Derde advent - ds. Christien Crouwel. Thema: Op de dorsvloer. Lezing: Ruth 3

Transcriptie

1 PREEK 19 DECEMBER 2012 Derde advent - ds. Christien Crouwel PGN NUENEN Thema: Op de dorsvloer Lezing: Ruth 3 Inleiding Het bijbelboek Ruth dat we deze weken lezen gaat over twee vrouwen die een enorm verlies hebben geleden en moeten leven met een groot gemis. Allebei hebben ze hun man verloren. Allebei zijn ze kinderloos. De één omdat haar kinderen zijn gestorven, de ander omdat ze nog geen kinderen heeft kunnen krijgen. Om beurten leven ze in een vreemdeling in een vreemd land. Beiden hebben ze geen middelen van bestaan meer en zijn in armoede vervallen. Hoe komen ze dit grote verlies en dit nijpende gebrek te boven? Elke week proberen we in te zoomen op een van de figuren aan de rand van het verhaal. De eerste keer op Orpa, vorige week op een van de maaiers op het veld. Maar deze week is er eigenlijk geen personage op de rand. Het gaat in dit hoofdstuk om de drie hoofdpersonen Ruth, Boas en Naomi. Ik wil vandaag met u kijken naar Naomi. Hoe komt zij haar verlies en verdriet te boven? Wat zijn haar hulpbronnen? Daar kunnen we ook lessen uit trekken voor ons persoonlijk leven.

2 Preek Hulpbronnen Hoe komt een mens in zijn of haar leven verlies, verdriet en nood te boven? Welke hulpbronnen hebben we daarvoor? Het woord hulpbronnen kennen we uit de aardrijkskundeboeken. Daar gaat het dan om de delfstoffen en rijkdommen in de bodem, waardoor een land de mogelijkheid heeft zich te ontwikkelen. Maar dit woord kan ook gebruikt worden om aan te geven welke mogelijkheden mensen in hun persoonlijke situatie hebben om zich te ontwikkelen. Geld is bijvoorbeeld een hele basale, materiële hulpbron. Vriendschap en geloof bijvoorbeeld zijn immateriële hulpbronnen. In het pastoraat en diaconaat is de vraag naar de hulpbronnen die iemand tot zijn of haar beschikking heeft een heel belangrijke. Je kijkt samen naar wat iemand wèl heeft aan mogelijkheden in plaats van je volledig te richten op het gemis en de pijn. We gaan kijken welke hulpbronnen Naomi tot haar beschikking had in haar benarde situatie. Misschien kunnen haar hulpbronnen ons als voorbeeld dienen en ons inspireren. Als we het zelf moeilijk hebben of als we anderen willen bijstaan. Eerste hulpbron: verbondenheid De belangrijkste hulpbron van Naomi is in de eerste plaats haar verbondenheid met Ruth. Zij en Ruth helpen elkaar. Ze willen het beste voor de ander. Ze delen wat er is. Het is een wederkerige relatie. Als je zo nauw met elkaar verbonden bent als Naomi en Ruth, dan ben je blij als de andere blij is. Dan ben je kwetsbaar vanwege de kwetsbaarheid van de ander. Dan geniet je als de ander geniet. Dan voel je je verantwoordelijk voor de verantwoordelijkheid die de ander draagt. We kunnen ons zelf afvragen: met wie voel ik me verbonden? Zijn er mènsen in mijn directe omgeving waar ik steun van ondervind? Betrouwbare anderen zijn de krachtigste hulpbronnen die we hebben.

3 Tweede hulpbron: Sociale wetgeving De tweede hulpbron waaruit Naomi kan putten, is de sociale wetgeving in Israël. De wetten die het volk van God ontving, op de berg Sinaï, met het oog op het samenleven in het beloofde land. Allereerst is er het voorschrift om bij de graanoogst wat aren te laten liggen en wat schoven te laten staan voor de weduwe, de wees en de vreemdeling. Daar ging het vorige week over in hoofdstuk 2 (Lev. 19, 9-10; Deut. 24, 19). In hoofdstuk 3 en 4 gaat het over de voorschriften omtrent het losserschap. Wanneer iemand uit armoede genoodzaakt is zijn land te verkopen, dan mag een familielid dit terugkopen. Zo blijft het land in de familie en kan het verarmde familielid het later misschien weer terugkopen (Lev. 25, 23-25). En dan is er nog het voorschrift over het zwagerhuwelijk (Deut. 25, 5-10). Wanneer iemand weduwe wordt en geen kinderen heeft, dan moet de broer van haar overleden man, haar zwager dus, met haar gemeenschap hebben. Het kind dat dan geboren wordt, geldt als het kind van de overledene en zijn vrouw. Zo kan de nalatenschap van de overledene niet verloren gaan. En zo werd het bestaan en ook de oude dag van de weduwe verzekerd. Op ons mag dat allemaal wat vreemd overkomen. Maar in de agrarische samenleving van toen, waar weinig geld in omloop was en waar familieverbanden zeer belangrijk waren en waar vrouwen en mannen geen gelijke rechten hadden - in een dergelijke samenleving waren het bruikbare voorschriften om de positie van weduwen, wezen en vreemdelingen, de allerarmsten in de samenleving, te beschermen. Zulke ongeschreven regels met betrekking tot de oogst bestonden er trouwens nog niet zo lang geleden ook in ons land. In Zeeland was het tot in de jaren dertig gewoonte om niet alle aardappels te rooien, maar wat te laten liggen voor heel arme mensen. Het na-rooien van aardappels door de armen werd opzomeren genoemd (opzeumeren op z n Zeeuws).

4 Al deze voorschriften, deze sociale wetgeving, over het aren lezen, het losserschap en het zwagerhuwelijk, vormen de tweede hulpbron voor Naomi en natuurlijk ook voor Ruth. Deze wetten zorgen ervoor dat de vrouwen niet van de honger om zullen komen en dat er ook in de toekomst bestaansmogelijkheden zullen zijn. Hoe zit dat hier? Waarop kunnen wij terugvallen als we bijvoorbeeld werkeloos worden? Of een chronische ziekte hebben? Of verzorging op onze oude dag? Kunnen en mogen we erop vertrouwen dat als ons iets overkomt, er sociale wetten en regels zijn die ons middelen van zorg en bestaan garanderen? En dan natuurlijk de vraag: zijn we bereid als samenleving ons daar gezamenlijk sterk voor te maken? En welke hulpbronnen hebben we als samenleving daarvoor? Ik ben geen politicus, maar ik denk dat de vraag naar de hulpbronnen niet alleen in het klein, maar ook in het groot gesteld moet worden. Wat geldt op het persoonlijke vlak: kijken naar wat iemand wèl kan, wat iemand aan kracht en bagage in huis heeft, of in de naaste omgeving, in plaats van je alleen te concentreren op wat moeizaam, zwak en gebrekkig is - dat dat ook voor de samenleving als geheel geldt: waar zit ons sociaal en maatschappelijk kapitaal? Waar zijn we sterk in? Kunnen we dat uitbouwen? Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de kerk. Maar dit terzijde. Derde hulpbron: Moed en creativiteit Een derde hulpbron is de vindingrijkheid van Naomi. In dit hoofdstuk horen we hoe ze een creatief, maar gewaagd plan bedenkt. Ze bedenkt: 'Boas kan een losser voor mij zijn. Hij is tenslotte verre familie. Hij kan dus de grond terugkopen, die mijn overleden man Elimelech had verkocht. Maar ja, dat helpt ons nog niet verder. Want Ruth en ik kunnen als vrouw die grond niet erven of terugkopen. Is het dan misschien te combineren met de regel van het zwagerhuwelijk? Boas is weliswaar mijn zwager niet en ik ben sowieso te oud voor hem, maar als Ruth nou eens...? Als de mogelijkheid van een zwagerhuwelijk nu eens heel ruim opgevat zou worden

5 en gecombineerd met het losserschap? Kortom, als Boas Ruth nu eens een kind zou schenken? Dan zou er weer toekomst zijn...' Losser worden, dat kan Boas rechtstreeks worden gevraagd. Maar eventjes om een kind aankloppen, even om dat zwagerhuwelijk vragen... dat is andere koek. Dat kan hem maar beter niet direct worden gevraagd. Het kan hem maar beter worden gesuggeréérd. Alsof het zijn eigen idee zou zijn. Zo gaat dat tenslotte vaak bij mannen: als je een plan hebt dat je graag uitgevoerd zou zien, moet je ze het idee geven dat ze er zelf op gekomen zijn.. En daarna rustig afwachten... ' Naomi bedenkt dus dat Ruth, als aantrekkelijke, jonge vrouw, 's nachts bij Boas moet gaan liggen, wanneer hij na het wannen van de gerst op de dorsvloer gaat slapen. Het moet Boas eigen idee worden, om met Ruth te trouwen en haar een kind te schenken. Dat plan vraagt ook om moed. Want zo'n actie is niet zonder risico. Boas zou misbruik kunnen maken van de situatie. Hij zou Ruth zwanger kunnen maken zonder vervolgens met haar te trouwen. Maar Naomi vertrouwt op de goedheid van Boas. En op de moed van Ruth. Creativiteit, gekoppeld aan moed en vertrouwen. Dat is de derde hulpbron. Wat hebben wij aan creativiteit in huis om de problemen in ons leven aan te gaan. Durven we 'out of the box' te denken, zoals dat heet? Buiten het doosje waarin we ons bevinden? Vierde hulpbron: geloof Het zijn al met al dus heel verschillende hulpbronnen die Naomi weet aan te boren. De verbondenheid met Ruth. De sociale wetten van Israël. Haar eigen vindingrijkheid. Bronnen om haar verdriet te boven komen, waardoor ze in leven kan blijven en zich een nieuwe toekomst ontsluit.

6 Maar we missen nog één hulpbron. Welke? (vragen) Ja, God. Of het geloof. Is vertrouwen op God voor Naomi ook een hulpbron? Dat ligt tamelijk genuanceerd. Als er weer brood is in Bethlehem, het broodhuis (wijzen) gelooft ze weliswaar dat God zich het lot van zijn volk heeft aangetrokken. En dat er dáárom weer te eten is. Maar als ze berooid aankomt in Bethlehem overvalt haar de bitterheid. Dan noemt ze God met een moabitische term: El Sjaddai - De ontzagwekkende. Degene die je tegenstander is. Maar langzaam maar zeker verdwijnt haar gevoel van verbittering. Door de tijd. Doordat er voor haar gezorgd wordt. Doordat mensen goed voor haar zijn. Ruth, die bij haar blijft. En Boas, die zo menselijk en zo royaal is. Dat troost haar. En dat Ruth nu juist de akker van Boas uitkoos om aren te lezen, gaat Naomi zien als een teken van God. Het zijn deze positieve ontwikkelingen die bij Naomi die eigen creativiteit wakker roepen. Waardoor ze haar plan bedenkt. En dat plan ervaart ze ook weer als cadeautje van God. Zo wordt God voor Naomi weer een hulpbron. Ook dit kan ons als voorbeeld dienen. Als God afwezig lijkt, onzichtbaar is, als we ons bitter voelen, zoals Naomi (noem mij maar Mara, de bittere) dan kan er, door de betrouwbaarheid van anderen, door de zorg die we ervaren, door de tekenen in ons leven, toch iets zichtbaar worden van God. Want hier in dit aardse bestaan wordt Hij voor ons geloofwaardig. Als eeuwige hulpbron waaruit we altijd mogen putten. Voor deze preek en het thema van de hulpbronnen heb ik dankbaar gebruik gemaakt van een preek van ds. Heleen Weimar en het boek van Ellen van Wolde over het bijbelboek Ruth: Vreemdgangers