ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK DE PAAD 24 TE WELL GEMEENTE BERGEN

Transcriptie

1 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK DE PAAD 24 TE WELL GEMEENTE BERGEN

2 DIT RAPPORT BESTAAT UIT TWEE DELEN: ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK, UITGEVOERD DOOR ECONSULTANCY BV INVENTARISEREND VELDONDERZOEK IN DE VORM VAN EEN VERKENNEND BOORONDERZOEK, UITGEVOERD DOOR ARC BV

3 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK DE PAAD 24 TE WELL GEMEENTE BERGEN Project: BER.ZEE.ARC Rapportnummer: Status: Versie 1.2 Datum: 8 september 2010 Opdrachtgever: De heer ing. M.H.A Zeekaf Elsterendijk AT Well Tel Uitvoerder: Opsteller: Kwaliteitscontroleur: Econsultancy bv Rijksweg Noord KS Swalmen Tel Fax Mail Swalmen@Econsultancy.nl Drs. M. Stiekema Paraaf: Ir. E.M. ten Broeke Paraaf:

4 COLOFON Archeologisch bureauonderzoek De Paad 24 te Well in de gemeente Bergen Auteur: Drs. M. Stiekema In opdracht van: de heer ing. M.H.A Zeekaf Econsultancy bv, Swalmen, 8 september 2010 Foto s en tekeningen: Econsultancy bv, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Econsultancy bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. Administratieve gegevens onderzoeksgebied Projectcode en nummer BER.ZEE.ARC Toponiem De Paad 24 Opdrachtgever De heer ing. M.H.A Zeekaf Gemeente Bergen Plaats Well Kadastrale gegevens Gemeente Bergen, sectie F, nummer 5624 Kaartblad 52 E (1:25.000) Coördinaten / / / / / / Bevoegde overheid Gemeente Bergen Deskundige namens de bevoegde overheid - ARCHIS onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code) Beheer en plaats documentatie Econsultancy, Doetinchem Uitvoerders Econsultancy, ir. E.M. ten Broeke en drs. M. Stiekema Datum 8 september BER.ZEE.ARC

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING DOELSTELLING EN METHODIEK Onderzoeksvragen Methoden RESULTATEN Afbakening van het plangebied Beschrijving van het huidige gebruik Beschrijving van het historische gebruik Aardwetenschappelijke gegevens Archeologische waarden Gespecificeerde archeologische verwachting CONCLUSIES ADVIES LITERATUUR BIJLAGE 1: BIJLAGE 2: Overzicht geologische en archeologische tijdvakken Archeologische monumenten LIJST VAN AFBEELDINGEN Afbeelding 1 - Locatie van het plangebied Afbeelding 2 - Detailkaart van het plangebied, te slopen woonhuis en nieuwbouwlocaties Afbeelding 3 - Situering van het plangebied binnen de kadastrale kaart uit 1821 (Minuutplan) Afbeelding 4 - Situering van het plangebied binnen de Militaire topografische kaart uit 1908 Afbeelding 5 - Situering van het plangebied binnen de Militaire topografische kaart uit 1927 Afbeelding 6 - Situering van het plangebied binnen de Topografische kaart uit 1958 Afbeelding 7 - Situering van het plangebied binnen de Topografische kaart uit 1967 Afbeelding 8 - Situering van het plangebied binnen de Topografische kaart uit 1991 Afbeelding 9 - Situering van het plangebied binnen de Geomorfologische kaart van Nederland (1:50.000) Afbeelding 10 - Kaart van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Afbeelding 11 - Situering van het plangebied binnen de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) Afbeelding 12 - Indicatieve Kaart Archeologische Waarden, AMK-terreinen en ARCHIS-meldingen Afbeelding 13 - Archeologische verwachtingskaart voor alle landschappen gemeente Bergen Afbeelding 14 - Archeologische verwachtingskaart voor jagers-verzamelaars gemeente Bergen Afbeelding 15 - Archeologische verwachtingskaart voor landbouwers gemeente Bergen LIJST VAN TABELLEN Tabel I. Tabel II. Tabel III. Tabel IV. - Geraadpleegd historisch kaartmateriaal - Aardwetenschappelijke gegevens plangebied - Archeologische (indicatieve) waarden - Gespecificeerde archeologische verwachting BER.ZEE.ARC

6 1. INLEIDING Econsultancy heeft in opdracht van de heer ing. M.H.A Zeekaf een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor het plangebied gelegen aan De Paad 24 te Well in de gemeente Bergen. Het verkennend veldonderzoek is uitgevoerd in samenwerking met ARC bv, waarvan de resultaten als een aparte rapportage zijn bijgevoegd. De opdrachtgever is voornemens de locatie te herontwikkelen. De ontwikkeling voorziet in de sloop van de bestaande opstallen waarna vier woningen zullen worden gerealiseerd. Het archeologisch onderzoek was noodzakelijk om te bepalen of bij de voorgenomen activiteiten de kans bestaat dat archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. 2. DOELSTELLING EN METHODIEK 2.1 Onderzoeksvragen Het doel van het bureauonderzoek is om inzicht te verkrijgen in de specifieke archeologische waarden van het plangebied. Hierbij wordt de beschikbare informatie op het vlak van historische geografie, cultuurhistorie, geologie en archeologie bestudeerd. Op basis van deze informatie wordt een gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied opgesteld. Op basis van deze gespecificeerde verwachting wordt een advies gegeven, welke is afgestemd op de verwachte bodemverstoring. Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of - rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? Het bureauonderzoek is uitgevoerd op 20 en 21 mei Meegewerkt hebben: Ir. E.M. ten Broeke (fysisch geograaf) en drs. M. Stiekema (senior prospector). 2.2 Methoden Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen en normen zoals aangegeven in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.1, augustus 2006), vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie, ondergebracht bij de SIKB te Gouda. Voor de uitvoering van het bureauonderzoek gelden de specificaties LS01, LS02, LS03, LS04 en LS05. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport weergegeven conform specificatie LS Beschikbaar via BER.ZEE.ARC Pagina 1 van 32

7 Binnen dit onderzoek zijn de volgende werkzaamheden verricht: afbakening plangebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01); beschrijving van de huidige situatie (LS02); beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03); beschrijving van bekende archeologische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04); opstellen van een gespecificeerde verwachting (LS05). 3. RESULTATEN 3.1 Afbakening van het plangebied Het plangebied ligt aan De Paad 24, circa 1,1 kilometer ten noordwesten van de historische kern van Well in de gemeente Bergen (zie afbeelding 1) en heeft een oppervlakte van circa m 2. Het plangebied wordt grotendeels begrensd door woonpercelen. Aan de zuidzijde wordt het begrensd door De Paad en agrarische percelen. Op een afstand van circa 1,1 kilometer ten zuiden en zuidoosten van het plangebied stroomt de Maas. Het onderzochte gebied bevindt zich binnen een straal van circa m rondom het plangebied. In het plangebied zullen de bestaande opstallen worden gesloopt waarna 4 woningen zullen worden gerealiseerd (zie afbeelding 2). Ter plaatse van de toekomstige bebouwing zal, bij de aanleg van een standaard fundering, de bodem tot een diepte van circa 1 m -mv worden afgegraven (bouwput). Bepaald dient te worden of door de voorgenomen ingreep eventueel aanwezige waardevolle archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. Volgens de topografische kaart van Nederland, kaartblad 52 E, 2004 (schaal 1:25.000), bevindt het maaiveld zich op een hoogte van circa 16,0 m +NAP. Volgens de isohypsenkaart van de Dienst Grondwaterverkenning van TNO, kaartblad 52 Oost, 1995 (schaal 1:50.000) bedraagt het freatisch grondwater ± 12,0 m +NAP, waardoor het grondwater zich naar verwachting bevindt op ± 4,0 m -mv. Vanwege deze diepe grondwaterstand is niet te verwachten dat de toekomstige bebouwing het grondwaterpeil zal beïnvloeden. 3.2 Beschrijving van het huidige gebruik Het plangebied is momenteel bebouwd met een woonhuis en is grotendeels in gebruik als tuin behorende bij het woonhuis. Binnen het zuidoostelijke deel van de tuin staan een aantal bomen BER.ZEE.ARC Pagina 2 van 32

8 3.3 Beschrijving van het historische gebruik De historische situatie is op verschillende historische kaarten als volgt: Tabel I. Geraadpleegd historisch kaartmateriaal 2 Bron Periode Kaartblad Schaal Omschrijving plangebied Kadastrale kaart (Minuutplan) 1821 Sectie F, Blad 08 1:2.500 Onbebouwd en in gebruik als akkerland als onderdeel van het beij veld Militaire topografische kaart (Bonneblad) :50:000 Akkerland Militaire topografische kaart (Bonneblad) :50:000 Akkerland Topografische kaart E 1: Grotendeels bouwland, in het westen van het plangebied staat bebouwing Topografische kaart E 1: Grotendeels bouwland, in het westen van het plangebied staat bebouwing Topografische kaart E 1: In het westen van het plangebied staat bebouwing. Het oosten van het plangebied is grotendeels in gebruik als loofbos Op basis van het beschikbare historische kaartmateriaal was het plangebied vanaf het begin van de 19 de eeuw onbebouwd en vermoedelijk in gebruik als akkerland, aangezien het deel uit maakte van het beij veld (zie afbeelding 3). Direct ten zuidoosten van het plangebied was bebouwing aanwezig, vermoedelijk boerderijen, welke behoorden tot het buurtschap Papenbeek. De voorloper van De Paad was reeds aanwezig en werd destijds aangeduid als het Kamper voetpad. De Papenbeek, ten noordoosten van het plangebied, werd destijds aangeduid als de Papenbeeksche straat. Volgens de cultuurlandschappenkaart van Renes (1999) lag het plangebied binnen een kamp. Een kamp betreft een stuk bouwland dat afzonderlijk door een houtwal is omgeven, terwijl een veld vaak een aangesloten en visueel open stuk bouwland betrof, dat verdeeld was in verschillende kavels en door verschillende boeren werd gebruikt. 3 Het verkavelingspatroon (zie afbeelding 3) doet vermoeden dat het plangebied onderdeel van een veld vormde. Anderzijds was in het begin van de 20 ste eeuw langs de noordoostzijde van het gehele stuk bouwland een houtwal aanwezig (zie afbeelding 4). De steilranden laten zien dat het plangebied binnen een NW-ZO gerichte hooggelegen rug lag. Het plangebied bleef tot in ieder geval het begin van de 20 e eeuw geheel in gebruik als akkerland. In de jaren 20 is het terrein direct ten noordwesten bebouwd geraakt (zie afbeelding 5). Eind jaren 50 is het plangebied bebouwd geraakt met het huidige woonhuis (zie afbeelding 6). De bebouwing van Papenbeek nam in de loop van de 2 de helft van de 20 ste eeuw steeds verder toe (zie afbeeldingen 7 en 8). Het zuidoostelijke deel van de tuin is aan het einde van de 20 ste eeuw beplant met een aantal bomen Renes, BER.ZEE.ARC Pagina 3 van 32

9 3.4 Aardwetenschappelijke gegevens De volgende aardwetenschappelijke gegevens zijn bekend van het plangebied: Tabel II. Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Type gegevens Gegevensomschrijving Geologie 4 Geomorfologie 5 Bodemkunde 6 Riverduinafzettingen van de Formatie van Boxtel (Laagpakket van Delwijnen) op grove, grindhoudende fluviatiele zanden van de Formatie van Beegden. Bebouwd (B), maar waarschijnlijk op een lage landduin (3L5), specifiek een rivierduin. Deels kalkloze poldervaaggronden, bestaande uit zware zavel en lichte klei (Rn95C), maar waarschijnlijk geheel hoge bruine enkeerdgronden bestaande uit grof zand (bez30). Geologie 7 De omgeving van Well bevindt zich op de overgang van Vroege Holocene windafzettingen in het noorden en Holecene Maasafzettingen in het zuiden. Tijdens het Pleistoceen (circa 2,4 miljoen jaar geleden) wisselden glacialen (ijstijden) en interglacialen (warmere perioden) elkaar af. Tijdens het Midden-Pleistoceen ( tot jaar geleden) behoorde de omgeving van Well tot de brede stroomvlakte van de vlechtende rivieren Rijn en Maas. De Maas had echter een onderschikte rol ten opzichte van de Rijn. Beide rivieren hebben dikke pakketten grove grindhoudende zanden afgezet die behoren tot de Formatie van Urk (Laagpakket van Lingsfort, kenmerken door een hoge fractie zware mineralen als gevolg van vulkanische activiteit in de Eifel) en de Formatie van Kreftenheye. Als gevolg van tektonische activiteit verplaatste de Rijn zich geleidelijk naar het oosten en was niet meer actief in de omgeving van Well. Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien (circa jaar geleden) heerste in Nederland een periglaciaal klimaat. Door het koude klimaat en de onregelmatige sedimentafvoer hadden de rivieren een vlechtend karakter met geulen en zandbanken. Door het geleidelijk terugtrekken van de Rijn kreeg de Maas meer de overhand in het gebied, met name ten westen van Well, Nieuw-Bergen en Gennep. Tijdens het Laat-Weichselien (circa jaar geleden) werd het klimaat droger. De drogere omstandigheden in combinatie met schaarse vegetatie leidde tot een sterke toename van winderosie. Op deze wijze werden grote hoeveelheden zand verplaatst en in glooiende pakketten afgezet. Eveneens kenmerkend voor het Laat-Weichselien is een afwisseling van koude en minder koude perioden. Gedurende de minder koude periode kregen de rivieren meer een meanderend karakter. De Maas had in de omgeving van Well een sterk verhang en behield haar vlechtende karakter. Hier wordt het laat-glaciale Maasdal gekenmerkt door het voorkomen van een uitgebreid stelsel van vlechtende geulen die tussen hogere zandbanken doorslingeren. De rivierafzettingen uit het Laat- Weichselien van de Maas behoren tot de Formatie van Beegden. 4 De Mulder et al., Alterra, Stichting voor Bodemkartering, Verhoeven & Ellenkamp, BER.ZEE.ARC Pagina 4 van 32

10 De overgang van het Weichselien naar het Holoceen (laatste jaar) kenmerkte zich door een sterke klimaatsverandering. Door een constantere wateraanvoer en verminderde sedimentlast veranderde de Maas van een vlechtend in een meanderend systeem met een hoofdgeul. De Maas trok zich terug tot het huidige Holocene Maasdal, waardoor het laat-glaciale dal droog kwam te liggen. De eerste fase van het Holoceen was droog en koel waardoor het droogvallende laat-glaciale stroompatroon bloot kwam te staan aan winderosie. Er vond op grote schaal verstuiving van zand plaats dat ten oosten van de Maas weer werd afgezet in de vorm van rivierduinen. Als gevolg van de verstuiving zijn grote delen van het laat-glaciale Maasdal tevens met een pakket dekzand bedekt geraakt. In het rivierduinengebied heeft plaatselijk later opnieuw verstuiving plaatsgevonden. Waarschijnlijk is deze verstuiving het geval van menselijke invloed. Geomorfologie Volgens de Geomorfologische kaart van Nederland (1:50.000) is de omgeving van het plangebied gekarteerd als bebouwing (B, zie afbeelding 9). Ten zuiden ligt een verlaten geul van de Maas (geul van een vlechtend afwateringsstelsel (2R10) en ten noordoosten een dalvlakterras dat is bedekt met dekzand en daardoor een zwak golvend oppervlak heeft (5R11). Op het AHN is duidelijk te zien dat het plangebied zich op een relatief hooggelegen en geïsoleerde positie bevindt ten opzichte van zijn omgeving (zie afbeelding 10). Waarschijnlijk betreft dit een rivierduin, direct liggend langs de verlaten geul van de Maas. Bodemkunde Volgens de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) is het plangebied deels gekarteerd als een kalkloze poldervaaggrond bestaande uit zware zavel en lichte klei (Rn95C, zie afbeelding 11). Echter op basis van de hoge ligging op waarschijnlijk een rivierduin en het feit dat het deel uitmaakte van een kamp of een veld, is eerder te verwachten dat binnen het gehele plangebied hoge bruine enkeerdgronden voorkomen, bestaande uit grof zand (bez30). Een enkeerdgrond duidt vaak op de aanwezigheid van een plaggendek (esdek), waarbij de humeuze toplaag (A-horizont) > 50 cm is. Er zal sprake zijn van grondwatertrap VII. Dit houdt in dat de gemiddelde hoogste grondwaterstand zich op > 80 cm -mv en de gemiddelde laagste grondwaterstand zich > 120 cm -mv bevindt. Deze watertrap komt overeen met de eerder genoemde diepe grondwaterstanden in het plangebied. 3.5 Archeologische waarden In Tabel III zijn de archeologische (indicatieve) waarden die bekend zijn voor het plangebied en de directe omgeving weergegeven. Tabel III. Archeologische (indicatieve) waarden Type gegevens Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) Archeologische verwachtingskaart voor alle landschappen en periode gemeente Bergen Archeologische verwachtingskaart voor jagers-verzamelaars Archeologische verwachtingskaart voor landbouwers Gegevensomschrijving Middelhoge indicatieve archeologische waarde, maar zal eerder hoog zijn Hoge verwachting Hoge verwachting Lage verwachting, maar zal waarschijnlijk middelhoog zijn Archeologische Monumenten Kaart (AMK) en waarnemingen ARCHISII (Archeologisch Informatie Systeem) , , en vondstmeldingen ARCHISII onderzoeksmeldingen ARCHISII 3.736, 6.663, 9.252, en BER.ZEE.ARC Pagina 5 van 32

11 De ligging van de waarden is weergegeven in de afbeelding 12 t/m 15. Indicatieve archeologische waarde Volgens de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van Nederland (1:50.000) bevindt het plangebied zich in een gebied met een middelhoge indicatieve archeologische waarde (zie afbeelding 12). Omdat binnen het plangebied toch een eerddek wordt verwacht dient een hoge indicatieve archeologische waarde te worden toegekend. Locaties met een eerddek hebben op de IKAW altijd een hoge indicatieve archeologische waarde. Direct ten zuidwesten van het plangebied en verder uitbreidend in noordwestelijke richting bevindt zich het provinciaal archeologisch aandachtsgebied van het Maasdal-Bergen. In dergelijke aandachtsgebieden heeft de provincie Limburg tot doel archeologische waarden te behouden en te onderzoeken. Volgens de archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen voor alle landschappen en archeologische perioden heeft het plangebied een hoge verwachting (zie afbeelding 13). Deze verwachtingskaart is verder onderverdeeld voor de periode Jagers-Verzamelaars (Laat-Paleolithicum t/m Midden-Mesolithicum) en de periode Landbouwers (Laat-Neolithicum t/m Nieuwe tijd). Voor de periode Jagers-Verzamelaars heeft het plangebied een hoge archeologische verwachting (zie afbeelding 14). Deze hoge verwachting wordt gegeven vanwege het feit dat het plangebied zich bevindt in een gebied van landschappelijke gradiënten (grote verscheidenheid aan vegetatie-typen met als gevolg een grote verscheidenheid aan voedselbronnen) en het nabijgelegen rivierdal van de Maas, welke een belangrijke transportroute en een betrouwbare bron van (drink-) water en vis vormde. Voor de periode Landbouwers heeft het plangebied een lage archeologische verwachting (zie afbeelding 15), vanwege het feit dat het plangebied volgens de Bodemkaart van Nederland grotendeels gekarteerd is als een gebied met een poldervaaggrond. Omdat juist een eerddek wordt verwacht zal het plangebied voor de periode Landbouwers eerder een middelhoge verwachting hebben, overeenkomend met de terreinen direct ten noordoosten van het plangebied. Deze middelhoge verwachting wordt gegeven vanwege het feit dat de vermoedelijk aanwezige rivierduin van nature voldoende ontwaterd en bewerkbaar was. Rivierduinzand is wel voedselarm, waardoor bij voortdurend gebruik als akkergrond deze bodems op den duur uitgeput raakten, waardoor boeren moesten uitwijken naar nieuwe vruchtbare gronden. Hierdoor ontstonden vaak de typisch zwervende erven, waarbij de nederzettingen meeverhuisden naar het nieuwe akkerareaal en de uitgeputte akkers werden achtergelaten. Na verloop van tijd herstelde de vruchtbaarheid van de beakkerde gronden en konden deze opnieuw in gebruik worden genomen. In de Middeleeuwen vond een geleidelijke omslag plaats in het agrarisch bedrijfssysteem, waarbij de vruchtbaarheid van het steeds uitbreidende akkerareaal door bemesting in stand werd gehouden, het zogenaamde opbrengen van een eerddek. Monumenten rondom het plangebied In het onderzoeksgebied bevinden zich twee AMK-terreinen (archeologische monumenten) met een hoge archeologische waarde: Het archeologisch monument op een afstand van 150 meter ten oosten van het plangebied, en verder in oostelijke richting uitbreidend, betreft de oude dorpskern van Papenbeek met een begindatering van de Late Middeleeuwen en een einddatering van de Nieuwe Tijd. 8 8 ARCHIS-monument: BER.ZEE.ARC Pagina 6 van 32

12 Het archeologisch monument op een afstand van 600 meter ten zuidoosten van het plangebied, en verder in zuidelijke richting uitbreidend, betreft de oude dorpskern van Well. 9 De bebouwing dateert van de Late Middeleeuwen tot de Nieuwe Tijd. Well betreft een kasteeldorp en is één van de zeer weinige dorpen die direct aan de Maas ligt, hetgeen kan duiden op een historisch belang van handel en scheepvaart. Het dorp valt op door de bijna gesloten bebouwing. Het dorp heeft zich waarschijnlijk ontwikkeld onder invloed van het kasteel van Well, dat in 1363 voor het eerst wordt genoemd. Het huidige kasteel zou het in 1363 genoemde kasteel kunnen zijn, maar kreeg pas later (in de 17 de eeuw) zijn huidige uiterlijk. Achter het huidige kasteel liggen de resten van een torenmolen uit de 15 de eeuw. Binnen het terrein van het kasteel is in 1961 een gedeelte van de mergelfundering van een laatmiddeleeuwse hoektoren ontgraven. 10 De gemeten hoogte van de muurrestant bedraagt 1,85 m opgebouwd uit 11 mergelsteenlagen. Administratieve informatie over de AMK-terreinen wordt weergegeven in bijlage 2. In het verleden uitgevoerde archeologische onderzoeken rondom het plangebied Rondom het plangebied zijn een aantal archeologische onderzoeken uitgevoerd. Ook deze worden navolgend behandeld op basis van toenemende afstand tot het plangebied: Op een afstand van 750 m ten zuidwesten van het plangebied, en verder in noordwestelijke richting langs de Maas uitbreidend, is in 2001 en 2002 door RAAP een verkennend en geo-archeologisch booronderzoek en een oppervlaktekartering uitgevoerd. 11 Het onderzoek vond plaats in het kader van het project De Maaswerken. Beperkend tot het zuidoostelijke, nabij het huidige plangebied gelegen deel zijn tijdens dit onderzoek verschillende aardewerkfragmenten, resten hutteleem/verbrande leem en ijzerslakken aangetroffen, daterend vanaf de perioden Neolithicum t/m Romeinse tijd. 12 De vondsten zijn zowel in de boringen als aan het oppervlak gedaan; de ligging van de vondsten is duidelijk gerelatered aan het voorkomen van oude klei (Laag van Wijchen) en opduikingen van het Pleistocene Maasterras. Voor de verschillende vindplaatsen is geadviseerd een vervolgonderzoek te laten uitvoeren in de vorm van een proefsleuvenonderzoek. Dit proefsleuvenonderzoek is medio 2004 door ADC ArcheoProjecten uitgevoerd. 13 De beschikbare informatie is zeer beperkt, anders dan dat er een reeks van behoudenswaardige locaties aanwezig zijn, waardoor een groot deel van het terrein een beschermde status heeft gekregen (monument van zeer hoge archeologische waarde, beschermd) en behoort tot een provinciaal archeologisch aandachtsgebied. Voor een direct ten noordoosten gelegen gebied is in 2008 door RAAP een archeologisch booronderzoek uitgevoerd. 14 Beperkend tot het oostelijke, nabij het huidige plangebied gelegen deel zijn tijdens dit onderzoek vele aardewerkfragmenten (o.a. Elmpt aardewerk), resten hutteleem/verbrande leem, fragmenten houtskool en leisteen (griffel) aangetroffen, daterend vanaf de perioden Neolithicum t/m Nieuwe tijd ARCHIS-monument: ARCHIS-waarneming: ARCHIS-onderzoeksmeldingen: en / Heunks, 2001 / Van Dijk, ARCHIS-waarnemingen: , en ARCHIS-onderzoeksmelding: / Tichelman, ARCHIS-onderzoeksmelding: ARCHIS-vondstmelding: BER.ZEE.ARC Pagina 7 van 32

13 Op een afstand van meter ten zuidwesten van het plangebied, op de hoek van het Kloosterhof en de Grotestraat, is door ADC ArcheoProjecten in 2008 een archeologisch booronderzoek uitgevoerd. 16 Tijdens het onderzoek zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen en is de bodem verstoord tot een diepte van 90 cm -mv. Geadviseerd is geen vervolgonderzoek te laten uitvoeren. 3.6 Gespecificeerde archeologische verwachting Op grond van de verzamelde archeologische en aardwetenschappelijke informatie is de volgende gespecificeerde verwachting opgesteld: Op basis van de verwachte landschappelijke ligging, op een rivierduin ligt direct langs een voormalige geul van de Maas, zal het plangebied een gunstige ligging hebben gehad als tijdelijke nederzettingslocatie voor jagers-verzamelaars. Vanaf het Neolithicum zal het plangebied geschikt zijn geweest voor (semi)permanente bewoning (zwervende erven) en vormde het een uitvalsbasis voor de ontginning van landbouwgronden op de rivierduin en het houden van vee op de vermoedelijk aanwezige graslanden ter plaatse van de voormalige Maasgeul. Vanaf het einde van de Late-Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd werd het landbouwareaal in stand gehouden door het opbrengen van een plaggendek/esdek. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden vanaf het Laat-Paleolithicum. Op basis van de archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen wordt de kans op het voorkomen van de resten uit het Laat-Paleolithicum t/m het Midden- Mesolithicum (periode Jagers-Verzamelaars) hoog geacht en van resten uit het Laat-Neolithicum t/m de Nieuwe tijd (periode Landbouwers), vanwege het verwachte eerddek, middelhoog geacht. Door de aanleg van een eerddek zijn mogelijk aanwezige archeologische resten tevens goed geconserveerd, zelfs als grote delen van het esdek in de bouwvoor zijn opgenomen. De archeologische resten komen voor in de eerdlaag (A-horizont) en in de top van de rivierduinafzettingen (oorspronkelijke C-horizont). De vondstenlaag is opgenomen onderin de eerdlaag; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen de eerdlaag en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. Archeologische sporen zullen zich bevinden tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten en bot zullen door de diepe grondwaterstand, en daardoor relatief droge en zure bodemomstandigheden, slecht zijn geconserveerd. Het oostelijke deel van het plangebied is, voor zover bekend, in gebruik als bouwland geweest en is nu in gebruik als tuin, voorzien van een aantal bomen. Verwacht worden dat de bodem, afgezien van de bouwvoor, minimaal verstoord is. In welke mate en tot welke diepte het oorspronkelijke bodemprofiel verstoord is geraakt tijdens de aanplant van de bodem, is op basis van de huidige informatie moeilijk in te schatten. Tijdens de aanleg (graven bouwputten/aanleg funderingen en verhardingen) van de woning in het westelijke deel van het plangebied is waarschijnlijk (een deel van) het oorspronkelijke bodemprofiel verstoord geraakt. Ter plaatse mag verwacht worden dat in het verleden eventueel aanwezige archeologische resten of sporen ter plaatse niet meer aanwezig zijn of in een verstoorde context voorkomen. 16 ARCHIS-onderzoeksmelding: / Haaring & Van der Zee, BER.ZEE.ARC Pagina 8 van 32

14 Tabel IV. Gespecificeerde archeologische verwachting Archeologische periode Gespecificeerde verwachting Te verwachten resten en/of sporen Relatieve diepte t.o.v. het maaiveld (Laat)-Paleolithicum hoog vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen Mesolithicum hoog vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen Neolithicum middelhoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, houtskool en gebruiksvoorwerpen Bronstijd middelhoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, metaalresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen IJzertijd middelhoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Romeinse tijd middelhoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Middeleeuwen middelhoog bewoningssporen van een boerenerf: kleine fragmenten aardewerk, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten, organische resten en gebruiksvoorwerpen Nieuwe tijd middelhoog bewoningssporen van een boerenerf: kleine fragmenten aardewerk, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten, organische resten en gebruiksvoorwerpen onder het esdek en in de top van de rivierduinafzettingen onder het esdek en in de top van de rivierduinafzettingen onder het esdek en in de top van de rivierduinafzettingen onder het esdek en in de top van de rivierduinafzettingen onder het esdek en in de top van de rivierduinafzettingen onder het esdek en in de top van de rivierduinafzettingen onder/in het esdek en in de top van de rivierduinafzettingen in het esdek 4. CONCLUSIES Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Het oostelijke deel van het plangebied is, voor zover bekend, in gebruik als bouwland geweest en is nu in gebruik als tuin, voorzien van een aantal bomen. Verwacht worden dat de bodem, afgezien van de bouwvoor, minimaal verstoord is. In welke mate en tot welke diepte het oorspronkelijke bodemprofiel verstoord is geraakt tijdens de aanplant van de bodem, is op basis van de huidige informatie moeilijk in te schatten. Tijdens de aanleg (graven bouwputten/aanleg funderingen en verhardingen) van de woning in het westelijke deel van het plangebied is waarschijnlijk (een deel van) het oorspronkelijke bodemprofiel verstoord geraakt BER.ZEE.ARC Pagina 9 van 32

15 Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Het plangebied ligt op een rivierduin direct langs een voormalige geul van de Maas, en zal een gunstige ligging hebben gehad als tijdelijke nederzettingslocatie voor jagersverzamelaars. Vanaf het Neolithicum zal het plangebied geschikt zijn geweest voor (semi)permanente bewoning (zwervende erven) en vormde een uitvalsbasis voor de ontginning van landbouwgronden op de rivierduin en het houden van vee op de vermoedelijk aanwezige graslanden ter plaatse van de voormalige Maasgeul. Vanaf het einde van de Late- Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd werd het landbouwareaal in stand gehouden door het opbrengen van een plaggendek/esdek. Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? In het plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden vanaf het Laat-Paleolithicum. Op basis van de archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen wordt de kans op het voorkomen van de resten uit het Laat-Paleolithicum t/m het Midden-Mesolithicum (periode Jagers-Verzamelaars) hoog geacht en van resten uit het Laat-Neolithicum t/m de Nieuwe tijd (periode Landbouwers), vanwege het verwachte eerddek, middelhoog geacht. Door de aanleg van een eerddek zijn mogelijk aanwezige archeologische resten tevens goed geconserveerd, zelfs als grote delen van het esdek in de bouwvoor zijn opgenomen. De archeologische resten komen voor in de eerdlaag (A-horizont) en in de top van de rivierduinafzettingen (oorspronkelijke C-horizont). 5. ADVIES Econsultancy adviseert om een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van een verkennend booronderzoek, teneinde de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied aan te vullen en te toetsen en een betrouwbaar beeld van de gaafheid van de bodem te verkrijgen. De boringen dienen verspreid over het plangebied gezet te worden, rekening houdend met de aanwezige bebouwing BER.ZEE.ARC Pagina 10 van 32

16 LITERATUUR Alterra, 2003: Digitale Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1: Dijk, X.C.C., van, 2003: Project Zandmaas; Deelgebied Well-Aijen: een aanvullende Archeologische Inventarisatie (AAI). RAAP-rapport 799. Haaring, L. & Zee, R.M., van der, 2008: Grotestraat te Well, gemeente Bergen. Een inventariserend veldonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek. ADC-rapport Heunks, E., 2001: Project Zandmaas; Deelgebied Well-Aijen: een verkennend archeologisch onderzoek. RAAP-briefrapport /RT. Mulder, E.F.J. de, Geluk, M.C., Ritsema, I.L., Westerhoff, W.E. & Wong, T.E., 2003: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen. Renes, J. 1999: Landschappen van Maas en Peel. Een toegepast historisch-geografisch onderzoek in het streekplangebied Noord- en Midden-Limburg. Eisma, Leeuwarden. Stichting voor Bodemkartering, 1975: Bodemkaart van Nederland, schaal 1: blad 52 Oost/ Venlo. Tichelman, G., 2005: Archeologisch onderzoek in het kader van De Maaswerken: Inventariserend Veldonderzoek (IVO), waarderende fase Well-Aijen. ADC-rapport Verhoeven, M. & Ellenkamp, G.R., 2007: Op een terras langs de Maas: een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart voor de gemeenten Gennep, Mook, Middelaar en Bergen. RAAPrapport BER.ZEE.ARC Pagina 11 van 32

17 Afbeelding 1 SAMBEEK VORTUM MULLEM GROENINGEN Nieuw Bergen VIERLINGSBEEK erloon N HEIDE HOLTHEES MAASHEES SMAKT WELL LB GEIJSTEREN Wanssum BLITTERSWIJCK Venray OOSTRUM LB OIRLO MEERLO LEUNEN TIENRAIJ m SWOLGEN CASTENRAIJ BROEKHUIZENVORST BROEKHUIZEN LB Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Locatie van het plangebied bron: Geodan BER.ZEE.ARC Pagina 12 van 32

18 Afbeelding N Overbrouck De Paad Papenbeek 0 25m Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Detailkaart van het plangebied, te slopen woonhuis en nieuwbouwlocaties Legenda Plangebied Te slopen woonhuis Nieuwbouwlocaties BER.ZEE.ARC Pagina 13 van 32

19 Afbeelding 3 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Kadastrale kaart uit 1821(Minuutplan) Legenda Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 14 van 32

20 Afbeelding 4 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Militaire topografische kaart uit 1908 Legenda Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 15 van 32

21 Afbeelding 5 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Militaire topografische kaart uit 1927 Legenda Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 16 van 32

22 Afbeelding 6 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Topografische kaart uit 1958 Legenda Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 17 van 32

23 Afbeelding 7 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Topografische kaart uit 1967 Legenda Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 18 van 32

24 Afbeelding 8 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Topografische kaart uit 1991 Legenda Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 19 van 32

25 Afbeelding BER.ZEE.ARC Pagina 20 van 32

26 Afbeelding 10 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Legenda in meter +NAP Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 21 van 32

27 Afbeelding BER.ZEE.ARC Pagina 22 van 32

28 Afbeelding BER.ZEE.ARC Pagina 23 van 32

29 Afbeelding 13 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Archeologische verwachtingskaart voor alle landschappen en perioden Legenda zie volgende bladzijde Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 24 van 32

30 BER.ZEE.ARC Pagina 25 van 32

31 Afbeelding 14 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Archeologische verwachtingskaart voor jagers-verzamelaars Legenda zie volgende bladzijde Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 26 van 32

32 BER.ZEE.ARC Pagina 27 van 32

33 Afbeelding 15 N Well (gemeente Bergen) - De Paad 24 Archeologische verwachtingskaart voor landbouwers Legenda zie volgende bladzijde Plangebied BER.ZEE.ARC Pagina 28 van 32

34 BER.ZEE.ARC Pagina 29 van 32

35 Bijlage 1 Overzicht geologische en archeologische tijdvakken BER.ZEE.ARC Pagina 30 van 32

36 BER.ZEE.ARC Pagina 31 van 32

37 Bijlage 2 Archeologische monumenten BER.ZEE.ARC Pagina 32 van 32

38 Uitgebreide Rapportage Monumenten Monumentnr: CMA-nr: Status: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Coördinaten: Terreinbeheerder: E Terrein van hoge archeologische waarde Papenbeek Well Bergen Limburg / Diverse eigenaren Oppervlakte: m2 Complexen Complextype Begindatering Einddatering Nederzetting, onbepaald Middeleeuwen laat Nieuwe tijd Beschrijving Oude dorpskern van Papenbeek Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19e-eeuwse en vroeg 20e-eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. Literatuur Wolters-Noordhoff Atlasproducties 1992, in: Grote Historische Provincie Atlas Limburg 1 van 2

39 Uitgebreide Rapportage Monumenten Monumentnr: CMA-nr: Status: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Coördinaten: Terreinbeheerder: E Terrein van hoge archeologische waarde Well Well Bergen Limburg / Diverse eigenaren Oppervlakte: m2 Complexen Complextype Begindatering Einddatering Nederzetting, onbepaald Middeleeuwen laat Nieuwe tijd Beschrijving Cluster oude bebouwing Well Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19e-eeuwse en vroeg 20e-eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. Literatuur Wolters-Noordhoff Atlasproducties 1992, in: Grote Historische Provincie Atlas Limburg 2 van 2

40 Een archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan De Paad te Well, gemeente Bergen (L) -Rapporten W.J.F. Thijs & M. Stiekema ARC-Rapporten Geldermalsen 2010 ISSN

41

42 Colofon Een archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan De Paad te Well, gemeente Bergen (L) ARC-Rapporten ARC-Projectcode 2010/337 Tekst W.J.F. Thijs & M. Stiekema Afbeeldingen W.J.F. Thijs & M. Stiekema Redactie A.J. Wullink Beheer en plaats van documentatie Archaeological Research & Consultancy Versie 2.1, 23 augustus 2010 Autorisatie A. Ufkes Uitgegeven door ARC bv Postbus CA Groningen ISSN Geldermalsen, 2010 Een recente lijst van de ARC-Rapporten is te vinden op

43 Rapport ARC bv Projectgegevens Projectnaam Well, De Paad 24 Projectcode 2010/337 CIS-code Projectleider Contact Opdrachtgever Contact Bevoegd gezag Contact ir. W.J.F. Thijs , Econsultancy Doetinchem, drs. M. Stiekema , Gemeente Bergen, Gemeente Bergen, mw. H.M. Arts , Locatiegegevens Toponiem De Paad 24 Plaats Well Gemeente Bergen Provincie Limburg Kaartblad 52 E RD-coördinaten N: / O: / Z: / W: / Oppervlakte m 2 Beschrijving onderzoekslocatie Geologie Geomorfologie Bodem Historische situatie Archeologische verwachting Formatie van Boxtel, Laagpakket van Delwijnen op de Formatie van Beegden. Bebouwd (B), maar waarschijnlijk op een laag landduin (3L5), specifiek een rivierduin. Deels kalkloze poldervaaggronden (Rn95C), maar waarschijnlijk geheel hoge bruine enkeerdgronden (bez30). In ieder geval vanaf het begin van de 19e eeuw was het plangebied in gebruik als akkerland en maakte deel uit van het beij veld. Eind jaren 1950 is het plangebied bebouwd geraakt met het huidige woonhuis. Het zuidoostelijke deel van de tuin is aan het einde van de 20ste eeuw beplant met een aantal bomen. Hoge archeologische verwachting op het voorkomen van de resten uit het Laat-Paleolithicum t/m het Midden-Mesolithicum en een middelhoge verwachting voor resten uit het Laat-Neolithicum t/m de Nieuwe Tijd. 1

44 Well Legenda Onderzoekslocatie Afbeelding 1 Topografische kaart van de onderzoekslocatie (omcirkeld) en omgeving, voorzien van RD-coördinaten. Bron: Topografische Dienst Nederland.

45 Rapport ARC bv 1 Inleiding 1.1 Aanleiding tot het onderzoek In opdracht van Econsultancy uit Swalmen heeft Archaeological Research & Consultancy (ARC bv) een gecombineerd verkennend en karterend archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) door middel van boringen uitgevoerd aan De Paad 24 te Well in de gemeente Bergen (afbeelding 1 en 2). Aanleiding tot dit onderzoek vormt de bouw van vier woningen binnen het plangebied. Hierbij zal een gebied met een oppervlakte van circa 4000 m 2 worden bebouwd, waarbij de bodem tot circa 1 meter mv zal worden afgegraven. De consequentie van de voorgenomen ingreep is dat eventuele waardevolle archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. Conform de Wet op de archeologische monumentenzorg dient het plangebied eerst te worden onderzocht op de aanwezigheid van archeologische waarden. 1 Het veldwerk is uitgevoerd op 28 mei 2010 door drs. M. Stiekema. Het veldwerk stond onder leiding van drs. A.J. Wullink van ARC bv. Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen die gesteld worden in de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.1) Onderzoeksgeschiedenis In mei 2010 is een bureau-onderzoek verricht door Econsultancy. 3 Het archeologisch verwachtingsmodel uit het bureau-onderzoek vormt het uitgangspunt voor dit inventariserend veldonderzoek en is hieronder weergegeven. Op grond van de verzamelde archeologische en aardwetenschappelijke informatie is de volgende gespecificeerde verwachting opgesteld: Op basis van de verwachte landschappelijke ligging, op een rivierduin direct langs een voormalige geul van de Maas, zal het plangebied een gunstige ligging zijn geweest als tijdelijke nederzettingslocatie voor jagers-verzamelaars. Vanaf het Neolithicum zal het plangebied geschikt zijn geweest voor (semi)permanente bewoning (zwervende erven) en vormde een uitvalsbasis voor de ontginning van landbouwgronden op de rivierduin en het houden van vee op de vermoedelijk aanwezige graslanden ter plaatse van de voormalige Maasgeul. Vanaf het einde van de Late- Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd werd het landbouwareaal in stand gehouden door het opbrengen van een plaggendek/esdek. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden vanaf het Laat-Paleolithicum. Op basis van de archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen wordt de kans op het voorkomen van de resten uit het Laat-Paleolithicum t/m het Midden-Mesolithicum (periode Jagers- Verzamelaars) hoog geacht en van resten uit het Laat-Neolithicum t/m de Nieuwe tijd (periode Landbouwers), vanwege het verwachte eerddek, middelhoog geacht. Door de aanleg van een eerddek zijn mogelijk aanwezige archeologische resten tevens goed geconserveerd, zelfs als grote delen van het esdek in de bouwvoor 1 In werking getreden op 1 september De inhoud van de KNA kan worden geraadpleegd op 3 Stiekema M., 2010: Archeologisch bureauonderzoek De Paad 24 te Well in de gemeente Bergen, Econsultancy Rapport (conceptversie). 3

46 Rapport ARC bv zijn opgenomen. De archeologische resten komen voor in de eerdlaag (A-horizont) en in de top van de rivierduinafzettingen (oorspronkelijke C-horizont). De vondstenlaag is opgenomen onderin de eerdlaag; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen de eerdlaag en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. Archeologische sporen zullen zich bevinden tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten en bot zullen door de diepe grondwaterstand, en daardoor relatief droge en zure bodemomstandigheden, slecht zijn geconserveerd. Het oostelijke deel van het plangebied is, voor zover bekend, in gebruik als bouwland geweest en is nu in gebruik als tuin, voorzien van een aantal bomen. Verwacht worden dat de bodem, afgezien van de bouwvoor, minimaal verstoord is. In welke mate en tot welke diepte het oorspronkelijke bodemprofiel verstoord is geraakt tijdens de aanplant van de bodem, is op basis van de huidige informatie moeilijk in te schatten. Tijdens de aanleg (graven bouwputten/aanleg funderingen en verhardingen) van de woning in het westelijke deel van het plangebied is waarschijnlijk (een deel van) het oorspronkelijke bodemprofiel verstoord geraakt. Ter plaatse mag verwacht worden dat in het verleden eventueel aanwezige archeologische resten of sporen ter plaatse niet meer aanwezig zijn of in een verstoorde context voorkomen. 1.3 Doel van het inventariserend veldonderzoek Het inventariserend veldonderzoek (IVO) dient ertoe het in het bureau-onderzoek voorgestelde verwachtingsmodel te verifiëren en met veldwaarnemingen te completeren. Het IVO bestaat uit drie stappen: verkennend, karterend en waarderend. Het verkennend onderzoek richt zich op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden. Het karterend onderzoek stelt vast of er al dan niet archeologische waarden aanwezig zijn. Het waarderend onderzoek bepaalt de waarde van de archeologische resten. 1.4 Werkwijze Het IVO is uitgevoerd als een gecombineerd verkennend en karterend booronderzoek. Hiertoe zijn met behulp van een edelmanboor met een diameter van 15 cm op het onderzoeksterrein zeven boringen geplaatst tot maximaal 200 cm mv. De boringen zijn, rekening houdend met de huidige bebouwing en plaatselijk dichte begroeiing, verspreid over het terrein gezet om een juiste, algehele indruk van de bodemopbouw te kunnen krijgen. De plaats van de boringen is bepaald aan de hand van GPS. De boorkernen zijn zorgvuldig uitgelegd, waarbij de opeenvolgende bodemlagen precies konden worden beschreven en opgemeten. Vervolgens is de bodemopbouw per boring beschreven en is er gelet op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals aardewerkfragmenten, houtskool, fosfaatvlekken, vuursteen, natuursteen, verbrand leem en bot. De boringen zijn beschreven volgens de Archeologische Standaardbeschrijvingsmethode (ASB). De laag direct onder het eerddek is bemonsterd en gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 3 mm. 4

47 Rapport ARC bv 2 Resultaten inventariserend veldonderzoek De locatie van de boringen is weergegeven in afbeelding 3. De resultaten van het verkennend booronderzoek zijn opgenomen in bijlage 1. De top van het bodemprofiel bestond bij alle boringen uit een humusrijke eerdlaag bestaande uit matig grof, zwak siltig zand met een dikte van 40 cm bij boring 7 tot 90 cm bij boring 5. Bij de boringen 4, 5, 6 en 7 is er onder de eerdlaag een (deel van een) intacte B(C)- horizont met een maximale dikte van 20 cm aangetroffen. Het bodemprofiel van boring 1 is tot een diepte van 150 cm mv verstoord. De verstoorde bodemlagen kenmerken zich door kleurafwijkingen en -vlekken in de zandafzettingen. Onder de eerdlaag en B-horizont, en bij boring 1 onder de verstoorde laag, is een onverstoorde C(g)-horizont, bestaande uit beige-grijs tot donkergeel matig grof, zwak siltig zand aangetroffen. De top van de C-horizont was bij de boringen 4-7 nog intact, afgaande op de bovenliggende B-horizont. Bij de overige boringen zijn geen resten van een (voormalige) B-horizont aangetroffen, waaruit geconcludeerd kan worden dat de top van de C-horizont hier niet meer intact is. De matig grove zanden die in het plangebied zijn aangetroffen zijn door de wind afgezette rivierduinafzettingen van de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Delwijnen. In de top van de rivierduinafzettingen heeft zich oorspronkelijk een podzol-profiel gevormd. In de boringen 4-7 is een deel van dit podzolprofiel nog intact. In de overige boringen is het podzolprofiel verdwenen, mogelijk bij de aanleg en ploegen van het bovenliggende eerddek, mogelijk bij meer recente graafwerkzaamheden bij de bouw van het huis en de aanleg van de tuin. In de boringen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. 3 Samenvatting en conclusie Volgens het bureau-onderzoek door Econsultancy ligt de locatie op een rivierduin van de Maas en blijkt dat het plangebied vanaf het Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden vanaf het Laat-Paleolithicum. Op basis van de archeologische verwachtingskaart van de gemeente Bergen wordt de kans op het voorkomen van de resten uit het Laat-Paleolithicum t/m het Midden-Mesolithicum (periode Jagers- Verzamelaars) hoog geacht en van resten uit het Laat-Neolithicum t/m de Nieuwe tijd (periode Landbouwers), vanwege het verwachte eerddek, middelhoog geacht. Intacte archeologische resten worden direct onder het eerddek verwacht. Organische resten en bot zullen door de diepe grondwaterstand, en daardoor relatief droge en zure bodemomstandigheden, slecht zijn geconserveerd. Het karterend inventariserend booronderzoek heeft aangetoond dat de locatie inderdaad op een rivierduin ligt. Het bodemprofiel is uitsluitend bij boring 1 tot in de C-horizont vergraven, tot een diepte van 150 cm mv. Deze verstoring houdt vermoedelijk samen met de huidige woning in het plangebied. De overige boringen vertoonden een niet tot nauwelijks verstoord bodemprofiel onder een afdekkend esdek. Bij het zeven van het opgeboorde sediment zijn geen archeologische indicatoren waargenomen. 5