Fraeylemaborg, levende historie Nieuwe kansen voor recreatie en toerisme voor de borg en omgeving

Transcriptie

1 Fraeylemaborg, levende historie Nieuwe kansen voor recreatie en toerisme voor de borg en omgeving Samenvatting Aanvrager: Adviseur Stichting Landgoed Fraeylemaborg NoordPeil landschap&stedenbouw

2 kenmerk d.d

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Doel van het plan 6 3. Regionaal netwerk Maatregelen Meerwaarde t.o.v. huidige situatie Effecten en resultaten voor de borg Planning en strategie Financiën. 18 Bijlage: Restauratieplan Bospark kenmerk d.d

4 kenmerk d.d

5 1. Inleiding De Fraeylemaborg is eeuwenlang bewoond geweest. Zowel de borg als het borgterrein en omliggende park straalde de sfeer uit van de laatste bewoners, de familie Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren. Er is een indrukwekkend schetsboek van het park uit de periode rond Karakteristiek zijn de verschillende stijlen van de aanleg van tuin en park, formeel (barok) aan de voorzijde, de vroeg landschappelijke aanleg van het park, onder andere door G.A. Blum en na 1840 heeft landschapsarchitect L.P. Roodbaard een tekening gemaakt van het landschapspark, het achterste deel van het bosgebied. De diverse stijlperioden, de originele ontwerptekeningen en de beschikbare tekeningen en foto s maken dit park uniek. Het feit dat recentelijk een aantal indrukwekkende tekeningen in het archief zijn gevonden geeft een redelijk beeld van de aanleg van het park in opdracht van verschillende eigenaren in verschillende tijdsperioden. In de borg zal de situatie en sfeer van de laatste bewoning zichtbaar worden gemaakt. Dit uitgangspunt zal ook in het park tot uiting worden gebracht. Het terugbrengen van enkele oorspronkelijke bruggen, priëlen en de nutstuinen zoals een appelhof, de broeierij achter het koetshuis en de bloementuin in de Engelse tuin maken onderdeel uit van het plan. Duidelijk wordt dat het landgoed een zelfvoorzienende leefomgeving was, waarbij slechts weinig van buiten werd betrokken, ook de duiventil en de Snoekenvijver horen hierbij. Een wandelroute door het park leidt de bezoeker langs markante plekken waarbij een verwijzing naar de historie wordt gegeven. De beplanting wordt in stijl hersteld; varens en andere muurvegetatie rond de borgvoet, bloemperken, bloemvazen en kuipplanten. Het Landgoed als speelplek voor kinderen wordt uitgewerkt met een bootje, rijtuig en een menagerie. De wandelroute kan worden begeleid door woord (Audioguide) en beeld (tuingids) met historisch materiaal en anekdotes. Herstel van alle tuinpaden, de renovatie van de Hoge berg achterin het Bospark en de bouw van een werkschuur maken onderdeel uit van het plan. De kaart van F.N. Van Hulten (1821) vormt de inspiratiebron voor het restauratieplan. Het plan is niet een exacte kopie van de kaart van Van Hulten, het plan is op die kaart geïnspireerd. Leefbaarheid en plattelandseconomie Aan de leefbaarheid van de regio Centraal draagt het project zeker bij. Het Landgoed zal meer publiek trekken dat langer blijft. Daarvan profiteren de horeca, de winkels en de verblijfsaccommodaties. Voor de leefbaarheid vervult het Landgoed al een sterke kernfunctie (zie het netwerkoverzicht). Door met de tijd mee te gaan en nieuwe initiatieven te nemen binden we ook jongeren in de regio die participeren in de verschillende verenigingen, stichtingen en projecten die op het Landgoed actief zijn. Voor de werkgelegenheid is het Landgoed belangrijk omdat: - De arbeidsmarkt een stage- dan wel werkplek bieden. - Vrijwilligerswerk bieden wat een versterking van het CV oplevert. Veel van onze vrijwilligers zijn senioren. Voor hen vormt het werk op de borg een belangrijke uitdaging en contact mogelijkheid. Ook werken er chronisch zieken bij de Stichting Fraeylemaborg. - Onze projecten en initiatieven creëren werk in een brede range, lopend van weg- en waterbouwwerken tot en met wetenschappelijke publicaties. - Bedrijven gebruiken het Landgoed als representatieve ontvangst- dan wel vergaderlocatie. De aanwezigheid van het Landgoed is een positieve vestigingsfactor. - Een aantrekkelijk Landgoed maakt het mogelijk voor kleinere recreatieve ondernemingen om dagarrangementen samen te stellen met uitstraling. kenmerk d.d

6 Identiteit Op provinciaal niveau leidt de herinrichting van de borg en de restauratie van de tuin tot het gegeven dat de drie museale borgen één sluitend verhaal presenteren; het verhaal van de Groninger jonkers vanaf de middeleeuwen tot en met de laatste helft van de 20 e eeuw. Omdat de achtergrondverhalen van het Landgoed beter voor het voetlicht zullen worden gebracht ontstaat een identiteit versterkend proces. Dat is belangrijk voor de huidige bewoners van het gebied maar ook voor de nieuwkomers die neerstrijken in de Blauwe Stad, Meerstad en Hoogezand-zuid. De achtergrondverhalen van het Landgoed gaan we wereldkundig maken met behulp van de Audioguide en door publicatie van de verhalen op de site Het verhaal van Groningen en door een goed voorlichtings- en marketingplan uit te voeren. Uitbreiden landgoed De Fraeylemaborg heeft een van de langste barokke zichtassen van Nederland, vergelijkbaar met Het Loo te Apeldoorn en Slot Zeist te Zeist. Onderzoek wordt gedaan naar het in beheer en eigendom krijgen van het Overbos om de laan structureel te betrekken bij het landgoed. Op gebied van beheer willen we samenwerken met de Agrarische Natuurvereniging Slochteren. Doel van het plan Het bestuur van de Stichting Landgoed Fraeylemaborg beslist over dit toekomstplan. Daar waar het gaat om bouw en permanente veranderingen op het Landgoed heeft zij de toestemming nodig van de eigenaar van het Landgoed, de Gerrit van Houten Stichting. Het plan Fraeylemaborg, een levende historie biedt nieuwe kansen voor recreatie en toerisme op basis van de cultuurhistorische karakteristieken en kwaliteiten van de borg, de borgtuin en het bospark met de diverse stijlen en mogelijkheden. De gedachte dat de borg eeuwenlang bewoond is geweest en het landgoed door de bewoners werd gebruikt onder andere om zelfvoorzienend te zijn wordt als thema uitgewerkt. De bezoeker zal als het ware op bezoek zijn en kan de borg en de tuin met bospark zo beleven en ervaren. Afhankelijk van het soort fondsen en het soort subsidies dat zal worden verworven kan het voorkomen dat raden, staten of gemeenschappelijke regelingen politieke besluiten over de plannen zullen nemen. Een goede communicatie tussen deze bestuurslagen en het bestuur van het Landgoed is van essentieel belang om besluitvormingsprocessen gestroomlijnd te houden. Bij het plan zijn betrokken: - Provincie Groningen, - Gemeente Slochteren, - Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM), - Stichting PHB, - NoordPeil landschap & stedenbouw. kenmerk d.d

7 2. Doel van het plan Verleden In 1972 is het Landgoed Fraeylemaborg gekocht door de Gerrit van Houtenstichting. De sterk verwaarloosde borg werd gerestaureerd. In1977 ging de borg open voor het publiek. Het Bospark werd in onderhoud gegeven aan het Groninger Landschap. In die tijd was het versterken van natuurwaarden door niets doen de gekozen beheersvorm. Door deze keuze verdween het oorspronkelijk karakter van het Bospark steeds meer. Nationaal groeide de belangstelling voor historische tuinen, dit heeft er geresulteerd dat het bestuur van het Landgoed het beheer van het Bospark in 1992 weer in eigen hand heeft genomen met als doel de historische tuin te herstellen. Vanaf 1992 zijn aan de hand van een reconstructieplan volgende verbeteringen uitgevoerd: 1992 Paden herstel, herstel uitkijkpunten, opkronen bomen middenas, rooien sparren Baggeren van alle watergangen Herstel bestrating oprijlaan Historische tuinvazen en beelden teruggeplaatst De zuidertuin (Boomgaard teruggebracht) Terugbrengen lindes voorterrein Herstel bestrating en beplanting achter Boerderij herstel Oostelijke zichtas, element uit de Barokke periode van de tuin herstel driepunt brug herstel beschoeiing borggracht. Vanaf 2005 is een nieuw beleid op de Fraeylemaborg ingezet om het totale landgoed als cultuurhistorisch, recreatief, educatief en museaal product verder te ontwikkelen. Beperkte eigen middelen en beperkte mogelijkheden vanuit de rijkssubsidie RHHB (Regeling Herstel Historische Buitenplaatsen) nopen het Landgoed tot het aanboren van andere bronnen om het Bospark compleet in oude luister te herstellen. Zonder die extra middelen zal de uitvoering nog decennia in beslag nemen. Mensen zijn nieuwsgierig naar eigen en elkaars erfgoed. Het verhaal van ons erfgoed is echter niet voor iedereen toegankelijk. Een indrukwekkende rij boeken en verhandelingen voert hem terug naar de geschiedenis van die prachtige Groninger borg in de Woldstreek van Groningen. Maar de 14 jarige VMBO-er uit Scharmer vindt nergens een video clip die haar erfgoedkennis over Fraeylema even in een split second op peil brengt. Als musealeborg steeds opnieuw vanuit telkens andere invalshoeken het verhaal van de borg te vertellen voor een breed publiek is onze opdracht. Het verhaal van het roemrucht verleden, maar ook het verhaal achter onze kunstcollectie, waarvan de schilder Gerrit van Houten de kern vormt. Ons verhaal stopt niet in de zeventiger jaren van de vorige eeuw, toen de laatste freule de borg verliet. Fraeylema wil, daar waar mogelijk, laten zien wat het verband is tussen de geschiedenis haar kunstcollecties en het nu. Doelen: 1. Het verhaal van de Fraeylemaborg als integraal onderdeel van het verhaal van Groningen toegankelijker maken. 2. De museale capaciteit uitbreiden door de bouw van een Expositie Paviljoen. 3. De Fraeylemaborg laat het leven op de borg tot in de 20 ste eeuw zien. Daartoe wordt het merendeel der borgvertrekken permanent ingericht. Grote en kleine zaal blijven beschikbaar voor trouwen en publieksactiviteiten. 4. Toenemen van de verblijfstijd van bezoekers op het Landgoed en in Slochteren. 5. Meer prominente plek voor werkveld erfgoededucatie. 6. Balans tussen het cultuurhistorische beeld en de natuurwaarden van het Bospark. 7. Het Landgoed treedt op als motor en verbindende factor voor toeristisch ondernemend Slochteren en omgeving. kenmerk d.d

8 3. Regionaal netwerk Het vermogen om vanuit de Fraeylemaborg goede netwerken in stand te houden en uit te breiden is van groot belang, voor zowel de Fraeylemaborg als voor een vitaal platteland. Het reguliere netwerk van de Fraeylemaborg is gekoppeld aan diverse partijen en regio s, zoals: Recreatieve instellingen: Voor de vermarkting van arrangementen intensiever samenwerken met de VVV van Slochteren. Museale borgen: Intensiever samenwerken met de twee andere museale borgen, omdat we gezamenlijk een toeristisch product presenteren. De geschiedenis van de Groninger jonkers. Waarbij de Menkemaborg de situatie tot in de 18 e eeuw laat zien, Verhildersum tot in de 19 e eeuw en Fraeylema tot in de 20 e eeuw. Toeleveringsbedrijven streekproducten: De boerenmarkt van de NLTO die incidenteel op het Landgoed plaatsvindt, verheffen tot een jaarlijks terugkerend evenement. De markt uitbreiden en onderzoeken of het frequenter houden van de markt enthousiasme oplevert bij het publiek. Aan de verbreding van de landbouw dragen wij binnen dit project in beperkte mate bij. 1. Aanleg van de tuin met kleinfruit en uitbreiding van de boomgaard kunnen wij de restaurants in Slochteren in de gelegenheid stellen deze producten culinair te benutten. 2. De boerenmarkt die NLTO incidenteel organiseert op het Landgoed, jaarlijks houden. Wij willen onderzoeken of het mogelijk is de boerenmarkt elke maand te organiseren. 3. Stichting het Werkend Trekpaard. Onder, over het algemeen, grote publieke belangstelling slepen de paarden hout uit het park. Wij willen de paarden van de stichting ook in gaan zetten bij de verbouw van graan op de niervormige akkers die daar oorspronkelijk voor waren bedoeld. Het telen van graan vond plaats omdat het nut had, maar vooral omdat het goudgele gewas zo prachtig afstak tegen het groen van het park. 4. Het Overbos in eigendom verwerven zodat vervolgens in samenwerking met de Agrarische Natuurvereniging Slochteren we ook dit bos kunnen betrekken bij het Landgoed. Oorspronkelijk hoorde het Overbos bij het Landgoed, de lanen zijn nog steeds het eigendom van mevrouw Groenveld Thomassen a Thuessink van der Hoop van Slochteren. De rest van het bos is eigendom van het Groninger Landschap. Onderwijs: Het project is op een aantal manieren gekoppeld aan het onderwijs: 1. Het AOC (TerraNext) gebruikt het Landgoed als buitenlokaal. Er wordt onderwijs gegeven op locatie over de manier waarop een Groen Rijksmonument moet worden onderhouden. De leerlingen van de stroom ADFA (Advanced Dutch Flower Arrangements) richten de borg jaarlijks in op basis van het thema Kerstpracht. Deze werkstukken zijn examenopgaven. In het convenant staat dat het Landgoed onderwijs geeft aan de leerlingen van TerraNext over de cultuurhistorie. 2. Samenwerking met de recreatie- en toerisme stroom van het VMBO in Wehe den Hoorn, onderdeel van het Hogeland College. Het is de bedoeling dat er een jaarlijks terugkerend publieksproject op het Landgoed verankerd wordt in het lesaanbod van deze school. 3. Basisscholen bezoeken het Landgoed veelvuldig in het kader van de omgevingseducatie. 4. Het Aletta Jacobscollege heeft lessen over de geschiedenis van het Landgoed verankerd in het lesaanbod en leerlingen bezoeken het Landgoed jaarlijks. kenmerk d.d

9 5. Een bezoek aan het Landgoed ligt besloten in inburgeringcursussen. 6. Scouting Fraeylema heeft een onderkomen op het Landgoed en voert activiteiten uit in het park. 7. Mogelijkheid tot het verrichten van onderzoek door studenten, studieopdrachten voor de Academie voor Bouwkunst uit Groningen, stageplaats voor HBO-studenten. 9. Onderzoek door Provinciale Archeoloog van de Rijks Universiteit Groningen. kenmerk d.d

10 4. Maatregelen Om de gestelde doelen te bereiken is een groot aantal maatregelen noodzakelijk. Daarbij gaat het om investeringen in gebouwen, in museale inrichting van borg en Bospark, maar ook om versterking van samenwerkingsvormen. Nadat de Stichting Landgoed Fraeylemaborg ook het Bospark in beheer heeft genomen in de tachtiger jaren van de vorige eeuw is beetje bij beetje de verwilderde toestand van voorheen teruggedrongen. De Oostelijke zichtas werd hersteld en systematisch onderhoud van bruggen, paden en waterlopen heeft het oorspronkelijke karakter van park weer goed zichtbaar gemaakt. 1. Bospark Wat binnen in de borg gebeurt moet ook buiten zijn beslag krijgen. De zelfvoorzienende staat van de borg wordt hersteld, met tuinen, snoekenvijver en broeibakken. Maar de tuin was ook vooral een lusthof, ook dat moet duidelijker zichtbaar worden. In het tijdsbeeld wordt in beeld gebracht wie op de borg woonden (ook kinderen) en hoe zij leefden. Er worden speelattributen herplaatst, een bokkenkar met bok aangeschaft, stelten, croquet en hoepels worden beschikbaar gesteld, zodat kinderen die de borg bezoeken daarmee kunnen spelen. Investeringen in bruggen, hekken en een grot horen bij dit onderdeel van het plan. De paden met een lengte van 6 kilometer moeten grondig worden aangepakt en worden bezand. Ook dienen waterbodems en beschoeiingen te worden aangepakt. Om het uiterst kwetsbare voorterrein te ontlasten dient er een werkingang aan de Noordbroeksterweg te worden gemaakt. Via deze ingang kunnen loonwerkers het Bospark in en via deze ingang kunnen ook de materialen voor evenementen worden binnengebracht, evenals beelden als er beeldententoonstellingen zijn. 2. Borgterrein en gracht Het voorterrein en het borgterrein wordt aangekleed met diverse kuipplanten en bloemenvazen. Rondom de borg wordt weer een muurvegetatie met varens aangebracht. In de gracht worden in de hoeken de waterlelies terug gebracht. Op de plaats van het voormalige eilandje zal een eendenhuisje worden aangebracht en een nestelgelegenheid voor het ijsvogeltje, dat nog steeds voorkomt op het landgoed en vroeger broedde op het eilandje. De herinrichting van de borg brengt de vroegere grandeur terug. Een gedeelte van de kunst en het antiek welke nodig is voor de herinrichting is al verworven. Andere onderdelen moeten worden aangekocht. Dit stuk van het project voorziet onder andere in het aanbrengen van een goed klimaatbeheersingsysteem, verbetering van de verlichting en de inrichting van een kleine filmzaal. De realisatie van het Expositie Paviljoen wordt als separaat project uitgevoerd. 3. Terrein om borgterrein De Snoekenvijver vormt de overgang van de borgtuin naar het park. De Geele Brug, met één hoge en één lage leuning, vormt daarbij een kenmerkend beeld. Voorgesteld wordt om deze brug weer te herstellen. Bij de Snoekenvijver zal door middel van een visplek worden aangegeven dat men de snoek uit de vijver veelvuldig voor consumptie gebruikte. De schuine zichtas kan vanaf een te plaatsen bankje worden ervaren. Het opmerkelijke voormalig graanveld wordt gemarkeerd door de routetegel. Voorgesteld wordt om de broeierij weer de oorspronkelijke vorm te geven en een pad aan te leggen over het tracé van de voormalige gracht. Eventueel kan door middel van een sloot de overgang naar de uitbreiding van het park worden aangegeven. De muur (102 op de kaart van Van Hulten) is vermoedelijk gebruikt voor hop en/of druiven. Over het pad van de Engelse tuin kan het eenvoudige prieel met rozen worden geplaatst. Het vervangen van de paden bedekt met steenslag door paden met originele Groninger waaltjes zal een prachtige verbetering zijn. In de Engelse tuin wordt een aantal zitplekken gecreëerd. Tevens is daar een mogelijkheid voor picknicken en/of spelletjes die in het Koetshuis kunnen worden verkregen. Enkele perken rondom de vijver vormen de bloementuin. kenmerk d.d

11 Naar idee van oude ontwerpen wordt een aantal kinderspeelplekken gerealiseerd. De rododendrons worden verplaatst naar de randen van de heestergroepen. De paden op het terrein vóór de Snoekenvijver en achter de borg krijgen hun oorspronkelijk tracé terug. De schuine zichtas is zichtbaar vanaf het gazon. Het pad langs de boomgaard wordt door middel van een beukenhaag begeleid langs de boomgaard. 4. Het voormalige Appelhof Aan de noordzijde van het park, is het voormalige Appelhof gelegen. Binnen het schaduwrijke karakter van het voormalige Appelhof is ervoor gekozen om de huidige haag te handhaven. Er zal een notenboom worden aangeplant. In deze tuin wordt een aantal luie banken geplaatst zodat men er kan lezen of in stilte kan genieten van de vogels. De nieuwe Appelhof bij het ooievaarsnest wordt omgeven door een haag en vormt een belangrijke toevoeging op het terrein, mede doordat deze vanuit de borg in het voorjaar ervaren kan worden. Tevens zal de oorspronkelijke Koelaan verder worden doorgetrokken en de wring worden herplaatst. Voor het palenhok wordt gezocht naar een nieuwe locatie. In plaats van het palenhok worden er hokken voor pluimvee en een stal voor de bok en de ezel gerealiseerd. De bokkenwagen kan evenals de ezelwagen vanaf hier een rondje om het terrein rijden. Bij de duiventil aan de achterzijde van de schuur kunnen rijtuigen, zadels, de ezelwagen en een boerenwagen worden opgesteld. Naast de bok komt ook de ezel weer terug op het Landgoed, een tweede Pim, want dat was de naam van de ezel van de laatste bewoonster van de borg. De ezel zal een stal krijgen in de werkschuur. Er wordt gezocht naar samenwerking met een lokstation voor ooievaars, zodat de biotoop voor de herintroductie van de ooievaar op het Landgoed geschikt gemaakt kan worden. De twee tuinen aan weerszijden van de oprijlaan zijn nutstuinen geweest. Aan de straatzijde hebben kersenbomen gestaan. Het andere deel kan in gebruik zijn geweest voor kleinfruit (aardbei, bessen). Rondom deze tuin heeft eenzelfde beukenhaag (met golf) gestaan als nu rondom het parkeergedeelte staat. Nabij de entree is het voormalige zomerhuis (nr 93 op de kaart van Van Hulten) aangegeven. Deze bevindt zich half hangend boven de gracht en heeft, zoals in het verleden, in het verlengde van de laan gestaan. Op deze plek zou een element kunnen worden geplaatst welke herinnert aan het tuinhuis. (Dit onderdeel van het plan wordt nog niet gerealiseerd, in afwachting van de herbouw van het tuinhuis, om dat te kunnen doen is er echter nog uitgebreid onderzoek nodig). 5. Ingang Noordbroeksterweg Om het uiterst kwetsbare voorterrein te ontlasten dient er een werkingang aan de Noordbroeksterweg te worden gemaakt. Via deze ingang kunnen loonwerkers het Bospark in en via deze ingang kunnen ook de materialen voor evenementen worden binnengebracht, evenals beelden als beeldententoonstellingen zijn. 6. Waterhuishouding Als gevolg van verlaging van het waterpeil voor de landbouwgebieden van 1.50 NAP in 1935 naar 2.35 NAP in 1991 werd aangenomen dat verdroging optrad op het Landgoed de Fraeylemaborg. Voorgesteld werd om het gebiedseigen water zoveel mogelijk vast te houden in natte periodes en in droge periodes de inlaatmogelijkheden vanuit het Slochterdiep te vergroten. Daartoe zijn er 2 houten stuwen aangebracht in de oostelijke sloot ter hoogte van de z.g. hoge berg en een 8 tal afsluiters als inlaat of afsluiter van een aantal vijvers. Ook zijn de vijvers, grachten, en sloten uitgebaggerd door baggerkranen. Na het realiseren van de bovengenoemde projecten lagen de vijverpartijen er weer prachtig bij. Het inlaten van water en het door laten stromen van diverse waterpartijen was zeer praktisch geworden. In de loop van de jaren blijkt echter dat het kunstmatig reguleren van de waterhuishouding grote gevolgen heeft voor het bomenbestand. kenmerk d.d

12 Sinds 1994 zagen we dat de bomen bij bosjes afstierven in de lager gelegen gebieden. Het uitgerekende te bereiken peil is zeer schadelijk voor de wortels van diverse boom- soorten. Sterfte van eik en beuk is geconstateerd in de vooral lager gelegen gebieden. Een deel van de Noordbroeksterweg begon als het ware te drijven doordat veenlagen/gaten het water begonnen te absorberen. Helaas is de nuchtere wetenschap dat de onderlaag bestaat uit een ondoorlatende potklei uit het oog verloren. Het regenwater zakt dan ook niet zomaar weg en alleen door verdamping van het regenwater in lange drogere periodes komen bomen misschien water te kort. Het is decennia lang de gewoonte geweest om de sloten te schonen in deze droge periodes. De in de westwal geplaatste damwand blijkt zinloos te zijn omdat de wortelstructuur en de van nature aanwezige grondsoorten gewoon water doorlaten. Het hoofd interne dienst Gerard de Haan heeft deze situatie besproken met de toenmalige voorzitter de heer Eelke de Jong. Besloten werd in te grijpen. De volgende maatregelen werden getroffen: De achterste stuw in het park nabij de berg is voorzien van een gat waardoor het peil in de sloten en grachten met circa 20 cm zakte. Als extra aanpassing is er in 2006 een oude overstort geplaatst aan de westzijde van de borggracht. Dit omdat alleen de watergang naar de achterzijde van het park niet voldoende capaciteit heeft voor het aflaten van het water. Het water stroomt nu via de vijver in de Engelse tuin(goudvissen vijver) naar de buitensloten en een gedeelte van het water gaat naar achter en dan naar de buitensloot aan de Noordbroeksterweg. Wij constateren dat we sinds het nemen van die maatregel stortbuien kunnen verwerken. In de praktijk proberen we in de zomer en winter het peil in de grachten op één niveau te houden. Dit betekent dat we in de zomer continue water in laten vanuit het Slochterdiep. Alleen tijdens natte periodes gaat de afsluiter van de aanvoer dicht. De waterkwaliteit van het Slochterdiep is vanaf 2007 belangrijk verbeterd omdat de waterzuiveringsinstallatie die achter het Overbos ligt is gesloten. 7. Werkschuur Voor de bouw van de werkschuur die is ontworpen door architect Van der Veen zijn de vergunningen binnen. De werkschuur is gepland op de voormalige schaapsweide bij het kunstdepot (het voormalige mattenhok). De werkschuur hebben we nodig omdat de oranjerie momenteel als dusdanig functioneert en dat is een volstrekt onwenselijke situatie. Er is dringend behoefte aan een werkschuur waar gereedschappen en de tractor kunnen worden gestald. Ook dienen de kassen te worden hersteld en zullen er dierverblijven moeten komen voor de zelfvoorzienende borg. 8. Oranjerie De oranjerie wordt hersteld en voor educatieve doeleinden ingezet (Archeologisch Informatie Punt). In het informatiecentrum wordt de geschiedenis van de oranjerie, de tuin en de oranjerieplanten verteld. In de oranjerie moet fors worden geïnvesteerd. Het RACM spant zich momenteel (eind 2007) in om de Oranjerie en de broeibakken toch op de Rijksmonumentenlijst geplaatst te krijgen. 9. Hekwerken Het hekwerk van de hoofdentree wordt voorzien van een automatisch openingssysteem. 10. Geele Brug De Snoekenvijver vormt de overgang van de borgtuin naar het park. De Geele Brug, met één hoge en één lage leuning, vormt daarbij een kenmerkend beeld en als visbrug ontworpen. Voorgesteld wordt om deze brug weer te herstellen. Bij de Snoekenvijver zal door middel van een visplek worden aangegeven dat men de snoek uit de vijver veelvuldig voor consumptie gebruikte. De schuine zichtas kan vanaf dit punt worden ervaren. kenmerk d.d

13 11. Voorlichting / educatie De Fraeylemaborg is een en al erfgoededucatie. Het permanente erfgoedpad (Sprokkelpad) moet worden uitgebreid. Het pad is geschikt voor alle jaargetijden en voor kinderen van 4 tot en met 14 jaar. Rondje Fraeylemaborg Het rondje Fraeylemaborg begint op het parkeerterrein waar door middel van infopanelen de route wordt aangegeven. In het koetshuis en in de borg wordt uitleg gegeven omtrent het park en zijn bewoners. Er kan een gidsje en een entreebewijs worden gekocht. In de borg kan een audioguide worden gehuurd. Op afspraak kunnen rondleidingen door een gids worden geboekt. Vervolgens zijn in de Engelse tuin diverse zitplekken met spelmogelijkheden. Via de bestaande fruithof gaat de route verder over de Geele Brug langs de Snoekenvijver naar de voormalige appelhof waar nu een ovaalvormige haag staat. Via de brug kan men de borg bereiken en bezichtigen. Tijdens speciale gelegenheden kan men de borg bereiken met een bootje. De route gaat via het achtererf naar de duiventil, waarna men bij de nieuwe appelhof met het ooievaarsnest komt. Tevens scharrelt er kleinvee zoals kippen en hoenders. Via de voormalige schaapskooi (scoutinggebouw) eindigt de route in de kersentuin met kleinfruit. Boven de snoekenvijver sluit het rondje aan op de wandelroute door het complete Bospark tot aan Flora (het achterste beeld in de zichtas). Het rondje Fraeylemaborg wordt gemarkeerd door een routetegel. Op deze tegel is de richting van de route aangegeven en er wordt door middel van een nummer verwezen naar het routegidsje. Een symbool geeft de gebruiksfunctie aan. Zo zijn er acht thema s ontstaan, gekoppeld aan de gebruiksfuncties op de Fraeylemaborg; vis, vlees, gevogelte, fruit, groente, bessen, graan, zuivel en bloemen. De gevarieerde nutstuinen laten zien dat men zichzelf kon bedruipen op het landgoed. kenmerk d.d

14 5. Meerwaarde t.o.v. huidige situatie De restauratie van het Bospark levert op tal van fronten meerwaarde op: 1 Het plan voor de borgtuin en het parkbos zal als effect hebben dat tuin en huis zich tot elkaar verhouden zoals dat oorspronkelijk de bedoeling is geweest. Voor de bezoeker is het alsof hij/zij te gast is bij de laatste bewoners. Het heeft als effect dat de aantrekkelijkheid toeneemt waardoor het toerisme zal groeien. Er worden bezoekers per jaar meer in het park verwacht. 2 Verbetering van de natuurwaarden. De natuurwaarden van het landgoed zijn hoog. Het natuurwaarden onderzoek vermeldt een grote soortenrijkdom (8) aan vleermuizen met relatief hoge aantallen per soort. Er zijn 170 hogere plantensoorten waaronder de bedreigde daslook, gele anemoon, holwortel, wilde kievitsbloem en lenteklokje. De voorgestane ingrepen zullen een verder diversificatie van de natuurwaarden opleveren. 3 Als leerproject is de tuin een zo bijzonder object. AOC Terra heeft besloten haar buitenlessen voor een belangrijk deel te laten plaatsvinden op het landgoed. Daartoe zijn wij een convenant aangegaan voor de jaren 2007 tot en met Het verhaal van het landgoed wordt sterker. Door de restauratie openbaart de tuin haar cultuurhistorische verhaal als het ware woordeloos. Het Bospark wordt minder ondoordringbaar. Vooral zomers wordt de bezoeker die het gebied niet kent geconfronteerd met een groene muur. Achter die muur liggen tal van bijzonderheden verscholen, een heuse berg, een rivier, beelden, bankjes, vijvers. Alleen de echte doorzetter zal dit alles ontdekken aan de hand van beschrijvingen die in de borg worden uitgedeeld of na bestudering van het infobord op de parkeerplaats. Na restauratie wandelt de bezoeker veel meer op zicht van het ene interessante punt na het andere. De educatieve waarde van het landgoed neemt toe. De authenticiteit en beleving van het totale landschap neemt toe. Het contrast tussen het bospark en het weidse landschap wordt explicieter. Zo is het ook bedoeld, tuin en park zijn ontworpen als een kunstwerk dat ontroerd en verrast. 5 Het Bospark wordt veel beter toegankelijk voor mensen die slecht ter been zijn of die afhankelijk zijn van wielen. Rolstoelgebruikers, mensen met rollator, kinderen in een wandelwagen. Een belangrijk onderdeel van het project is namelijk de verbetering van de paden. kenmerk d.d

15 6. Effecten en resultaten voor de borg De Fraeylemaborg ligt in een gebied waar de komende decennia veel veranderingen optreden. De bouw van Meerstad, de Blauwe Stad en de ontwikkelingen binnen de Regio Visie zorgen ervoor dat het Landgoed aan de rand van een stadsgewest komt te liggen. Voor dit gewest vervult de Fraeylemaborg haar functie als historisch anker en als belangrijk toeristisch recreatieve attractie. Ruimtelijke identiteit Dit toekomstplan beoogt de ruimtelijke identiteit van het Landgoed te versterken. De kilometers lange zichtassen, zowel de noordelijke (Overbos) als zuidelijke en oostelijke (Bospark) vormen een historisch dictaat. Versterking van de landschappelijke en ecologische kwaliteiten vormen een belangrijk onderdeel van dit plan. De koelies die het Landgoed in het landschap vormt wordt versterkt door zorg te dragen voor hoog opgaande bomen op de grens van het akkerland en het Landgoed. het Bospark komt er weer net zo uit te zien als in Geïnspireerd op het ontwerp van Blum. Het Landgoed was toen praktisch zelfvoorzienend. Groentetuinen, snoekenvijvers, vijgenbomen et cetera, ze komen terug. Het ecologisch beheer zoals ingezet in 1993, is volgens de inventarisatie van 2004 zeer succesvol geweest. Dit beheer heeft zeer veel vleermuizen en stinzenplanten opgeleverd en wordt voortgezet. Voorzieningen bundelen/ koppelen De Fraeylemaborg is veel meer dan een museale borg. Muziek, toneel, padvinderij, milieu educatie, museaal collectie beheer, plattelandsontwikkeling, vrijwilligerswerk, reïntegratie van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt, het wordt allemaal op het Landgoed georganiseerd en aan elkaar gekoppeld. Het Landgoed is een spin in het web. De uitvoering van dit plan beoogt onder andere verdere versterking van dit web. Erfgoed educatie, voor basisscholen en het voortgezet onderwijs krijgt een prominentere plaats. Het theater- en concert programma zal worden uitgebreid, omdat het Expositie Paviljoen zo wordt ontworpen dat het ook voor andere doeleinden dan de beeldende kunsten kan worden gebruikt. Fraeylema zal samen met toeristische ondernemers arrangementen organiseren en met andere partners het Energy Landart project. Jeugd De dorpsjeugd zal samen met scouting worden betrokken bij het onderhoud van het Bospark. En met TerraNext (AOC Terra) is het Landgoed een convenant aangegaan, waarin geregeld is dat TerraNext praktijklessen laat plaatsvinden op het Landgoed. Het vrijwilligerscorps zal worden uitgebreid van 83 naar 120 mensen. Slochteren Schakelgemeente In de regiovisie wordt Slochteren een functie toegedeeld als schakelgemeente tussen stad en platteland. Een bezoekersaantal van vormt een belangrijke schakel in de keten. De bezoekers aan het Landgoed komen uit de hele regio en ook van ver daar buiten. De borg ligt dicht bij de stad. Door versterking van de recreatieve functie zullen meer stadsmensen naar Fraeylema komen. De verblijfstijd van de toeristen/recreanten zal worden verlengd en de besteding per bezoeker zal stijgen. Dit plan past in het streven een aantrekkelijk recreatief landschap aan te leggen. Het tentoonstelling- en theateraanbod versterkt de leefbaarheid. De verbetering van de wandelroutes zorgt voor meer recreatief gebruik en leefbaarheid in het dorp. Versterken recreatieve functie Doel van het totale project is de versterking van de recreatieve functie. Waarbij de USP ook altijd interessant en leuk voor kinderen is. kenmerk d.d

16 Historie voor publiek zichtbaar maken Het omvangrijke archief van de Fraeylemaborg verdient gedegen onderzoek, zodat het verhaal van Groningen completer wordt. We willen voortvloeiend uit het onderzoek een nieuw boek uitgeven. De opzet van een living history project en het vastleggen doormiddel van interviews van verhalen over de Fraeylemaborg die leven onder de bevolking horen ook bij dit onderdeel. Versterken kleinschalige economie Het project voorziet tevens in de opening van een Landgoedwinkel waar onder andere regionale producten worden verkocht. Bij de realisatie van het project, maar ook bij de organisatie van tentoonstellingen, educatieve programma s, de productie van de living history film zullen lokale ondernemingen uitdrukkelijk worden uitgenodigd offertes uit te brengen. Recreatie en toerisme - kansen benutten - duurzaam - innovatief nieuwe vormen van recreatie - gebiedsgericht gebruik van potenties Netwerk - versterken - wat levert het op plattelandseconomie - wat levert het de regio op - wat levert het de borg op - wat levert het de partners op nu p.j p.j. Nieuwe samenwerkingsverbanden De Fraeylemaborg wil een sterke partner in het toeristisch recreatief netwerk zijn. Daarom wil zij ook het initiatief nemen voor projecten die voor een groot deel buiten het Landgoed liggen. Landart Energy Valley is een aansprekend kunstproject in het Regiovisie gebied. We beogen Land-art, podiumkunsten en een toeristische route langs gaswinninglocaties te combineren tot een spetterende manifestatie. Natuurlijk willen we samenwerken met Energy Valley, het project waarbij publieke en private partijen hun handen ineen hebben geslagen om de energieactiviteiten in Noord-Nederland uit te laten groeien tot een cluster van nationale en internationale betekenis. Doel daarvan is de economie en werkgelegenheid van Noord-Nederland te versterken door de energieactiviteiten optimaal te benutten. Aan dit project is nog niet gewerkt. In de geest van Landart Energy Valley heeft het Landgoed actief geparticipeerd in de manifestatie Slochteren Geeft Gas die werd gehouden in de eerste week van september kenmerk d.d

17 7. Planning en strategie De werving van fondsen voor dit plan is gestart nadat alle opmerkingen van bestuurders en vrijwilligers, daar waar mogelijk, in het plan zijn verwerkt. Doormiddel van brainstormsessies inventariseerden we wat er leeft. Via die interactieve bijeenkomsten hebben we alle mogelijke kennis en ideeën benut om het plan zo goed mogelijk te maken. In maart 2007 organiseerden we samen met de academie van Bouwkunst de tentoonstelling Bouwkunst op Fraeylema. Deze tentoonstelling leverde tientallen inzichten op die bijdragen aan gedegen besluitvorming. Interactieve planvorming Er zijn brainstormsessies en overleggen geweest met: - De vrijwillige medewerkers op de borg. - De medewerkers van de borg. - Het bestuur van de vereniging vrienden van het Landgoed Fraeylemaborg. - Het bestuur van de stichting activiteitencommissie Fraeylemaborg. - Het bestuur van de Van Diepen Stichting. - Het bestuur van de Van der Wijck de Kempenaar Stichting. - Het bestuur van de Gerrit van Houten en de van Houten Stichting. - Studenten en leraren van de Academie van Bouwkunst. - Afgevaardigden van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten. - Het gemeentebestuur van Slochteren. - Het bestuur van Scouting Fraeylema. Voorlichting Op het moment dat het plan vaste vorm heeft gekregen houden wij voorlichtingsbijeenkomsten met bovengenoemde stakeholders, verder zullen wij voorlichtingsbijeenkomsten houden voor: - Dorpsbelangen Slochteren - De gemeenteraad van Slochteren - De culturele raad van Slochteren - De toeristische ondernemers verenigd in TOOS - De museumdirecteuren in Groningen - De statenleden en ambtenaren van de commissie Welzijn en cultuur Internet Bovengenoemde voorlichting zal worden ondersteund met publicaties op internet. Media De media zullen we benaderen over het Toekomstplan op het moment de we zekerheid hebben over de financiering. Worden we voor die tijd actief door de pers benaderd dan geven we altijd een stand van zaken weer. Publieksfolder Zodra er zekerheid is over de financiering zullen wij een publieksfolder uitbrengen waarin het plan bondig uiteen wordt gezet. Audiovisuele middelen Om de spannende verhalen over de Fraeylemaborg en de cultuurhistorische informatie goed over te kunnen brengen op onze bezoekers willen we in het kader van dit plan de voorlichtingsmiddelen uitbreiden. Daarbij willen we inspelen op de behoefte van de verschillende doelgroepen. De zondagse wandelaar heeft mogelijk genoeg aan de routetegel, de kleuter is blij met een kleurboek, de internetbezoeker wil informatie en plaatjes die razendsnel laden. De tuinliefhebber is blij met de tuingids en de cultuurtoerist huurt de audiofoon (Audioguide), die in drie talen informatie verschaft, Nederlands, Duits en Engels. Kosten voor de uitbreiding van de website voeren we in dit plan niet op. Het is regulier werk voor ons. kenmerk d.d

18 Borgenbus In het kader van dit project willen wij de samenwerking met de twee andere museale borgen, Verhildersum en de Menkemaborg versterken door concreet te werken aan de totstandkoming van de Borgenbus. Een bus die in het groene seizoen dagelijks vanaf de stad Groningen een toeristische route rijdt naar de drie borgen. Op de bus moeten de drie borgen zijn afgebeeld en ook de tekst Borgenbus moet schreeuwerig groot aanwezig zijn. Om dit project te kunnen realiseren zullen wij verschillende partners bijeen brengen. Naast de drie borgen zijn dat touringcarbedrijf(ven), de VVV, Marketing Groningen, rondvaartbedrijven en ten behoeve van de kennisoverdracht een bedrijf dat bijvoorbeeld in Amsterdam of Berlijn ervaring heeft met de organisatie van dagelijkse sightseeing tours. Resultaat van onze inspanningen moet zijn dat er een haalbaarheidsplan ligt en een begroting. Een mogelijk resultaat kan ook zijn dat de markt het idee oppakt en uitvoert en dat er geen verder bemoeienis nodig is van overheden of instellingen. Arrangementen Wij willen samen met de Historische scheepswerf in Sappemeer, het museaal centrum aldaar en Archeologisch museum Hartenhof in Slochteren en de Geertsemaheerd in Slochteren arrangementen opzetten. Multimedia presentatie Wij willen een multimedia presentatie maken waarin Borgheer Henric Piccardt vertelt hoe de borg zich vanaf de 12 e eeuw tot het heden heeft ontwikkeld. In deze presentatie zal ook het resultaat van de restauratie van tuin en park zichtbaar worden gemaakt. Deze multimedia presentatie gebruiken we tijdens de voorbereiding en uitvoering van het project als voorlichtingsinstrument. Nadat het project gereed is zal de presentatie permanent worden getoond in een filmzaaltje. Sprokkelpad In 2006 ontwierpen wij het Sprokkelpad. Dit is een cultuur-milieu-educatieve route voor kinderen tot 12 jaar. Het Sprokkelpad is een succes. Wij willen het Sprokkelpad uitbreiden. Deze uitbreiding zal geschikt zijn voor de jeugd tot zestien jaar en daarmee ook heelveel volwassenen aanspreken. Loopt Sprokkelpad 1 rond de borg. Sprokkelpad 2 zal achterin het park worden gesitueerd. Lezingen en voorlichtingsavonden Wij zullen voorlichtingsavonden houden over het project voor de alle stakeholders, waaronder de inwoners van Slochteren. Daarnaast zullen wij een lezing ontwikkelen over het project. Adverteren Om de vruchten te kunnen plukken van de investeringen in het park moeten wij het Landgoed landelijk op de kaart zetten. Free publicity zal daarbij een belangrijk middel zijn, maar wij moeten ook landelijk adverteren. kenmerk d.d

19 8. Financiën [spreadsheet] kenmerk d.d