Dat is in grove trekken het beeld. Het eenzijdige, zwartgekleurde vooroordeel.

Transcriptie

1 INLEIDING Zoek het dichtbij De langdurige zorg in Nederland staat onder druk. In kranten en tv-programma s wordt graag uitgeweid over de tegenvallende kwaliteit in bijvoorbeeld verpleeghuizen. De wildste verhalen doen er de ronde. Alsof alle ouderen verplicht zijn een luier te dragen of juist niet, zodat ze doorlopend incontinent zijn. Alsof elke jongere met een verstandelijke beperking aan de muur geketend wordt. Dat is in grove trekken het beeld. Het eenzijdige, zwartgekleurde vooroordeel. Dit beeld is kwetsend. Niet alleen voor de betrokkenen zelf, de cliënten die hulp nodig hebben. Maar ook voor de mensen die in de langdurige zorg werken. Karikatuur Talloze zorgprofessionals herkennen zich niet in de karikatuur die door buitenstaanders wordt geschetst. Zij zijn het negatieve imago beu. Hun werk doet ertoe, zeggen zij. Juist zij, de medewerkers, willen ook in de toekomst zorg voor kwetsbare mensen garanderen. Want dat is waar zij voor staan. Intussen lopen de kosten voor de langdurige zorg op. Daarover verschijnt er het ene na het andere rapport. Meestal is de teneur dat alles minder moet. En iedereen die dat kan, mag meer betalen. De uitgaven moeten immers worden afgeremd. Minder bekend is dat zorgondernemers, bestuurders, politici en ambtenaren van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) telkens nieuwe plannen bedenken om de kwaliteit van zorg te verbeteren. Zij zijn druk bezig de voorwaarden aan te scherpen waaronder goede zorg wordt verleend al gaat dat langzaam en dringen de resultaten van hun inspanningen amper door tot de media. inleiding 5

2 Zinnig en zuinig Bezie de langdurige zorg eens met andere ogen, en ontdek het volgende. Wie open staat voor verandering, is niet slechts zinnig bezig maar ook zuinig. Wie de kwaliteit van zorg verbetert, kan dus geld besparen. Dat is alvast les één. Opmerkelijke voorlopers als Buurtzorg Nederland geven de langdurige zorg opnieuw een menselijk gezicht. Dat gebeurt door de wijkverpleegkundige de sleutelrol terug te geven die haar toekomt. Ook de vroege volgers zien dit in. Langzamerhand komen deze zorginstellingen in beweging. Zij bestuderen en kopiëren het model van Buurtzorg. En dat is wat de overheid graag ziet gebeuren. De feiten. Steeds meer mensen maken gebruik van de langdurige zorg, ook wel de care genoemd. Meer dan een half miljoen van de 16,5 miljoen inwoners vallen terug op deze zorg. Zij worden betaald uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, de AWBZ. In 2013 gaat er zo n 24 miljard euro in de AWBZ om. Dat geld wordt besteed aan chronisch zieken, mensen met een handicap, aan ouderen, psychiatrische patiënten, aan de thuiszorg, aan verzorgings- en verpleeghuizen. Veel te kiezen hebben deze mensen, pardon, cliënten niet. Ze zijn kwetsbaar, onthand en afhankelijk geraakt van anderen. Vaak weten zij niet eens hoe goed of slecht de instelling is waar ze verblijven. Over de drempel Intussen wordt er steeds kritischer gekeken naar de geleverde prestaties. Eens per jaar drukt de Volkskrant een vergelijkend onderzoek af naar alle instellingen in de langdurige zorg. Ook op de website kiesbeter.nl staan rapportcijfers en kwaliteitscijfers. Iedereen kan deze site bestuderen; hij wordt gemaakt door medewerkers van het ministerie van VWS. Prima initiatieven. Prikkels die zorginstellingen aansporen beter hun best te doen. Maar wie echt wil weten hoe het eraan toegaat in de langdurige zorg, moet over een drempel heen willen stappen. Zo moeilijk is dat niet. Iedereen die denkt ooit van de care gebruik te moeten maken, kan nu al een kijkje nemen in een instelling om de hoek, of zich laten voorlichten over de thuiszorg. Liefst voor het zover is en in begeleiding van een vertrouwd persoon. Kijk, ruik en durf te vragen. Dan wordt snel duidelijk of de kamers groot genoeg zijn en de medewerkers attent, of het eten lekker is, de sfeer prettig, en of er voldoende veiligheid wordt geboden. Op het ministerie van VWS in den Haag werken mensen die horen te weten hoe het eraan toe gaat in de zorg. Zij kennen de belangrijkste verschillen tussen het ene en het andere project dat wordt bedacht om de zorg beter en betaalbaar te maken. Zij weten wat werkt, en wat niet. inleiding 6

3 Perspectief Mede om die reden wordt er nauw samengewerkt met aparte instanties, zoals met Vilans, het kennisinstituut voor de langdurige zorg. Drie jaar geleden begonnen medewerkers van Vilans in opdracht van VWS aan een uitdagend stimuleringsprogramma. Het heette eerst, op zijn Amerikaans, Yes, we Care!. Maar algauw werd het omgedoopt in het Nederlandse In voor zorg!. Dat klinkt al stukken beter. Dit programma biedt perspectief. Het is erop gericht zowel de cliënt als de professional meer ruimte te geven. Dat komt neer op een systeemverandering. Anders denken. Ander gedrag. Minder bureaucratie, minder management. Goed werkgeverschap. Minder ziekteverzuim. Meer kwaliteit tegen lagere kosten. Dit zijn een paar doelen van In voor zorg!. Bestaande kennis wordt gedeeld; ruim 400 van de 2200 instellingen in de langdurige zorg doen er al aan mee. Zij voelen zich uitgedaagd om met hun medewerkers oplossingen te vinden voor herkenbare problemen. Oplossingen waar ook anderen iets aan hebben. Opdat er waarde wordt toegevoegd aan de langdurige zorg. Iemand van vlees en bloed De overheid staat er gewoonlijk om bekend dat er vele miljarden euro s in allerlei projecten worden gestoken, zonder dat meteen duidelijk is wat daarmee gebeurt of wat het effect is. Daarom werd er bij Vilans bedacht niet de bekende zak met geld te geven, maar een mens te sturen. Iemand van vlees en bloed. Een slimme externe adviseur die kan motiveren en nauw betrokken is bij de veranderingen in de instelling die meedoet. Dit boekje vraagt aandacht voor een aantal concrete resultaten van In voor zorg! Het gaat om de eerste tranches, dus de eerste groepen instellingen die tegelijk met In voor zorg! zijn begonnen. Hun projecten zijn inmiddels afgerond. inleiding 7

4 In deze publicatie wordt nader ingegaan op enkele opvallende veranderingen die zich de afgelopen twee jaar, verspreid door Nederland, in vijf afzonderlijke zorginstellingen hebben voltrokken. Deze instellingen zijn representatief voor de langdurige zorg. Zij symboliseren de omslag in denken, een omslag die zich stap voor stap ook elders voltrekt. Vertrouwen neemt toe Deze vijf instellingen staan voor samenwerking en voor de bereidheid van elkaar te leren. In alle gevallen krijgt de cliënt er meer te zeggen. En het vertrouwen van het personeel op de werkvloer neemt toe. Daarmee wordt zowel de sector als de samenleving een spiegel voorgehouden. Vijf voorbeelden. Vijf veranderingen. Bij Vivantes in Sittard en Geleen weten ze veel beter dan voorheen wat ieder personeelslid doet. De resultaten worden volgens een vaste methode gemeten (Lean Six Sigma). Dat heeft geleid tot een fundamenteel andere kijk op het werk. Resultaat? Bij de overdracht van de werkzaamheden kan elke dag drie tot vier uur worden ingelopen. Toch is er meer ruimte gekomen voor elke afzonderlijke cliënt. Vroeger zaten de mensen vaak alleen op hun eigen kamer als er iets werd georganiseerd, zegt een verpleegkundige die zorgcoach werd. Nu komen ze eerder naar beneden. Duidelijke criteria Duidelijke criteria bieden tegenwoordig houvast bij de Twentse Zorgcentra in Enschede. Dankzij In voor zorg! worden mensen met een verstandelijke beperking er sneller aan een woning geholpen. Daardoor staan zij eerder op eigen benen. Ruiterlijk geven de medewerkers toe dat het zonder hulp van buitenaf niet was gelukt om efficiënter en voortvarender te werken. Bovendien durven zij nu zelf opener te praten over hun eigen gevoelens. Goede zorg draait om de relatie van mensen. Dus combineert Interzorg in Assen de harde en de zachte kant, hoofd en hart, bedrijfsvoering en bezieling. Medewerkers nemen initiatief, ze luisteren en ze stellen vragen. Wij houden veel meer rekening met de wensen van de cliënten en hun familie, vertelt een verzorgende. Wil iemand de eigen huisarts houden, of die in het dorp nemen? Wanneer moet de warme maaltijd komen? Wil de cliënt s ochtends of liever s avonds onder de douche? inleiding 8

5 Ook aan de professionals is gedacht. Zonder managers of groepsleiders erbij praten zij tijdens aparte bijeenkomsten met elkaar over wat hen bezighoudt. Tijd voor Onszelf heten deze sessies. Daar kunnen zij hun ei kwijt. Ze krijgen er een andere kijk door. Dat is leerzaam, want zo wordt de zorg vanzelf maatwerk. Volwaardige burgers Wij helpen dak- en thuislozen opnieuw volwaardige burgers te worden voor zover ze dat kunnen. Samen met hen proberen wij eruit te halen wat erin zit, heet het bij Novadic-Kentron en SMO Breda. Sneller hulp verlenen aan verslaafden en dak- en thuislozen, ketens smeden, dat is wat ze daar willen. Door mee te doen met In voor zorg! is veel eerder bereikt wat de leiding zich ten doel had gesteld. Wie in het verleden opkrabbelde, zegt een bestuurder, maakte terugvalmomenten mee, die mede door ons bleken te zijn veroorzaakt. Dat is een vernietiging van menselijk en financieel kapitaal. Beide organisaties hebben hun werkwijzen gestroomlijnd en de benodigde formulieren aan elkaar aangepast. Ze weten wat er moet gebeuren om het herstelproces zo te organiseren dat de individuele cliënt op maat wordt geholpen. Dat is meerwaarde. Wijkverpleegkundige Ook Omring Hoorn laat zien hoe het kan. Het hele bedrijf heeft de werkwijze aangepast. De wijkverpleegkundige is teruggekeerd. Kleinere teams organiseren zichzelf en iedereen heeft meer verantwoordelijkheid. Wij gaan uit van wat de cliënt wil: eigen regie. Zodat die langer zelfstandig kan blijven wonen, legt een coördinerend verpleegkundige uit. We zetten de zorg met elkaar neer. Want iedereen heeft elkaar nodig. Iedereen wilde graag meedoen. Uiteindelijk kregen alle teams hun eigen begeleider. De bestuurder: Er ontstond algauw een positieve flow. Dat is het unieke van zo n project: het krijgt zijn eigen dynamiek. De verpleegkundige: Ik weet het, ik kom van de vloer. Zo zijn er meer verhalen te vertellen over de langdurige zorg. Verhalen over zorg dichtbij, over aandacht en respect voor individualiteit. Verhalen waar je als burger, als cliënt en als zorgverlener blij van kunt worden. inleiding 9

6 Resultaten In voor zorg! begon drie jaar geleden. De eerste resultaten zijn nog bescheiden, ze zijn in elk geval hoopvol en ze zijn richtingwijzend. Toch is er nog enorm veel te doen. Ook de achterblijvers, de instellingen die nog niet hebben meegedaan aan In voor zorg!, dienen de eigen kracht van hun cliënten te versterken en sociale verbanden te stimuleren. Dat is de uitdaging. Het is zeer wenselijk als er op de ingeslagen weg wordt doorgegaan. Want dan wordt de oogst alleen maar groter. Dat is in het belang van iedereen die ooit cliënt wordt en gebruik moet maken van de langdurige zorg. Soms duurt het jaren voor die andere kijk, de andere werkwijze en de zorgvuldige benadering van cliënten overal is doorgevoerd. Het kost nog meer tijd voor die andere benadering daadwerkelijk beklijft. Maar het effect liegt er hopelijk niet om: een menselijker zorg, door mensenhanden verricht. inleiding 10