Gebied Domein Nummer Ontwikkelingsdoel

Transcriptie

1 6 Bijlagen Ontwikkelingsdoelen en eindtermen ONTWIKKELINGSDOELEN BUITENGEWOON BASISONDERWIJS TYPE 1 Gebied Domein Nummer Ontwikkelingsdoel Dynamische affectieve Dynamische affectieve Dynamische affectieve Dynamische affectieve Dynamische affectieve Zelfwaardering 4 De leerling is zich bewust van zijn eigenheid als individu Zelfwaardering 6 De leerling kiest onder begeleiding werkpunten om zijn zelfontplooiing te bevorderen Zelfcontrole 15 De leerling uit zijn gevoelens op een voor hemzelf en zijn omgeving aanvaardbare wijze Sociale cognitie 21 De leerling geeft aan hoe gedachten, gevoelens of intenties van verschillende personen in een sociale situatie met elkaar samenhangen Sociale cognitie 22 De leerling kan in een niet-conflictgeladen situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens, gedachten en waarderingen uitdrukken Sociale vaardigheden en competentie Ik en de anderen: relatiewijzen 46 De leerling denkt kritisch na over bepaalde maatschappelijke toestanden Sociale vaardigheden en competentie Ik en de anderen: gespreksconventies 57 De leerling heeft respect voor uitingen van leeftijdsgenoten uit een andere cultuur Sociale vaardigheden en competentie Ik en de anderen: leven en samenwerken in groep 59 De leerling kent en begrijpt omgangsvormen, leefregels en afspraken die van belang zijn voor het samenleven in een groep Sociale vaardigheden en competentie Ik en de anderen: leven en samenwerken in groep 60 De leerling leert samenwerken met anderen

2 Gebied Domein Nummer Ontwikkelingsdoel Sociale vaardigheden en competentie Ik en de anderen: leven en samenwerken in groep 64 De leerling werkt samen met anderen, zonder onderscheid van sociale achtergrond, geslacht of etnische origine Muzische vorming Attitudes 52 De leerling betoont respect voor uitingen van leeftijdgenoten, behorend tot de eigen en de andere culturen Wereldoriëntatie Natuur Levende natuur 15 De leerling kan lichamelijke veranderingen die hij bij zichzelf en leeftijdgenoten waarneemt, herkennen als normale aspecten in de 74 De leerling beschrijft beroepen 75 De leerling rubriceert beroepen 76 De leerling ziet in dat een beroep als bezoldigde bezigheid een belangrijke plaats inneemt in het leven van een volwassene 79 De leerling illustreert dat werken en niet werken en verschillende vormen van arbeid maatschappelijk verschillend gewaardeerd worden 80 De leerling kan illustreren dat verschillende vormen van arbeid verschillend toegankelijk zijn voor mannen en vrouwen en verschillend gewaardeerd worden 94 De leerling kan er in de omgang met leeftijdgenoten op discrete wijze rekening mee houden dat niet alle kinderen in hetzelfde type gezin wonen als hij 97 De leerling herkent aspecten waarin mensen verschillen en waarin mensen gelijk zijn 99 De leerling beseft dat sommige mensen een andere levenswijze hebben dan hijzelf, in de confrontatie met beelden, informatie of mensen uit een andere cultuur

3 6 Bijlagen Gebied Domein Nummer Ontwikkelingsdoel Wereldoriëntatie Maatschappij Politieke en juridische Wereldoriëntatie Maatschappij Politieke en juridische 100 De leerling kan illustreren dat verschillende sociale en culturele groepen verschillende waarden en normen bezitten 105 De leerling illustreert met concrete voorbeelden dat mensen die samenleven, zich organiseren via regels waaraan iedereen zich moet houden 107 De leerling kan het belang illustreren van de fundamentele Rechten van de Mens en de Rechten van het Kind. Hij ziet daarbij dat rechten en plichten complementair zijn Wereldoriëntatie Tijd Historische tijd 129 De leerling kan aan de hand van een voorbeeld illustreren dat een actuele toestand, die voor kinderen herkenbaar is, en die door de geschiedenis beïnvloed werd, vroeger anders was en in de loop der tijden evolueert BUITENGEWOON SECUNDAIR ONDERWIJS OV3 Gebied Domein Nummer Ontwikkelingsdoel Burgerzin De eigen leefkring 1 De leerling weet dat iedereen rechten en plichten heeft Burgerzin De eigen leefkring 8 De leerling gaat op een verdraagzame manier om met verschillen in sekse, huidskleur, etniciteit, geaardheid, overtuiging en levensbeschouwing Burgerzin De eigen leefkring 9 De leerling heeft begrip voor verschillende gezinsvormen en gezinsculturen Burgerzin Overheidsdiensten 25 De leerling weet wat er moet en kan gebeuren bij het alleen wonen en het samenwonen Burgerzin Burgerzin Burgerzin Mensen- en kinderrechten Mensen- en kinderrechten Mensen- en kinderrechten 41 De leerling herkent schendingen van kinderen mensenrechten, vooroordelen en discriminerend optreden bij zichzelf, bij anderen en in de media 42 De leerling brengt respect op voor de kinderen mensenrechten 43 De leerling is bereid zich actief en opbouwend in te zetten voor de eigen rechten en die van anderen in overeenstemming met de principes van de mensenrechten

4 Gebied Domein Nummer Ontwikkelingsdoel Burgerzin Leren leren Leren leren Leren leren Lichamelijke opvoeding Mensen- en kinderrechten Informatieverwerking en probleemoplossing Informatieverwerking en probleemoplossing Informatieverwerking en probleemoplossing Zelfbeeld en sociaal functioneren Dynamisch-affectieve Dynamisch-affectieve Sociale vaardigheden en competentie Sociale vaardigheden en competentie Sociale vaardigheden en competentie Sociale vaardigheden en competentie Sociale vaardigheden en competentie Sociale vaardigheden en competentie Sociale vaardigheden en competentie Sociale vaardigheden en competentie 44 De leerling kent de voor hem relevante aspecten van de sociale wetgeving en het arbeidsrecht 8 De leerling verruimt zijn horizon betreffende zijn toekomst 9 De leerling hanteert zoekstrategieën om informatie te verwerven in verband met te maken keuzes 10 De leerling verwerft een overzicht over studieen beroepsmogelijkheden, rekening houdend met de eigen capaciteiten en interesses LO draagt bij tot het verwerven van een positief zelfbeeld en de verbetering van het sociaal functioneren van de jongeren. Daarom is het wenselijk ook sdoelen te selecteren uit sociaal-emotionele. De volgende aspecten moeten hierbij aan bod komen: realistisch zelfbeeld, sociale relaties 7 De leerling ziet het verband tussen zijn zelfbeeld en zijn resultaten 16 De leerling is bereid engagementen aan te gaan op het vlak van beroepskeuze, relaties, levensovertuiging en politieke opvattingen 35 De leerling komt uit voor zijn mening en eist respect op voor zijn lichamelijke en seksuele geaardheid 36 De leerling respecteert en waardeert de eigenheid van anderen 55 De leerling gaat om met vooroordelen, intimidatie en manipulatie 56 De leerling herkent het belang van afspraken, regels, gelijkwaardigheid en het maken van keuzes binnen een relatie 59 De leerling accepteert verschillen en hecht belang aan respect en zorgzaamheid binnen een relatie 63 De leerling past omgangsvormen, leefregels en afspraken toe die van belang zijn voor het samenleven in een groep 68 De leerling respecteert de leef- en omgangsgewoonten binnen verschillende gezinnen en culturen 73 De leerling herkent het belang van het behoren tot formele en informele sociale netwerken en gebruikt de voordelen ervan

5 6 Bijlagen EINDTERMEN LAGER ONDERWIJS Leergebiedgebonden eindtermen Leergebied Domein Nummer Eindterm Frans Luisteren 1.2 Met betrekking tot die communicatieve situaties waarin leerlingen redelijkerwijze kunnen terechtkomen en volgens de verworven basiswoordenschat en taalstructuur, kunnen de leerlingen hun gesprekspartner begrijpen in een kort gesprek over: henzelf, hun gezins- en leefsituatie, spelsituatie, hun voorkomen, omgangsvormen Frans Lezen 2.2 Met betrekking tot die communicatieve situaties waarin leerlingen redelijkerwijze kunnen terechtkomen en volgens de verworven basiswoordenschat en taalstructuur, kunnen de leerlingen: een tekst globaal begrijpen met behulp van visuele ondersteuning Frans Spreken 3.2 Met betrekking tot die communicatieve situaties waarin leerlingen redelijkerwijze kunnen terechtkomen en volgens de verworven basiswoordenschat en taalstructuur, kunnen de leerlingen in een kort gesprek aan een gesprekspartner vragen stellen en informatie verstrekken over: henzelf, hun gezins- en leefsituatie, omgangsvormen, een wegaanduiding Muzische vorming Muzische vorming Muzische vorming Muzische vorming Beeld 1.1 De leerlingen kunnen door middel van kunst- en beeldbeschouwing een persoonlijk waardeoordeel ontwikkelen over beelden en beeldende kunst van vroeger, van nu en van verschillende culturen Drama 3.4 De leerlingen kunnen spelvormen in een sociale en maatschappelijke context hanteren 3.5 De leerlingen kunnen ervaringen, gevoelens, ideeën, fantasieën uiten in spel Attitudes 6.5 De leerlingen kunnen respect betonen voor uitingen van leeftijdgenoten, behorend tot eigen en andere culturen Wereldoriëntatie Natuur 1.7 De leerlingen kunnen lichamelijke veranderingen die ze bij zichzelf en leeftijdgenoten waarnemen, herkennen als normale aspecten in hun Wereldoriëntatie Mens 3.5 De leerlingen tonen de bereidheid zich te oefenen in omgangswijzen met anderen waarin ze minder sterk zijn Wereldoriëntatie Mens 3.7 De leerlingen hebben aandacht voor de onuitgesproken regels die de interacties binnen een groep typeren en zijn bereid er rekening mee te houden Wereldoriëntatie Maatschappij 4.6 De leerlingen kunnen illustreren dat verschillende vormen van arbeid verschillend toegankelijk zijn voor mannen en vrouwen en verschillend gewaardeerd worden Wereldoriëntatie Maatschappij 4.8 De leerlingen kunnen illustreren dat verschillende sociale en culturele groepen verschillende waarden en normen bezitten

6 Leergebied Domein Nummer Eindterm Wereldoriëntatie Maatschappij 4.11 De leerlingen kunnen illustreren dat arbeidsmigratie en het probleem van vluchtelingen een rol hebben gespeeld bij de van onze multiculturele samenleving Wereldoriëntatie Maatschappij 4.12 De leerlingen zien in dat racisme vaak gebaseerd is op onbekendheid met en vrees voor het vreemde Wereldoriëntatie Maatschappij 4.13 De leerlingen kunnen het belang illustreren van de fundamentele Rechten van de Mens en de Rechten van het Kind. Ze zien daarbij in dat de rechten en plichten complementair zijn Wereldoriëntatie Maatschappij 4.14 De leerlingen kunnen op een eenvoudige wijze uitleggen dat verkiezingen een basiselement zijn van het democratisch functioneren van onze instellingen Wereldoriëntatie Maatschappij 4.15 De leerlingen kunnen illustreren op welke wijze internationale organisaties ernaar streven om het welzijn en/of de vrede in de wereld te bevorderen Leergebiedoverschrijdende eindtermen Leergebied Domein Nummer Eindterm Sociale vaardigheden Sociale vaardigheden Sociale vaardigheden Relatiewijzen 1.2 De leerlingen kunnen in omgang met anderen respect en waardering opbrengen Relatiewijzen 1.3 De leerlingen kunnen bij groepstaken leiding geven en onder leiding van een medeleerling meewerken Samenwerken 3 De leerlingen kunnen samenwerken met anderen, zonder onderscheid van sociale achtergrond, geslacht of etnische origine

7 6 Bijlagen EINDTERMEN EN ONTWIKKELINGSDOELEN VOOR DE EERSTE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN EN ONTWIKKELINGSDOELEN A-stroom gezondheids 1 Hygiëne 1 De leerlingen kunnen het belang aantonen van lichaamshygiëne voor zichzelf en voor hun omgeving leren leren 4 Het domein van de studiekeuze 15 De leerlingen zijn bereid een onbevooroordeelde houding aan te nemen tegenover studierichtingen en beroepen 16 De leerlingen kunnen eenvoudige strategieën aanwenden voor het maken van een studiekeuze 17 De leerlingen tonen zich bereid om bij het kiezen van een studierichting rekening te houden met hun eigen (leer)mogelijkheden opvoeden tot burgerzin 1 De klas en de school 3 De leerlingen kunnen op een verdraagzame manier omgaan met verschillen in sekse, huidskleur en etniciteit 2 Gezinsvormen en eigen leefkring 6 De leerlingen kunnen verschillende gezinsvormen en gezinsculturen beschrijven en er begrip voor opbrengen 7 de leerlingen kunnen zich een beeld vormen van het gedrag van mannen en vrouwen in de maatschappij in het algemeen en het gezin in het bijzonder en dit toetsen in de eigen leefkring 3 Media 9 De leerlingen kunnen de invloed van de media op hun eigen denken en handelen illustreren en kennen de mogelijkheden van het gebruik ervan ten voordele van de eigen vorming B-stroom gezondheids 1 Hygiëne 1 De leerlingen kunnen het belang aantonen van lichaamshygiëne voor zichzelf en voor hun omgeving leren leren 4 Het domein van de studiekeuze 15 de leerlingen zijn bereid een onbevooroordeelde houding aan te nemen tegenover studierichtingen en beroepen 16 De leerlingen kunnen eenvoudige strategieën aanwenden voor het maken van een studiekeuze 17 De leerlingen tonen zich bereid om bij het kiezen van een studierichting rekening te houden met hun eigen (leer)mogelijkheden opvoeden tot burgerzin 1 De klas en de school 5 De leerlingen kunnen op een verdraagzame manier omgaan met verschillen in sekse, huidskleur en etniciteit 2 Gezinsvormen en eigen leefkring 6 De leerlingen kunnen verschillende gezinsvormen en gezinsculturen beschrijven en er begrip voor opbrengen 8 De leerlingen kunnen zich een beeld vormen van het gedrag van mannen en vrouwen in de maatschappij in het algemeen en het gezin in het bijzonder en dit toetsen in de eigen leefkring 3 Media 9 De leerlingen kunnen de invloed van de media op hun eigen denken en handelen illustreren en kennen de mogelijkheden van het gebruik ervan ten voordele van de eigen vorming 10 De leerlingen kunnen een kritische houding aannemen ten aanzien van allerlei vormen van berichtgeving

8 A-stroom 4 Democratische vormen van bestuur 11 De leerlingen kunnen de basiselementen (verkiezingen, groeperingen, overleg en compromissen, meerderheid en oppositie) van het functioneren van ons democratisch bestel op een eenvoudige wijze uitleggen: op schoolniveau op het politieke niveau 13 De leerlingen kunnen illustreren dat elk beleid rekening moet houden met ideeën, standpunten belangen van diverse betrokkenen sociale vaardigheden 1 De van een voldoende ruim gamma van relatiewijzen 1 De leerlingen kunnen zich als persoon present stellen: uitkomen voor een eigen mening en respect opeisen voor de eigen lichamelijke en seksuele 2 De leerlingen kunnen respect en waardering voor anderen opbrengen: de eigenheid van medeleerlingen accepteren en waarderen 8 De leerlingen kunnen opkomen voor de eigen rechten en voor de rechten van anderen uit de groep 9 De leerlingen kunnen zich discreet opstellen in een gezelschap en ten aanzien van vertrouwelijke informatie 2 De beheersing van het communicatieve handelen of het omgaan met elkaar 12 De leerlingen beheersen elementen van het communicatieve handelen actief luisteren en weergeven wat een andere inbrengt toegankelijk zijn en feedback geven over eigen gevoel verduidelijken waarom zij voor een bepaald gedrag gekozen hebben assertief zijn en opkomen voor de rol die zij op zich nemen in een groepsopdracht effectbesef hebben en over hun eigen gedrag reflecteren anderen de kans geven om te reageren 3 De deelname aan vormen van samenwerking en sociale organisatie 3.1 De dialoog 13 De leerlingen leggen contact met anderen binnen de groep en staan open voor contact met anderen buiten de groep 3.4 Maatschappelijke en culturele patronen 16 De leerlingen kunnen uit aangeboden informatie, leef- en omgangsgewoonten binnen gezinnen of culturen weergeven en hun eigen gedrag daartegenover verwoorden en bespreekbaar stellen B-stroom 4 Democratische vormen van bestuur 11 De leerlingen kunnen de basiselementen (verkiezingen, groeperingen, overleg en compromissen, meerderheid en oppositie) van het functioneren van ons democratisch bestel op een eenvoudige wijze uitleggen: op schoolniveau op het politieke niveau 13 De leerlingen kunnen illustreren dat elk beleid rekening moet houden met ideeën, standpunten belangen van diverse betrokkenen sociale vaardigheden 1 De van een voldoende ruim gamma van relatiewijzen 1 De leerlingen kunnen zich als persoon present stellen: uitkomen voor een eigen mening en respect opeisen voor de eigen lichamelijke en seksuele 2 De leerlingen kunnen respect en waardering voor anderen opbrengen: de eigenheid van medeleerlingen accepteren en waarderen 8 De leerlingen kunnen opkomen voor de eigen rechten en voor de rechten van anderen uit de groep 9 De leerlingen kunnen zich discreet opstellen in een gezelschap en ten aanzien van vertrouwelijke informatie 2 De beheersing van het communicatieve handelen of het omgaan met elkaar 12 De leerlingen beheersen elementen van het communicatieve handelen actief luisteren en weergeven wat een andere inbrengt toegankelijk zijn en feedback geven over eigen gevoel verduidelijken waarom zij voor een bepaald gedrag gekozen hebben assertief zijn en opkomen voor de rol die zij op zich nemen in een groepsopdracht effectbesef hebben en over hun eigen gedrag reflecteren anderen de kans geven om te reageren 3 De deelname aan vormen van samenwerking en sociale organisatie 3.1 De dialoog 13 De leerlingen leggen contact met anderen binnen de groep en staan open voor contact met anderen buiten de groep 3.4 Maatschappelijke en culturele patronen 16 De leerlingen kunnen uit aangeboden informatie, leef- en omgangsgewoonten binnen gezinnen of culturen weergeven en hun eigen gedrag daartegenover verwoorden en bespreekbaar stellen

9 6 Bijlagen VAKGEBONDEN EINDTERMEN EN ONTWIKKELINGSDOELEN aardrijkskunde A-stroom 2 Bevolking en multiculturele samenleving 6 De leerlingen kunnen elementaire begrippen aangaande de bevolking, inclusief culturele aspecten, verwoorden en desbetreffende bevolkingsgegevens aflezen van kaarten en grafieken 7 De leerlingen kunnen elementen van andere culturen in de eigen omgeving beschrijven B-stroom maatschappelijke vorming of geschiedenis en aardrijkskunde 1 Dimensie maatschappij 3 De leerlingen leren respectvol omgaan met verschillende groepen in onze multiculturele samenleving 6 De leerlingen leren besef hebben van verschillende rolverwachtingen jongens - meisjes en zich daar weerbaar tegenover op te stellen 8 De leerlingen leren respect opbrengen voor de eigenheid en de specifieke leefwijze van mensen uit andere culturen, ook in onze multiculturele samenleving geschiedenis 13 De leerlingen geven voorbeelden van vergelijkbaar maatschappelijk gedrag in de geschiedenis, zoals bij migratie, sedentarisatie, verstedelijking, staatsvorming, kolonisatie, expansie en onderwerping, ontvoogdingsstrijd, revolutie lichamelijke opvoeding 33 De leerlingen betrekken alle leerlingen zonder onderscheid van geslacht, etnische origine of motorische aanleg in spel en andere groepsactiviteiten natuurwetenschappen of fysica en/of biologie en/of wetenschappelijk werk 24 De leerlingen leren de individuele verscheidenheid en de groepsdiversiteit van de mens aanvaarden en die niet gebruiken om een rangorde te bepalen technologische opvoeding 2 Planmatig werken en attitudes aannemen 14 De leerlingen leren het belang erkennen van de technische beroepen en van technische vaardigheden in de huidige samenleving, zowel voor mannen als voor vrouwen lichamelijke opvoeding 33 De leerlingen betrekken alle leerlingen zonder onderscheid van geslacht, etnische origine of motorische aanleg in spel en andere groepsactiviteiten natuurwetenschappen of fysica en/of biologie en/of wetenschappelijk werk 2 Levende natuur 17 De leerlingen kunnen de veranderingen tijdens de puberteit op lichamelijk en sociaal-emotioneel vlak, zowel bij jongens als meisjes, beschrijven technologische opvoeding 2 Ontwikkelingsdoelen per verkenningsgebied (tabel: zie eindtermen)

10 EINDTERMEN EN ONTWIKKELINGSDOELEN VOOR DE TWEEDE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN EN ONTWIKKELINGSDOELEN leren leren 1 Opvattingen over leren 1 De leerlingen kunnen hun leeropvattingen, leermotieven en leerstijl in vraag stellen en zonodig veranderen 4 Keuzebekwaamheid Zelfconceptverheldering 11 De leerlingen kunnen hun eigen interesses, capaciteiten en waarden verwoorden 12 De leerlingen kunnen een positief zelfbeeld ontwikkelen op basis van betrouwbare gegevens Horizonverruiming 13 De leerlingen kunnen, rekening houdend met de eigen interesses, capaciteiten en waarden, een zinvol overzicht verwerven over studie- en beroepsmogelijkheden 14 De leerlingen zijn bereid een onbevooroordeelde houding aan te nemen ten aanzien van studieloopbanen en beroepen opvoeden tot burgerzin 1 Mensenrechten 1 De leerlingen kunnen de inhoud van de mensenrechten toelichten aan de hand van voorbeelden uit de mensenrechtencharters, inzonderheid aan de hand van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind 4 De leerlingen kunnen voorbeelden geven dat mensenrechten van iedereen voortdurende aandacht en inspanningen vergen en een dynamisch gegeven zijn 5 De leerlingen herkennen schendingen van mensenrechten 6 De leerlingen herkennen vooroordelen en discriminerend optreden bij zichzelf, bij anderen en in de media 7 De leerlingen hebben belangstelling en respect voor mensenrechten en zijn bereid zich actief en opbouwend in te zetten voor hun eigen rechten en die van anderen 2 Actief burgerschap en besluitvorming 11 De leerlingen kunnen meerderheids- en minderheidsstandpunten onderscheiden en benoemen 12 De leerlingen kunnen rechten en plichten binnen een concrete situatie uitleggen 13 De leerlingen kunnen verschillende belangen op korte en langere termijn afwegen 14 De leerlingen spannen zich in om de belangstelling, de standpunten en de argumenten van anderen te respecteren 15 De leerlingen spannen zich in om voorstellen of argumenten genuanceerd te benaderen ASO BSO TSO KSO technisch-technologische vorming 3 Attitude 4 De leerlingen ontwikkelen een constructief kritische houding ten aanzien van techniek, technische beroepen en ondernemingen/organisaties

11 6 Bijlagen VAKGEBONDEN EINDTERMEN ASO BSO TSO KSO geschiedenis geschiedenis geschiedenis geschiedenis 2.1 Kennis, inzichten en vaardigheden i.v.m. tijd, historische ruimte en socialiteit Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. het historisch referentiekader 2 De leerlingen geven enkele overeenkomsten en verschillen aan tussen de sfasen van de westerse samenleving onderling en tussen westerse en andere samenlevingen, op basis van kenmerken uit de socialiteitdimensie 2.3 Attitudes 26 De leerlingen brengen waardering op voor het intellectueel-eerlijk omgaan met historische informatie en voor het bespreekbaar stellen van stereotypen en vooroordelen 28 De leerlingen zijn bereid waarden en normen uit heden, verleden en andere culturen vanuit de historische en actuele context te benaderen 30 De leerlingen brengen waardering op voor de manier waarop individuen en emancipatiebewegingen strijd voer(d)en tegen machtsstructuren en gevestigde orden voor de realisatie van de rechten van de mens 2.3 Attitudes 21 De leerlingen brengen waardering op voor het intellectueel-eerlijk omgaan met historische informatie en voor het bespreekbaar stellen van stereotypen en vooroordelen 23 De leerlingen zijn bereid waarden en normen uit heden, verleden en andere culturen vanuit de historische en actuele context te benaderen 25 De leerlingen brengen waardering op voor de manier waarop individuen en emancipatiebewegingen strijd voer(d)en tegen machtsstructuren en gevestigde orden voor de realisatie van de rechten van de mens 2.3 Attitudes 21 De leerlingen brengen waardering op voor het intellectueel-eerlijk omgaan met historische informatie en voor het bespreekbaar stellen van stereotypen en vooroordelen

12 VAKGEBONDEN EINDTERMEN ASO BSO TSO KSO lichamelijke opvoeding lichamelijke opvoeding lichamelijke opvoeding lichamelijke opvoeding 2 Ontwikkelen van een gezonde en veilige levensstijl 21 De leerlingen passen welbepaalde hygiënische basisregels spontaan toe 2 Gezonde en veilige levensstijl 21 De leerlingen passen welbepaalde hygiënische basisregels spontaan toe 2 Gezonde en veilige levensstijl 21 De leerlingen passen welbepaalde hygiënische basisregels spontaan toe 2 Gezonde en veilige levensstijl 21 De leerlingen passen welbepaalde hygiënische basisregels spontaan toe 3 Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren 24 De leerlingen zijn in staat op een sociaal aanvaarde wijze verschillende rollen te vervullen in welbepaalde bewegingssituaties 28 De leerlingen kunnen respectvol omgaan met het eigen lichaam en met dat van anderen 3 Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren 24 De leerlingen zijn in staat op een sociaal aanvaarde wijze verschillende rollen te vervullen in welbepaalde bewegingssituaties 28 De leerlingen kunnen respectvol omgaan met het eigen lichaam en met dat van anderen 3 Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren 24 De leerlingen zijn in staat op een sociaal aanvaarde wijze verschillende rollen te vervullen in welbepaalde bewegingssituaties 28 De leerlingen kunnen respectvol omgaan met het eigen lichaam en met dat van anderen 3 Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren 24 De leerlingen zijn in staat op een sociaal aanvaarde wijze verschillende rollen te vervullen in welbepaalde bewegingssituaties 28 De leerlingen kunnen respectvol omgaan met het eigen lichaam en met dat van anderen.

13 6 Bijlagen EINDTERMEN EN ONTWIKKELINGSDOELEN VOOR DE DERDE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN gezondheids 2 Zorgethiek 10 De leerlingen tonen respect voor zichzelf en anderen zoals personen met een andere geaardheid, uit andere etnische groepen, uit andere culturen en met andere denkwijzen en overtuigingen 11 De leerlingen herkennen bij zichzelf en anderen signalen van diverse vormen van partner- en sociale druk, fanatisme, discriminatie en onverdraagzaamheid en reageren daar passend en tijdig op leren leren 1 Opvattingen over leren 1 De leerlingen kunnen communiceren over de samenhang tussen hun leeropvattingen, leermotieven en leerstijl 2 De leerlingen kennen verschillende leerstijlen en zijn bereid hun leerstijl zonodig aan te passen met het oog op te bereiken doelen 4 Keuzebekwaamheid Zelfconceptverheldering 15 De leerlingen kunnen communiceren over hun eigen interesses, capaciteiten en waarden 16 De leerlingen kunnen een positief zelfbeeld ontwikkelen op basis van betrouwbare gegevens en daarover communiceren Horizonverruiming 17 De leerlingen kunnen, rekening houdend met de eigen interesses, capaciteiten en waarden, een zinvol overzicht verwerven over studie- en beroepsmogelijkheden, dienstverlenende instanties met betrekking tot de arbeidsmarkt en/of de verdere studieloopbaan 18 De leerlingen zijn bereid een onbevooroordeelde, roldoorbrekende en respectvolle houding aan te nemen ten aanzien van studieloopbanen en beroepen Omgevingsinvloeden 20 De leerlingen kunnen omgevingsinvloeden op het keuzegedrag onderkennen en er zich tegenover positioneren opvoeden tot burgerzin 2 Maatschappelijke dienstverlening 9 De leerlingen kunnen informatie verzamelen over de maatschappelijke opdracht, het aanbod en de werking van maatschappelijke diensten en instellingen en van specifieke hulp- en informatiediensten voor jongeren 10 De leerlingen kunnen hun eigen wensen of behoeften omzetten in hulp- en informatievragen 11 De leerlingen kunnen aangeven hoe zij op deze diensten of instellingen een beroep kunnen doen en waar ze met eventuele klachten, meldingen of aanbevelingen terecht kunnen (o.m. ombudsdienst) 12 De leerlingen durven een beroep te doen op maatschappelijke diensten of instellingen 3 Wereldburgerschap 14 De leerlingen kunnen met enkele voorbeelden aantonen dat de mondiale dimensie in onze samenleving steeds explicieter wordt op o.m. politiek, economisch en cultureel vlak en dat deze evolutie voordelen biedt maar ook problemen en conflicten oplevert 15 De leerlingen kunnen de complexiteit van internationale samenwerking toelichten aan de hand van de concepten onderlinge afhankelijkheid, beelden en beeldvorming, sociale rechtvaardigheid, conflict en conflicthantering, verandering en toekomst

14 ASO BSO TSO KSO technisch-technologische vorming 3 Attitude 8 De leerlingen ontwikkelen een constructief kritische houding ten aanzien van techniek, technische beroepen en ondernemingen/organisaties

15 6 Bijlagen VAKGEBONDEN EINDTERMEN ASO BSO TSO KSO geschiedenis geschiedenis geschiedenis 2.1 Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. tijd, ruimte en socialiteit Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. de integratie tussen het historisch referentiekader en de bestudeerde samenlevingen uit de 19de en 20ste eeuw 11 De leerlingen tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden 13 De leerlingen stellen vragen aan het verleden om actuele spanningsvelden te verhelderen 2.1 Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. tijd, ruimte en socialiteit Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. de bestudeerde samenlevingen uit de 19de en 20ste eeuw 6 De leerlingen omschrijven voor enkele sfasen van de westerse samenleving een belangrijk element van het culturele domein, in samenhang met andere domeinen van de socialiteit Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. de integratie tussen het historisch referentiekader en de bestudeerde samenlevingen uit de 19de en 20ste eeuw 9 De leerlingen tonen aan dat ideologieën of mentaliteiten of waardestelsels of wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen 10 De leerlingen stellen vragen aan het verleden om actuele spanningsvelden te verhelderen 2.1 Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. tijd, ruimte en socialiteit Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. de bestudeerde samenlevingen uit de 19de en 20ste eeuw 6 De leerlingen omschrijven voor enkele sfasen van de westerse samenleving een belangrijk element van het culturele domein, in samenhang met andere domeinen van de socialiteit Kennis, inzicht en vaardigheden i.v.m. de integratie tussen het historisch referentiekader en de bestudeerde samenlevingen uit de 19de en 20ste eeuw 9 De leerlingen tonen aan dat ideologieën of mentaliteiten of waardestelsels of wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen 10 De leerlingen stellen vragen aan het verleden om actuele spanningsvelden te verhelderen

16 VAKGEBONDEN EINDTERMEN ASO BSO TSO KSO project algemene vakken 1 Functionele tekstgeletterdheid 6 De leerlingen kunnen over maatschappelijk relevante tekstinformatie een eigen standpunt innemen, rekening houdend met ethische principes 5 Werken in teamverband 32 De leerlingen kunnen empathie, loyauteit en wederzijds respect tonen