De beklagregeling voor gedetineerden: te ruim? Paper Detentierecht Augustus 2006 (R.51331)

Transcriptie

1 De beklagregeling voor gedetineerden: te ruim? Paper Detentierecht Augustus 2006 (R.51331) C.J.M. van Empel Studentnummer Tilburgseweg CD Oisterwijk T /

2 1. Inleiding. Horen, zien en zwijgen. Zo zou men de interne rechtspositie van gedetineerden in gevangenissen en huizen van bewaring, enigszins gechargeerd, tot 26 mei kunnen typeren. Lange tijd verkeerden gedetineerden in nagenoeg - rechteloze omstandigheden. Ook de Beginselenwet gevangeniswezen 2 kende amper rechten toe aan gedetineerden. In de loop der jaren is de maatschappelijke en politieke belangstelling voor gedetineerden en hun rechtspositie aanzienlijk toegenomen. Vooral ten gevolge van deze verandering heeft de interne rechtspositie van gedetineerden een vlucht genomen. Dat heeft onder andere geresulteerd tot invoering van beklagrecht voor gedetineerden in gevangenissen en huizen van bewaring in Is de beklagregeling voor gedetineerden anno 2006 te ruim? Over deze vraag handelt deze uiteenzetting. Ik beperk me daarbij tot de beklagregeling van gedetineerden die in die hoedanigheid in gevangenissen en huizen van bewaring verblijven en waarvoor speciale interne rechten en procedures gelden. Deze gedetineerden kunnen bepaalde klachten voorleggen aan een beklagcommissie. De beklagcommissie bestaat uit leden van de commissie van toezicht 3 en oefent een rechtsprekende taak uit. De commissie heeft de bevoegdheid besluiten te nemen waaraan de directeur van een penitentiaire Inrichting gebonden is. Tegen een beslissing van de beklagcommissie staat beroep open bij de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming 4. Na deze inleiding en de ontwikkeling van de rechtspositie van gedetineerden zal ik in - hoofdstuk 3 de fundamenten van de beklagrechtregeling bespreken. In hoofdstukken 4 en 5 bespreek ik achtereenvolgens de inhoud en de reikwijdte van het beklagrecht. In het laatste hoofdstuk zal ik de probleemstelling integraal beantwoorden. 1 Kelk 2003, p.1. 2 Stb.1951, Commissie van Toezicht. 4 Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming. 2

3 2. Op weg naar beklagrecht. Uit de inleiding bleek al dat gedetineerden tot de 20 e eeuw amper rechten hadden. Van beklagrecht zoals we dat nu kennen was voor die tijd nauwelijks sprake. Gedurende de beginperiode van de 19 e eeuw waren gedetineerden volstrekt overgeleverd aan de macht van een cipier 5. Ook directeuren van penitentiaire inrichtingen werden tot in de 20 e eeuw nauwelijks op beslissingen ten opzichte aangaande individuele gedetineerden gecontroleerd. Formeel kende de Beginselenwet van 1951 schaars rechten toe aan gedetineerden 6. Beklagmogelijkheden werden door deze regeling marginaal uitgebreid. Gedetineerden konden enkel formeel beroep aantekenen tegen plaatsing of overplaatsing. Twee ernstige opstanden in het Huis van Bewaring in Groningen in 1971 en enkele opstandjes in andere steden bewerkstelligden dat de situatie van gevangenen in het middelpunt van de politieke en publieke belangstelling kwam te staan. Sindsdien nam de rechtspositie van gedetineerden een positieve wending. Er was sprake van een substantiële ontwikkeling van de rechtspositie van gedetineerden sinds lange tijd. De publieke opinie kreeg dus meer oog voor de positie van gedetineerden. Een enge visie op de vergeldingstheorie werd langzamerhand verlaten. Daardoor ontstond er een verschuiving van de machtsbalans ten gunste van gedetineerden 7. De rechtspositie van gedetineerden ontwikkelde zich: in plaats van passieve eigenschappen kreeg hun rechtspositie een meer actief karakter. De machtsverschillen in detentie bleven vanzelfsprekend gezien de oppressieve tendenties 8 van de detentie groot. Een formele juridische positie bleek in wording. Dat leidde tot de inwerkingtreding van de beklagregeling voor gedetineerden in gevangenissen en huizen van bewaring op 26 mei Ik kom op deze regeling, in hoofdstuk 4 en 5, uitgebreid terug. Vooral in de tweede helft van de 20 e eeuw is de juridische positie van gedetineerden dus sterk tot bloei gekomen. Sindsdien kunnen zij zich beroepen op nationale en internationale regels, 5 Franke 1996, p Franke 1996, p Franke 1996, p Kelk 2003, p Kelk, 1993, p.11. 3

4 wetten en verdragen 10. Deze rechtspositie is ingebed in regelgeving welke ik hierna globaal - zal bespreken. Een deel van die positie vloeit dus voort uit rechtsbeginselen en vindt men thans terug in verdragen, de Grondwet en specifieke wetgeving. Ons recht gaat uit van beginselen die soms als rechtsbeginselen gelden maar ook in wetgeving en verdragsteksten hun weg hebben gevonden 11. Dat duidt op juridisering: rechtsbeginselen hebben een plaats in de positieve rechtsorde verworven. In de Grondwet vindt men, onder andere, rechtswaarborgen voor de individuele burgers 12. In detentie blijken deze een ingetogen functie te hebben. Dat brengt de aard van een detentiesituatie met zich mee. Toch blijken deze rechtswaarborgen in een detentiesituatie niet helemaal verloren te gaan 13. Dat kan men tevens opmaken uit het rechtsstatelijke beginsel dat iedere burger optimaal aan het rechtsverkeer moet kunnen deelnemen 14. Ik doel dan op de mogelijkheid het recht geldend kunnen maken door discussie zoals het inroepen van aanspraken, tegenspreken en gebruik maken van hoor en wederhoor. Kelk noemt dat een contradictoire procedure 15. Dat houdt in dat gedetineerden hun aanspraken op (grond)rechten behouden tenzij deze bij rechterlijke uitspraak zijn beperkt of indien uitoefening van grondrechten niet met de tenuitvoerlegging van de detentie samengaat. Ik kom daar hierna hoofdstuk 3 - nog uitgebreid op terug. Ook de Grondwet stelt in artikel 15 lid 4 dat: aan wie rechtmatig zijn vrijheid is ontnomen, kan worden beperkt in de uitoefening van grondrechten voor zover deze zich met de vrijheidsontneming verdraagt. Een vraag die daarbij opkomt, is wat met kan worden beperkt inhoudt. Deze formulering is ruim geredigeerd en nodigt uit tot beperkingen van grondrechten in een detentiesituatie door de overheid 16. Deze formulering verhoudt zich tevens niet goed met de eis van legitimiteit 17. De concrete rechtspositie van gedetineerden wordt verder onder andere geregeld in: verdragen (o.a. EVRM en IVBPR), de Grondwet, het Wetboek van Strafrecht, het 10 Franke 1996, p Akkermans e.a. 1999, p Akkermans e.a. 1999, p Artikel 2, vierde lid van de Penitentiaire Beginselenwet. 14 Kelk 2003, p Kelk 1993, p Kelk 2003, p Zie hoofdstuk 3. 4

5 Wetboek van Strafvordering en in diverse wetten 18. De meest belangrijke wet voor gedetineerden is de Penitentiaire Beginselenwet 19 welke verder wordt uitgewerkt in daaruit voortvloeiende regelingen 20. In deze wet heeft de wetgever mede getracht situaties waarin beperkingen op (grond)rechten kunnen plaatsvinden te benoemen. Ondubbelzinnige beperkinggrenzen worden in deze wet niet gesteld. Een voorziening voor gedetineerden om, onder andere, tegen onrechtmatige beperkingen op te komen is mede daardoor passend. Deze dient te voldoen aan de direct werkende bepalingen van internationale verdragen 21. Een belangrijk artikel in de PBW is het in artikel 2 lid 4 bepaalde dat gedetineerden aan geen andere beperkingen worden onderworpen dan die welke voor het doel van de vrijheidsbeneming of in het belang van de handhaving van de orde of veiligheid in de inrichting noodzakelijk zijn. Wat indien de rechten van gedetineerden in detentie niet worden gerespecteerd? Het moge duidelijk zijn dat er in een detentiesituatie regelmatig beslissingen worden genomen die de rechtspositie van de gedetineerde persoonlijk raken. Indien men het daar niet mee eens is, moet men daartegen - gezien het voorgaande - in rechte tegen op kunnen komen. Dat is geen weelde maar rechtsstatelijk fundamenteel. 3. Fundamenten van het beklagrecht. Uit hoofdstuk 2 bleek al dat gedetineerden een specifieke rechtspositie hebben in ons rechtsbestel. Hun (grond) rechten kunnen echter wel worden beperkt. Dat kan mede worden opgemaakt uit artikel 5 van het EVRM en artikel 15 lid 4 van de Grondwet. Het op de Grondwet gebaseerde beginsel van minimale beperkingen een executiebeginsel - treft men tevens aan in artikel 2 vierde lid van de Penitentiaire Beginselenwet. Uitgangspunt bij deze bepaling is dat de gedetineerde weliswaar zijn vrijheid heeft verloren, maar andere rechten voor zover de detentie dat toelaat nog bezit. In dit hoofdstuk ga ik in op fundamenten van het recht van gedetineerden om bij de 18 Kelk 2003, p Stb.1998, Zie bijlage Thans opgenomen in artikel 68 lid 2 van de Penitentiaire Beginselenwet. 5

6 beklagcommissie beklag doen over een hem betreffende door of namens de directeur genomen beslissing 22. De maatschappelijke betrokkenheid bij de interne rechtspositie van gedetineerden werd mede gevoed door legitimatieargumenten 23. Dat betekent dat de overheid zich ten aanzien van rechtmatig gemaakte inbreuken op de vrijheid van burgers daadwerkelijk en concreet moet legitimeren (en zich niet bij voorbaat al gelegitimeerd mag achten). Ook in een detentiesituatie. Immers, rechtmatige vrijheidsbeneming door de overheid wijzigt de rechtspositie van gedetineerden en leidt tot feitelijke beperkingen van rechten. Detentie brengt dus inbreuken op de rechtspositie van de gedetineerde burgers met zich mee. De detentiesituatie wordt gekenmerkt door machteloosheid, afhankelijkheid en oppressieve elementen 24. Vooral daardoor ontstaat behoefte aan een aangepaste rechtspositie. Uit rechtsstatelijke beginselen blijkt ook dat elke burger, adequaat, aan het rechtsverkeer deel moet kunnen nemen. Inbreuken op genoemd recht dienen tot een minimum beperkt te blijven 25. Uitzondering daarop is een rechtmatig (rechterlijk) genomen beslissing waaruit expliciet het tegendeel van dat recht is gesteld. De sociaal en juridische moraal staan een adequate rechtspositie voor 26. Dat betekent, gezien de rechtsbetrekking burger/overheid, dat ook bestuursrechtelijke beginselen zoals het vertrouwensbeginsel en het zorgvuldigheidsbeginsel een rol van betekenis spelen 27. Ook bepaalde strafrechtelijke en privaatrechtelijke beginselen kunnen van belang zijn 28 alsook ongeschreven recht kan in voorkomende gevallen worden ingeroepen 29. Het voorgaande impliceert een rechtspositie welke gebaseerd is op sociale en juridische aanvaardbare gronden: geen volstrekte rechteloosheid of onevenredige afwijkingen van de normale rechtspositie van burgers 30. Redelijkheid en billijkheid zijn hierbij uitgangspunt. Indien 22 Zie artikel 60 lid 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. 23 Kelk 2003, p Kelk 2003, p Kelk 2003, p Kelk 2003, p Bijvoorbeeld BC 28 april 1988, A 3/ Kelk 2003, p BC 6 juni 1980, A 19/ Kelk 2003, p.21 6

7 een overheid genoemde uitgangspunten met voeten treedt, bestaat de kans op schending van artikel 3 EVRM 31. Fundamenten van de rechtspositie zijn tevens te vinden in een aantal wettelijke artikelen 32. Ik noem artikel 2 lid 2 PBW waarin versterking van de autonomie van gedetineerden wordt gepretendeerd en artikel 2 lid 4 PBW waarin het beginsel van minimale beperkingen is gefundeerd. Als men vervolgens het rechtstatelijke beginsel van deelname aan het rechtsverkeer, met minimale beperkingen daarop, verbindt met het hierboven behandelde legitimatiebeginsel, redelijkheid en billijkheid, bestuursrechtelijke beginselen en de uit artikel 2 lid 2 PBW blijkende versterking van de autonomie van gedetineerden krijgt men het fundament en de inhoud van het beklagrecht op het netvlies. Deze fundamenten bevestigen het rechtsburgerschap van gedetineerden. Daar komt nog bij dat in het beginsel van minimale beperkingen ook steeds meer een opdracht wordt gezien om gedetineerden te ontwikkelen in hun sociale weerbaarheid 33. Voornoemde argumenten vermeerderd met de in hoofdstuk 2 behandelde humanitaire motieven en ontwikkeling van de juridische moraal hebben in algemene zin - geleid tot de niet wijd uitgestrekte beklagrechtregeling. Hierna volgt de inhoud en reikwijdte van de beklagregeling. 4. De inhoud van de beklagrechtregeling: art PBW nader bezien. Het formeel juridische beklagrecht 34 is geregeld in hoofdstuk XI van de Penitentiaire Beginselenwet art. 60 t/m 71 (en in art 18 van de Penitentiaire Maatregel). Hieruit volgt dat gedetineerden in gevangenissen en huizen van bewaring uitsluitend een formeel beklagrecht hebben bij de beklagcommissie (een onderdeel van de Commissie van Toezicht) met betrekking tot over hen door of namens de directeur genomen beslissingen. Uit de Memorie van Toelichting van de Penitentiaire beginselenwet blijkt dat er - op het eerste gezicht - heldere kader (beslissing door of namens de directeur) voor gedetineerden 31 Kelk 2003, p Kelk 2003, p Kelk 2003, p Kelk 2003, p.61. 7

8 toch ruimte is om de beklagregeling te misbruiken. Deze ruimte acht men aanwezig in het gegeven wat onder een beslissing ( ) de directeur kan worden verstaan. De directeur van een penitentiaire inrichting drukt een zware stempel op de lokale detentiesituatie van gedetineerden 35. Hij bepaalt bijvoorbeeld de huisregels, hij heeft een ruime beleidsvrijheid en is bevoegd om een disciplinaire straf op te leggen 36. Zijn functie bevat dus regelgevende, uitvoerende en rechtsprekende (strafoplegging) elementen. Hij vertegenwoordigt de centrale overheid. De rechtsbetrekking tussen gedetineerden en overheid is er dus een van bestuursrechtelijk aard. Rechtsstatelijk is bescherming van individuele burgers tegen overheidsoptreden gefundeerd in regels en beginselen 37. Dat geldt, mutatis mutandis, ook voor gedetineerden. Het karakter van de detentie brengt voor gedetineerden ingrijpende beslissingen en handelingen door de overheid met zich mee. Het hebben van rechtspositie om hiertegen op te komen is rechtsstatelijk bezien noodzakelijk. Deze positie vindt men in de artikelen 60 t/m 71 van de Penitentiaire Beginselenwet. Mede door deze regeling is de machtsverhouding gedetineerde / directeur - tot een rechtsverhouding verheven. Volgens artikel 60 lid 1 van die wet: kan een gedetineerde bij de beklagcommissie beklag doen over een hem betreffende door of namens de directeur genomen beslissing. Beklag doen over een door of namens de directeur genomen beslissing, dat is de enige beklaggrond 38 welke voorvloeit uit deze regeling. In lid 2 wordt een verzuim of weigering om te beslissen gelijkgesteld met een beslissing als bedoeld in lid 1 van artikel 60. Volgens lid 3 van artikel 60 PBW dient de directeur zorg te dragen dat een gedetineerde die beklag wenst te doen daartoe zo spoedig mogelijk in de gelegenheid wordt gesteld. Directiebeslissingen worden dus controleerbaar. Dat is realiseerbaar indien gedetineerden beklag doen door indiening van een klaagschrift bij de beklagcommissie bij de inrichting waar de beslissing waarover men klaagt is genomen 39. Dat kan plaatsvinden door tussenkomst van de directeur van de inrichting waar de gedetineerde verblijft. Het klaagschrift van de gedetineerde vermeldt - zo nauwkeurig mogelijk - de beslissing 35 Kelk 2003, p Artikel 50 lid 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. 37 Burkens e.a. 1997, p Kelk 2003, p Artikel 61 lid 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. 8

9 waarover wordt geklaagd en de redenen van het beklag. Indien de gedetineerde de Nederlandse taal niet voldoende - beheerst, kan hij het klaagschrift in een andere taal indienen. Het klaagschrift wordt - uiterlijk op de zevende dag na die waarop de gedetineerde kennis heeft gekregen van de beslissing waarover hij zich wenst te beklagen - ingediend 40. Een na afloop van deze termijn ingediend klaagschrift kan nog ontvankelijk zijn als niet blijkt dat de gedetineerde in verzuim is geweest. Het klaagschrift wordt behandeld door een beklagcommissie. Dat is een subcommissie van de Commissie van Toezicht 41. De behandeling van het klaagschrift vindt niet in openbaarheid plaats. Dat kan in voorkomende gevallen anders zijn 42. Aan de directeur wordt een afschrift van het klaagschrift toegezonden waarop hij zo spoedig mogelijk schriftelijk - de nodige inlichtingen aan de beklagcommissie doet toekomen. Hij voegt daaraan de opmerkingen toe, waartoe het klaagschrift, volgens hem, aanleiding geeft. Onder bepaalde omstandigheden kan het voorgaande - uit vorige twee regels - achterwege blijven. De klager wordt schriftelijk in kennis gesteld van de inhoud van deze inlichtingen en/of opmerkingen door de beklagcommissie. De beklagcommissie stelt de klager en de directeur, indien nodig, in de gelegenheid over het klaagschrift mondeling opmerkingen te maken. Zij kunnen beiden de voorzitter van de beklagcommissie, desgewenst, vragen opgeven die zij aan elkaar gesteld wensen te zien. De gedetineerde heeft het recht zich te doen bijstaan door een rechtsbijstandverlener of een andere vertrouwenspersoon mits deze van de beklagcommissie toestemming heeft gekregen 43. Indien hij de Nederlandse taal niet voldoende beheerst, draagt de voorzitter zorg voor de bijstand van een tolk. Tijdens de beklagprocedure staat de beklagcommissie aan de klager op zijn/haar verzoek toe van de stukken kennis te nemen. Van het horen van de betrokkenen wordt een schriftelijk verslag opgemaakt. Gedurende de uitspraak op het klaagschrift kan de voorzitter van de beklagcommissie op verzoek van de klager en na 40 Artikel 61 lid 5 van de Penitentiaire Beginselenwet. 41 Artikel 62 lid 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. 42 Artikel 62 lid 4 van de Penitentiaire Beginselenwet. 43 Artikel 65 lid 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. 9

10 de directeur te hebben gehoord, de tenuitvoerlegging van de beslissing waarop het klaagschrift betrekking heeft geheel of gedeeltelijk schorsen 44. De beklagcommissie doet zo spoedig mogelijk - in ieder geval binnen een termijn van vier weken te rekenen vanaf de datum waarop het klaagschrift is ontvangen - uitspraak 45. Deze uitspraak is met redenen omkleed en vermeldt de mogelijkheid van het instellen van beroep bij de beroepscommissie van de RSJ evenals de mogelijkheid tot schorsing van de tenuitvoerlegging van de uitspraak bij voorzitter van de rechtspositionele beroepscommissie van de RSJ 46. De uitspraak van de beklagcommissie leidt tot gehele of gedeeltelijke niet-ontvankelijkverklaring van het beklag, ongegrondverklaring van het beklag, gegrondverklaring van het beklag. Indien de beklagcommissie van oordeel is dat de beslissing waarover is geklaagd in strijd is met een in de inrichting geldend wettelijk voorschrift of een eenieder verbindende bepaling van een in Nederland geldend verdrag of bij afweging van alle in aanmerking komende belangen, onredelijk of onbillijk moet worden bevonden, verklaart zij het beklag gegrond en vernietigt zij de beslissing geheel of gedeeltelijk 47 De beklagcommissie kan de directeur opdragen een nieuwe beslissing te nemen met inachtneming van haar uitspraak, bepalen dat haar uitspraak in de plaats treedt van de vernietigde beslissing of volstaan met de gehele of gedeeltelijke vernietiging 48. De beklagcommissie kan ook bepalen dat de uitspraak buiten werking blijft totdat deze onherroepelijk is geworden. Indien blijkt dat de gevolgen van de beslissing van de directeur niet meer ongedaan te maken zijn, bepaalt de beklagcommissie dan wel de voorzitter of enige tegemoetkoming aan de klager geboden is. Zij stelt de tegemoetkoming financieel van aard - vast. 44 Artikel 66 lid 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. 45 Artikel 67 lid 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. 46 Er zijn drie verschillende beroepscommissies RSJ. 47 Artikel 68 lid 2 van de Penitentiaire Beginselenwet. 48 Artikel 68 lid 3 van de Penitentiaire Beginselenwet. 10

11 Tegen de uitspraak van de beklagcommissie kunnen de directeur en de klager beroep instellen door het indienen van een beroepschrift 49. Er is dus sprake van een rechtsgang in twee feitelijke instanties. Daarna kan men in bepaalde gevallen een nog klacht indienen bij het EHRM 50. Zoals uit de inhoudelijke behandeling van de regeling is gebleken, leidt de beklagregeling niet tot een overvloedige maar tot een niet overdadige interne rechtspositie. Hierna volgt een verdieping betreffende de reikwijdte van de beklagregeling. 5. De reikwijdte van de beklagrechtregeling. In het vorige hoofdstuk besprak ik onder meer artikel 60 PBW waaruit blijkt dat een gedetineerde alleen voldoende gemotiveerd in beklag kan gaan bij de beklagcommissie over een hem/haar betreffende door of namens de directeur genomen beslissing. Met een beslissing als bedoeld in dit artikel wordt tevens begrepen een verzuim of weigering 51 om te beslissen. Welke besluiten vallen er nu onder zulke beslissingen 52 en welke niet? Voor wat betreft relevante wettelijke definities voor zover ik deze hieronder niet behandel - verwijs ik naar artikel 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. Uit lid 1 van artikel 60 volgt dat beklag niet enkel mogelijk is tegen beperking van een in de wet geformuleerd recht. Beklag is ook mogelijk als door of namens - de directeur een andere beslissing 53 wordt genomen die niet per definitie een beperking voor de gedetineerde inhoudt 54. Een beslissing door of namens de directeur kan ook een besluit inhouden iets niet - of niet adequaat - te beslissen 55. De regeling heeft als doel gedetineerden de mogelijkheid aan te reiken om zich te beklagen en is gericht op 49 Artikel 69 lid 1 van de Penitentiaire Beginselenwet. 50 Kelk, 2003, p Kelk 2003, p Kelk 2003, p BC 6 juni 1980, A 19/80, BC 16 oktober 1980, A 67/ Kelk 2003, p BC 9 februari 1997, A 96/

12 tegenspraak 56. Het voorwerp van dit beklag zijn directiebeslissingen die onder andere handelen over toepassing van geldende voorschriften, afweging van belangen, bevoegdheden van functionarissen en disciplinaire straffen. Alleen al de existentie van de regeling impliceert een preventief effect: directies dienen zorgvuldig te handelen. Bepaalde beslissingen kunnen niet worden beschouwd als - door of - namens de directeur genomen. Hiertegen staat geen beklag open. Ik noem er enkelen: beslissingen van een buiten de inrichting komende dienstverlener die op contractbasis aan de inrichting verbonden is (winkelier, kapper), beslissingen van stafleden waarvoor de directeur niet verantwoordelijk kan zijn vanwege gebrek aan specifieke deskundigheid (tandarts, psychiater, inrichtingsarts), bepaalde beslissingen van de Minister van Justitie en het feitelijk handelen van penitentiaire inrichtingswerkers 57 - niet inhoudende een directiebeslissing -. De feitelijke handeling: plaatsing van een gedetineerde in een strafcel is door de BC gekwalificeerd als een beslissing van de directeur 58. Maatgevend is steeds dat het gaat over een beslissing die binnen de directiesfeer heeft plaatsgevonden 59. Indien aan een gebeurtenis in een inrichting - waarover een gedetineerde beklag wil doen geen enkele verschijning van een directiebeslissing ten grondslag ligt zal de klacht als nietontvankelijk worden afgedaan 60. Verder staat vast dat het beklag gericht moet zijn op een directiebeslissing waar belangen van de gedetineerde persoonlijk door zijn getroffen. Beklag tegen een algemene regeling is niet beklagwaardig 61. Het beklag heeft een individueel karakter. Beklag tegen beslissingen niet zijnde directiebeslissingen staat dus niet open. Dat betekent dat beslissingen van de Minister van Justitie (bijvoorbeeld over strafonderbreking of de verlofregeling), de selectiefunctionaris (bijvoorbeeld inzake overplaatsing) en medische inhoudelijke beslissingen van de medische dienst niet voor beklag vatbaar zijn. Ook de 56 Kelk 2003, p Kelk 2003, p BC 8 maart 2002, 01/2226/GA. 59 Kelk 2003, p BC 13 mei 2002, 02/273/GA. 61 Kelk 2003, p

13 Algemene Wet Bestuursrecht staat daartegen niet open 62. Vanwege deze rechtspositionele leemten zijn er beroepsregelingen in de PBW opgenomen 63. De beklagregeling, welke volgt uit hoofdstuk XI van de Penitentiaire Beginselenwet, geeft de gedetineerde dus geen complete rechtspositie om op te komen tegen alle beslissingen die tegenover hem in detentie worden genomen. Vergeleken met oude wetgeving is de regeling verruimd. Voorheen was beklag alleen mogelijk als afgeweken werd van rechten die een gedetineerde ontleende aan in de inrichting geldende voorschriften 64. Aanvullende bezwaar en beroepsmogelijkheden zijn derhalve, zoals vermeld, in de PBW opgenomen. 6. Conclusie Gedetineerden bezaten tot de tweede helft van de 20 e eeuw geen adequate rechtspositie. Een marginale rechtspositionele verbetering vloeide voort uit de Beginselenwet van Beklag was vanaf die tijd slechts mogelijk tegen plaatsing of overplaatsing. In de jaren daarna ontstond, mede door gedetineerdenopstanden in 1971, belangstelling voor hun rechtspositie. Dat leidde tot een interne beklagregeling in 1977: een substantiële rechtspositionele verbetering. De regeling is gebaseerd op een aantal rechts (statelijke)beginselen zoals het beginsel van actieve deelname aan het rechtsverkeer en het legitimatiebeginsel, redelijkheid en billijkheid en diverse bestuursrechtelijke beginselen. Hierdoor blijkt dat er deels afstand wordt genomen van het strafrechtelijke vergeldingsprincipe. Detentie brengt inbreuk op en beperking van rechten van gedetineerde burgers met zich mee. Dat gedetineerden hun vrijheid verliezen brengt niet per definitie mee dat zij ook alle andere rechten verliezen. Rechten van gedetineerden treft men aan in verdragen, de Grondwet en diverse andere regelingen. De meest belangrijke vormt de Penitentiaire Beginselenwet. Daarin vindt men de beklagregeling. Deze heeft de machtsverhouding tot een rechtsverhouding verheven. Uit deze regeling volgt dat gedetineerden een formeel beklagrecht hebben betreffende een over hen genomen directiebeslissing. Dat is de enige beklaggrond. Een verzuim of 62 Artikel 1:6 van de Algemene Wet Bestuursrecht. 63 Bijvoorbeeld in de artikelen 17, 18, 28, 42 lid 5 en 72 lid 1 en 2 van de Penitentiaire Beginselenwet. 64 Kelk 2003, p

14 weigering om te beslissen wordt gelijkgesteld met een beslissing. De regeling is gericht op tegenspraak en geeft gedetineerden het recht zich te beklagen over directiebeslissingen. Beklag tegen algemene regelingen staat niet open. Het beklagrecht heeft een individueel karakter. Het staat ook niet open tegen beslissingen van andere functionarissen waarvoor de directeur niet verantwoordelijk kan worden geacht. Dat betekent dat tegen een reeks van andere beslissingen geen beklag volgens de beklagregeling open staat. In die zin is de beklagregeling niet als een complete rechtspositie te kwalificeren. Uitsluitend beslissingen, door of namens de directeur genomen, worden controleerbaar als de gedetineerde een klaagschrift bij de beklagcommissie indient. De regeling is in de loop der jaren verruimd. Als te ruim kan deze beslist niet worden betiteld. Indien men de regeling als te ruim wil zien, dient men het argument te zoeken in de interpretatie wat precies een beslissing van de directeur inhoudt. Tegen beslissingen, anders dan directiebeslissingen, moet men andere beroeps c.q. beklagregelingen in stelling brengen. Ook tegen feitelijk handelen van personeel staat geen formele beklagregeling open. Literatuurlijst Akkermans, Bax & Verhey 1999 P.W.C. Akkermans, C.J. Bax & L.F.M. Verhey, Grondrechten. Grondrechten en grondrechtsbescherming in Nederland, Groningen: Wolters-Noordhoff Burkens e.a M.C. Burkens e.a., Beginselen van de democratische rechtsstaat. Inleiding tot de grondslagen van het Nederlandse staats- en bestuursrecht, Deventer: W.E.J.Tjeenk Willink Commissie van Toezicht Commissie van Toezicht, home, WWW < (geraadpleegd 31 juli 2006). Franke

15 H. Franke, De macht van het lijden, uit De macht van het lijden, Balans 1996, p Kelk 1993 C. Kelk, Kort begrip van het detentierecht, Nijmegen: Ars Aequi Libri Kelk 2003 C. Kelk, Nederlands detentierecht, Deventer: Kluwer Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, algemeen, WWW < /> (geraadpleegd 31 juli 2006). BIJLAGE Gedelegeerde wetgeving voortvloeiend uit de Penitentiaire beginselenwet Gedelegeerde regelgeving Geweldsinstructie penitentiaire inrichtingen Regeling geprivilegieerde post gedetineerden, Regeling toepassing mechanische middelen in penitentiaire inrichtingen, Regeling model huisregels EBI, Regeling straf- en afzonderingscel penitentiaire inrichtingen, Regeling Urinecontrole penitentiaire inrichtingen, Regeling functie-eisen en vergoeding geestelijk verzorgers `niet-klassieke' denominaties, Regeling arbeidsloon gedetineerde, Regeling eisen verblijfsruimte penitentiaire inrichtingen, 15

16 Regeling selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden, Regeling tijdelijk verlaten van de inrichting, Penitentiaire maatregel Erkenningsregeling penitentiair programma 2004, Regeling model huisregels penitentiaire inrichtingen, 16