Gemeente van onze Heer Jezus Christus,

Transcriptie

1 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, I Wees dan mimespelers van God als geliefde kinderen Een bijzonder verhaal is het. Dit verhaal over wat zich die nacht op de dorsvloer afspeelt tussen Ruth en Boaz. Het is een verhaal dat gemakkelijk misverstaan wordt. Aan de ene kant zou je het hoog en verheven kunnen maken. Dan lees je het bijvoorbeeld al te rechtstreeks als een openbaring van God. En voor je het weet, verlies je dan het buitengewoon menselijk karakter uit het oog. Aan de andere kant kun je het ook veel te plat maken. Dan wordt het een menselijk al te menselijk verhaal over wat zich allemaal tussen een vrouw en een man kan afspelen. Wil je dit verhaal op waarde schatten, dan moet je je dus goed bewust zijn wat voor boek het boek Ruth is. Het behoort niet zomaar tot de Thora of de vijf boeken van Mozes, waarin God zelf het woord neemt en zijn bevrijdende daden stelt. Nee, Ruth behoort tot de Geschriften. Het gaat dus niet zozeer om de directe ontmoeting met God, maar om het menselijk antwoord daarop. Het Jodendom laat dat prachtig zien door een boek als Ruth steevast als feestrol tevoorschijn te halen op Pinksteren, het feest waarop Israël gedenkt hoe de HEER haar zijn woord en wet gegeven heeft. Juist een boek als Ruth laat namelijk zien hoe vreugdevol het is als mensen vanuit de ontmoeting met God zich in het spoor van zijn geboden begeven. Dan komen mensen terecht. Dan bloeien ze op. En dan komen ze tot hun bestemming. Zo zijn ook wij het deze zomer gaan lezen: als een boek dat hoort bij Pinksteren, het feest waarop wij niet langer toeschouwers blijven van Gods bevrijdende daden. Nee, wij worden uitgenodigd om nu ook zelf mee te doen en metterdaad te leven uit wat God voor ons gedaan heeft. Daarom klonk hier vanmorgen ook die apostolische vermaning: Wordt dan na-doeners van God, als geliefde kinderen en wandel in de liefde. Het is een uitnodiging zoals wij die wel eens doen aan een kind. De uitnodiging om op zijn manier na te doen, wat wij het voordoen. Zo mogen wij God nadoen door te wandelen in liefdevolle zelfovergave aan elkaar, zegt de apostel Paulus. Ja, het woord dat hij gebruikt, doet zelfs denken aan een mimespeler. U weet wel: zo n toneelspeler die zonder een woord te gebruiken, uitbeeldt wat hij bedoelt door het eenvoudig te doen. Zo, zegt Paulus, mogen jullie in je omgang met elkaar nu ook Gods liefdevolle zelfovergave voor elkaar uitbeelden. In dat spoor zullen wij vanmorgen dan ook Ruth 3 lezen. Wij lezen het als een menselijk antwoord op Gods goede woorden en zijn bevrijdende daden uit de Thora en als uitbeelding van zijn liefdevolle zelfovergave in Christus. II Zou ik geen rustplaats voor je zoeken, waar het je goed gaat? En het eerste wat opvalt, is dan de rol van Naomi. Zojuist liet ze alles nog gewoon over zich heenkomen zoals het kwam, totaal lamgeslagen, leeg en verbitterd als zij was door alles wat haar in Moab was overkomen. Maar nu, nu leeft ze weer op. Ze neemt weer zelf het initiatief. Ze is immers Ruths schoonmoeder. En als schoonmoeder draagt ze - zeker in die tijd - een verantwoordelijkheid voor Ruth. Mijn dochter, klinkt het daarom, zou ik geen rustplaats voor je zoeken, zodat het je goed gaat? En onwillekeurig denk je dan aan de zegen die zij uitsprak, toen zij met haar beide schoondochters op weg was naar Juda. Moge de HEER jullie geven dat jullie rust vinden, ieder in het huis van een man, zo zei ze. Maar nu, nu blijft het niet bij mooie woorden van geloof alleen. Nee, nu komt Naomi zelf in actie. Ze neemt haar verantwoordelijkheid. En ze gaat op zoek naar een plaats waar Ruth tot rust kan komen. Een plaats waar ze bestaanszekerheid ontvangt en haar steentje kan bijdragen aan het leven met God en elkaar. En in die tijd dacht je dan natuurlijk al gauw aan een huwelijk. Zonder het antwoord af te wachten, volgt er daarom meteen een tweede retorische vraag. Welnu, zo redeneert ze, is Boaz, bij wiens meisjes je geweest bent, geen bloedverwant van ons? Nee, Naomi ziet het

2 opeens helemaal zitten. Boaz is immers een bloedverwant. Ja, hij is zelfs één van de lossers. En dat maakt hem een ideale huwelijkskandidaat voor Ruth. Heel subtiel herinnert ze Ruth er daarom nog even aan hoe zij zich bij zijn meisjes gevoegd had. En dat was geen toeval. Nee, het was de uitdrukkelijke wens van Boaz. En Naomi was het roerend met hem eens geweest. Waarom dat had ze niet gezegd. Maar Ruth moest bij de maaiers uit de buurt blijven. En nu - nu bleek waarom. Naomi had het spel meegespeeld. Ze had Boaz begrepen. En daarom had Ruth zich beschikbaar moeten houden. Nee, niet voor één van zijn knechten, maar voor Boaz zelf. Zie, zo klinkt het daarom vastberaden, hij gaat vannacht op de dorsvloer gerst wannen. En als je goed luistert, hoor je iets van spanning in haar stem, want dit is het moment. Het is nu of nooit. De oogst zit er namelijk al bijna op. Alle gerst en alle graan is van het land gehaald. Het is zelfs al gedorst. Alles wat nu nog gebeuren moet, is het wannen. De korrels zijn al uit de halmen geschud en geslagen. Nu komt het erop aan om het kaf van het koren te scheiden. En dan zit het erop. Dan is de klus geklaard. En daarom is er geen tijd te verliezen, want een beter moment dan dit komt er niet. Wannen is namelijk een vrolijk gebeuren. En zeker als je na magere jaren eindelijk weer eens een goede oogst hebt binnengehaald. Dan ben je in opperbeste stemming. Bovendien gebeurt het veelal tegen het vallen van de avond, als de wind wat afzwakt. En last but least wordt er ook nog eens op de dorsvloer overnacht om diefstal van de oogst te voorkomen. Een ideale gelegenheid dus om iemand eens een verrassingsbezoek te brengen Trefzeker ontvouwt Naomi daarom haar plan. Nee, zonder risico is het niet - dat is waar. En daarom moet Ruth ook al haar charme in de strijd werpen. Ze moet zich baden en zalven, zoals een bruid dat doet, voordat ze haar bruidegom ontmoet. Dan moet ze haar overkleed omdoen, opdat ze niet voortijdig herkend zal worden. En zo moet ze dan tegen het vallen van de nacht afdalen naar de dorsvloer. En dan - dan is het wachten totdat Boaz gegeten en gedronken heeft, zodat de stemming er goed in zit. En vergeet dan vooral niet om goed op te letten waar hij gaat liggen, want je moet er toch niet aan denken dat je per ongeluk bij de verkeerde gaat liggen! Nee, let goed op en ben je zeker van je zaak, kom dan en onbloot zijn voeteneind en ga daar liggen. Dan zal hij je zelf vertellen wat je moet doen. En je merkt: hier is over nagedacht. En toch is dat niet het enige. Nee, er is nog iets dat opvalt. En dat is het suggestieve taalgebruik van Naomi. Baden, zalven, kennen of herkennen (wat in de bijbel één en hetzelfde woord is als bekennen), komen, het voeteneind ontbloten en gaan liggen - het zijn stuk voor stuk uitdrukkingen die in de bijbel een sterke seksuele connotatie hebben. Nee, het is waar: het is niet meer dan een suggestie. Maar hoe haalt Naomi zoiets in haar hoofd?, zo vraag je je af. En zeker als je Naomi hoort zeggen: Dan zal hij je zelf vertellen wat je moet doen. Dan houdt je je hart vast. Want denk maar eens aan dat verhaal van Juda en Thamar. Nee, als het aan Juda gelegen had, was het niet goed met Thamar afgelopen. Beseft Naomi wel aan welk gevaar ze Ruth blootstelt?, zo vraag je je af. Want wat nu als iemand haar herkent? Dan zal ze het horen. Zie je wel, zullen de mensen zeggen, dat had je kunnen weten met zo n Moabitische? Want was het niet Moab dat Israël tot cultische prostitutie verleid had? Ja, was het niet Moab die ter wereld gekomen was door Lots oudste dochter, die haar vader verleid had door hem dronken te voeren? Of wat nu als Boaz haar afwees? Zou Ruth dan ooit nog over de pijn en de vernedering heenkomen? Ja, en toch maak je het dan veel te plat en doe je Naomi geen recht. Nee, om te begrijpen wat zij zegt, moet je weten dat haar woorden niet zomaar uit de lucht komen vallen. Niet voor niets benadrukte zij eerder al dat Boaz een bloedverwant en zelfs één van onze lossers is. En een losser was iemand die voor je opkwam als je al of niet door eigen schuld je land of zelfs jezelf als slaaf had moeten verkopen. Dan was er een losser uit de familiekring die voor je opkwam door je land weer terug te kopen of

3 jezelf weer vrij te kopen. Hij betaalde de losprijs, opdat jij en je land weer vrijuit gingen. Zo zal Boaz straks het land van Elimelech kopen, zodat Naomi het geld ervan ontvangt, zonder dat het land uit de familie verdwijnt. En dat is niet het enige. Nee, er is nog iets. En dat is de instelling van het zwagerhuwelijk. Als een man in Israël overleed zonder een zoon te hebben gekregen, moest diens broer namelijk met zijn weduwe trouwen om bij haar een zoon te verwekken, zodat de naam van zijn overleden broer niet zomaar uitstierf. Zo stond je in Israël borg voor elkaars toekomst. Het probleem was alleen dat het zwagerhuwelijk in strikte zin niet opging in de situatie van Ruth. Machlon en Chiljon waren immers allebei overleden. En daarom was er geen toekomst meer. En wat Naomi nu doet, is dat zij Ruth eropuit stuurt om Boaz als het ware op een idee te brengen. Het is alsof ze zeggen wil: ik weet wel dat het zwagerhuwelijk in deze situatie eigenlijk niet opgaat. Maar zou het niet mogelijk zijn om die instelling van het zwagerhuwelijk in deze situatie breder te trekken en als het ware meer te doen dan het gewone? Meer ook dan God in zijn gebod heeft voorgeschreven? Zou jij, Boaz, ons niet de genade willen schenken om borg te staan voor onze toekomst en de toekomst van onze familie? Nee, het is waar: zonder risico is het niet. En zeker niet voor Ruth. Zij maakt zich restloos afhankelijk van Boaz en zijn reactie. En toch kun je dat niet zomaar vernederend noemen, tenzij je natuurlijk geen enkel vertrouwen hebt in Boaz. Dan is uitermate riskant en vernederend. Heb je daar wel alle vertrouwen in - en dat hebben Ruth en Naomi blijkbaar - dan is het niet vernederend. Integendeel: dan is het juist bevrijdend. Ja, dan is het zelfs een indrukwekkend antwoord op Gods goede woorden en zijn bevrijdende daden in de Thora en een ontroerende uitbeelding van de relatie tussen Christus en zijn gemeente. Zoals Ruth hier opstaat en zich volkomen afhankelijk maakt van Boaz, zo staan ook wij straks op om ons volkomen afhankelijk te maken van Christus. En dan zeggen ook wij metterdaad: wij weten wel dat wij geen enkel recht kunnen laten gelden, maar zou U, o Christus, niet meer dan het gewone voor ons willen doen? Zou U ons niet de genade willen geven dat Ú voor ons en onze toekomst instaat? Zo opstaan en aan het avondmaal gaan, is niet vernederend, maar uitermate bevrijdend. III Ik ben Ruth. Spreid dan uw vleugel over mij uit, want u bent losser. Ruth aarzelt dan ook geen moment. Alles wat u tot mij zegt, zal ik doen, antwoordt ze. En zo gezegd, zo gedaan. En dan - midden in de nacht - gebeurt het: Boaz begint te rillen. Heeft hij het misschien koud gekregen, zoals je het koud krijgt als de deken bij je voeten is losgegaan. Hij grijpt in ieder geval om zich heen, zoals je om je heen kunt grijpen naar je deken. En zie, staat er dan, er lag een vrouw aan zijn voeteneind. Ze ligt daar als een vleesgeworden vraag. Een vraag die nog geen woorden heeft gekregen, maar dat zal niet lang meer duren Wie ben je?, klinkt het verschrikt. Nee, nu niet: van wie ben je? Maar: wie ben je? Het gaat Boaz nu niet meer om haar maatschappelijke positie, maar om haar naam, ja, om haarzelf. Ik ben Ruth, uw dienares, klinkt het daarom. En meteen daar achteraan: Spreid dan uw vleugel over uw dienares uit, want u bent losser. En onwillekeurig denk je dan aan wat Boaz eerder gezegd had over de HEER, de God van Israël, onder wiens vleugels Ruth was komen schuilen. En het alsof Ruth zeggen wil: uw zegenwens was mooi. Ja, u hebt mij getroost en naar mijn hart gesproken, maar woorden van geloof alleen zijn niet genoeg. En daarom vraag ik u: spreid nu ook zelf uw vleugel over mij uit. Ja, je zou die uitdrukking zelfs nog anders kunnen vertalen als: de slip van uw mantel over mij uitbreiden. En dan is zelfs niet minder dan een bedekte huwelijksaanzoek. En opnieuw stuit je daarmee op een indrukwekkend antwoord op Gods goede woorden en zijn bevrijdende daden en een ontroerende uitbeelding van de relatie tussen Christus en zijn gemeente.

4 Want wat is opstaan en aan het avondmaal gaan eigenlijk anders dan vragen: Spreid dan uw vleugel over mij uit, want U bent losser?, en bereid zijn om dan ook zelf zó met anderen om te gaan. Wie onder de hoede van Christus leeft, in wie God zichzelf met ons verbonden heeft op leven en dood, opdat Hij ons in heerlijkheid naast zich zou plaatsen als zijn bruid zonder vlek of rimpel, kan immers niet anders dan ook zo met anderen omgaan. Heel ontroerend klinken hier daarom de woorden van Boaz: Gezegend ben je door de HEER, mijn dochter, want je laatste daad van trouw is nog beter dan de eerste! Niks geen: nou, vooruit dan maar, er zit niets anders op. Laat staan: nee, daar begin ik niet aan. Maar: wat een zegen dat je hier bent! Want wat je allemaal al voor je schoonmoeder gedaan hebt na de dood van je man, dat je je vader en je moeder en je geboorteland verlaten hebt om naar een volk te gaan dat je niet eens kende, dat was al heel wat. Maar dit - dat je niet voor jezelf en je eigen geluk gekozen hebt door achter een willekeurige jongeman aan te gaan, maar in plaats daarvan bij mij gekomen bent - dat bewijst dat het je niet om jezelf en je eigen geluk te doen is, maar ook en vooral om anderen, om hun toekomst en om hun plaats in Gods geschiedenis met mensen. En dat mag met recht een daad van trouw genoemd worden! Daarom: vrees niet. Alles wat je gezegd hebt, zal ik voor je doen. En opnieuw is dat een indrukwekkend antwoord op Gods goede woorden en zijn bevrijdende daden en een ontroerende uitbeelding van de relatie tussen Christus en zijn gemeente. Wie opstaat en aan het avondmaal gaat, krijgt namelijk niet te horen: nou, vooruit dan maar, er zit niets anders op. Of nog erger: nee, daar begin ik niet aan. Nee, integendeel, hij krijgt te horen: wat een zegen van God dat je gekomen bent! En vooral: dat je hier niet alleen komt voor jezelf, maar ook voor anderen, voor hun toekomst en hun plaats in Gods geschiedenis met mensen. Daarom: vrees niet. Alles wat je gezegd hebt, heb Ik al gedaan. Ja, zelfs meer dan ooit hebt durven vragen en verwachten. IV Deze gerst heeft hij mij gegeven, want hij zei: niet ledig kom jij aan Met die boodschap verlaat Ruth, nog voor het licht wordt, de dorsvloer. Het tekent de zorg van Boaz om haar reputatie. En toch is dat niet het enige. Nee, ook nu laat hij het niet bij woorden alleen. Geef mij de omslagdoek die je draagt, zegt hij, en houd hem eens vast. En dan - dan meet hij zes maten gerst af en legt die op haar. Veelzeggender kan het bijna niet. Graan en gerst zijn immers een teken van leven. Je kunt ervan eten. En je kunt het zaaien. Maar zaad en zaaigoed doen in de bijbel ook altijd weer denken aan nageslacht, aan leven en toekomst. Daarom geeft Boaz ook niet voor niets zes maten gerst. Genoeg, meer dan genoeg is het om van te eten. Maar één ding staat nog uit: dat is het zaad, het nageslacht, het leven, de toekomst. Zo komt Ruth bij haar schoonmoeder aan, terwijl Boaz al de stad in is om de daad bij het woord te voegen. Wie ben je, mijn dochter?, zo klinkt het gespannen. Het is een vraag waar alles in zit. Ben je iemand die afgewezen en verworpen is? Of nog erger: ben je iemand die na één nacht aan de kant geschoven is? Of ben je ondanks alles dan toch een bruid in afwachting van haar trouwdag? Ja, wat moet je daarop zeggen? Wat anders dan Ruth doet? En zij vertelde alles wat hij voor haar gedaan had! Ja, sterker nog: ze heeft zelfs iets meegebracht. Hij heeft mij deze zes maten gerst gegeven, want zei hij: jij komt niet ledig bij je schoonmoeder aan. En onwillekeurig frons je dan je wenkbrauwen. Heeft hij dat gezegd? Nee, niet met zoveel woorden misschien, maar dan toch in ieder geval met zijn daden. En Ruth is zo vrij om die boodschap te verwoorden. De boodschap dat je dan misschien wel leeg in Bethlehem, het broodhuis, aangekomen kunt zijn, zoals Naomi had gezegd, maar dat je er niet met lege handen blijft staan. Integendeel: er is genoeg te eten. Ja, het smaakt zelfs naar meer: naar het leven en de toekomst die beloofd zijn. Het staat nog uit - dat is waar. En toch: de belofte ligt er.

5 En wie herkent dan niet dat dit een antwoord op Gods goede woorden en zijn grote daden in de Thora en een uitbeelding van de relatie tussen Christus en zijn gemeente is? Want wat is avondmaal vieren anders dan vertellen wat Christus voor je gedaan heeft, opdat je weet wie je bent? Wat is het anders dan met lege handen komen om je eigen armoede met Christus rijkdom te laten vervullen, zodat je niet met lege handen blijft staan? Ja, wat is het anders dan genoeg, ja zelfs meer dan genoeg ontvangen om van te leven en tegelijk weten dat het echte leven, namelijk: het eeuwige leven en de toekomst van God nog uitstaan? Daarom klinkt hier vanmorgen geen andere uitnodiging dan de uitnodiging van Naomi aan Ruth. Ga zitten, mijn dochter, zo zegt ze. Het is een uitnodiging om na het waagstuk van vertrouwen, waarin zij zich restloos van Boaz afhankelijk gemaakt had en hem gevraagd had om zijn lot met het hare te verbinden door haar als zijn bruid aan te nemen, nu al haar werk uit handen te leggen en haar zaak toe te vertrouwen aan Boaz die niet rusten zal voordat hij deze zaak voltooid heeft. In dat geloof en die verwachting vieren ook wij vanmorgen het avondmaal. Daarom gaan wij zitten. We laten ons eigen werk liggen. En we vertrouwen onszelf en onze toekomst toe aan Hem, die niet zal rusten, voordat zijn zaak op aarde is voltooid. Daarom: lof zij Christus, want Hij is ons leven. Amen.