitbanken zijn immers afkomstig uit een gesloopte Leuvense bioscoop. - Barok hoofdaltaar met schilderij de lanssteek (begin 18de eeuw). - Barokke zijaltaren (begin 18de eeuw) met beelden H. antonius abt (begin 16de eeuw) en H. Petrus (17de eeuw). - Schilderij H. Catharina van alexandrië (einde 17de eeuw). SinT-jORiS-Winge 32 Sint-Joriskerk Leuvensesteenweg z/n De middenbeuk en de ingebouwde toren van deze kerk werden in de tweede helft van de 18de eeuw opgetrokken in classicistische stijl. In werd de kerk uitgebreid met twee neoclassicistische zijbeuken. Het koor dateert vermoedelijk uit de 16de eeuw. Het exterieur ervan kan bij de laatgotische architectuur gerangschikt worden. Het interieur onderging echter een forse classicistische facelift, aansluitend bij het interieur van het schip. Pilasters, geprofileerde scheibogen, met bloemmotieven versierde vensterbogen, rijk uitgewerkte kroonlijsten vormen een wat theatraal decor. 48 Hageland

49 gepolychromeerd beeld Sint-joris bestrijdt de draak (17de eeuw). - Besloten hofje -relikwiekast, waarschijnlijk herkomstig uit het Mechelse begijnhof (17de eeuw). - diverse 18de-eeuwse heiligenbeelden. (diverse schilderijen uit de K.i.K.-inventaris zijn op dit ogenblik in restauratie en dus niet te bekijken) >> ROndleiding (30 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli om 15 uur. OPgeleT! de kerk is voor bezoek toegankelijk tot 17 uur. Tienen HaKendOVeR 33 Kerk van de Goddelijke Zaligmaker Dorpscentrum Einde 7de eeuw: drie godvruchtige vrouwen beslissen in Hakendover een kerk te bouwen ter ere van Christus, de Zaligmaker. Tot tweemaal toe wordt de bouwwerf vernietigd. Op de 13de dag na de feestdag van Driekoningen wijst een engel hen de uitverkoren bouwplek aan door middel van een bijzonder teken. Dertien werklieden bouwen aan de kerk, maar wanneer hun loon uitbetaald wordt, dagen er slechts twaalf op. de dertiende arbeider was de Zaligmaker zelf. De huidige kerk is het resultaat van diverse bouwcampagnes, te situeren tussen de 12de en de 18de eeuw en herkenbaar aan de diverse bouwstijlen: van romaans over gotiek tot classicisme. Als kerk met een rijke bedevaartgeschiedenis, bezit ze een mooie collectie religieuze kunstwerken. - altaarretabel waarop de bouwlegende van de kerk is afgebeeld (eerste kwart 15de eeuw). een aantal taferelen zijn reconstructies op basis van afgietsels, nadat de beelden in 1978 werden geroofd. - Beeld van de goddelijke Zaligmaker (ca. 1400). - Beeld van Onze-lieve-Vrouw met Kind (ca. 1400). - Triomfkruis (15de eeuw). >> documentatie gratis folder. KuMTiCH 34 Sint-Gilliskerk Sint-Gillisplein z/n Deze kerk bezit ongetwijfeld een van de fraaiste romaanse koorconstructies in Vlaams-Brabant. De koorpartij is versierd met drie boogfriezen van verschillend ritme, die steunen op colonetten of kraagstenen. De jongere bakstenen puntgevel is voorzien van arcaden, die mogelijk verwijzen naar de oorspronkelijke versiering. Boven de nis staat een van de oudste romaanse beeldjes uit de streek, vermoedelijk een voorstelling van een bisschop. Ook de lage dwarsbeuk en de middenbeuk zouden uit de 12de eeuw dateren. In de 18de eeuw werden de zijbeuken herbouwd en in 1838 werd de westkant verlengd en voorzien van een neogotische toren. - Kapitelen met romaanse versiering in de triomfboog. - Beelden H.H. gillis en Cornelius (begin 16de eeuw). - Offerblok voor levend kleinvee. OPgeleT! de kerk is voor bezoek toegankelijk tot uur. Om uur is er een misviering. Hageland 49

50 35 37 OPlinTeR 35 Begeleide wandeling met bezoek aan het erf van de hoeve Maagdendaal Vertrek op het plein bij de kerk van Oplinter. De wandeling vertrekt bij de kerk van Oplinter. Het is een opvallend grote dorpskerk en dat heeft alles te maken met het feit dat ze eeuwenlang een bloeiende bedevaartplaats was waar de heilige Genoveva werd aanroepen tegen de pest. Van de romaanse kerk blijft alleen de toren over, de rest van die kerk werd vanaf het begin van de 14de eeuw vervangen en uitgebreid tot een wel bijzonder gotisch gebouw. Heel wat bouwelementen, zoals de zijportalen en het koor, getuigen van een verzorgde architectuur. Na een toelichting over de bouwgeschiedenis van de kerk wandelt de gids met u naar de hoeve Maagdendaal. Het is het enige overblijfsel van een cisterciënzerinnenabdij die hier omstreeks 1215 werd gesticht. Na de opheffing van het klooster in 1796 werd het twee jaar later verkocht. De kloostergebouwen werden achteraf gesloopt. Alleen het poortgebouw uit , een grote stal van 1721 en een schuur van 1714 bleven bewaard. >> ROndleiding Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u om 14 uur in kleine groep deelnemen aan een begeleide wandeling met een bezoek aan het erf van de hoeve Maagdendaal. de wandeling (2 km) vertrekt en komt aan bij de kerk van Oplinter (Sint-genovevaplein), waar ruime parkeergelegenheid is. ReSeRVeRen VeRPliCHT Reserveren bij de dienst toerisme van Tienen via of toerisme.tienen@skynet.be Reserveren kan tot donderdag uur vóór de betrokken Op een kier - zondag. Vrij bezoek is niet toegestaan. Tienen 36 Regionaal Archeologisch Depot Voormalige Sint-Theobalduskapel / Mulkstraat 53 Vanaf 2012 krijgt de laat-middeleeuwse Sint-Theobalduskapel op initiatief van de provincie Vlaams-Brabant en de Erfgoedsite Tienen een herbestemming als regionaal archeologisch depot. De intergemeentelijke archeologische dienst PORTIVA (Tienen, Hoegaarden, Linter, Glabbeek en Bierbeek) bewaart hier de vondsten uit de Tiense regio, gedaan naar aanleiding van archeologische opgravingen. De massa kook-, eet- en drinkgerei in aardewerk, de tientallen bronzen mantelspelden en de glazen juwelen tot de kleinste vondsten en sporen vertellen een uniek verhaal over het dagdagelijkse leven in de Tiense regio tijdens de Romeinse tijd. Tienen 37 Kapel Onze-Lieve-Vrouw-ten-Steen Onze-Lieve-Vrouw-ten-Steenstraat z/n in de wijk Grimde In de Tiense wijk Grimde staat de kapel van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Steen. De kapel werd ingewijd in 1331 en was oorspronkelijk toegewijd aan Sint-Maurus, patroon van de leprozerie die hier gevestigd was. Diverse malen verbouwd en vergroot, kreeg de kapel in 1699 haar 50 Hageland

51 huidige vorm. Nog steeds wordt Sint- Maurus er vereerd en aangeroepen, in het bijzonder tegen hoofdpijn. De bedevaarders zetten tijdens hun gebed een ijzeren kroon op het hoofd. - Schilderij Veertien provoosten van het Broederschap van Sint-Maurus (begin 18de eeuw). - Praedella (voorhang altaar) met afbeelding van de 15de-eeuwse provoosten (einde 16de -begin 17de eeuw) - Sint-Maurusaltaar met ijzeren kronen. >> documentatie Brochure (1 euro). ZOuTleeuW 38 Bos Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Smarten Dit is het enige overblijfsel van het in de 16de eeuw vernietigde klooster Zeven Smarten ten Bossche. Boven het boogveld van de toegangsdeur van het schip vermeldt een gedenksteen het jaartal In tegenstelling tot de blinde noordelijke dwarsbeuk is de zuidelijke later opengewerkt met een groot venster met laatgotisch maaswerk. De sacristie die er tegenaan is gebouwd is vermoedelijk 18de-eeuws. De verschillende dakvolumes geven het gebouw een bijzonder schilderachtige aanblik. ZeKeR Te BeKijKen - Met beeldhouwwerk versierde doopvont (begin 16de eeuw). - Mariabeeld, afkomstig van een calvariegroep (begin 17de eeuw). - Beeld jezus aan het kruis (midden 16de eeuw). dormaal 39 Sint-Martinuskerk Kerkstraat z/n Boven het westportaal verwijzen twee blazoenen en het jaartal 1782 naar de bouw van deze classicistische kerk. De blazoenen hebben te maken met de abdij van Aywières, een van de tiendeheffers. Naar de mode van die tijd kreeg het plafond een stucwerkversiering. ZeKeR Te BeKijKen - laat 18de-eeuws barok hoofdaltaar met medaillonschilderij Sint-Martinus deelt zijn mantel met een bedelaar (ca. 1700). - Zijaltaren in renaissancestijl (1623 en 1626), afkomstig uit vroegere kerk van Op-dormaal. 40 Helen Sint-Laurentiuskapel Jan Van Heelustraat z/n Het eenbeukige classicistische schip van deze kapel werd gebouwd tussen 1761 en 1769 op kosten van de abdij Maagdendaal in Oplinter. Het is hoofdzakelijk opgetrokken in kwartsiet van Tienen, een natuursteen die toen nog nauwelijks werd gebruikt. In dezelfde periode werd tegen het laatgotische koor (tweede helft 16de eeuw) ook een sacristie gebouwd. ZeKeR Te BeKijKen - Met beeldhouwwerk versierde doopvont (begin 16de eeuw). - jezus aan het kruis (tweede helft 16de eeuw). - grafsteen van pastoor arnold Milemans (1667). Hageland 51

52 Ontdek het verborgen erfgoed leuven GROENE GORDEL HAGELAND LEUVEN BRUSSEL 1 HeVeRlee (leuven) H. Hartinstituut - Boodschapkapel Naamsesteenweg 355 Het Heilig Hartinstituut ligt op een groen domein aan de Leuvense stadsrand. De oorsprong ervan gaat terug tot in de 19de eeuw. Daarvan getuigt het imposante neogotische gebouw ( ), ontworpen door de bekende architectingenieur én politicus Joris Helleputte. Hier start een wandeling door een gedeelte van de campus waar tussen 1932 en 1953 een aantal interessante gebouwen werden ingeplant. Flos Campi bijvoorbeeld, in 1953 gebouwd voor de huisvesting van de landelijke huishoudschool. Het gebouw is ontworpen door de bekende Leuvense architect Victor Broos. Hij tekende ook de plannen voor het zwembad ( ) en de feestzaal (1946). De humanioravleugel Immaculata (1939) is een ontwerp van een andere modernistische architect uit Leuven: Paul Van Dormael. Vanuit architecturaal oogpunt is de modernistische vleugel, opgetrokken in en ontworpen door architect Flor Van Reeth, ongetwijfeld het meest opmerkelijke gebouw van de campus. 52 leuven

53 leuven Monumenten zetten hun deur op een kier Heverlee 1 Hierin zijn behalve klaslokalen ook de Boodschapkapel ondergebracht. Van Reeth werkte hiervoor samen met de kunstenaar Eugeen Yoors, die de glasramen ontwierp: 450m² brandglas, uitgevoerd in een schitterend zuiders kleurenpalet. Het meubilair werd ontworpen door architect Rie Haan. Deze kapel is een toprealisatie van de Pelgrimbeweging die de religieuze kunst authentieker en eigentijdser wilde maken en waartoe Van Reeth, Yoors en Haan toen behoorden. In de kapel hangt een Kruisweg, in 1938 getekend door Albert Servaes. >> ROndleidingen (45 Min.) Op zondag 20 mei, 17 juni en 15 juli kan u om 14 uur, uur en 17 uur deelnemen aan een rondleiding op de site met uitleg over de geschiedenis van de school en een bezoek aan de kapel. Reserveren is niet noodzakelijk, maar u dient wel stipt op tijd te zijn aan de hoofdingang van het H. Hartinstituut. Vrij bezoek is niet toegestaan. leuven 53

54 OVeRZiCHT OPenSTellingen, ROndleidingen en COnCeRTen open van 14 tot 18 uur Re reservering vooraf verplicht C concert open van 15 tot 18 uur er bezoek enkel via rondleiding M muzikale intermezzo s open van 14 tot 17 uur R rondleiding op vaste uren MOnuMenT 20/05 17/06 15/07 MOnuMenT 20/05 17/06 15/07 groene gordel - Pajottenland en Zennevallei Bever Sint-Martinuskerk R R R Sint-Martens-Bodegem (dilbeek) Huisje Mostinckx R R R Sint-ulriks-Kapelle (dilbeek) Sint-Ulrikskerk R R/C R Kasteel La Motte er/re er/re er/re Vollezele (galmaarden) Sint-Pauluskerk Museum v/h Belgisch trekpaard Sint-Pieters-Kapelle (Herne) Sint-Pieterskerk R/C R R Gaasbeek (lennik) Museumtuin er/re er/re er/re Onze-lieve-Vrouw-lombeek (Roosdaal) Onze-Lieve-Vrouwekerk Hertboommolenmusem Strijtem (Roosdaal) Sint-Martinuskerk R R Sint-Pieters-leeuw Sint-Pieters- en Pauluskerk Vlezenbeek (Sint-Pieters-leeuw) Onze-Lieve-Vrouw-ten- Hemelopgenomenkerk Wambeek (Ternat) Sint-Remigiuskerk R/M R/M R/M groene gordel - Brabantse Kouters asse Oud gasthuis er/re er/re er/re Bollebeek (asse) Sint-Antonius-Abtkerk Relegem (asse) PIVO er/re er/re er/re Sint-Jan-de-Doperkerk grimbergen Sacristie abdijkerk er/re er/re er/re Oyenbrugmolen er/re er/re er/re imde (Meise) Sint-Kwintenskerk Boskapel Meise Sint-Elooikapel R R R Wolvertem (Meise) Sint-Laurentiuskerk Merchtem Onze-Lieve-Vrouw-ter- Noodtkerk Ossel (Merchtem) Sint-Jan-de-Doperkerk Vilvoorde Onze-Lieve-Vrouw van Goede Hoopkerk Wemmel C M M C R/C R R Sint-Servaaskerk M M M groene gordel - dijleland Bertem Sint-Pietersbandenkerk R/M R/M R/M Korbeek-dijle (Bertem) Sint-Bartholomeuskerk R/M R/C R/M leefdaal (Bertem) Sint-Lambertuskerk R/M R/M R/M Kampenhout Villa Lucie er/re er/re er/re nederokkerzeel (Kampenhout) Sint-Stefanuskerk R R R/C erps (Kortenberg) Sint-Amanduskerk R/C R R/C Kortenberg Oude abdij er/re er/re er/re Humelgem Sint-Catharinakerk R R R 54

55 MonUMEnt 20/05 17/06 15/07 MonUMEnt 20/05 17/06 15/07 perk (steenokkerzeel) orsmaal (linter) Sint-Niklaaskerk R/M R/M R/M duisburg (tervuren) Sint-Catharinakerk R R/C R Sint-Pieterskerk Tegelmusem lubbeek C vossem (tervuren) Sint-Pauluskerk Molen Moiné ER/RE ER/RE ER/RE pellenberg (lubbeek) Sint-Pieterskerk R R R hageland Aarschot Onze-Lieve-Vrouwekerk R R R 's Hertogenmolens ER/RE ER/RE ER/RE gelrode (Aarschot) Moedermeulen langdorp (Aarschot) Sint-Pieterskerk C C C Heimolen Rillaar (Aarschot) Molen te Leefdaele ER/RE ER/RE ER/RE Assent (Bekkevoort) Onze-Lieve-Vrouwekerk R R R Bekkevoort Sint-Pieterskerk Molenbeek-(Wersbeek) Sint-Laurentiuskerk R/C R/M R/M Bierbeek Sint-Hilariuskerk R R/C R Attenrode (glabbeek) Sint-Andreaskerk zuurbemde (glabeek) Sint-Catharinakerk R R R hoegaarden Sint-Gorgoniuskerk R R R Sint-Rochuskapel hoksem (hoegaarden) Sint-Jan-Evangelistkerk Meldert (hoegaarden) Orangerie en kasteel van het Sint-Janscollege nieuwrode (holsbeek) Sint-Lambertuskerk Kersbeek (Kortenaken) Sint-Servaaskerk Waanrode (Kortenaken) ER ER ER Sint-Bartholomeuskerk R/M R/M R/M neerlanden (landen) Rotselaar Molen van Rotselaar ER ER ER Terheidentoren ER/RE ER/RE ER/RE Voormalige brouwerij Mena Werchter (Rotselaar) Sint-Jan-de-Doperkerk Wezemaal (Rotselaar) ER ER ER Sint-Martinuskerk R R R houwaart (tielt-winge) Sint-Denijskerk Kiezegem (tielt-winge) Sint-Pieterskerk sint-joris-winge (tielt-winge) Sint-Joriskerk R R R hakendover (tienen) Kerk v/d Godellijke Zaligmaker Kumtich (tienen) Sint-Gilliskerk oplinter (tienen) Wandeling met bezoek abdijhoeve Maagdendaal tienen (tienen) Regionaal Archeologisch Depot Kapel Onze-Lieve- Vrouw-ten-Steen Bos (zoutleeuw) Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën dormaal (zoutleeuw) Sint-Martinuskerk helen (zoutleeuw) Sint-Laurentiuskapel leuven heverlee ER/RE ER/RE ER/RE H. Hartinstuut ER ER ER Sint-Maria-Magdalenakerk R R R 55

56 Leuven, Abdij van Park, bibliotheek, Toerisme Leuven Bocholt Dancing Savannah, Museum Vleeshuis/Klank van de Stad Duffel, Cinema Plaza, foto: Jo Van de Vijver Open MOnuMentendag Vlaanderen Muziek, woord en beeld zondag 9 september 2012 Ontdek het volledige programma vanaf begin augustus op Colofon Redactie: dienst cultuur provincie Vlaams-Brabant / Vormgeving: grafische cel provincie Vlaams-Brabant / Cartografie: Transportnetwerk (NAVTEQ GIS-Vlaanderen) versie ; NAVSTREETS (native) Vector, ; Vlaamse Hydrografische Atlas, - VMM; Bosreferentielaag 2001, LNE, ANB; Bedrijventerreinen - Terreinen en gebruikspercelen, Agentschap Ondernemen, versie 02/2010. / Toeristische kaart: Provincie Vlaams-Brabant dienst toerisme. Foto s: Agentschap Onroerend Erfgoed (5/1) (5/3), (6/4), (9/1), (9/2), Agentschap Onroerend Erfgoed Kris Vandevorst (31/3), Agentschap Natuur en Bos (17/2), Armand Timmermans (21/3), A. Cockx (43/1), D. Vansintjan (46/1), Dienst Toerisme Aarschot/Fotoclub Clickshot (36/2) (37/1/2) (38/1), Dienst Toerisme Zoutleeuw (51/2), Dilbeeks Erfgoed (14/2), Erik van den Cruye (23/1), Erfgoedsite Tienen/H. Spelmans (49/1/2) (48/1/2) (51/3), Frans Heyvaert (25/4), Gemeente Asse (22), Gemeente Kampenhout (30/1), Gemeente Kortenaken (43/2/4), Gemeente Linter (44/2/3), Gemeente Tielt-Winge (48/1), Guido Breckx (26/1),Heilig Hartinstituut / Pieter Baert (53), Heilig Hartinstituut / Jef Schoors (8/1), Hertboommolenmuseum (19/1), Karel Breda (9/3), Kerkfabriek Imde (25/1) (25/2), Kerkfabriek Korbeek-Dijle (5/2) (29/2), Kerkfabriek Relegem(7/4), Kerkfabriek Pellenberg (6/3), KIKIRPA (7/1) (8/1 ) (30/2), OMD-Vlaanderen (24/1), Provincie Vlaams-Brabant / L. Loeckx (cover) (39), Rein Lemmens (23/2), Theo Peeters (11/3) (47/2), Erik Van Hemelrijck (24/2), Provincie Vlaams-Brabant: dienst cultuur - dienst toerisme - dienst informatie D/2012/8495/11 V.U.: Provincie Vlaams-Brabant, Provincieplein 1, 3010 Leuven