Nicholas John Shackleton. 23 juni januari 2006
|
|
- Godelieve van den Broek
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Nicholas John Shackleton 23 juni januari
2 Levensbericht door H. Hooghiemstra en W.H. Zagwijn Na een moedige strijd van enkele jaren tegen een ongeneeslijke ziekte is op 24 januari 2006 professor Sir Nicholas John Shackleton in de leeftijd van 68 jaar overleden. Hij was sedert 2000 buitenlands lid van de knaw. Shackleton was een zeer vooraanstaand onderzoeker: hij exploreerde en ontwikkelde de variatie van zuurstof-isotopen in diepzeekernen als informatiebron voor klimaatveranderingen in het geologisch verleden. Hij was hoogleraar-directeur van het Godwin Institute of Quaternary Research in Cambridge, Engeland. Nick Shackleton kwam uit de familie die bekend was geworden door het onderzoek op de Zuidpool. Zijn vader was geoloog en als jongen maakte hij al kennis met expedities. In het begin van de jaren zestig kwam hij als jong onderzoeker bij het instituut voor Kwartaironderzoek van de Botany School van de Universiteit van Cambridge. Onder leiding van de hoogleraren Harry Godwin, en zijn opvolger Richard West, had het onderzoek naar vegetatie- en klimaatveranderingen in het ijstijdvak zich daar in de naoorlogse periode voorspoedig ontwikkeld. Shackleton kreeg de taak het onderzoek van zuurstof-isotopen in diepzeeafzettingen verder te ontwikkelen. In de Verenigde Staten stond dit onderzoek volop in de belangstelling. Op een congres was Nick Shackleton in contact gekomen met Cesare Emiliani van de Universiteit van Miami, die ontdekt had hoe veranderingen in zuurstofisotoop-verhouding (de zogenaamde Å 18 O) in diepzeesedimenten geduid konden worden als temperatuurveranderingen van het oceaanwater. Shackleton slaagde erin de meetmethode zodanig te verfijnen dat de Å 18 O in het kalkschaaltje van slechts één enkele foraminifeer gemeten kon worden. Door onderscheid te maken tussen planktonische soorten die aan het oppervlak van de oceaan leven, en benthische soorten die nabij de bodem van de oceaan leven, kon hij temperaturen in verschillende segmenten van de oceaan meten. Dit onderzoek was de basis voor zijn proefschrift The measurement of palaeotemperatures in the Quaternary Era (1967). Dit thema heeft hem gedurende de rest van zijn leven niet meer losgelaten. Het onderzoek van de diepe oceaanbodem, een in verhouding tot het land weinig geëxploreerd terrein, kwam snel tot grote bloei. Aanvankelijk werd materiaal verzameld tijdens door Amerikanen geïnitieerde expedities, met name speelden oceanografische instituten zoals Lamont Doherty Earth Observatory en Scripps Oceanographic Institution een belangrijke rol. Later werd het onderzoek in grote internationale projecten georganiseerd zoals het Deep Sea Drilling Project (dsdp) en het Ocean Drilling Project (odp). Door vele diepzeeboringen kwam er veel materiaal ter beschikking. In dit kader vervulde Shackletons onderzoek een voor- 71
3 aanstaande rol, vooral toen steeds langere boorkernen met behulp van paleomagnetisme van betrouwbare dateringen konden worden voorzien (Shackleton & Opdyke, 1973). Het Å 18 O signaal, de verhouding tussen 18 O en 16 O, wordt in beginsel bepaald door twee componenten: de temperatuur, en de hoeveelheid zoet water dat op aarde in ijs is vastgelegd. Shackleton kon deze twee componenten met zijn nieuwe methode scheiden. Daarbij speelt een rol dat de watertemperatuur diep in de oceanen, anders dan bij het oppervlaktewater vrijwel constant is (rond de 3 C). Toch laten de zuurstof-isotoopcurven van foraminiferen die nabij de bodem van de diepzee leven duidelijke variaties zien, die bovendien in alle oceanen in hoge mate vergelijkbaar zijn. Immers, in perioden met veel landijs wordt het lichte isotoop 16 O in ijskappen vastgelegd en wordt het oceaanwater isotopisch zwaarder. Smelten na een ijstijd de ijskappen, dan wordt het oceaanwater verdund en stijgt het aandeel van het lichte isotoop 16 O weer tot de verhouding van de periode van voor het ontstaan van die ijskap. Shackletons curven laten daarom de variatie in de hoeveelheid als ijs vastgelegd water zien en zijn aldus een maat voor klimaatverandering in het verleden. In de periode van voor 1950 gold het paradigma van vier hoofdijstijden, in de jaren zestig ging men op grond van vooral het onderzoek op het land daaraan steeds meer twijfelen en ontdekte men dat het aantal ijstijden veel groter moest zijn geweest. Shackletons studies hebben hier de definitieve doorbraak gebracht. Alleen al voor de periode van de laatste miljoen jaar waren tien belangrijke ijstijden aantoonbaar. Daarvoor, tot aan het begin van het Kwartair, ca. 2,6 miljoen jaar geleden, zijn er veel ijstijden geweest die minder uitgesproken waren. Uiteindelijk kon de isotopengeschiedenis tot veertig miljoen jaar geleden worden uitgebreid, dus tot in het Eoceen, een periode waarin niet ijskappen op het noordelijk halfrond, maar het antarctische landijs en variaties in de temperatuur van het oceaanwater het beeld bepaalden. IJstijden bleken met bepaalde periodiciteiten op te treden die gelijk zijn aan de drie belangrijkste variabelen in de geometrie van de baan van de aarde om de zon. Daarmee valideerde Shackleton in 1976 de Milankovitch theorie in het nu klassieke artikel getiteld Variations in the Earth s orbit: pacemaker of the ice ages door Hays, Imbrie & Shackleton. Voor het eerst was aangetoond dat drie verschillende variaties in de aardbaan de belangrijkste drijvende factoren zijn van grootschalige klimaatverandering. Daarna volgde de verfijning van tijdschalen door de methode van astronomical tuning. Omslagen van het aardmagnetisch veld, zoals de Brunhes-Matuyama omslag omstreeks jaar geleden, werden van een precieze datering voorzien (Shackleton, Berger & Peltier, 1990). De astronomisch gecalibreerde tijdschaal heeft veel bijge- 72
4 dragen aan het begrijpen van uiteenlopende paleo-oceanografische processen, zoals fluxen van terrigene sedimenttoevoer naar de oceaan, en het klimaatsysteem in het algemeen. In 1985 werd Shackleton tot Fellow of the Royal Society gekozen en in 1998 werd hij geridderd wegens zijn grote verdiensten voor de aardwetenschappen. Hij ontving vele prijzen, waaronder de Shepard Medal (Society for Economic Paleontologists and Mineralogists) in 1985, de Lyell Medal (Geological Society, London) in 1987, de Crafoord Price (Royal Swedisch Academy of Sciences) in 1995, de Wollaston Medal (Geological Society, London) in 1996, en de Milankovitch Medal (European Geophysical Society) in Hij was lid van de international editorial boards van vooraanstaande tijdschriften, waar onder Quaternary Research, Paleoceanography, en Quaternary Science Reviews, en (co-) editor van een zestal boeken. In vele landen trad hij als gastdocent op aan universiteiten; zulke bezoeken leidden veelal tot gezamenlijk onderzoek. Hij diende in vele internationale panels, steering committees, en advisory committees op het gebied van het paleo-oceanografisch onderzoek. In 1999 werd hij tot president gekozen van de International Union of Quaternary Research (inqua) en hij diende in die belangrijke positie een volle termijn van vier jaar. Professor Sir Nicholas Shackleton was een gedreven klarinetspeler. Op de Paleo-oceanografische Congressen voedde hij de traditie van stijlvolle avondconcerten, uitgevoerd door een select aantal congresdeelnemers. Hij was een groot kenner van de ontwikkeling van de klarinet en publiceerde daarover. Hij had een verzameling klarinetten bijeengebracht van de meest uiteenlopende fabricaten en zijn collectie behoorde tot de grootste klarinetverzamelingen ter wereld. Regelmatig kwamen musici en muziekwetenschappers naar Cambridge om professor Shackleton en zijn verzameling consulteren. Professor Shackleton publiceerde meer dan 350 artikelen, waarvan er meer dan 40 in Nature en Science verschenen. Op congressen trok hij altijd volle zalen. Hij toonde zich een onuitputtelijke bron van nieuwe gegevens, ideeën en hypotheses; hij bleef een aimabele en bescheiden man. Zeer veel vooraanstaande onderzoeksgroepen in de wereld zochten samenwerking met hem. Zonder twijfel behoort hij tot de groep van meest geciteerde wetenschappers. Niet alleen in zijn eigen veld van de paleo-oceanografie en paleoklimatologie, maar ook in vrijwel alle aangrenzende disciplines worden zijn tijdschalen en klimaatreconstructies veel gebruikt. De wetenschappelijke nalatenschap van Sir Nicholas John Shackleton is een groot monument en vormt een robuste pijler voor toekomstige generaties. 73
5 Enkele kenmerkende artikelen van Sir N.J. Shackleton Shackleton, N.J., Oxygen isotope analyses and Pleistocene temperatures re-assessed Nature 215, Shackleton, N.J. & Opdyke, N.D., Oxygen isotope and paleomagnetic stratigraphy of equatorial Pacific core V28 238: oxygen isotope temperatures and ice volumes on a 10 5 and 10 6 year scale. Quatenary Research 3, (Reprinted in Benchmark Papers in Geology ) Shackleton, N.J. & Opdyke, N.D, Oxygen-isotope and paleomagnetic stratigraphy of Pacific core V28-239: Late Pliocene to Latest Pleistocene. Geological Society of America Memoir 145, (Reprinted in Benchmark Papers in Geology ) Hays, J.D., Imbrie, J. & Shackleton, N.J Variations in the Earth s orbit: pacemaker of the ice ages. Science 194, Shackleton, N.J. & Opdyke, N.D., Oxygen isotopes and paleomagnetic evidence for early Northern Hennisphere glaciation. Nature 270, (Reprinted in Benchmark Papers in Geology). Shackleton, N.J., Backman, J., Zimmerman, H., Kent, D.V., Hall, M.A., Roberts, D.G., Schnitker, D., Baldauf, J.G., Desprairies, A., Homrighausen, R., Huddlestun, P., Keene, J.B., Kaltenback, A.J., Krumsiek, K.A.O., Morton, A.C., Murray, J.W., & Westberg-Smith, J. (1984) Oxygen isotope calibration of the onset of ice-rafting and history of glaciation in the North Atlantic region. Nature 307, Pisias, N.G. & Shackleton, N.J., Modelling the global climate response to orbital forcing and atmospheric carbon dioxide changes. Nature 310, Shackleton, N.J., Imbrie, J. & Pisias, N.G., The evolution of oceanic oxygen-isotope variability in the North Atlantic over the past three million years. Philosophical Transactions Royal Society London, B 318, Shackleton, N.J., Berger, A. & Peltier, W.R., An alternative astronomical calibration of the Lower Pleistocene timescale based on odp Site 677. The Late Cenozoic Ice Age. Transactions of the Royal Society of Edinburgh; Earth Sciences 81, Shackleton, N.J., The deep sea sediment record and the Pliocene- Pleistocene boundary. Quaternary International 40,
6 75
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: Zwart, H.J., Levensbericht J. Sutton, in: Levensberichten en herdenkingen, 1993, Amsterdam, pp. 81-83 This PDF was made
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: J.W.F. Beks &, Levensbericht H.G.J.M. Kuijpers, in: Levensberichten en herdenkingen, 1992, Amsterdam, pp. 39-42 This
Nadere informatieHet integreren van ijsbergvariabiliteit in het klimaatsysteem met behulp van het iloveclim klimaatmodel
xix Samenvatting Het integreren van ijsbergvariabiliteit in het klimaatsysteem met behulp van het iloveclim klimaatmodel Dit proefschrift onderzoekt het effect van de Groenlandse IJskap, in het bijzonder
Nadere informatieBroeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst. Appy Sluijs
Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst Appy Sluijs Temperature Using the past to project the future Scenario voor toekomstige opwarming Time Deep Ocean Temp. Using the past
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: J.W.F. Beks, Levensbericht H. Verbiest, in: Levensberichten en herdenkingen, 1999, Amsterdam, pp. 47-50 This PDF was
Nadere informatieDe afkoeling van de aarde Johannes Oerlemans, IMAU, Universiteit Utrecht
De afkoeling van de aarde Johannes Oerlemans, IMAU, Universiteit Utrecht Samenvatting van een lezing voor de Verenigde Vergadering van de KNAW, 8 mei 2006, mede gebaseerd op: J. Oerlemans (2004): De afkoeling
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: J.W.F. Beks, Levensbericht W.J.H. Nauta, in: Levensberichten en herdenkingen, 1997, Amsterdam, pp. 27-30 This PDF was
Nadere informatie23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?
Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar? Sybren Drijfhout (KNMI, Universiteit Utrecht & Southampton) De zeespiegel blijft nog eeuwen stijgen. Zelfs als Parijs wordt uitgevoerd is over 200 jaar stijging 3-4
Nadere informatieHet klimaat, broeikasgassen en wij...!
Inhoud:! Het klimaat, broeikasgassen en wij...! DvhN Klimaatlezing, Groningen, 6 januari 2011! Prof.dr. Harro A.J. Meijer! Energy and Sustainability Research Institute Groningen (ESRIG)! Rijksuniversiteit
Nadere informatieGeologische tijdschaal. AK 4vwo vrijdag 31 oktober. 11 Het klimaat door de tijd. inhoud
Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 11 t/m 14 inhoud Het klimaat door de tijd (par. 11) Het klimaat nu (par. 12) Het klimaat in de toekomst (par. 13) Klimaatbeleid (par. 14) AK 4vwo vrijdag
Nadere informatieASTRONOMISCHE CYCLI EN GEOLOGISCHE TIJD. EJ. Hilgen
ASTRONOMISCHE CYCLI EN GEOLOGISCHE TIJD EJ. Hilgen Her spreekt voor zich dat de factor tijd onlosmakelijk met de geologie verbonden is. Iedereen weet tegenwoordig dat er zo'n 65 miljoen jaar geleden een
Nadere informatieNNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Nadere informatieSamenvatting. Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies.
xiii Samenvatting Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies Dit proefschrift gaat over klimaatschommelingen tijdens het Holoceen
Nadere informatieHoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke
Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is.
Nadere informatiePrehistorische Klimaatveranderingen
Universiteit Utrecht Prehistorische Klimaatveranderingen De aarde als systeem en de broeikaswereld van het verleden Appy Sluijs Departement Aardwetenschappen, Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht
Nadere informatieKlimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: H. Zanstra, Levensbericht A. Pannekoek, in: Jaarboek, 1959-1960, Amsterdam, pp. 328-330 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieProf. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat
Prof. Gerbrand Komen (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat Jaargemiddelde temperatuur (afwijking van 1951-1980) in Nederland (rode lijn) en wereldgemiddeld (blauwe
Nadere informatieTentamen Marine Sciences I
Tentamen Marine Sciences I 7 november 2013 NB1: Schrijf uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB2: Maak uw antwoorden compleet maar vooral ook zo kort/to the point mogelijk; gezwets levert
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: J. de Boer, Levensbericht A.M.J.F. Michels, in: Jaarboek, 1969-1970, Amsterdam, pp. 265-267 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: L.B.W. Jongkees, Levensbericht E. Huizinga, in: Jaarboek, 1976, Amsterdam, pp. 198-199 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: J. Joosse, Levensbericht B.V. Scharrer, in: Levensberichten en herdenkingen, 1997, Amsterdam, pp. 41-44 This PDF was
Nadere informatieRecente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht De Global Warming Hiatus Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur
Nadere informatieCentrale vraagstelling Hoe organiseer je een expeditie naar de Zuidpool om het hitterecord van 55 miljoen jaar geleden te kunnen onderzoeken?
Pagina 1: Opdracht: Op expeditie naar de Zuidpool Leerlingenblad Introductie Je kruipt in de huid van een paleoklimaatonderzoeker die geïnteresseerd is in de warme tijdsperiode van ongeveer 55 miljoen
Nadere informatieKoolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
Nadere informatieTentamen II Marine Sciences I
Tentamen II Marine Sciences I 27 juni 2014 NB1: Schrijf uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB2: Maak uw antwoorden compleet maar vooral ook zo kort/to the point mogelijk; gezwets levert
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatieAlgemene inleiding en samenvatting
Algemene inleiding en samenvatting 213 De atmosferische CO 2 -concentraties die verwacht worden voor de komende eeuwen niet zo hoog zijn geweest sinds het vroege Paleogeen, een periode tussen ongeveer
Nadere informatieHOVO Cursus, Utrecht 12 oktober november prof. dr. Henry Hooghiemstra Paleo-ecologie en Paleoklimatologie. Universiteit van Amsterdam
HOVO Cursus, Utrecht 12 oktober 2009 9 november 2009 prof. dr. Henry Hooghiemstra Paleo-ecologie en Paleoklimatologie Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED) Universiteit van Amsterdam
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: A.C. Zaanen, Levensbericht W. van der Woude, in: Jaarboek, 1974, Amsterdam, pp. 196-198 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieKlimaat in het brandpunt
Klimaat in het brandpunt Ad Vermaas Grootte van het Agulhaslek bepaalt mede de sterkte van de Warme Golfstroom Het warme en zoute water dat rond de punt van Zuid-Afrika de Atlantische Oceaan in lekt, versterkt
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: A.J. van der Eb, Levensbericht G.A. van Arkel, in: Levensberichten en herdenkingen, 1996, Amsterdam, pp. 7-10 This PDF
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: D.H. van Campen, Levensbericht W.T. Koiter, in: Levensberichten en herdenkingen, 1999, Amsterdam, pp. 7-12 This PDF was
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: A.E. van Voorthuisen, Levensbericht B.G. Ziedses des Plantes, in: Levensberichten en herdenkingen, 1994, Amsterdam, pp.
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: J.A.A. Ketelaar & G. Dijkstra, Levensbericht I.M. Kolthoff, in: Levensberichten en herdenkingen, 1997, Amsterdam, pp.
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: P.H.M. Lohman, Levensbericht F.H. Sobels, in: Levensberichten en herdenkingen, 1994, Amsterdam, pp. 93-96 This PDF was
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieAstronomisch dateren van de geologische tijdschaal
Astronomisch dateren van de geologische tijdschaal C.G. Langereis en F.J. Hilgen Het is gelukt, tot tien miljoen jaar oude sedimenten zeer nauwkeurig te dateren door deze in verband te brengen met astronomische
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: G.W. Rathenau, Levensbericht J. Clay, in: Jaarboek, 1955-1956, Amsterdam, pp. 209-212 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: Levensbericht J.A. van Houtte, in: Levensberichten en herdenkingen, 2004, Amsterdam, pp. 66-71 This PDF was made on 24
Nadere informatieNOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Wat leren de oceanen ons over klimaatsverandering? Dr Wouter Rommens UNESCO/IOC Project Office for IODE VLIZ Inhoud Inleiding: IOC, IODE, databeheer en klimaatverandering Veranderende
Nadere informatieEindexamen biologie pilot havo 2011 - II
Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: H.D. Kloosterman, Levensbericht J. Hadamard, in: Jaarboek, 1963-1964, Amsterdam, pp. 413-416 This PDF was made on 24
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: F.K. Ligtenberg, Levensbericht J.P. Mazure, in: Levensberichten en herdenkingen, 1992, Amsterdam, pp. 43-46 This PDF
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: A.R. Miedema, Levensbericht G.W. Rathenau, in: Jaarboek, 1990, Amsterdam, pp. 162-165 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieNederlandse Organisatie voor Sociaal-Wetenschappelijk Methodologisch Onderzoek Nosmo.nl
Nederlandse Organisatie voor Sociaal-Wetenschappelijk Methodologisch Onderzoek Nosmo.nl 1 maart 2013 13.00-18.00 uur NOSMO Studiemiddag: De Methodologie van Praktijkonderzoek LOCATIE Universiteit voor
Nadere informatieHet Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers
Het Klimaatdebat 1 De Klimaatwetenschap Brede overeenstemming over grote lijn en dat is in toenemende mate al decennia lang het geval De aarde warmt op en dat komt grotendeels door de mens. Wetenschap
Nadere informatieDe Verborgen Attractie van de Aarde. Stratigrafie. Stratigrafie. Stratigrafie. Stratigrafie George Cuvier ( ) Taxonomie Uitsterven van soorten
De Verborgen Attractie van de Aarde Opzet van de cursus 1 - Magnetisme & Aardmagneetveld 2 Het Aardmagneetveld in het verleden 3 Drift der Continenten en plaattektoniek 4 Omkeringen van het Aardmagneetveld
Nadere informatieORATIE. Lucas Lourens. Klimaatextremen
ORATIE Lucas Lourens Klimaatextremen Klimaatextremen Oratie in verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Paleoklimatologie bij het departement Aardwetenschappen van de faculteit
Nadere informatieMachteld Johanna Mellink. 26 oktober 1917 23 februari 2006
Machteld Johanna Mellink 26 oktober 1917 23 februari 2006 54 Levensbericht door D.G. Yntema Op 23 februari 2006 overleed te Haverford (Pennsylvania) op 88 jarige leeftijd de archeologe Machteld Johanna
Nadere informatieVan kern tot atmosfeer
NEDERLANDSE GEOLOGISCHE VERENIGING PROGRAMMA LANDELIJKE CONTACTDAG 23 maart 2013 Van kern tot atmosfeer Kristallen zoals die op de kern/mantelgrens voor zouden kunnen komen Op deze Landelijke Contactdag
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde H.2 tot paragraaf 8
Samenvatting Aardrijkskunde H.2 tot paragraaf 8 Samenvatting door Anouk 747 woorden 19 januari 2018 6,3 7 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand H.2 Klimaat 1 De stralingsbalans van de aarde
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: R. Kaptein, Levensbericht M.F. Perutz, in: Levensberichten en herdenkingen, 2004, Amsterdam, pp. 72-75 This PDF was made
Nadere informatieDe veranderlijke zon domineert bij de grote klimaat veranderingen in het Pleistoceen en bij de overgang naar het Holoceen.
De veranderlijke zon domineert bij de grote klimaat veranderingen in het Pleistoceen en bij de overgang naar het Holoceen. Resultaten van veel wetenschappelijk onderzoek over de grote klimaat veranderingen
Nadere informatieklimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: H. Postma, Levensbericht P. Groen, in: Levensberichten en herdenkingen, 1996, Amsterdam, pp. 37-42 This PDF was made
Nadere informatieOverzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014
Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014 De aarde en de maan Boek: hoofdstuk 2.6 Overzicht Halley en de maan meting afstand van de Maan en verandering erin getijden: koppeling tussen lengte van
Nadere informatieTipping points in past climate Een Geo Future Module over klimaatverandering in het verleden
Tipping points in past climate Een Geo Future Module over klimaatverandering in het verleden Drs. Rob Adriaens, KNAG & CSG Het Streek Prof. dr. Appy Sluijs, Margot Cramwinckel MSc, Robin van der Ploeg
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: H. Brinkman, Levensbericht H. de Vries, in: Jaarboek, 1960-1961, Amsterdam, pp. 298-301 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieInvloed van de variaties in de aardbaan, jaar klimaatgeschiedenis.
Invloed van de variaties in de aardbaan, 800000 jaar klimaatgeschiedenis. de Milankovitch theorie. 1 e De variatie in de obliquiteit, de schuinte of tilt. Dit is 90 o - de inclinatie, de hoek tussen de
Nadere informatieDe KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden
De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007
Nadere informatieHet veranderend klimaat
Het veranderend klimaat HOVO cursus 2009 College 2: Recente veranderingen in de atmosfeer Thomas Röckmann Institute for Marine and Atmospheric Research Utrecht (IMAU) Utrecht University Atmosfeer en klimaat
Nadere informatieIPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, 2009 2. Het hangt er vanaf hoe het verder gaat
Agri Business club Westland, 19 november 2009 IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, 2009 2 Het hangt er vanaf hoe het verder gaat November 15, 2009
Nadere informatieHet Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers
Het Klimaatdebat 1 De Klimaatwetenschap Brede overeenstemming over grote lijn en dat is in toenemende mate al decennia lang het geval De aarde warmt op en dat komt grotendeels door de mens. Wetenschap
Nadere informatieOpportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs. James W. Jones Director, FCI
Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs James W. Jones Director, FCI Outline Introduction: Motivation for the FCI Ongoing Projects Mechanisms Emerging Needs, Opportunities Closing Remarks
Nadere informatieHet karakter en de oorzaken van het 8.2 ka klimaatevent: Een vergelijking van resultaten van een gekoppeld klimaatmodel en paleoklimaatreconstructies
Samenvatting / Dutch summary Het karakter en de oorzaken van het 8.2 ka klimaatevent: Een vergelijking van resultaten van een gekoppeld klimaatmodel en paleoklimaatreconstructies Het zogenaamde 8.2 ka
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: S.R. de Groot, Levensbericht J.D. van der Waals Jr, in: Jaarboek, 1971, Amsterdam, pp. 105-106 This PDF was made on 24
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2006-I
Actieve aarde Opgave 6 Platentektoniek nu en in de toekomst bron 11 Plaatbewegingen langs de westkust van Noord-Amerika Huidige situatie A Juan de Fuca B Noord- Amerikaanse San Andreas breuk Pacifische
Nadere informatieSamenvatting. De Milankovitchtheorie van de ijstijden S AMENVATTING
Samenvatting De Milankovitchtheorie van de ijstijden De Milankovitchtheorie van de ijstijden houdt in dat astronomische veranderingen in de baan van de Aarde en de stand van de aardas verantwoordelijk
Nadere informatieOceaancirculatie en klimaat
Oceaancirculatie en klimaat /a010800/a010841/3827_perpetual_ocean-540-master_high.mp4 Caroline Katsman, Andreas Sterl Mondiaal Klimaat (KS/MK) http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a010000/a010800/a010841/ grootschalige
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: Linskens, H.F., Levensbericht R. Brouwer, in: Jaarboek, 1986, Amsterdam, pp. 170-173 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieDolende Geografische Polen. prof. dr Bert Vermeersen
Dolende Geografische Polen prof. dr Bert Vermeersen Rotatieveranderingen van de Aarde De rotatie van de Aarde verandert voortdurend: - positie van de aardrotatie-as ten opzichte van de verre sterren: Precessie
Nadere informatieeccentricity & yr
De bewegingen van de Aarde om haar as en om de Zon zijn niet constant. Periodieke variaties zorgen voor klimaatsveranderingen op Aarde, zoals de ijstijden. In de geologie, vooral in sedimenten die afgezet
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: J.H. Oort, Levensbericht W.H.W. Baade, in: Jaarboek, 1960-1961, Amsterdam, pp. 281-284 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: W.J.M. Levelt, Levensbericht J.M.F. Jaspars, in: Jaarboek, 1986, Amsterdam, pp. 186-189 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: A.J.P. Oort, Levensbericht E. van Slogteren, in: Jaarboek, 1968-1969, Amsterdam, pp. 235-237 This PDF was made on 24
Nadere informatieKlimaatveranderingen in het ve een boodschap voor de toe
Klimaatveranderingen in het ve een boodschap voor de toe De mogelijkheid dat door de mens veranderingen optreden in het klimaat houdt wetenschappers al decennia lang bezig. Velen verwachten dat in de komende
Nadere informatieDisseminatie: artikels schrijven, presenteren en publiceren. Katrien Struyven
Disseminatie: artikels schrijven, presenteren en publiceren Katrien Struyven Ervaringen Wie heeft pogingen ondernomen of reeds een artikel geschreven? Hoe heb je dit ervaren? Wie heeft er reeds deelgenomen
Nadere informatieDe dienst van de Europese Commissie voor wetenschap en kennis
De dienst van de Europese Commissie voor wetenschap en kennis Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek Joint Research Centre (JRC) e. r p. / r 65 % 80 % 60 % 20 % 73 % NL TSUNAMIS ALERT SYSTEM MUNICIPAL
Nadere informatiemath inside Model orde reductie
math inside Model orde reductie Model orde reductie Met het voortschrijden van de rekenkracht van computers en numerieke algoritmen is het mogelijk om steeds complexere problemen op te lossen. Was het
Nadere informatieWe hebben zeer waarschijnlijk al een (kleine) klimaatverandering meegemaakt!
We hebben zeer waarschijnlijk al een (kleine) klimaatverandering meegemaakt! 15-16 oktober 1987, windstoten tot 220 km/h, grote schade 2004, bijna 1400 tornado s december (!!) 2001, Faxai, 879 mbar 27
Nadere informatieTentamen Marine Sciences (2006)
Tentamen Marine Sciences (2006) Donderdag 2 februari 2006, 14.00-17.00hrs Went GROEN NB1: schrijf Uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB2: er zijn vijf vragen aub deze vragen indivudeel
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: Joh.S. Boersma, Levensbericht A.D. Trendall, in: Levensberichten en herdenkingen, 1998, Amsterdam, pp. 73-76 This PDF
Nadere informatieData-analyse voor Doelmatig Overheidsbeleid
Conceptprogramma Driedaagse Leergang Data-analyse voor Doelmatig Overheidsbeleid Vrijdagen 2, 9 en 16 juni 2017 Hotel NH Utrecht Doelgroepen: Managers van kennis en informatie bij de overheid, waaronder:
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het modelleren van het klimaat gedurende het Laatste Interglaciaal Onderzoek naar de evolutie van het klimaat gedurende het Laatste Interglaciaal en de gevoeligheid van dat klimaat
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: P.Th. Oosterhoff, Levensbericht E. Hertzsprung, in: Jaarboek, 1967-1968, Amsterdam, pp. 322-325 This PDF was made on
Nadere informatieSignalen van klimaatveranderingen
Signalen van klimaatveranderingen John van Boxel Klimaatwetenschappers waarschuwen dat de toenemende concentraties aan broeikasgassen een invloed zullen hebben op het klimaat op aarde. Gedurende de twintigste
Nadere informatieAnne Reinier Ritsema. 9 februari januari 2003
Anne Reinier Ritsema 9 februari 1923 3 januari 2003 98 Levensbericht door M.J.R. Wortel Op 3 januari 2003 overleed dr. Anne Reinier Ritsema, op de leeftijd van 79 jaar. Reinier Ritsema, geboren op 9 februari
Nadere informatieGLORIETIJD VAN DE ZEEVAART (7) Navigatie en hydrografie. (Overdruk uit: Van Kitsen en Klippers)
GLORIETIJD VAN DE ZEEVAART (7) Navigatie en hydrografie (Overdruk uit: Van Kitsen en Klippers) Gemma Frisius had al in 1530 begrepen dat de geografische lengte kon worden berekend door de tijd waarop de
Nadere informatieBSc Tourism. René van der Duim en Martijn van Santen
BSc Tourism René van der Duim en Martijn van Santen waarom? academische studie van toerisme Toerisme in cijfers meer dan een miljard internationale toeristische aankomsten wereldwijd Toerisme in cijfers
Nadere informatieKoolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
Nadere informatieDe Verborgen Attractie van de Aarde. De Verborgen Attractie van de Aarde. 3- Drift der continenten en plaattektoniek. Drift der continenten
De Verborgen Attractie van de Aarde Opzet van de cursus 1 - Magnetisme & Aardmagneetveld 2 Het Aardmagneetveld in het verleden 3 Drift der Continenten en Plaattektoniek (4 toepassingen) 5 Omkeringen van
Nadere informatiegea Vrijkomend methaan als opwarmer van het wereldklimaat Overzomeren in Finland?
gea driemaandelijks tijdschrift van de Stichting Geologische Aktiviteiten voor belangstellenden in de geologie, mineralogie en paleontologie December 2003, vol. 36, nr. 4, pag. 97-129 ISSN 0167-4692 Overzomeren
Nadere informatieKunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien?
Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien? Gerbrand Komen ex-knmi, IMAU 20 juni 2011 KNAW themabijeenkomst Wetenschappelijke modellen, wat kun je ermee? Met dank aan Wilco Hazeleger
Nadere informatieHuygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)
Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: F.A. Stafleu, Levensbericht J. Lanjouw, in: Jaarboek, 1984, Amsterdam, pp. 164-168 This PDF was made on 24 September
Nadere informatieHenk Postma. 26 juli juli 2005
Henk Postma 26 juli 1921 19 juli 2005 64 Levensbericht door W. G. Mook Geboren in Zwolle in 1921, studeerde hij chemie in Groningen. Na een kort verblijf aan het Philips NatLab werd hij in 1947 door Verwey,
Nadere informatieKlimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden
Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden Overstromingsgebied bij NAP -6.0 m Waddenzee Markermeer A7 A9 A6 Amsterdam A2
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/45845
Nadere informatie