Op een kier... Monumenten. Verborgen erfgoed in Vlaams-Brabant. zetten hun deuren op een kier

Transcriptie

1 2010 Op een kier... Verborgen erfgoed in Vlaams-Brabant. 4 Monumenten zetten hun deuren op een kier Zondag 1 mei, 20 juni en 18 juli 2010 van 14 tot 18 uur* * Toch enkele uitzonderingen op die regel. Door hun functie of door omstandigheden kunnen een aantal monumenten hun deuren niet volgens dit schema openstellen. In de brochure worden de afwijkingen op deze regel bij elk monument vermeld. Hou daarmee rekening bij de planning van uw uitstap. Behalve de Nationale Plantentuin in Meise, zijn alle monumenten gratis toegankelijk.

2 Groene Gordel - Dijleland Inhoud Voorwoord Groene Gordel - Dijleland De valleien van Voer, IJse en Dijle ten zuidwesten van Leuven Bertem 4 Sint-Pietersbandenkerk Duisburg 4 Sint-Catharinakerk Huldenberg Onze-Lieve-Vrouwekerk Korbeek-Dijle Sint-Bartholomeuskerk Leefdaal Sint-Lambertuskerk Sint-Veronakapel Neerijse Onze-Lieve-Vrouw-ten-Puikapel Vossem Sint-Pauluskerk Groene Gordel BRABANTSE KOUTERS Imde Sint-Kwintenskerk Boskapel Meise Nationale Plantentuin Oppem Sint-Stefanuskerk Ossel Sint-Jan-de-Doperkerk Sint-Brixius-Rode Sint-Brixiuskerk Groene Gordel Pajottenland en Zennevallei Bever Sint-Martinuskerk Galmaarden Sint-Pauluskapel Herfelingen Sint-Niklaaskerk Herne Sint-Pieter- en Pauluskerk O.-L.-Vrouw-Lombeek Onze-Lieve-Vrouwekerk Sint-Pieters-Kapelle Sint-Pieterskerk Strijtem Sint-Martinuskerk Vollezele Sint-Pauluskerk Museum v/h Belgisch trekpaard Hageland Tussen de valleien van Velpe, Mene en Gete Bierbeek Sint-Hilariuskerk 1 Hakendover Kerk v/d Godellijke Zaligmaker 1 Hoegaarden Sint-Gorgoniuskerk 1 Sint-Rochuskapel 1 Hoksem Sint-Jan-Evangelistkerk 1 Kumtich Sint-Gilliskerk 17 Meldert Sint-Ermelindiskapel 17 Sint-Ermelindiskerk 17 Orangerie en kasteel van het 18 Sint-Janscollege Neerlanden Sint-Maria-Magdalenakerk 18 Orsmaal Sint-Pieterskerk 18 Tegelmuseum 19 Roosbeek Sint-Annakerk en pastorietuin 19 Tienen Sint-Germanustoren 19 Tienen-Grimde Kapel Onze-Lieve-Vrouw 20 ten Steen Vertrijk Onze-Lieve-Vrouw-ten20 Hemelopgenomenkerk Zuurbemde Sint-Catharinakerk Hageland De Demervallei tussen Aarschot en Rotselaar Aarschot Onze-Lieve-Vrouwekerk 22 Rotselaar Molen van Rotselaar 22 Terheidentoren 22 Voormalige brouwerij Mena 23 Werchter Sint-Jan-de-Doperkerk 23 Wezemaal Sint-Martinuskerk op een kier concerttoer Verscheidene kerken die aan Op een kier deelnemen zijn de trotse bezitter van een waardevol orgel. Dat orgelpatrimonium wordt dit jaar bijzonder in de kijker gesteld. Verschillende Op een kier -zondagen worden in de vooravond feestelijk afgesloten met een orgelconcert. Meteen een gelegenheid om uw uitstap te eindigen met een echt orgelpunt! Waar en wanneer deze en andere concerten plaatsvinden, leest u op de volgende bladzijden. 2 De concertprogramma s kan u vinden op De valleien van Voer, IJse en Dijle ten zuidwesten van Leuven Romaanse kerken Opgestart in 2008, is het cultuurtoeristisch project Op een kier. Verborgen erfgoed in Vlaams-Brabant nu aan zijn derde editie toe. Gebouwd, verbouwd, gerestaureerd, gereconstrueerd De twee vorige edities wisten heel wat belangstelling te wekken bij een sterk geïnteresseerd publiek. Dat men via dit initiatief nu ook toegang kreeg tot het interieur van een aantal monumenten, werd bijzonder gewaardeerd. De mogelijkheid daartoe bieden is - en blijft - overigens de doelstelling van Op een kier. soms terug naar de oorspronkelijke architectuurstijl van het gebouw, maar dan in een eigentijds kleedje: Korbeek-Dijle kreeg bijvoorbeeld een neoromaanse kerk. Vorige eeuw toen een aantal Voerkerken dringend aan restauratie toe was werd in enkele gevallen getracht de oorspronkelijke romaanse architectuur te herstellen door restauratie én door reconstructie op basis van archeologisch onderzoek, bijvoorbeeld de Sint-Veronakapel in Leefdaal en het koor van de kerk van Bertem. In het Dijleland ten zuidwesten van Leuven, zijn heel wat kerken bewaard uit de middeleeuwen. De.meeste dragen nog sporen van hun oorspronkelijke romaanse bouwwijze, zoals dichtgemetselde rondboogvensters, het onderste gedeelte van de toren of het koor. De meeste van die romaanse kerken ondergingen uiteraard heel wat verbouwingen: vergroot om het groeiend aantal parochianen te kunnen opvangen, heropgebouwd omdat ze bouwvallig waren of getroffen waren door brand of plundering. Bij hun heropbouw en/of vergroting werd geen rekening gehouden met het oorspronkelijk bouwconcept, dat overigens beschouwd werd als voorbijgestreefd. Er werd eigentijds gebouwd: vanaf het midden van de 13de tot de 1de eeuw in gotische stijl, vervolgens barok en in de 18de eeuw classicistisch. De Onze-Lieve-Vrouwekerk van Huldenberg en de Sint-Lambertuskerk in Leefdaal zijn mooie voorbeelden van een dergelijke evolutie. In de 19de eeuw greep men bij verbouwingen en heropbouw De meeste monumenten in het Hageland en in de Groene Gordel die u de vorige jaren kon bezoeken, zetten ook dit jaar opnieuw hun deuren open. Een aantal haakten af omdat ze binnenkort in de restauratiesteigers staan, andere monumentenbeheerders wensten een sabbatjaar in te lassen. Daar tegenover staat dat diverse nieuwe monumenten, op vraag van de provincie en met medewerking van de betrokken gemeenten, zich in 2010 bij het project hebben aangesloten. Want ook dat was vanaf de start het opzet: elk jaar het aanbod lichtjes uitbreiden, zodat Op een kier zich op termijn zal uitspreiden over heel de provincie. Zo kunnen we u dit jaar een nieuwe cluster van opengestelde monumenten aanbieden in de Demervallei tussen Aarschot en Rotselaar. Ook in de IJsevallei in het Dijleland en in de Menevallei in het Hageland werd het reeds bestaande aanbod versterkt met een aantal interessante sites. In deze brochure vindt u een overzicht van 4 erfgoedsites die voor u hun deur op een kier zetten. In elk monument is wel iemand aanwezig die een woordje toelichting kan geven tijdens uw bezoek. Daarnaast worden in heel wat monumenten op vaste uren ook korte rondleidingen gegeven. Waar dat het geval is, vindt u die informatie in deze brochure onder de rubriek ExtraRondleidingen. Handig bij het uitstippelen van uw bezoekprogramma! In Vossem en Duisburg werden enkele fragmenten van middeleeuwse muurschilderingen bewaard en in Korbeek-Dijle een altaarretabel van 122. In Huldenberg ontdekt u in een dichtgemetseld zuidportaal een prachtig ensemble van laatgotisch beeldhouwwerk. Zoals u in enkele kerken zal vaststellen, had de contrareformatie vanaf het einde van de 1de eeuw de intrede van de barokkunst in meubilair en decoratie tot gevolg. EVERBERG LEUVEN BERTEM Op een kier kon alleen maar gerealiseerd worden dankzij de medewerking van de eigenaars en beheerders van de sites en niet in het minst van de talrijke vrijwilligers die u verwelkomen. We zijn al deze mensen bijzonder dankbaar voor hun inzet. 1 STERREBEEK LEEFDAAL Een bezoek aan de meeste sites kan u eventueel ook combineren met een dorpswandeling of een fietstocht in de streek. De meeste sites liggen immers langs een wandeling of langs het fietsknooppuntennetwerk, bewegwijzerd door Toerisme Vlaams-Brabant. In Huldenberg, Korbeek-Dijle, Leefdaal en Neerijse in het Dijleland kunt u bovendien tijdens Op een kier deelnemen aan begeleide landschapswandelingen. Vorige jaren kon u in enkele kerken reeds genieten van orgel- of koormuziek. Daardoor geïnspireerd, gaat Op een kier dit jaar voluit de concerttoer op. Op verschillende plaatsen wordt de Op een kier -zondag feestelijk afgesloten met een orgelconcert. Daarmee willen we niet alleen de orgelkunst bij een breed publiek bekend maken, maar tevens de aandacht vestigen op het rijke orgelpatrimonium dat in onze provincie aanwezig is. HEVERLEE Sint-Verona MOORSEL KORBEEK-DIJLE VOSSEM OUD-HEVERLEE 4 8 TERVUREN NEERIJSE 7 DUISBURG 2 LOONBEEK We wensen u een aangename uitstap in Vlaams-Brabant langsheen zijn verborgen erfgoed. HULDENBERG 3 SINT-JORIS-WEERT Landschapswandelingen In het Dijleland kan u voor of na uw bezoek aan vier monumenten ook kennis BLANDEN VAALBEEK maken met hun omgeving. U kan elke Op een kier -zondag deelnemen aan een landschapswandeling die begeleid wordt door een gids. In Leefdaal ontdekt u zo de omgeving van het kasteel en van de Sint-Veronakapel, in Korbeek-Dijle de holle wegen in het Ruwaalvalleitje en in Neerijse het natuurgebied De Doode Bemde. Info over vertrekplaats en uur vindt u op de volgende bladzijden onder de rubriek Landschapswandeling. OVERIJSE fiets Monique Swinnen Gedeputeerde voor toerisme Elke Zelderloo Gedeputeerde voor cultuur tip Alle monumenten bevinden zich op het fietsknooppuntennetwerk Dijleland dat door Toerisme Vlaams-Brabant werd uitgestippeld en bewegwijzerd. De kaart is tegen euro te koop bij de toeristische diensten of via 3

3 Deze monumenten zetten hun deur op een kier 3. Huldenberg Onze-Lieve-Vrouwekerk - gepolychromeerd beeld Maria met Jezuskind, behorend tot het beeldtype van de Sedes Sapientiae, voorstelling van Maria als zetel van de Wijsheid (12de eeuw) - verguld schrijn met reliek van Sint-Elooi (1713) - Laatgotisch triomfkruis (1de eeuw) - Muurschilderingen (deels fragmenten), waarschijnlijk aangebracht rond rijzig koor, waarvan een boogfries en de piscina (reinigingsbekken) rijkelijk versierd zijn met (gerestaureerd) beeldhouwwerk 1. Bertem Sint-Pietersbandenkerk Groenendaalstraat / In heel wat publicaties wordt deze kerk beschouwd als één van de mooiste en meest stijlzuivere getuigen van de romaanse bouwkunst uit het begin van de 11de eeuw in het toenmalige Brabant. Haar toren werd verhoogd in de eerste helft van de 13de eeuw en ook later onderging de kerk nog wat verbouwingen. De meeste daarvan werden echter ongedaan gemaakt tijdens een restauratie in rondleidingen (4 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om 1 uur en om 17 uur deelnemen aan een rondleiding. orgelconcerten Op zondagen 1 mei, 20 juni en 18 juli, telkens om 2. Duisburg (Tervuren) Sint-Catharinakerk Kerkplein 1 uur, orgelconcert door Ann De Lentacker. Het concert duurt 4 min. Op zondag 18 juli wordt de Op een kier -dag in het Dijleland om 17.4 uur in de Sint-Pietersbandenkerk afgesloten met een orgelconcert door Ann De Lentacker. Duur: 30 min. De concertprogramma s kan u raadplegen op Wie aandachtig de onderbouw van de toren bekijkt, vindt ongetwijfeld enkele romaanse architectuursporen. Silhouet en architecturale vormgeving van de kerk illustreren het daaropvolgende bouwverhaal: ca. 123 bouw van het gotische koor; in de eerste helft van de 1de eeuw gevolgd door een lagere gotische kruisbeuk; tussen 12 en 128 verhoging van de toren; nog later over het tijdstip bestaat discussie de verbouwing van het schip. rondleidingen (30 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om 14 uur, 1 uur, 1 uur en 17 uur deelnemen aan een rondleiding. open toren Uitzonderlijk kan u een kijkje nemen op de zolder van de klokkentoren. orgelconcerten Op zondagen 1 mei, 20 juni en 18 juli hebben tussen de rondleidingen korte orgelintermezzi plaats. Op zondag 20 juni wordt de Op een kier -dag in het Dijleland om 17.4 uur in de Sint-Catharinakerk afgesloten met een orgelconcert door Michel Goossens. Duur: 30 min. Het concertprogramma kan u raadplegen op - laatgotisch altaarretabel (122) waarvan de gebeeldhouwde taferelen en geschilderde zijluiken het leven van de heilige Stefanus uitbeelden. >> Vanop een heuvelrug schittert deze witstenen kerk over het dorpscentrum. Een trapstraatje leidt naar de ingang van het overwegend gotische monument, waarvan de bouw aangevat werd in het midden van de 13de eeuw en omstreeks 1400 voltooid werd. Latere verbouwingen hadden ondermeer de verhoging van de kruisingstoren tot gevolg, terwijl ook de zijbeuken werden verhoogd en onder één dak werden gebracht met de middenbeuk. Tevens werden hun vensters vergroot. >> IJsewandeling (9 km) 4. Korbeek-Dijle (Bertem) Sint-Bartholomeuskerk Korbeekse Kerkstraat Neoromaans gebouw, opgericht in 180 nadat de vorige kerk was afgebrand. De ontwerper was provinciaal architect Alexander Van Arenbergh. >> EXTRA - laatgotisch beeldhouwwerk in het voormalige zuidportaal (ca. 1400) - Kraagstenen in het koor (midden 14de eeuw) - schilderij Onze-Lieve-Vrouw-ten-hemelopgenomen, toegeschreven aan Gaspard De Crayer (3de kwart 17de eeuw) - diverse schilderijen en heiligenbeelden (17de - 18de eeuw) Ruwaalwandeling ( km) rondleidingen (4 min.) Elke Op een kier -zondag wordt om 14.30, 1.30, 1.30 en uur een toelichting gegeven over het retabel. Een folder over het retabel is te koop tegen 1 euro.. Leefdaal (Bertem) Sint-Lambertuskerk Dorpsstraat rondleidingen (30 min.) Op zondag 1 mei kan u om 14.1 uur, 1.30 uur en 1.4 uur deelnemen aan een rondleiding. open toren Op zondag 1 mei kan u uitzonderlijk een kijkje nemen in de klokkentoren. landschapswandeling (2 km, 4 min.) Elke Op een kier -zondag vertrekt om 1 uur aan de kerk een begeleide wandeling door de oude dorpskern tot in het Begijnhof, nabij de bronnen van de Ruwaalbeek en terug langs de Ruwaalvallei. Niet geschikt voor kinder- en rolstoelwagens. Deze kerk overspant zo n vijf eeuwen bouwbedrijvigheid, waardoor ze diverse stijlen vertoont. Van de romaanse kerk bleven alleen enkele muurfragmenten over en de onderbouw van de toren; het bovenste gedeelte - met uurwerkplaat - is 17de-eeuws. In dezelfde periode werd ook de middenbeuk verbouwd. De zijbeuken ten slotte werden in de 18de eeuw verbouwd en verlengd in classicistische stijl... Het verhaal van de gotiek in de Groene Gordel In deze brochure (200) wordt ondermeer de gotische bouwgeschiedenis van de kerk van Duisburg en de kerk van Huldenberg vrij uitvoerig beschreven, samen met diverse andere gotische gebouwen in de rand van Brussel. Brochure van 4 blz. ter plaatse te koop tegen 4 euro of via - Barok hoofdaltaar met schilderij De bekering van Sint-Hubertus van Gaspard de Crayer (12) - Familiegraf met Calvarietafereel tegen de koorsluiting aan de buitenkant (18de eeuw) - renaissancezuil in de middenbeuk 4 rondleiding (4 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om 1 uur en om 17 uur deelnemen aan een rondleiding. landschapswandeling (1 km, 1 uur) Elke Op een kier -zondag, vertrekt om 1 uur aan de Sint-Lambertuskerk een begeleide wandeling in de omgeving van het kasteel de Liedekerke.

4 groene gordel - brabantse kouters. Leefdaal (Bertem) Sint-Veronakapel Kapellestraat Haar oorsprong gaat terug tot het begin van de 10de eeuw. Ze was toen een parochiekerk, toegewijd aan het H. Kruis. Het oorspronkelijke zaalkerkje is later uitgebreid met een koor, een westertoren en zijbeuken. Vanaf de 1de eeuw verloor de parochie aan belang. In 1773 zijn de zijbeuken gesloopt, maar bij de restauratie in 191 opnieuw opgebouwd. Volgens een middeleeuwse legende zou in het kerkje een heilige begraven zijn: Sint-Verona. De Kerk heeft altijd getwijfeld aan de waarheid van de legende. Tevergeefs. Tot het midden van de vorige eeuw kende de plaats een intense Veronaverering. Achter de schermen van de Plantentuin - Achter de deur van vijf dorpskerkjes Brabantse Kouters - gotisch muurtabernakel (begin 1de eeuw) - Stenen sarcofaag (ca 900) rondleidingen (4 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om 1 uur en om 17 uur deelnemen aan een rondleiding. begeleide wandeling (2 km, 1 uur) Elke Op een kier - zondag vertrekt om 1 uur aan de Sint-Veronakapel een begeleide wandeling in de omgeving. Niet geschikt voor kinder- en rolstoelwagens. Misschien vindt u het wel vreemd dat Op een kier ook de Nationale Plantentuin van België in Meise aandoet. Dit oude kasteelpark en zijn Plantenpaleis m² serres komt inderdaad geregeld in de actualiteit en wordt jaarlijks door meer dan belangstellenden bezocht. Maar weet u ook dat hier achter de schermen heel wat wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd wordt? Op een kier biedt u een unieke gelegenheid om met die essentiële opdracht van de Plantentuin kennis te maken. 7. Neerijse (Huldenberg) Kapel Onze-Lieve-Vrouw-ten-Pui t.g.o. Kapelbergstraat huisnr. 28 ( N23 Leuven- Overijse) Een herder vond hier een Mariabeeldje en nam het mee naar zijn hut. Keer op keer vond hij echter de volgende dag het beeldje op de vindplaats terug, waar hij het dan maar op een pui plaatste. Tot zover de ontstaanslegende van de bidplaats. De huidige kapel werd in 178 gebouwd door de dorpsheer, baron J.A. d Overschie, bewoner van het nabijgelegen kasteel. - altaar in Louis XV-stijl (18de eeuw) - Obiit- of rouwborden met wapenschild van de familie d Overschie landschapswandeling ( km, 2 uur) - Om 1 uur vertrekt aan de Onze-Lieve-Vrouw-ten-Puikapel een begeleide wandeling in het natuurgebied De Doode Bemde en de kasteelsite d Overschie. Na of bij regenweer aangepast schoeisel aantrekken. Niet geschikt voor kinder- en rolstoelwagens. BAASRODE >> opgelet! Er is geen parkeerruimte bij de kapel. Parkeer bij de kerk van Neerijse. Volg achter het kerkkoor het pad naast huisnummer 11 in de Beekstraat. Steek bij het Lindenhof de Lindenhoflaan over en volg tot aan de Kapeldreef, ga daar naar links. OPSTAL OPWIJK SINT-AMANDS BUGGENHOUT OPDORP DROESHOUT MALDEREN STEENHUFFEL SINT-JOZEF 1 LONDERZEEL IMDE BREENDONK 2 RAMSDONK TISSELT KAPELLE-OP-DEN-BOS NIEUWENRODE HUMBEEK PIKKERIE LEEST LAAR Kerken en kapellen behoren ook in de Brabantse Kouters tot een vast onderdeel van het aanbod. Sommige bezitten een aparte charme, andere stellen een bijzonder kunstpatrimonium in de kijker. Meestal gaan beide overigens samen. Ongetwijfeld wordt u gecharmeerd door de nog landelijke omgeving van de kerkjes van Oppem, Ossel of Imde. In laatstgenoemd dorp kan u ook de Boskapel bezoeken, in de streek een bekende bedevaartplaats. In Sint-Brixius-Rode kan MECHELEN u kennis maken met een fraai staaltje hedendaagse HOMBEEK glasraamkunst: een ensemble van negen glasramen met als thema Verbondenheid en Dialoog, ontworpen en vervaardigd door de kunstenaar Joost DRIES Caen. ZEMST WEERDE EPPEGEM - resten van romaanse en gotische muurschilderingen in het koor in combinatie met een fries van portretschilderingen, (1997) 8. Vossem (Tervuren) Sint-Pauluskerk Dorpsplein De romaanse bouwkenmerken zijn in deze kerk nog aanwezig in de onderbouw van de toren en in het koor, die dateren uit het einde van de 12de of het begin van de 13de eeuw. Op de drempel van de 17de naar de 18de eeuw (199) werd de vernieuwing van het gebouw aangevat met de verhoging van de toren, later de verhoging van de zijbeuken en de bouw van een sacristie tegen de zuidkant van het koor. - 1de-eeuwse credensnis - Beeld Sint-Paulus ( ) - schilderij Bekering van Sint-Paulus (17de eeuw) rondleidingen Op 20 juni is er tussen 14 en 18 uur een gids aanwezig voor toelichting. ASSE MOLLEM MERCHTEM KOBBEGEM BRUSSEGEM HAMME WOLVERTEM 4 OSSEL WEMMEL RELEGEM fiets tip SINT-BRIXIUS-RODE MEISE 3 1 BEIGEM GRIMBERGEN KONINGSLO STROMBEEK-BEVER BRUSSEL VILVOORDE MACHELEN HOUTEM PEUTIE Alle monumenten bevinden zich op het fietsknooppuntennetwerk Brabantse Kouters dat door Toerisme Vlaams-Brabant werd uitgestippeld en bewegwijzerd. De kaart is tegen euro te koop bij de toeristische diensten of via /mediatheek.vlaamsbrabant.be/toerisme 7

5 Deze monumenten zetten hun deur op een kier 1. Imde (Meise) Sint-Kwintenskerk Barbierstraat Reeds in de 12de eeuw was er sprake van een altare Immechiae of altaar te Imde. De huidige eenbeukige kerk, in neoclassicistische stijl, met ingebouwde westertoren, werd ingewijd in neoclassicistisch altaar met 18de-eeuws schilderij Marteldood van Sint-Kwinten - Preekstoel (1780) - glasramen met afbeeldingen van Brabantse heiligen 2. Imde (Meise) Boskapel Dreef vanaf de Vier Eikenstraat / kapel aangegeven door een wegwijzer Deze barokke bedevaartkapel, door haar ligging bekend als Boskapel maar eigenlijk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw der Kranken, dateert van Ze werd gebouwd met mecenaat van de toenmalige prins Turn en Taxis, die het nabije kasteel bewoonde. Zijn wapenschild prijkt op de fraaie pilastergevel. Het oudere kapelletje van 19 achter het koor kreeg de functie van sacristie. 4. Oppem (Meise) Sint-Stefanuskerk Oppemkerkstraat Deze kleine plattelandskerk bestaat uit een eenbeukig schip uit de 17de eeuw, gevat tussen een ingebouwde westertoren en een koor die zo n honderd jaar ouder zijn. Ze ondergingen wel enkele wijzigingen in de 18de eeuw. De 17de- en 18de-eeuwse aankleding altaren en meubilair in barok en Lodewijk XV-stijl is voor zo n kleine bidplaats wel bijzonder rijk. - Hoofd- en zijaltaren (18de eeuw) - Preekstoel (eerste helft 18de eeuw) - schilderij Marteldood van de H. Stefanus (17de eeuw). Ossel (Merchtem) Sint-Jan-de-Doperkerk Kasteelstraat Het gelijkvloers van de toren is van omstreeks 1300, het bovenste deel werd (her)opgebouwd wanneer in de loop van de 1de en het begin van de 17de eeuw een nieuw driebeukig schip en koor werden opgericht. De gotische architectuur van het schip is alleen in het interieur te zien, want de zijbeuken werden immers in verbreed, verhoogd en onder één dak gebracht met de middenbeuk. >> Foeksenboswandeling (7, km) Documentatie Een gratis folder over de kerk is beschikbaar. >> Beemdenwandeling ( km) - Zeven Smartenschilderijen (18de eeuw), verwerkt in de decoratieve koorwand - Zijaltaren in Lodewijk XV-stijl - Concert (30 min.) Op zondag 20 juni wordt de Op een kier -dag in de Brabantse Kouters in de Boskapel om 17.4 uur afgesloten met een concert door Marleen De Maeyer (orgel), Paul Lauwers en Francis Cooreman (beiden trompet). Het concertprogramma kan u raadplegen op - Laatbarok hoofdaltaar en classicistische zijaltaren (18de eeuw) - Classicistische lambrisering en biechtstoelen. Sint-Brixius-Rode (Meise) Sint-Brixiuskerk s Heerenstraat >> rondleidingen (1.30 uur) Elke Op een kier -zondag kan u om 1 uur aan een rondleiding Achter de schermen deelnemen. Met uw deelnemingsticket - 4 euro - heeft u uiteraard 3. Meise Nationale Plantentuin - Achter de schermen Nieuwelaan 38 De Nationale Plantentuin in Meise is niet alleen een showroom van planten en bomen uit de hele wereld. Hier wordt ook aan wetenschappelijk botanisch onderzoek gedaan. Met dat wetenschappelijke aspect kan u kennis maken tijdens een rondleiding Achter de schermen. Daarbij bezoekt u bijvoorbeeld het Herbarium, met bijna 4 miljoen specimens. U krijgt exclusieve toegang tot de onderzoeksverzamelingen van levende planten en u komt te weten hoe de Plantentuin erin geslaagd is om de verdwenen Ardense dravik weer tot leven te wekken. ook toegang tot de hele Plantentuin: serres, tuinen en tentoonstellingen inbegrepen. U moet wel vooraf reserveren bij de Nationale Plantentuin in Meise via tel of info@br.fgov.be. Reserveren kan tot de vrijdag 1.30 uur, voorafgaand aan de betrokken Op een kier -zondag. - lambrisering, versierd met apostelmedaillons (tweede helft 18de eeuw) - Beeld Onze-Lieve-Vrouw met Kind (1de eeuw) - schilderij Bloemenwonder bij het lege graf (eerste helft 17de eeuw) Een gedenksteen, aangebracht in de westgevel na een restauratie, schetst in één zin de bouwgeschiedenis: Kerk Gebouwd in den XIII eeuw / Vergroot In den XV en XVII eeuwen / Herstel in Ondertussen is ze reeds een tweede keer gerestaureerd. Het silhouet vertoont een gevarieerd dakenspel, te danken aan een ingesnoerde torenspits, dakkapellen in de zijbeuken, het transept en de koorkapellen. Ook deze kerk bezit een rijk aangekleed interieur. Recent werd de kerk verrijkt met negen hedendaagse glasramen, ontworpen door Joost Caen met als thema Verbondenheid en Dialoog Kijk ik sluit een nieuw verbond met u (Ex.34-10). - Biechtstoel (tweede helft 17de eeuw) - Reeks van negen glasramen van Joost Caen Een gratis folder over de kerk is beschikbaar. Concert Op zondag 1 mei zingt het Brixiuskoor o.l.v. Marc Jaspers om 1 uur: repetitie Die Deutsche Messe (Schubert); om 1.30 uur: vierstemmige uitvoering van zeven liturgische liederen. Het concertprogramma kunt u raadplegen op 8 9

6 groene gordel - pajottenland en zennevallei Vijf eeuwen religieuze kunst De monumenten in het Pajottenland die deelnemen aan Op een kier laten u kennis maken met diverse kunstvormen en stijlrichtingen, gesitueerd tussen. de 1de en de 19de eeuw: in het bijzonder schilderkunst, beeldhouw- en beeldsnijkunst. De beeldhouwkunst is vanzelfsprekend ruim vertegenwoordigd met tientallen heiligenbeelden: sommige getuigen van hoog artistiek vakmanschap, andere van een ontroerende eenvoud. Hét topstuk van de beeld- en houtsnijkunst is ongetwijfeld het Mariaretabel in Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek, daterend uit het begin van de 1de eeuw. Vaak maken de heiligenbeelden ook deel uit van meubels, zoals preek- en biechtstoelen. Die zijn meestal ook nog opgesmukt met houtsnijwerk, dat we overigens ook aantreffen op muurlambriseringen en altaren. Opvallend veel kerkmeubilair dateert uit de 17de en de 18de eeuw en draagt de stempel van barok, van een of andere Lodewijkstijl of van het classicisme. In enkele gevallen is dit meubilair afkomstig van een klooster of een abdij, die door het Oostenrijkse of Franse bewind werd opgeheven. Zo is bijvoorbeeld het hoofdaltaar van de Sint-Pauluskerk in Vollezele afkomstig van de abdij van NIEUWENHOVE NINOVE DENDERWINDEKE NEIGEM LIEFERINGE PAMEL LEDEBERG STRIJLAND KATTEM 7 STRIJTEM ONZE-LIEVE-VROUW-LOMBEEK GOOIK BORCHTLOMBEEK EIZERINGEN SINT-KWINTENS-LENNIK WAMBEEK SINT-MARTENS-LENNIK SCHEPDAAL GAASBEEK SINT-LAUREINS-BERCHEM Pajottenland Ninove. Het is versierd met een schilderij dat door sommige kunstkenners toegeschreven wordt aan Otto van Veen, die op het einde van de 1de eeuw een befaamd atelier leidde in Antwerpen. Een andere befaamde schilder én beeldhouwer maar dan wel uit de 19de eeuw is Constantin Meunier, vooral bekend om zijn later sociaal geïnspireerd artistiek werk. Voor de kerk van Sint-Pieters-Kapelle schilderde hij tussen 18 en 1870 de veertien staties van de Kruisweg. Van heel wat schilderijen en beelden is de auteur minder befaamd of zelfs onbekend. Ze zijn daarom echter niet minder interessant. Neem bij uw bezoek rustig de tijd om alles te bekijken. U ontdekt ongetwijfeld enkele inspirerende kunstvoorwerpen. Ten slotte nog even aandacht voor een ander monument in het Pajottenland: het Belgisch trekpaard. Daarover verneemt u alles in Vollezele, waar VLEZENBEEK een klein museum aan dit rasdier is gewijd. Deze monumenten zetten hun deur op een kier - Koorgestoelte met lambrisering en kerkmeesterbanken, versierd met gebeeldhouwde trofeeën, liturgische voorwerpen, muziekinstrumenten en heiligenmedaillons - Beeld Sint-Martinus, die zijn mantel deelt met een bedelaar (replica van 17de-eeuws beeld) - Preekstoel (18de eeuw) Gratis folder over de kerk. 1. Bever Sint-Martinuskerk Plaats Deze laatclassicistische kerk dateert uit 1783 (pas afgewerkt in 1804), is gebouwd door meester-metser Navez en heeft een vrij sobere architectuur. Ze behoort tot het hallentype, waarbij midden- en zijbeuken onder één zadeldak schuil gaan. Ze zijn gescheiden door pilaren in blauwe hardsteen, waarvan de bouwlagen gemarkeerd zijn door plaatsingsmerken: voor de bouwvakkers handig bij de opbouw. Het meeste meubilair, daterend uit de 18de eeuw, is afkomstig uit de in 1794 opgeheven Sint-Adriaansabdij in het nabije Geraardsbergen. >> Kapelletjeswandeling (8,2 km) 2. Galmaarden Sint-Pauluskapel Paulusstraat Elk jaar op de zondag na 2 januari (Paulus bekering) vormt deze 1de-eeuwse kapel en haar omgeving het decor van de Pauwelviering. Wat deze viering inhoudt, kunt u ter plaatse ontdekken via de voorstelling van een VRT-televisiereportage uit De reportage duurt 37 minuten en wordt vertoond om uur, 1.30 uur, 1.30 uur en uur. >> Pauwelwandeling (, km) - Schilderij Bekering van Paulus (1844) - Muurtabernakel (begin 1de eeuw) - Grisailleschilderij van vier pestheligen (ca. 100) WAARBEKE LEERBEEK ELINGEN OUDENAKEN ARDSBERGEN 2 SINT-PAULUS GALMAARDEN TOLLEMBEEK VOLLEZELE OETINGEN 3 KESTER PEPINGEN HERFELINGEN BELLINGEN BOGAARDEN HEIKRUIS BEERT BREEDHOUT HALLE 3. Herfelingen (Herne) Sint-Niklaaskerk Deze classicistsche kerk, daterend van 1781 en ingrijpend verbouwd in 1904, heeft een vrij sobere architectuur. Ze is opgetrokken in baksteen met hoekkettingen en vensteromlijstingen in witte natuursteen. Een restauratie in de jaren 70 van de vorige eeuw had het wegkappen van de interieurbepleistering tot gevolg. Tot een heropbouw van de torenspits kwam het echter niet. AKRENBOS 1 HERNE BEVER SINT-PIETERS-KAPELLE Kokejane SAINTES LEMBEEK - Hoofd- en zijaltaren (midden 18de eeuw); hoofdaltaar afkomstig uit de priorij van Groenendaal - Preekstoel in rococostijl (midden 18de eeuw) - Beeld Christus op de koude steen (begin 1de eeuw) -DE-LESSINES fiets tip ENGHIEN BIERGHES De meeste monumenten bevinden zich op het fietsknooppuntennetwerk Pajottenland en Zennevallei dat door Toerisme Vlaams-Brabant werd uitgestippeld en bewegwijzerd. De kaart is tegen euro te koop bij de toeristische diensten of via TUBIZE CLABECQ 10 11

7 Deze monumenten zetten hun deur op een kier - Schilderij Catharina van Bononiën (17de eeuw) - Schilderij Aanbidding v/d herders (17de eeuw) - Christusbeeld (13de eeuw) - Mariaretabel (begin 1de eeuw) - Beeld Christus op de koude steen (eerste helft 1de eeuw) 4. Herne Sint-Pieter- en Pauluskerk De kerk ligt dan wel verscholen achter de huizen van de dorpskern, haar forse toren rijst er wel bovenuit. Ze is gebouwd in schilfersteen uit de streek. Haar oorsprong gaat terug tot de 11de-12de eeuw, waarvan ondermeer restanten in de middenbeuk en de zuidelijke zijbeuk overgebleven zijn. Het koor en de onderbouw van de toren zijn 13de-eeuws. Alhoewel, in de loop der eeuwen onderging de kerk heel wat verbouwingen. De meeste daarvan werden tijdens een restauratie in door architect E. Goethals ongedaan gemaakt en er werden delen aan toegevoegd: aan de noordkant een neogotische zijbeuk met twee kapellen waarin de oude kruisarm werd geïntegreerd; aan de zuidkant een nieuwe sacristie. >> Aerebeekwandeling (,7 km) orgelconcert (40 min.) Op zondag 20 juni wordt de Op een kier -dag in het Pajottenland in de Sint-Pieters- en Pauluskerk afgesloten met een orgelconcert om 17.4 uur door Koen Bellemans, Sarah Copriau, Arnout Devis en Jochen Duran. De concertprogramma s kan u raadplegen op Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek (Roosdaal) Onze-Lieve-Vrouwekerk Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek, ooit een belangrijke bedevaartplaats, bezit een bijzondere dorpskerk. Het vroeggotische gebouw, hoofdzakelijk opgetrokken in de 13de en 14de eeuw, is niet alleen interessant vanuit architecturaal oogpunt. Het is ook rijkelijk voorzien van meubilair en decoratieve kunstwerken: muurlambrisering, preekstoel, biechtstoelen, orgel, enz. Het pronkstuk is een altaarretabel dat door kunsthistorici wordt beschouwd als een van de grootste en mooiste Brusselse laatgotische retabels. >> Windmolenwandeling (7, km) - cultusbeeld Onze-Lieve-Vrouw met Kind (ca. 1400) - Preekstoel in Lodewijk XV-stijl (1793) Een geïllustreerde bezoekersgids is te koop (3 euro). - Brandglasramen van glazenier Heinrich Heyden ( ) - Beeld Sint-Martinus (18de eeuw) - Calvariegroep op koorbalk (17de eeuw) - Beeld Onze-Lieve-Vrouw (1de eeuw) - renaissance hoofdaltaar met schilderij Calvarie met Maria-Magdalena (begin 17de eeuw), toegeschreven aan Otto van Veen, leermeester van Rubens - Zijaltaar met schilderij Bekering van Paulus (17de eeuw) - Preekstoel in Lodewijk XVstijl (ca. 1777) 7. Strijtem (Roosdaal) Sint-Martinuskerk Strijtemplein 1898: omdat Paul Cuylits, onderpastoor in Elsene bij Brussel, in zijn preken nogal ten strijde was getrokken tegen sociaal conservatieve politici, werd hij verbannen naar het landelijke Strijtem. Hij zou er slechts negen jaar pastoor zijn, maar liet er wel sporen na: meer in het bijzonder in de dorpskerk. De toren van het neoclassicistische gebouw (einde 19de eeuw) liet hij bekronen met een opvallende bolspits. Hij liet tevens nieuwe glasramen aanbrengen en de muren van het schip bekleden met schilderingen op papier. (Aangetast door schimmels zijn deze schilderingen, in afwachting van restauratie, op dit ogenblik wel verwijderd. Ze zijn tijdens de Op een kier -zondagen wel te bekijken op een beeldscherm). In diverse taferelen van de glasramen zijn nogal wat lokale en andere figuren afgebeeld uit het begin van de vorige eeuw. Zo is er een vagevuurtafereel waarin de toenmalige overste van het Sint-Franciscusklooster en de conservatieve minister Woeste afgebeeld zijn: niemand was immers zeker van een directe plek in de hemel. Rondleidingen (1 uur) Zondag 1 mei om 14 uur. Zondag 20 juni om en om 1 uur. Documentatie Brochures over de kerk en pastoor Cuylits ( euro). Concerten Op zondag 1 mei om 11 uur: harmoniumconcert door Joris Verdin; om 17 uur: accordeonconcert door Ludo Mariën. Deze concerten maken deel uit van het Kalmkunstfestival In de Luwte, dat in Roosdaal plaats heeft van 14 tot en met 1 mei Voor het volledige programma: 8. Vollezele (Galmaarden) Sint-Pauluskerk De huidige kerk werd voltooid in 17. Opdrachtgever was de abdij van Vorst bij Brussel, waarvan de parochie afhing. Naar de 18deeeuwse architectuurmode werd ze gebouwd in classicistische stijl, alhoewel het helmvormige torendak met peerspits nog een vleugje barok verraadt. Zoals diverse andere kerken in het Pajottenland heeft ook deze een aankleding gekregen waarin veel houtwerk verwerkt is. Ze bezit tevens enkele fraaie heiligenbeelden. >> Walgraevewandeling (7 km) - Barok hoofdaltaar met 18de-eeuws anoniem schilderij Het Laatste Avondmaal - gepolychromeerd beeld Piëta, voorbeeld van hoogwaardige volkskunst (1de eeuw) - Doopvont, versierd met zes kopjes - Kruisweg door Constantin Meunier (ca. 1870) Rondleidingen (4 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om 1 uur, 1 uur en 17 uur deelnemen aan een rondleiding. Een gratis folder over de kerk is beschikbaar.. Sint-Pieters-Kapelle (Herne) Sint-Pieterskerk Dit is een hallenkerk, waarvan de toren in lokale breuksteen uit de tweede helft van de 13de eeuw dateert. Een deel van het koor zou van 1420 dateren en ook het schip zou naar die periode teruggaan. In de tweede helft van de 19de eeuw werd de kerk verbreed, maar de oude zuilen bleven behouden. Deze kerk heeft een rijke aankleding waarin veel houtwerk verwerkt is. 9. Vollezele (Galmaarden) Museum van het Belgisch Trekpaard Oudstrijdersplein Het dorp was in de eerste helft van de 20ste eeuw één van de belangrijkste fokcentra van het Belgisch trekpaard. De Vollezeelse paardenfokkerijen voerden hun dieren uit over heel Europa en de Verenigde Staten van Amerika. Na de Tweede Wereldoorlog werd het trekpaard steeds meer vervangen door de tractor, meteen het einde van de paardenfokkerij in Vollezele. Behalve de voormalige stoeterijen in Vollezele, bleef ook heel wat roerend erfgoed bewaard: foto s van prijsdieren en van hoog bezoek aan de stoeterijen, paardengetuig, stamboeken, enz. Die documenten worden bewaard en zijn te bekijken in het voormalige gemeentehuis van Vollezele. U kunt er tevens naar een korte filmvoorstelling over het trekpaard kijken. >> Walgraevewandeling (7 km) 12 13

8 hageland KORBEEK-LO BIERBEEK 1 Ter genezing van... Torens... Dit zijn mogelijke thema s om uw Op een kier -uitstap in te vullen in dit deel van Vlaams-Brabant, waar het Hageland eindigt en Haspengouw begint, of omgekeerd! In heel wat van de opengestelde kerken werd of wordt immers een heilige aangeroepen ter genezing van allerlei ziekten of kwaaltjes. In Vertrijk bad men tot de heilige Lucia tegen keelpijn. Water uit de Sint-Ermelindisbron in Meldert was helend voor oogkwalen. Sint- Rochus bood in zijn kapel te Hoegaarden bescherming tegen de pest. Torens treft u Tussen Velpe, Mene en Gete in zowat alle formaten, vormen en stijlen aan: sterke romaanse torens, zoals die van de kerken in Bierbeek, Hoksem, Meldert, Roosbeek en Vertrijk; bekroond met een LOVENJOEL BEAUVECHAIN PELLENBERG OPVELP LA BRUYÈRE DROGENHOF NEERVELP LUBBEEK BOUTERSEMHOOGBUTSEL 1 fiets tip VERTRIJK WILLEBRINGEN 7 L'ÉCLUSE 8 13 ROOSBEEK KERKOM HOKSEM BINKOM BREISEM KUMTICH OORBEEK MELDERT 9 HOUTEM 3 4 HOEGAARDEN ZÉTRUD-LUMAY Tussen de valleien van Velpe, Mene en Gete ATTENRODE WEVER SINT-MARTINS VISSENAKEN OUTGAARDEN elegant klokvormig dak, zoals die van de Sint-Gorgoniuskerk in Hoegaarden en die van de Sint-Gilliskerk in Kumtich. De meest indrukwekkende toren uit de streek - die van de Sint-Germanuskerk in Tienen - kan u ook bezoeken en meteen kunt u van dichtbij één van de grootste beiaarden van het land bekijken. Van een aparte soort is de renaissance sacramentstoren in de kerk van Zuurbemde, een pareltje van renaissancekunst. Tijdens uw tocht kunt u nog enkele andere kunstparels ontdekken: een 1de-eeuwse paneelschildering in Neerlanden en een gotisch altaarretabel in Hakendover. In het kasteel van Meldert, het huidige Sint- Janscollege, omvatten de rondleidingen ondermeer een bezoek aan de neogotische huiskapel. 14 TIENEN KAPELLEN GLABBEEK BUNSBEEK OPLINTER SINT-MARGRIETE-HOUTEM 1 BOST GrimdeWULMERSOM GOETSENHOVEN ZUURBEMDE HOELEDEN HAKENDOVER NEERHEYLISSEM OPHEYLISSEM KERSBEEK STOK EZEMAAL HEIDE NEERLINTER WOMMERSOM ELIKSEM RANSBERG WANGE DRIESLINTER LAAR NEERWINDEN MELKWEZER ORSMAAL-GUSSENHOVEN OVERHESPEN NEERHESPEN OVERWINDEN BUDINGEN ZOUTLEEUW HELEN-BOS NEERLANDEN RUMSDORP ATTENHOVEN LANDEN Alle monumenten bevinden zich op het fietsknooppuntennetwerk Hageland dat door Toerisme Vlaams-Brabant werd uitgestippeld en bewegwijzerd. De kaart is tegen euro te koop bij de toeristische diensten of via Deze monumenten zetten hun deur op een kier - enkele mooie grafzerken (1de en 17de eeuw) - Barokke biechtstoelen (184) - Pas gerestaureerd Robustelly-orgel (1774) - neoromaanse glasramen (begin 20ste eeuw) - altaarretabel waarop de bouwlegende van de kerk is afgebeeld (eerste kwart 1de eeuw) Verschillende taferelen zijn reconstructies op basis van afgietsels, nadat de beelden in 1978 werden geroofd rondleidingen (20 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om 14 uur en om 1 uur deelnemen aan een rondleiding. Een folder over de kerk is gratis beschikbaar; het boek De Sint-Hilariuskerk is te koop tegen euro. - Beeld van de H. Zaligmaker (ca. 1400) - Beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind (ca. 1400) - Triomfkruis (1de eeuw) - Een folder over de kerk is gratis beschikbaar. 1. Bierbeek Sint-Hilariuskerk Romaanse kerk uit de tweede helft van de 12de eeuw die later diverse verbouwingen onderging. Het duidelijkst valt dat op in de bakstenen verhoging (ca. 1784) van de 13deeeuwse toren en bij het classicistische portaal en raam die er toen in aangebracht werden. De zijbeuken en de kruisbeuk lijken wel authentiek romaans, maar zijn eigenlijk neoromaans: resultaat van een grootscheepse restauratie in de eerste helft van de 20ste eeuw. >> Schavaaiwandeling (7,7 km) orgelconcerten (30 min.) (Aansluitend mogelijkheid om het orgel van dichtbij te bekijken). - Op zondag 1 mei om 1 uur: orgelconcert door Johan Jonniaux. - Op zondagen 20 juni en 18 juli om 1 uur: orgelconcert door Annelynn Ballieu. - Op zondag 18 juli wordt de Op een kier -dag in de streek tussen Velpe en Mene in de Sint-Hilariuskerk afgesloten met een orgelconcert om uur door Annelynn Ballieu. De concertprogramma s kan u raadplegen op opeenkier 2. Hakendover (Tienen) Kerk van de Goddelijke Zaligmaker Einde 7de eeuw: drie godvruchtige vrouwen beslissen in Hakendover een kerk te bouwen ter ere van Christus, de Zaligmaker. Tot tweemaal toe wordt de bouwwerf vernietigd. Op de 13de dag na de feestdag van Driekoningen wijst een engel hen de uitverkoren bouwplek aan door middel van een bijzonder teken. Dertien werklieden bouwen aan de kerk, maar wanneer hun loon uitbetaald wordt, dagen er slechts twaalf op. de dertiende arbeider was de Zaligmaker zelf. De huidige kerk is het resultaat van diverse bouwcampagnes, te situeren tussen de 12de en de 18de eeuw en herkenbaar aan de diverse bouwstijlen: van romaans over gotiek tot classicisme. Als kerk met een rijke bedevaartgeschiedenis, bezit ze een mooie collectie religieuze kunstwerken. Het belangrijkste is ongetwijfeld het altaarretabel uit het begin van de 1de eeuw waarop de kerklegende is uitgebeeld. >> Bedevaarderswandeling (8, km) 14 1

9 Deze monumenten zetten hun deur op een kier 3. Hoegaarden Sint-Gorgoniuskerk Gemeenteplein / Houtmarkt Deze kerk is ontworpen door de Leuvense architect Jacobus A. Hustin en werd in 179 voltooid. Zowel de architectuur als de stucdecoratie binnenin zijn in rococostijl. De toren is ingericht als pronkkamer voor enkele bijzondere kunstschatten en is toegankelijk tijdens de Op een kier -zondagen. >> Dorps- en Kapellenwandeling (9 km) - Barok koorgestoelte, afkomstig van de abdij van Opheylissem - Beeld Christus op de palmezel (1de eeuw) - Beeld Christus op de koude steen (1de eeuw) - Koorlessenaar (1de eeuw) - Gotische doopvont (14de eeuw) 4. Hoegaarden Sint-Rochuskapel Kloosterstraat 22 Een folder over de kerk is te koop (1 euro). Kapel, ingewijd in 1772 en deel uitmakend van het toenmalige Beggaardenklooster. Exterieur en interieur in laatbarokke stijl. Sinds 1820 is het klooster bewoond door een zustercongregatie. Het naastliggende schoolgebouw Mariadal dateert van 1922 en is opgetrokken in neostijl. Tijdens de Op een kier -zondagen is ook de kloostergang toegankelijk, waar aquarellen van de Tiense kunstenaar Troet Demey worden tentoongesteld.. Kumtich (Tienen) Sint-Gilliskerk Deze kerk bezit ongetwijfeld een van de fraaiste romaanse koorconstructies in Vlaams-Brabant. Ze is versierd met drie boogfriezen van verschillend ritme, die steunen op colonetten of kraagstenen. De jongere bakstenen puntgevel is voorzien van arcaden, die mogelijk verwijzen naar de oorspronkelijke versiering. Ook de lage dwarsbeuk en de middenbeuk zouden uit de 12de eeuw dateren. In de 18de eeuw werden de zijbeuken herbouwd en in 1838 werd de westkant verlengd en voorzien van een neogotische toren. - Kapitelen met romaanse versiering in de triomfboog - Beelden heiligen Gillis en Cornelius (begin 1de eeuw) - Offerblok voor levend kleinvee >> Opgelet! De kerk is voor bezoek toegankelijk tot 17.1 uur. Om uur is er een misviering. 7. Meldert (Hoegaarden) Sint-Ermelindiskapel, naast de Sint-Ermelindiskerk Een folder over de kerk is te koop (0,2 euro). Barokke kapel van 129, gebouwd door de toenmalige dorpsheer Jacob d Oyenbrugghe, op de plaats van een veel oudere bidplaats waar volgens de overlevering de heilige Ermelindis begraven werd. De decoratie van de kapel staat volledig in het teken van de volksheilige. - vier taferelen uit het leven van Ermelindis in halfverheven beeldhouwwerk (midden 17de eeuw) - Mausoleum van de H. Ermelindis (149) - Geheel van altaren, meubilair en muurlambrisering in Lodewijk XVI-stijl - Barokke biechtstoel - Een gratis folder over de kapel is beschikbaar.. Hoksem (Hoegaarden) Sint-Jan-Evangelistkerk Van de romaanse kerk uit de 12de eeuw blijft nog de toren over. In het midden van de 14de eeuw werd een nieuw koor opgericht. De grootte ervan heeft te maken met het feit dat Jan van Hoxem, kanunnik van de kathedraal in Luik, in zijn geboorteplaats een kapittel stichtte van 10 kanunniken. In de 1de en 17de eeuw werden de zijbeuken vervangen door kruisarmen en een sacristie. >> Mene- en Jordaanwandeling (9 km) - Een folder over de kerk is gratis beschikbaar. - Reliekschrijn H. Ermelindis (1849) - Vier glasramen met taferelen uit het leven van Ermelindis (einde 19de eeuw) - grafmonumenten van Lybrecht van Meldert (1de eeuw) en van Jacob d Oyenbrugghe en zijn vrouw Anna de Berlo (17de eeuw) 8. Meldert (Hoegaarden) Sint-Ermelindiskerk Van de middeleeuwse kerk bleven de 13de-eeuwse toren en de 14de-eeuwse middenbeuk bewaard. Omstreeks 100 werden naast de toren twee bijbouwen opgericht en de twee westelijke traveeën van de zijbeuken heropgebouwd; de twee oostelijke traveeën werden - samen met een nieuw koor - heropgebouwd in Koor en middenbeuk kregen een plafond met classicistische stucversiering. Vanzelfsprekend verwijzen ook hier een aantal kunstwerken naar Sint-Ermelindis, die in 1801 tot patroonheilige werd gepromoveerd. >> Mene- en Jordaanwandeling (9 km) 1 17

10 Deze monumenten zetten hun deur op een kier - Rondleidingen (30 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om 14 uur, 1.30 uur en 17 uur deelnemen aan een rondleiding in een gedeelte van het kasteel. Reserveren is niet noodzakelijk. Vrij bezoek is niet toegestaan. - Marmeren beeld van Maria Magdalena in de woestijn, toegeschreven aan een atelier uit de omgeving van Hiëronymus Duquesnoy de Jonge (midden 17de eeuw). 9. Meldert (Hoegaarden) Orangerie en kasteel van het Sint-Janscollege Waversesteenweg 1 (weg naar Sluizen) In een groot park- en natuurgebied, pal op de provinciegrens, bevindt zich sinds 197 het Sint-Janscollege. Het is gedeeltelijk ondergebracht in een 19de-eeuws neogotisch kasteel en zijn bijgebouwen. Eén van die bijgebouwen, een voormalige orangerie, ontworpen door architect Hendrik Beyaert, wordt opengesteld. U krijgt er tijdens uw bezoek een korte powerpointvoorstelling over de geschiedenis van de kasteelsite. Ook kan u deelnemen aan een rondleiding in een gedeelte van het kasteel: de inkomhal, een voormalig groot salon, de mooie trappenhal en de kleurrijke neogotische huiskapel op de eerste verdieping. Ten slotte werpt u ook een blik in het voormalige wagenhuis, waarvan de restauratie zijn voltooiing nadert. 10. Neerlanden (Landen) Sint-Maria-Magdalenakerk Bergstraat Wanneer in het midden van de 17de eeuw het koor van de oude kerk vervangen werd, dan gebeurde dat nog in laatgotische stijl. Er werd tevens een sacristie, met verdieping, tegenaan gebouwd. Zo n honderd jaar later kwamen de vernieuwing van het schip en de toren aan de beurt. De Sint- Gertrudisabdij in Leuven, van wie de parochie en de heerlijkheid Neerlanden afhingen, gaf de voorkeur aan de toen modieuze classicistische bouwstijl. >> Panbruggewandeling (10, km) - schilderij Golgotha (177) van Pieter- Jozef Verhaghen - Paneelschildering Sint-Anna-ten-Drieën (begin 1de eeuw met bijschildering van de schenker, pastoor Brackell ) - Koorgestoelte, uit de abdij Maagdendaal in Oplinter (18de eeuw) - Orgel, toegeschreven aan orgelbouwer J.B. Forceville (18de eeuw) - Koorbaldakijn (1817) rondleidingen (30 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om uur en 1.30 uur deelnemen aan een rondleiding. 11. Orsmaal (Linter) Sint-Pieterskerk 3de Regiment Lancierstraat Classicistische kerk van 17, opgetrokken in baksteen met hoekkettingen en vensteromlijstingen in kalkzandsteen. - orgelconcert (30 min.) Op zondag 1 mei wordt de Op een kier -dag in de streek tussen Velpe en Mene in de Sint-Pieterskerk afgesloten met een orgelconcert om 17.4 uur door Heleen Coosemans. Het concert duurt 30 min. Het concertprogramma kan u raadplegen op - Classicistisch meubilair en muurlambrisering - grafsteen van Rudolfus de Noverra (+ 11) tegen buitengevel koor - Beeld Sint-Niklaas (1de eeuw) >> OPGELET! De gerestaureerde pastorietuin wordt heropend op 30 mei. Op zondag 1 mei is die dan ook nog niet toegankelijk. 12. Orsmaal (Linter) Tegelmuseum Sint-Truidensesteenweg 221 Amfora is een antiekzaak, gespecialiseerd in oude vloer- en wandtegels. De meeste daarvan zijn te koop, maar verschillende muurdecoraties en vloerfragmenten staan ook te kijk in een tegelmuseum : een unieke tegelverzameling uit de Belle-Epoque ( ) 13. Roosbeek (Boutersem) Sint-Annakerk en pastorietuin Lubbeeksestraat Ook hier is de toren het oudst bewaarde onderdeel van de kerk. Hij zou uit het einde van de 14de eeuw kunnen dateren. Het gotische koor werd opgericht omstreeks 100 en in 18 werd het bestaande schip vervangen door een neogotisch exemplaar, opgetrokken in baksteen en ontworpen door toenmalig provinciaal architect Alexander Van Arenbergh. Naast het kerkhof strekt zich de are grote pastorietuin uit. Hij werd recent gerestaureerd en omvat een kleine moes- en kruidentuin, een hooilandje en een bosje. 14. Tienen Toren van de Sint-Germanuskerk Veemarkt ORGELCONCERT (30 min.) Op zondag 20 juni wordt de Op een kier -dag in de streek tussen Velpe en Mene in de Sint-Annakerk afgesloten met een orgelconcert om 17.4 uur door Bruno Bruyninckx. Het concertprogramma kan u raadplegen op Aan de Veemarkt, het eerste middeleeuwse marktplein van Tienen, staat de Sint-Germanuskerk. Door de opeenvolgende vergrotingen, verbouwingen en restauraties evolueerde dit oorspronkelijk klein abdijkerkje uit de 9de eeuw naar een kapittelkerk. Van de romaanse kerk uit de 12de 13de eeuw bleef de westbouw gedeeltelijk bewaard. In het midden van de 1de eeuw verdwenen de twee westtorens gedeeltelijk en werden vervangen door één monumentale klokkentoren. Deze toren werd op zijn beurt in 1713 bekroond met een barokke spits. Op de tweede verdieping ervan treft u, na het beklimmen van een stenen spiltrap en een houten steektrap, het aandrijfmechanisme van de uurklok en van de beiaard aan. Een raam biedt een mooi gezicht over de stad. Nog een verdieping hoger hangen de luidklokken en de beiaard. De originele beiaard van Willem Witlockx (1723) werd met nieuwe klokken uitgebreid. Hij telt 4 klokken en is daarmee één van de grootste beiaarden van het land. De toren is enkel te bezoeken tijdens een rondleiding. >> RONDLEIDINGEN (ca. 1 uur) Elke Op een kier -zondag kan u in beperkte groep om 14 uur deelnemen aan een rondleiding in de toren. U moet wel vooraf reserveren bij de dienst toerisme van Tienen via: telefoon of of adres toerisme.tienen@skynet.be. Reserveren kan tot donderdag 1.30 uur vóór de Op een kier -zondag

11 hageland Deze monumenten zetten hun deur op een kier 1. Tienen Grimde Kapel Onze-Lieve-Vrouw-ten-Steen Onze- Lieve-Vrouw ten Steenstraat in de wijk Grimde In de Tiense wijk Grimde, nu geprangd tussen de Sint-Truidensesteenweg en de zuidelijke stadsring, staat de kapel van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Steen. De kapel werd ingewijd in 1331 en was oorspronkelijk toegewijd aan Sint-Maurus, patroon van de leprozerie die hier gevestigd was. Diverse malen verbouwd en vergroot, kreeg de kapel in 199 haar huidige vorm. Nog steeds wordt Sint-Maurus er vereerd en aangeroepen, in het bijzonder tegen hoofdpijn. De bedevaarders zetten daarbij tijdens hun gebed een ijzeren kroon op het hoofd. Tussen deze kapel en de kerk van de Goddelijke Zaligmaker in Hakendover wordt jaarlijks de bedevaart Het Dertienmaal afgelegd. - schilderij van de 14 provoosten van het Broederschap van Sint-Maurus - Sint-Maurusaltaar met ijzeren kronen - feest Op zondag 1 mei is het feest bij de kapel. Om 11 uur vernieuwen de leden van de Confererie van Sincte Moor hun getrouwheidseed, gevolgd door de Kapelletjeskermis waar u kan proeven van suikerbroodjes of Moorse kroontjes. Bouwen in ijzerzandsteen Ten zuiden van de Demervallei strekken zich verschillende langgerekte heuvelrijen uit, ter plaatse bekend als bergen. Het kan vreemd klinken, maar. deze heuvels zijn eigenlijk versteende zandbanken van een zee die zich tot zowat zes miljoen jaar geleden vanuit het noorden tot hier uitstrekte. De steen die in de voormalige zandbanken gevormd werd, is roestig van kleur en werd in de middeleeuwen en ook later nog veelvuldig gebruikt bij de bouw van belangrijke gebouwen: kerken, donjons en kastelen, stadsversterkingen, pastories en watermolens. De Demervallei tussen Aarschot en Rotselaar Op een kier biedt u de gelegenheid een aantal van deze, als monument beschermde gebouwen, te bezoeken. Een ervan de watermolen in Rotselaar is bovendien een interessant voorbeeld van de wijze waarop erfgoed een zinvolle herbestemming kan krijgen. Hetzelfde geldt voor de voormalige brouwerij Mena. Ten slotte nog een fietstip: de opengestelde monumenten liggen langs of vlakbij het Demerfietspad tussen Werchter en Aarschot. 1. Vertrijk (Boutersem) Kerk Onze-Lieve- Vrouw-ten-Hemelopgenomen Roosbeekstraat AARSCHOT De bouwgeschiedenis van de huidige kerk is duidelijk af te lezen uit haar opvallend silhouet: een romaanse toren (12de eeuw), een gotisch koor en gotische kruisbeuk (1de en 1de eeuw) en een classicistisch schip (18de eeuw). Reeds in de 14de eeuw ontstond hier een cultus rond de heilige Lucia. Aan de noordkant van het kerkhof, naast de pastorie, leidt een weggetje naar de recent gerestaureerde Luciakapel (179) met bron naast de Velpe. TREMELO BETEKOM 1 - Barok hoofdaltaar (13) met schilderij Onze- Lieve-Vrouw-ten-Hemelopgenomen en barokke zijaltaren (10 en 13), toegewijd aan Catharina van Alexandrië en Lucia van Syracuse - Preekstoel (eerste helft 18de eeuw) - Gepolychromeerd beeld H. Lucia (1de eeuw) Tentoonstelling Op 20 juni kan u in de kerk een kleine tentoonstelling bekijken over de devotie tot de heilige Lucia, dit naar aanleiding van de inhuldiging van haar gerenoveerde kapel aan de Velpe op 19 juni. Vanaf dan is ook een folder van de Sint-Luciawandeling ( of 8 km) beschikbaar. Rondleidingen (30 min.) Elke Op een kier -zondag kan u om 14 uur, 1 uur, 1 uur en 17 uur deelnemen aan een rondleiding. DOCUMENTATIE Een folder over de kerk is gratis beschikbaar. WERCHTER 3 GELRODE 17. Zuurbemde (Glabbeek) Sint-Catharinakerk Bidplaats, oorspronkelijk bestaande uit een koor en een dwarsbeuk, opgetrokken in de eerste helft van de 1de eeuw. In werd ze uitgebreid met een schip en een westertoren tot een traditioneel kruisvormig kerkgebouw. 2 ROTSELAAR 4 WEZEMAAL NIEUWRODE >> Glazuurwandeling (10 km) - sacramentstoren (17) in renaissancestijl, toegeschreven aan Cornelis Floris de Vriendt, die ook de beroemde sacramentstoren in Zoutleeuw ontwierp - Beelden van volksheiligen (1de-17de eeuw) - schilderij Sint-Sulpitius wekt verdronken kind tot leven (1792) van Pieter-Jozef Verhaghen - Een folder over de kerk is gratis beschikbaar. Bouwen met ijzerzandsteen in de Demerstreek In deze brochure (2003) wordt ondermeer de bouwgeschiedenis van de kerk van Aarschot, de kerk van Wezemaal en de Terheidentoren in Rotselaar vrij uitvoerig beschreven, samen met diverse andere gotische gebouwen in de Demerstreek. Brochure van 4 blz. ter plaatse te koop tegen 4 euro of via