De Hoeksteen 14 augustus 2016 Ruth 3 Lezing 1 Ruth 3: 1 18 (vertaling voorganger)

Transcriptie

1 De Hoeksteen 14 augustus 2016 Ruth 3 Lezing 1 Ruth 3: 1 18 (vertaling voorganger) Toen zei Naomi haar schoonmoeder tegen haar: Mijn dochter zou ik niet voor je op zoek gaan naar een plaats van rust opdat het je goed gaat? Welnu is Boaz niet onze verwant, Bij wiens meisjes jij bent geweest? Zie, hij gaat vannacht gerst wannen op de dorsvloer. Was je zelf en zalf je en doe je beste kleren aan en daal af naar de dorsvloer. Laat niet merken aan de man dat je er bent, voordat hij klaar is met eten en drinken. En als hij gaat liggen, moet je de plaats kennen waar hij gaat liggen, dan: ga er naar toe, sla het voetendek op en ga liggen Hij zal je wel zeggen wat je moet doen. En zij antwoordde haar alles wat u zegt zal ik doen. Dus daalde ze af naar de dorsvloer en ze deed alles precies zo als haar schoonmoeder haar had geïnstrueerd. En nadat Boaz had gegeten en gedronken, was zijn hart vrolijk Hij ging liggen aan het eind van de graanhoop. Toen kwam zij heimelijk En ze sloeg zijn voetendek op en ging liggen. En laat nu midden in de nacht de man wakker worden met een schok want hij voelt iets. Ligt er toch een vrouw onderaan zijn voeten! Hij zei: wie ben jij? En zij antwoordde; ik ben Ruth, uw dienstmaagd spreid uw vleugel uit over uw dienstmaagd want u bent losser. En hij zei: mag je gezegend zijn door de Eeuwige mijn dochter je hebt met deze laatste vriendelijke daad je eerste overtroffen. Je bent niet achter de jonge mannen aangegaan Hetzij rijk, hetzij arm En nu mijn dochter, wees niet bang alles wat je zegt, ik zal het doen voor je. Want alle stadsgenoten weten Dat jij een krachtige vrouw bent. Welnu het klopt zeker dat ik een losser ben Maar er is een losser meer verwant dan ik Blijf de nacht hier als in de morgen blijkt dat hij wil lossen, laat hem lossen Maar als hij niet van plan is om jou te lossen dan zal ik je lossen, zo waar de Heer leeft. Blijf nu liggen tot de morgen. Dus bleef ze liggen aan zijn voeten tot de morgen maar ze stond op voordat de een de ander kon herkennen Want hij had gezegd, laat het niet bekend worden Dat er een vrouw op de dorsvloer is geweest. En hij zei: houd je omslagdoek op die je draagt 1

2 en houd hem goed vast. En ze pakte hem goed vast En hij mat af zes maten graan en hij deed het erin en ze ging terug naar de stad. En ze kwam bij haar schoonmoeder die zei: wie ben je mijn dochter? Toen vertelde ze alles wat de man haar gedaan had. En ze zei: deze zes maten graan gaf hij me Want zei hij: je moet niet leeg naar je schoonmoeder gaan. En ze zei: wacht maar mijn dochter tot je weet hoe de zaak uitpakt Want de man zal niet rusten maar hij zal het vandaag nog afhandelen. Gemeente van Jezus Christus, Ieder mens zoekt in het leven naar een bestemming. En ondanks het gegeven dat het in onze samenleving steeds ingewikkelder wordt als het gaat om relaties en seksualiteit, blijft ergens toch dat ideaal overeind van de meeste mensen om een partner te vinden, te trouwen, en evt. kinderen te krijgen. Misschien minder vanzelfsprekend als jaar geleden maar toch. Tegelijk wordt het vinden van een seksuele identiteit wel ingewikkelder. De voorlichting begint al vroeg het nadenken dus ook. Hoe weet je nu zeker of je hetero bent of misschien homo of lesbo of biseksueel? De grote openheid die er is kan ook juist onzekerheid met zich meebrengen. En dan de partnerkeuze en het je binden aan iemand voor heel je leven? Dat gaat allemaal wat minder makkelijk als in de tijd toen de meesten van ons die leeftijd hadden. Dat is gewoon een gegeven van deze tijd. Ik schilder een algemene tendens die in onze samenleving zit. Eigen ontplooiing voorop, dat wordt tegenwoordig heel belangrijk gevonden, je moet je vooral ergens goed bij voelen, ook in relaties. Als het niet meer goed voelt, dan zoek je weer verder. Er zijn dating-apps, maar of dat het allemaal makkelijker maakt? Ik ga niet de tijd van 50 jaar geleden idealiseren. Je wereld was een stuk kleiner als de wereld van vandaag. Je partner kwam je meestal dichtbij tegen. En een huwelijk kon aangegaan worden omdat het nu eenmaal voor de hand lag. Homoseksuele gevoelens verstopte je maar. Er was wat minder keuzevrijheid de wereld van relaties leek wat overzichtelijker en minder ingewikkeld, maar kende even zo goed zijn moeilijke kanten. Iedere tijd kent zo de eigen uitdagingen zullen we maar zeggen. Wat is die uitdaging? Vanuit het joodschristelijke denken lijkt mij die uitdaging dat te zijn waar ook het boek Ruth omdraait: de Vriendschappelijkheid. Het hebreeuwse: Hesed. Die solidariteit de loyaliteit aan God, de God van Israël en aan elkaar als medemensen. Hoe houd je die loyaliteit, die vriendschappelijkheid hoog in je leven? Hoe houd je trouw aan God en mensen hoog in je vaandel? De God van Israël is goedertieren = dat is die hesed. Trouw, loyaal, solidair, genadig. Het zijn allemaal eigenschappen die goed doen, het zijn eigenschappen die nodig zijn om een 2

3 samenleving gezond te laten zijn. In de Bijbel wordt die trouw die God aan mensen toont vaak verwoord in termen van een huwelijk. In een samenleving waarin het huwelijk ook zo n voorname rol speelde, is dat ook niet zo vreemd. Wij leven in een andere tijd. We kunnen met alle veranderende relatiepatronen niet langer zo de nadruk leggen op het huwelijk dat we dat als norm houden. => Pas als je getrouwd bent dan weerspiegel je pas goed wat liefde en trouw betekenen. In de jaren zestig werd de Hoeksteen, deze gemeente wel eens: de gezinnetjes-kerk genoemd. Er waren veel jonge gezinnen en dan lijkt het haast onuitgesproken de norm: man/vrouw /kind. We zijn aan het vergrijzen. Geen gezinnetjeskerk meer. Maar wat ben ik blij wanneer ik merk, en ik kreeg er deze week nog een mail over, dat er wel solidariteit is en meeleven en trouw. Dat mogen we zichtbaar laten zijn namens God in onze wereld. Los van welke relatievorm dan ook. En een vaste relatie tussen twee mensen die elkaar trouw beloven in het openbaar is en blijft daar een heel bijzondere vorm van. Maar ik begon met de opmerking dat ieder mens in het leven een bestemming zoekt, dus daar nu maar eerst verder. Voor Noomi lag die bestemming als kind van haar tijd als vanzelfsprekend in het huwelijk. We hadden nog een tweetal cliffhangers van de vorige keer, de eerste was de ontdekking van Noomi dat Boaz de verwant een van de lossers is en de laatste mededeling van de schrijver dat Ruth nog steeds inwoont bij haar schoonmoeder. dat kan natuurlijk niet zo blijven. In hoofdstuk 1 sprak Noomi al de wens uit over Ruth en Orpa dat zij een huis van rust zouden vinden met een man. Een huis van rust, de NBV vertaalt dat met: een plaats van geborgenheid of: een thuis. Mooi dat Noomi dat zoekt voor Ruth. Ze had ook egoïstisch kunnen denken: nou wel lekker makkelijk zo, voor mij wordt er wel gezorgd. Maar haar zorg gaat juist uit naar de toekomst van Ruth. Ruth moet aan de man gebracht, het liefst aan Boaz. En Noomi heeft al bedacht hoe dat in scene moet worden gezet. Je ziet het helemaal voor je. Ga eens even lekker in bad, doe een lekker luchtje op en die ene mooie jurk weet je wel. Twee vrouwen in de badkamer. O kind, je ruikt heerlijk, daar valt die man vast voor, en die jurk, hij staat je zo goed. Je haar nog een beetje zo. Noomi vastberaden, Ruth misschien wel een beetje met vlinders in haar buik, je zelf versieren voor een man, ja om hem te versieren want dat is het doel. En Noomi weet precies hoe het moet. Die Boaz moet je niet met je armoedige gezeur lastig vallen op een verkeerd moment maar je moet daarvoor het juiste moment uitkiezen. Na zijn werk, en ook pas als hij gegeten heeft en gedronken. Zoals kinderen het juiste moment voor zakgeldverhoging uitkiezen. Als ze zien dat pa in een goede bui is. Zo n goede bui moet Boaz ook hebben. Op de dorsvloer. Het is op de rand wat Noomi hier voorstelt. 3

4 De dorsvloer, buiten de stad, feestvreugde om de binnengehaalde oogst, uitgelaten vrolijkheid. Met tegelijk de dubieuze naam van: plaats waar het wel eens losgaat. Het luisterende publiek zal er zo haar eigen gedachten bij gehad hebben. En als je daar dan bent, ken dan de plaats waar hij gaat liggen en dan als hij onder zeil is dan ga je naar hem toe, je slaat het dek op aan zijn voeteneind, en je gaat bij hem liggen. Alle hebreeuwse woorden die de schrijver gebruikt hebben een dubbele betekenis. Kennen kan ook betekenen, op een seksuele manier kennen. En gaan liggen bij is net zo dubbel in betekenis als onze uitdrukking naar bed gaan. Dat is knap van de schrijver dat hij met deze woordkeus de spanning bij zijn hoorders opvoert, zodat ze niet precies weten wat ze er nu van moeten denken: wordt dit nu gewoon een goedkoop avontuurtje? Wordt dit iets wat ook echt in het donker moet gebeuren omdat men er anders schande van spreekt? Misschien heeft de situatie ook de spanning opgevoerd in Ruth zelf. Wie weet hoe haar hart tekeer is gegaan bij alles wat haar schoonmoeder tegen haar zegt. Misschien is er zelfs nog wel iets van opstandigheid geweest binnen in haar. Weet u nog dat vorige hoofdstuk? Het noemen van de jongemannen? Er waren vast wel leuke jonge vrijgezellen in het dorp. Ze had haar zinnen kunnen volgen, doen wat voor haar goed voelt. Want die oude Boaz? Sympathiek mens hoor maar ja. We weten niet wat er allemaal in Ruth heeft rondgewoeld aan gedachtes. Wat we zien is een jonge vrouw die in alle eenvoud zegt: ik zal doen wat u mij zegt. En daarmee kiest Ruth voor trouw aan Noomi en het voorgeslacht van haar overleden man. Ik denk dat het een vrije keus is geweest, misschien een keus die innerlijke strijd heeft gekost maar uiteindelijk wel een vrije keus. Een keus voor Hesed, loyaliteit, solidariteit. Het grootste geluk zit niet altijd in: voor jezelf gaan. Het grootste geluk zit in het afwegen van keuzes die recht doen aan jezelf aan je naasten en aan God. En recht doen aan je zelf is niet hetzelfde als: voor jezelf gaan. Daar gaat Ruth, onopgemerkt in de duisternis van de avond, naar buiten de stad naar de dorsvloer. Eigenlijk wel heel slim van Noomi om te zeggen: sla de deken aan zijn voeteneinde terug. Nou ja deken, het zal wel zijn mantel zijn geweest waaronder hij te slapen lag. Want dan weet je vrijwel zeker; met de kou van de oosterse nachten; dat die man op een gegeven moment wel wakker zal worden vanwege zijn koude voeten. En zo gebeurt het ook. Midden in de nacht schrikt de man wakker en ligt me er dan toch een vrouw aan zijn voeteneind!! Wie ben jij? Ik ben het, Ruth, Spreid uw vleugel uit over mij want u bent een losser. 4

5 De NBV vertaalt het met: neem mij bij u, dat is wat eigentijdser maar dan missen we de woordspeling. Want had Boaz bij de eerste ontmoeting met Ruth zelf niet gezegd: Moge de Eeuwige je daarvoor rijkelijk belonen. De eeuwige de God van Israël onder wiens vleugels je een toevlucht hebt gezocht. En nu zegt Ruth tegen Boaz: spreid uw vleugel over mij uit, want u bent losser. Alsof Boaz zijn eigen zegenwens mag gaan vervullen. Dat beeld van het uitspreiden van de vleugel is het beeld van een moedervogel die haar vleugel beschermend uitspreid over haar jong. Ruth vraagt dus om bescherming. Maar. er is meer te zeggen over dat beeld van de vleugel die uitgespreid wordt. Het woord betekent: hoek, de slip van de mantel. En je vleugel uitspreiden is daarmee figuurlijk bescherming bieden, maar letterlijk: onder je mantel nemen, en in de bijbel is dat ook de uitdrukking voor het hebben van seksuele gemeenschap. Ruth vraagt Boaz dus ten huwelijk. Ruth die tegen haar schoonmoeder gezegd heeft dat ze precies haar instructies zal opvolgen, neemt hier ineens zelf het initiatief. En ze noemt zichzelf slavin, maar het gebruikte woord is een ander dan in het vorige hoofdstuk en kan ook betekenen vrouw voor in je slaapkamer. Er zit veel spanning in het verhaal doordat de schrijver veel woorden gebruikt die voor tweeerlei uitleg vatbaar zijn. Hij voert die spanning een beetje op met woorden. Dat zal bij het publiek ook spanning hebben opgeroepen. Wat wordt dit nu voor een verhaal? Een avontuurtje op de dorsvloer? Een pikante onthulling uit het voorgeslacht van Koning David? Geen wonder dat die man zelf ook wel eens een scheven schaats reed? Maar het is de verteller nog steeds te doen om de hesed, die echte vriendschappelijkheid, de trouw waarmee mensen voor elkaar instaan. De verteller zet zijn publiek aan het denken: wat zijn dat nu uiteindelijk voor mensen, die Ruth en die Boaz? Zijn ze betrouwbaar? Zijn dit mensen uit één stuk? Doen ze deze nacht wat goed is of doen ze wat lekker voelt en gaan ze voor zichzelf? Tot vers 10 voert de schrijver die spanning op bij zijn hoorders. En dan wordt zijn woordgebruik weer gewoon eenduidig, maar voor één uitleg vatbaar. De verantwoordelijkheid voor de goede afloop op een goede manier wint het. Zoals je mag verwachten van een krachtige kerel die ergens voor staat en van een krachtige vrouw die ooit de ingrijpende keuze maakte om haar schoonmoeder niet in de steek te laten. Deugdzaam stond er vroeger van Ruth, typisch mannenwerk (denk ik dan) om eenzelfde woord in het hebreeuws voor een man te vertalen als: vermogend, krachtig en dan voor een vrouw er maar deugdzaam van te maken. Krachtig, Ruth is gewoon een goede sterke krachtige persoonlijkheid, net als Boaz. Ze staan ergens voor. En met die houding houden ze niet alleen hun eigen belang maar ook dat van de ander in het oog. Ruth wordt geprezen door Boaz. Om hoe ze in alles heeft gehandeld, mooi mens ben je Ruth. 5

6 Het is nacht in dit hoofdstuk van het boek Ruth. Het grootste deel van dit hoofdstuk speelt zich af in het donker. Onzichtbaar voor de buitenwereld. Die schrijver doet dat knap: die duisternis wordt nog eens extra geaccentueerd door het beperkte gebruik van namen. Twee keer Boaz, 1 x Ruth, verder: de man, de vrouw, zelfs de naam van de Eeuwige wordt maar even genoemd. Alsof de verteller een intieme sfeer creëert voor de climax van het verhaal. De juiste keuzes zijn in deze intimiteit gemaakt. En voordat het licht wordt stuurt Boaz Ruth naar huis, om haar geen slechte naam te bezorgen. Noomi staat al te wachten: wie ben je mijn dochter? Een vrouw die alvast zes maten graan thuisbrengt. De stijgende lijn van het boek zet zich voort. Aan het eind van hoofdstuk 1 was Noomi leeg. Maar er was de belofte van de gersteoogst, aan het eind van hoofdstuk 2 was er een hele efa gerst. En nu aan het eind van hoofdstuk 3 zijn er 6 maten gerst. Zes maten. Nog niet de volmaaktheid van het getal zeven. De echte afloop blijft nog even spannend. Maar zou het niet gewoon goed komen voor mensen die trouw en solidariteit waartoe wij geroepen zijn als beelddragers va God, zo hoog in het vaandel houden? Amen 6