Inhoud. Inleiding E.R. Muller en P.C. Vegter 1 Aanleiding i 2 Inhoud 2 3 Feiten en cijfers 3 4 Dankzegging ió

Transcriptie

1 Inhoud Inleiding i E.R. Muller en P.C. Vegter 1 Aanleiding i 2 Inhoud 2 3 Feiten en cijfers 3 4 Dankzegging ió DEEL i ALGEMEEN DETENTIESTELSEL i Geschiedenis van de vrijheidsbeneming 19 S. van Ruller 1.1 Inleiding De Verlichting Beginselen Verlichtingsbeginselen in het strafrecht Vrijheidsbeneming als hoofdsanctie Geschiedschrijving van de gevangenisstraf Chronologisch ordenen van feiten Verklarende geschiedschrijving Neomarxistisch Foucault Elias Ideeën die van invloed zijn geweest op de vormgeving van de gevangenis Voor De gevangenisstraf na de Franse revolutie De sleutel tot een verbeterende gevangenis Benthams panopticon De Quakers 32 v

2 1.6.3 Het Pennsylvania-en het Auburnstelsel Het Ierse of progressieve stelsel Het naoorlogse resocialisatie-ideaal Aanpassing van detentieomstandigheden aan dagelijks leven buiten Gevangenis als ultimum remedium Architectuur Toekomst 44 2 Vormen van detentie 47 P.C.Vegter 2.1 Inleiding Enkele onderscheidingen Eisen bij de toepassing van vrijheidsbeneming Eisen bij de tenuitvoerlegging van vrijheidsbeneming Enkele fundamentele uitgangspunten bij de vormgeving van vrijheidsbeneming en in het bijzonder vrijheidsbenemende sancties Slotopmerkingen 74 3 De strafrechter en vrijheidsbeneming 75 J.P. Balkema 3.1 Inleiding Enkele ontwikkelingen na invoering van het Wetboek van Strafrecht Wijze van tenuitvoerlegging van preventieve hechtenis: een factor bij straftoemeting? Invloed van de strafrechter op de tenuitvoerlegging Capaciteitsproblemen en verplichting tot tenuitvoerlegging van de straf Wijze van tenuitvoerlegging moet voor de strafrechter voorspelbaar en transparant zijn Tot slot 88 4 Vrijheidsbeneming en het Openbaar Ministerie 89 M. A J. Kunst 4.1 Inleiding Executieplicht Geschiedenis Overige relevante wettelijke bepalingen 93 VI

3 4.2.3 Opvattingen in de literatuur Jurisprudentie Meer beleidsvrijheid voor het Openbaar Ministerie? Sanctiecapaciteit Celcapaciteit Visiebrief modernisering sanctietoepassing Openbaar Ministerie: het straffen van de toekomst Detentiecapaciteit in relatie tot straftoemetingsbeleid Alternatieven voor capaciteitsuitbreiding van celruimte Incidenteel vervroegd ontslag (IVO) Invloed van het O M op de executie van de vrijheidsstraf: de praktijk Risicoprofiel Executie-indicator Tot slot Vrijheidsbeneming en wetgeving 113 M. F M. de Groot 5.1 Inleiding Oorsprong van de beginselenwet voor het gevangeniswezen Eerste wettelijke regels De eerste beginselenwet De grote wijziging van Invoering beklagrecht Terbeschikkingstelling Psychopatenwetgeving De tweede helft van de 20ste eeuw Jeugdinrichtingen Kinderbeginselenwet Beginselenwet voor de kinderbescherming van Aansluiting bij de jeugdhulpverlening Aanleiding tot het opstellen van de drie huidige beginselenwetten Waarom niet één beginselenwet? Opzet van de huidige beginselenwetten 138 vu

4 5.7.1 Complex van regelgeving Opzet en inhoud Doelstelling Beperkingsgronden en disciplinaire straffen Wijze van tenuitvoerlegging Beklagregelingen Tot slot 154 DEEL 2 ORGANISATIE EN FUNCTIONEREN 6 Penitentiaire inrichtingen in soort en maat 161 J.P.S. Fiselier 6.1 Inleiding Uitgangspunten Differentiatie en selectie De penitentiaire kaart Huizen van bewaring Gevangenissen Inrichtingen voor stelselmatige daders Vrouwelijke gedetineerden Bijzondere inrichtingen Noodvoorzieningen drugskoeriers Elektronische detentie Elektronische detentiehuizen De Nieuwe Inrichting Justitiële inrichtingen voor ter beschikking gestelden 199 G.R.C. Veurink 7.1 Inleiding Doel van de maatregel terbeschikkingstelling Sanctiedoel van de maatregel terbeschikkingstelling Doelstelling bij de executie van de terbeschikkingstelling Bestemming Verdeling over de inrichtingen Justitiële inrichtingen voor ter beschikking gestelden 206 VIII

5 7.4.2 Plaatsing en herplaatsing Bijzondere onderwerpen Regimeregels Afzondering, separatie en afdelingsarrest Afdeling voor intensieve zorg Bewegingsvrijheid binnen de inrichting Disciplinair beleid Verlof Vormen van verlof Bijzondere groepen Toetsing Toezicht, beklag en beroep Bvt, Rvt en huisregels Toezicht Rechtsmiddelen Inrichtingen voor stelselmatige daders 227 T. Kooijmans en S. Meijer 8.1 Inleiding Doel van de maatregel Doel van de strafrechtelijke maatregel als algemeen instrument van overheidsoptreden Doel van de ISD Doel van de plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders nader bekeken Bestemming Verdeling over de inrichtingen (selectie) Tenuitvoerlegging Inleiding ISD-maatregel zonder programma ISD-maatregel met programma Disciplinair beleid Beklag en beroep Inleiding Plaatsing, overplaatsing en terugplaatsing Urineonderzoek Beroep tegen de beslissing inzake de tussentijdse toets Verblijfsplan 252 IX

6 8.8 Het Openbaar Ministerie en de minister van Justitie in de executiefase Inleiding Vordering van het Openbaar Ministerie tot het opleggen van de maatregel Beëindiging van de maatregel door de minister van Justitie Invloed van het Openbaar Ministerie op de tenuitvoerlegging Conclusie Tot slot Justitiële jeugdinrichtingen 261 T. Liefaard 9.1 Inleiding Redenen voor plaatsing in een justitiële jeugdinrichting Kenmerken j ustitiële j eugdinr ichtingen Rijks- en particuliere jeugdinrichtingen Opvang- en behandelinrichtingen Mate van beveiliging Jongens en meisjes Bijzondere bestemming Toezicht Rechtspositie van jeugdigen in justitiële jeugdinrichtingen Inleiding Selectie en plaatsing van jeugdigen Materiële rechtspositie Beperking grondrechten Bemiddeling, beklag en beroep Afsluiting Rechtspositie Resocialisatie Tot slot Vreemdelingenbewaring 307 A. M. van Kalmthout 10.1 Inleiding Wat is vreemdelingenbewaring? Het ultimum-remediumkarakter van de vreemdelingenbewaring 313 x

7 Meerderjarige vreemdelingen Minderjarige vreemdelingen Plaats en duur van de vreemdelingenbewaring Grensdetentie en vreemdelingenbewaring Duur van de vreemdelingenbewaring Vreemdelingenbewaring in relatie tot de strafrechtelijke detentie Regimeaspecten Plaatsing en overplaatsing Regime van het Reglement grenslogies Regime van de Pbw Effect van de vreemdelingenbewaring op de uitzetting Tot slot Reclassering 333 M. Boone 11.1 Inleiding en vraagstelling Ontstaan en professionalisering van de reclassering Van geitenwollensokken naar een bedrijfsmatige organisatie Effectief reclasseren: opzet en taken van de huidige reclasseringsorganisatie Organisatie Visie en doelen Taken Slotbeschouwing Personeel 355 M. Kommer 12.1 Inleiding Werken in een penitentiaire inrichting De actuele situatie Functielandschap en bezetting Werving en selectie Vorming en opleiding Werkomstandigheden en tevredenheid Medezeggenschap en vakbondsactivisme Conclusie 370 XI

8 DEEL 3 POSITIE GEDETINEERDEN 13 De gedetineerde als rechtssubject; algemene aspecten van de rechtspositie van gedetineerden 373 J. de Lange en P.A.M. Mevis 13.1 Inleiding en belang van de materie Verantwoordelijkheid voor de grens van de duur van de opsluiting Kwaliteit van regelgeving I: Grondwet en codificatie Realisatie en doorwerking in het penitentiaire recht: enkele aandachtspunten Een gedetineerde is niet alleen gedetineerde: enkele 'functionele'regels Beperking van grondrechten: artikel 15 lid 4 Grondwet De systematiek van artikel 15 lid 4 Grondwet Het criterium van artikel 15 lid 4 Grondwet Beginsel van de minimale beperkingen Geen diffamerende gevolgen Beginsel van de minimale beperkingen: nemen we het wel serieus? Beginsel van 'normaliteit' en de resocialisatieopdracht Grondrechten voor gedetineerden; een korte verkenning Het belang van adequate normering van bejegening; normen van goede bejegening Waarborg van menselijke behandeling/verbod van onmenselijke behandeling Positieve en negatieve variant De waarde van een bepaling als artikel 10 lid 1 IVBPR Betekenis van artikel 3 EVRM voor de inrichting van detentie Uitwerking van artikel 3 EVRM: preventie via toezicht en normering door het CPT Nederlandse gedetineerden in het buitenland: aanspraak op overbrenging? Sluitstuk: effectieve rechtsgang(en) Slot 419 XII

9 14 Beklag en beroep 421 E W Bleichrodt 14.1 Inleiding Ontvankelijkheid Procedure Schorsing Beslissingen van de beklagcommissie Beroep Rechtspositie plaatsing en overplaatsing Medische verzorging 433 M. Moerings 15.1 Inleiding Recht op medische zorg Verantwoordelijkheden voor de medische zorg: de arts en de directeur Medische zorg voor drugsverslaafden Methadonvers trekking De hybride positie van de inrichtingsarts: medisch handelen in dienst van de orde en veiligheid Dwangmedicatie Inhoud van dwangmedicatie Criteria voor toediening Ontwikkelingen: dwangbehandeling naast dwanghandeling Beklag- en beroepsprocedure in medische zaken Conclusie Hongerstaking in detentie 453 P. Jacobs 16.1 Inleiding Lichamelijke gevolgen van de hongerstaking en dwangvoeding Juridisch kader inzake hongerstaking en dwangvoeding Nationaal niveau Europees niveau Intra- en supranationaal kader Conclusie 487 XIII

10 17 Zorg in detentie 491 B.H. Bulten, W E van Kordelaar en H. P.A. van der Kolk-Heijne 17.1 Inleiding Gedetineerden met psychische stoornissen Bespreking van de prevalentiecijfers Individuele begeleiding en behandeling van gedetineerden Vormgeving van de detentie Inleiding Kernvragen Zorg op maat Behandeling in detentie Organisatie en regie Tot slot Schakels tussen passend en gepast 527 W.FJ.M. van Kordelaar en B.H. Bulten 18.1 Inleiding Richtlijnen: evidence based en norm based Richtlijnen binnen de gezondheidszorg Richtlijnen in de strafrechtstoepassing 'Norm based' en 'evidence based' Taxeren Begrip Zorgtaxatie en risicotaxatie Methoden van taxeren Mistaxaties Indiceren Begrip Zorg-en risico-indicaties Indicatiestelling Forensische Zorg Ontwikkelen van schakels tussen passend en gepast B00G als voorbeeld Voor- en nadelen van de BooG-systematiek Toepassing van de BooG-systematiek op andere indicatiegebieden Tot slot 558 xiv

11 19 Activiteiten 559 CM. Boeij 19.1 Inleiding Dagprogramma huis van bewaring Onderdelen van een dagprogramma Juridisch kader Doel van de activiteiten Algemene uitgangspunten Ongestoorde rechtsgang Discipline bijbrengen en een vast dagritme creëren Activiteitenprogramma en dagprogramma in relatie tot de arbeidstijden van het personeel Het programma als deel van de (psychologische) beveiliging Activiteiten en meerpersoonscelgebruik Ontwikkeling naar meerpersoonscelgebruik Gevolgen voor het dagprogramma bij twee op een cel Ten slotte: gedetineerden aan het woord Arbeid 583 G. de Jonge 20.1 Inleiding Enige geschiedkundige achtergronden Visies op arbeidsdwang en detentie Economische uitbuiting Disciplinering door arbeidsdwang Gevangenisarbeid als sociale werkvoorziening Regeling van de arbeid in de Penitentiaire beginselenwet ca Recht op deelname aan de beschikbare arbeid Arbeidsplicht Aard van het dienstverband Arbeidsloon Beoordeling arbeids(on)geschiktheid Arbeidsomstandigheden Handhaving arbeidsdiscipline Mening van gedetineerden over de arbeid als regimesactiviteit 601 xv

12 20.5 Internationale gremia over (gedwongen) arbeid Gedetineerdenarbeid en artikel 4 EVRM De Europese gevangenisregels 2006 over gedetineerdenarbeid CPT over gedetineerdenarbeid Van Werkzame Detentie tot Modernisering gevangeniswezen Besluit Gedetineerde buitenlanders in Europees perspectief 613 JF? Hofstee- Van der Meulen 21.1 Inleiding Buitenlandse gedetineerden in Nederland Geboorteland Nationaliteit Buitenlandse gedetineerden in Europa Delicten Type delict Aandeel in delicten Europa Regelgeving Strafvorderingsrichtlijnen Penitentiaire regelgeving in Nederland Penitentiaire regelgeving in Europa Behandeling van buitenlandse gedetineerden Detentieomstandigheden Rechten en plichten Voeding en religie Contact met familie Werk en onderwijs Verlof, voorbereiding op terugkeer en nazorg Conclusie 640 XVI

13 22 Detentie in perspectief 643 E.R. Muller 22.1 Inleiding Detentie vindt plaats in nauwe samenhang met maatschappelijke ontwikkelingen Wisselende vraag naar detentie, noodzaak tot flexibiliteit Er bestaat gebrekkige kennis over detentie Detentie is in hoge mate een gejuridiseerd beleidsveld Nieuwe aandacht voor recidivevermindering Behoefte aan langetermijnbeleid Detentie is gevoelig voor incidenten Veel aandacht voor veiligheid Detentie integraal onderdeel van vele ketens De staat van de detentie is een belangrijke indicator voor de kwaliteit van de samenleving Afsluiting 662 Literatuur 663 De auteurs 691 Register 695 Serie Bundels Orde en Veiligheid 705 XVII