TIJDSCHRIFT "MET ZORG" Thema: Katholieke scholen jaargang 5 nummer 4 december 1999

Transcriptie

1 TIJDSCHRIFT "MET ZORG" Thema: Katholieke scholen jaargang 5 nummer 4 december 1999 INHOUDSTAFEL Editoriaal R. Stockman De katholieke school op de drempel van het derde millennium Congregatie voor de Katholieke Opvoeding De rol van de inrichtende macht in het katholiek onderwijs in Vlaanderen P. Van den Berghe De Broeders van Liefde: een bezielde inrichtende macht met een eigen onderwijsvisie en -spiritualiteit L. De Staerke De opdracht van een katholieke hogeschool F. Debruyne De godsdienstige en morele opvoeding in de katholieke school anno 2000 G. Danneels De leerlijn van het vak rooms-katholieke godsdienst voor het secundair onderwijs Leerplancommissie Godsdienst, secretaris J. Michielssens Pastoraal op school opnieuw bekeken I. Verhack De schoolpastorale animatiegroep J. Van der Vloet Leraar zijn in een Parijse katholieke school: een getuigenis N. Sintobin Alternatieve bezinningsdagen D. Beirnaert

2 EDITORIAAL Is katholiek onderwijs iets meer dan kwaliteitsvol onderwijs? In een nummer dat we willen focussen op het katholiek onderwijs is het een uitdaging in te gaan op het wezenlijke van dit onderwijs. Statistisch weten we dat de meerderheid in Vlaanderen nog steeds kiest voor katholiek onderwijs. Wanneer gepeild wordt naar de motivatie, klinkt overwegend dat men dit onderwijs meer kwalitatief vindt. Weinigen kiezen nog omwille van de katholiciteit en de meerwaarde die dit zou kunnen betekenen. Dit kan ook niet anders wanneer we kennismaken met de graad van gelovige beleving vandaag. Het is een algemene gegevenheid dat het katholiek onderwijs steeds veel aandacht heeft besteed aan de kwaliteit van het onderwijs. Dit is een vruchtbaar uitvloeisel van een tijd dat dit onderwijs overwegend bemand en bevrouwd werd met priesters en religieuzen. Deze konden al hun tijd besteden aan vakbekwaamheid, zowel op technisch als op pedagogisch vlak. De leerkrachten van vandaag bouwen verder op deze beproefde traditie en de inrichtende machten blijven kwaliteit hoog in hun vaandel plaatsen. Het ontwikkelen van kwaliteitsvol onderwijs is echter de opdracht van elk onderwijs, of het nu georganiseerd wordt door de gemeenten, de provincies, de gemeenschappen of door private organisaties. Kwaliteitsvol onderwijs kan derhalve wel één van de centrale doelstellingen zijn van het katholiek onderwijs, maar kan nooit een typische eigenschap zijn waarmee het zich onderscheidt van de andere netten. De eigenschap "kwaliteit" kan nooit als exclusiviteit opgeëist worden door het katholiek onderwijs, hoe belangrijk dit ook is en blijft. We kunnen alleen stellen dat de feitelijkheid uitwijst dat kwaliteit een meer dan opvallend kenmerk is van dit onderwijs, en wel zodanig dat dit door velen als keuzecriterium wordt gehanteerd. Maar wat is dan wel de eigenheid van het katholiek onderwijs? Wanneer we als referentie de korte definiëring nemen van de katholieke school, zoals vermeld in het Kerkelijk Recht, canon 803-2, dan horen we daarin het volgende: "In een katholieke school moeten onderricht en opvoeding steunen op de principes van de katholieke leer; leerkrachten moeten zich onderscheiden door rechtzinnigheid in de leer en degelijkheid van leven." Als basis worden hier de principes van de katholieke leer vooropgesteld. Wat kunnen we ons daarbij voorstellen? Ik probeer dit te zien op drie niveaus. Vooreerst mag van een katholieke school verwacht worden dat het godsdienstonderricht de nodige ruimte krijgt en dat men - qua leerplan - daarbij de richtlijnen volgt van de bisschoppen. We weten dat dit vandaag een hele opdracht is. Wat vroeger via de gezinnen, de opvoeding thuis werd meegegeven, moet nu binnen het godsdienstonderricht worden overgebracht. Heel de catechese steunt vandaag op de school en godsdienstleerkrachten staan voor de immense opdracht een braak terrein te bewerken. En aangezien een groot deel van de schoolpopulatie de katholieke school in eerste instantie niet kiest omwille van de godsdienst, kan dit voor de nodige spanningen zorgen. Kennis en beleving zijn immers twee niveaus die niet meer in elkaars verlengde liggen. Nochtans zullen beide de nodige aandacht moeten blijven krijgen. Een godsdienstonderricht dat nog louter theoretische kennisoverdracht bevat en geen aanzetten meer geeft tot beleving en viering, wordt zeer schraal. Een catechese zonder kennisoverdracht zal vlug vervagen tot een louter creatief bezigzijn en een bespelen van een aantal algemeen humane waarden zonder verwijzing naar hun oorsprong. Naast het godsdienstonderricht zal een katholieke school erover moeten waken dat doorheen alle lessen een duidelijke keuze wordt gemaakt om steeds te vertrekken vanuit een christelijke visie op mens en maatschappij. Onderricht is nooit waardevrij, niet alleen omwille van de pedagogische relatie die ontstaat tussen leraar en leerling, maar ook door de leerinhouden die gedoceerd worden. Vandaar is het belangrijk dat de katholieke school de mogelijkheid moet blijven krijgen om binnen het algemeen leerplan, dat vanuit de overheid wordt opgelegd, een eigen invulling en uitwerking te geven. Ten slotte zal het katholiek onderwijs zich kenmerken door een eigen opvoedingsplan waarbij op een gesystematiseerde wijze aan waardeoverdracht wordt gedaan. Jonge mensen hebben immers het recht om ook in de schoolse situatie begeleid te worden in de ontwikkeling van hun "waardevol" leven. Vandaag wordt men geconfronteerd met een aantal controversiële waarden. De drang tot zelfontplooiing en zelfbeschikking komt in rivaliteit met de waarde van de solidariteit, de medemenselijkheid en de daaruit vloeiende naastenliefde. De

3 drang naar onbegrensde vrijheid zet zich af tegen alles wat verbondenheid en engagement aangaat. En een rechtenethiek laat geen ruimte meer voor een even terechte plichtenethiek. Ook hier staat de school voor de immense opgave om binnen het huidig maatschappelijk bestel met haar beïnvloedingssystemen de jonge mens krachtdadig te maken om zijn eigen waardenschaal te ontwikkelen en vandaaruit ook bewuste keuzes te maken. Voor een katholieke school is het evangelie en de leer van de kerk de referentie en de inspiratie. "Leerkrachten moeten zich onderscheiden door rechtzinnigheid in de leer en degelijkheid van leven." Leerkrachten zijn de allernoodzakelijkste schakels om het voorgaande te kunnen realiseren. Van hen mag dan ook worden verwacht dat ze met hun hart en verstand achter de doelstellingen van het katholiek onderwijs staan. Zij zullen hun lessen moeten geven vanuit een duidelijk christelijk mens- en wereldbeeld en in hun opvoedingsrelatie zullen ze moeten getuigen hoe een "waarden-vol" christelijk leven tot het geluk kan leiden. Schijn kan hierbij niet opgehouden worden maar wordt doorprikt door de soms ontnuchterende blik van het kind en de jongere. Alleen echtheid overwint en doet een opvoedingsrelatie slagen. Het katholiek onderwijs staat of valt dan ook grotendeels met zijn leerkrachten en de wijze waarop zij met het evangelie en de katholieke leer omgaan. Ten slotte zal het steeds gaan om de persoon van Jezus die de vrije ruimte krijgt om zijn liefdesboodschap op deze aarde verder uit te dragen doorheen zijn boodschappers: de mensen die daartoe geroepen en gezonden worden. Br. dr. René Stockman

4 DE KATHOLIEKE SCHOOL OP DE DREMPEL VAN HET DERDE MILLENNIUM Congregatie voor de Katholieke Opvoeding Op de drempel van het derde millennium worden het onderwijs en de katholieke school geconfronteerd met nieuwe uitdagingen die voortkomen uit de sociaal-culturele context, gekenmerkt door een crisis van de waarden. De katholieke school moet zich, nu meer dan ooit, daadkrachtig, overtuigd en actueel tonen. Het gaat duidelijk niet om een eenvoudige aanpassing, maar om een missionair elan. DE ROL VAN DE INRICHTENDE MACHT IN HET KATHOLIEK ONDERWIJS IN VLAANDEREN P. Van den Berghe Terwijl achter de roep naar pluralistische scholen vaak een tendens schuilgaat tot uniformisering en gelijkschakeling, moeten inrichtende machten van katholieke scholen meer dan ooit een waakzame aandacht blijven geven aan hun identiteit en eigenheid. DE BROEDERS VAN LIEFDE: EEN BEZIELDE INRICHTENDE MACHT MET EEN EIGEN ONDERWIJSVISIE EN -SPIRITUALITEIT L. De Staercke Een inrichtende macht kan zich niet beperken tot het organiseren van onderwijs en het ter beschikking stellen van de materiële omkadering. De moderne inrichtende macht moet haar onderwijs vanuit een weloverwogen visie sturen en dient haar mensen op het terrein te begeleiden en te ondersteunen. DE OPDRACHT VAN EEN KATHOLIEKE HOGESCHOOL F. Debruyne Het katholiek hoger onderwijs dient zichzelf voortdurend te evalueren om te zien of de vlag nog de lading dekt. De christelijke signatuur van een hogeschool is niet zomaar in woorden te vatten maar wordt gerealiseerd door zoveel kleine smaakmakers die je leert proeven door de school dagelijks mee te maken. De katholiciteit is m.a.w. meer dan een optelsom van items uit een of andere theoretische checklist.

5 DE GODSDIENSTIGE EN MORELE OPVOEDING IN DE KATHOLIEKE SCHOOL ANNO 2000 G. Danneels Morele en godsdienstige opvoeding is opvoeden tot een basisconsensus, niet naar een dogmatische basisconsensus, maar naar de diepere, fundamentele waarden die dicht bij de ruggengraat van de mens liggen. Daarbij moeten we niet bang zijn om de voorbeeldige en exemplarische functie van de Christusfiguur naar voren te brengen. DE LEERLIJN VAN HET VAK ROOMS-KATHOLIEKE GODSDIENST VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS Leerplancommissie Godsdienst, J. Michielssens Sinds september 1994 werd met man en macht gewerkt aan nieuwe leerplannen voor een eigentijds godsdienstonderricht in de gewone en buitengewone scholen van het basis- en secundair onderwijs. Enkele honderden mensen van de verschillende echelons uit de vijf Vlaamse bisdommen waren direct betrokken bij dit werk. PASTORAAL OP SCHOOL OPNIEUW BEKEKEN I. Verhack Wij leven in een tijd en een land die volop uit de religie aan het treden zijn, zoals de sociologen het zo kernachtig kunnen zeggen. De godsdienst is niet langer toonaangevend in de publieke sfeer. Dit neemt echter niet weg dat op hetzelfde ogenblik individuen de weg naar het geloof terug kunnen vinden, of op zoek gaan naar persoonlijke levensverdieping. Het zijn deze mensen, jongeren en leerkrachten, die wij op pastoraal vlak zullen moeten proberen te vinden en aan te spreken. Daarom willen wij pastoraal op school vandaag eens opnieuw bekijken. DE SCHOOLPASTORALE ANIMATIEGROEP J. Van der Vloet (e.a.) De pastorale animatiegroep op school vervult een drievoudige rol: ze fungeert als katalysator en kern van de christelijke gemeenschap op school; ze zoekt de band met de hele educatieve gemeenschap en probeert er het evangelie te verkondigen en te concretiseren; ze draagt tezamen met de directie de pastorale verantwoordelijkheid van de school.

6 LERAAR ZIJN IN EEN PARIJSE KATHOLIEKE SCHOOL: EEN GETUIGENIS N. Sintobin, s.j. Waar het woord "katholiek" in Vlaanderen nog steeds in de eerste plaats naar een sociologisch gegeven verwijst, impliceert "christen" in Frankrijk vaak een persoonlijke keuze die men, zo nodig, bereid is te verdedigen. Dit neemt niet weg dat ook binnen het Franse katholieke onderwijs secularisatie een massief gegeven is. ALTERNATIEVE BEZINNINGSDAGEN D. Beirnaert In een periode waar we nog nauwelijks kunnen spreken van het schoolpubliek of de jongere, mag het zoeken naar een gedifferentieerd pastoraal aanbod niet achterwege blijven. Wanneer we het dan hebben over schoolretraites of bezinningsdagen voor klasgroepen van het Secundair Onderwijs, of over kansen tot bezinning in het jeugdwerk in de ruimste zin, dan is het nuttig, en voor sommigen misschien zelfs noodzakelijk, om te zoeken naar een zo gevarieerd mogelijk aanbod aan bezinningskansen.