Criminogene tijdsbesteding van jongeren in zijn sociale context. Een geïntegreerd model ter verklaring van jeugdcriminaliteit

Transcriptie

1 FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID Criminogene tijdsbesteding van jongeren in zijn sociale context. Een geïntegreerd model ter verklaring van jeugdcriminaliteit Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door ( ) Moreels Wouter Academiejaar Promotor : Commissarissen : Prof. Dr. Lieven Pauwels Christophe Vandeviver Nele Schils

2 TOEGANKELIJKHEIDSVERKLARING Ondergetekende, Moreels Wouter ( ) geeft hierbij aan derden, zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen, [de toelating] [geen toelating] (schrappen wat niet past) om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden. Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad. Datum: 14 augustus 2014 Handtekening: I

3 WOORD VOORAF Deze masterproef werd gerealiseerd met het oog op het behalen van de graad Master in de Criminologische Wetenschappen aan de Universiteit Gent. De keuze voor het onderwerp vloeide voort uit een stage in het academiejaar bij de onderzoeksgroep Sociale Veiligheidsanalyse, waar ik reeds kon kennismaken met de hier geanalyseerde gegevens. Tijdens deze stage werd mijn interesse in de oorzaken van criminaliteit verder gestimuleerd aan de hand van talrijke discussies over criminologische theorieën en verbanden met mijn toenmalige stagebegeleider en huidige promotor Prof. Dr. Lieven Pauwels. Het was toen dat de eerste embryonale ideeën van de hier gestelde onderzoeksvragen zich in mijn hoofd begonnen te nestelen. Ik zou deze masterproef echter nooit tot een goed einde kunnen gebracht hebben zonder enige begeleiding. Daarom wens ik in de eerste plaats mijn promotor Prof. Dr. Lieven Pauwels te bedanken voor zijn kritische reflecties die hij tijdens de feedbackmomenten naar voren bracht en voor het methodologisch advies dat onontbeerlijk was bij het gebruik van de ingewikkelde statistische methoden en technieken die in deze masterproef aan bod komen. Ik wens ook Evelien Hoeben en Heleen Janssen van het NSCR te bedanken voor het doorzenden van hun publicaties die mij hielpen bij de interpretatie van de resultaten. Ik wil tenslotte ook nog mijn familie in het algemeen en mijn ouders in het bijzonder bedanken voor hun aanmoediging en het geloof dat zij in mij stellen. Zonder hun steun had ik deze voorbije studiejaren nooit tot een goed einde kunnen brengen. II

4 INHOUDSOPGAVE TOEGANKELIJKHEIDSVERKLARING... I WOORD VOORAF... II INHOUDSOPGAVE... III LIJST MET AFKORTINGEN... V LIJST MET TABELLEN... VI DEEL I. INLEIDING... 1 DEEL II. LITERATUURSTUDIE Integratie van de concepten Routines De Routine Activity Theory of General Deviance Tekortkomingen in eerdere toetsen van de RATGD De rol van locaties in de routines De koppeling van situationele factoren en individuele kenmerken Criminele attitudes als rechtstreekse oorzaak De rol van normatieve opvattingen over deviantie volgens Hirschi en Sutherland Naar een bruikbare conceptualisering van definities Rationalisaties en neutralisatietechnieken Motivatie Attitudes Attitudes en routines Differentiële sociale relaties als onrechtstreekse oorzaken Ouders School Delinquente vrienden Delinquente vrienden als oorzaak van de oorzaken Delinquente vrienden als rechtstreekse oorzaak Precisering van de onderzoeksvragen DEEL III. ONDERZOEK Methodologie Meetinstrumenten Steekproef Metingen III

5 3.4 Analytische strategie DEEL IV. RESULTATEN Beschrijvende statistieken Bivariate correlaties Multicollineariteitscontrole Verklarende analyses Hoofdeffecten van de onafhankelijke variabelen Oorzaken van de oorzaken en intermediaire variabelen Bloksgewijze regressie Interactie-effecten DEEL V. DISCUSSIE EN CONCLUSIE Discussie Oorzaken van de oorzaken Ouderlijk toezicht Delinquente vrienden Rechtstreekse oorzaken Hoofdeffecten van situationele dimensies van routines Attitudes Collective efficacy als ambigue variabele Buurten met lage collective efficacy als onafhankelijke voorspeller Het verband met andere onafhankelijke variabelen Conclusie BIBLIOGRAFIE BIJLAGEN Bijlage 1: Categorisering ongestructureerde activiteiten Bijlage 2: Categorisering leeftijdsgenoten Bijlage 3: Categorisering autoriteitsfiguren IV

6 LIJST MET AFKORTINGEN CE: Collective Efficacy NSCR: Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving OLS: Ordinary Least Squares PADS+: Peterborough Adolescent and Young Adult Development Study RAT: Routine Activity Theory RATGD: Routine Activity Theory of General Deviance SAT: Situational Action Theory SPAN: Study of Peers, Activities and Neighbourhoods STB: Space-Time Budget VIF: Variance Inflation Factor V

7 LIJST MET TABELLEN Tabel 1: Pearson correlatiecoëfficiënten Tabel 2: OLS regressievergelijking met rechtstreekse oorzaken Tabel 3: Bloksgewijze OLS regressievergelijking (1) Tabel 4: Bloksgewijze OLS regressievergelijking (2) Tabel 5: Bloksgewijze OLS regressievergelijking (3) VI

8 DEEL I. INLEIDING De etiologische criminologie wordt de laatste jaren gekenmerkt door een sterke toename van aandacht voor wat de Routine Activity Theory of General Deviance (RATGD) genoemd wordt (bv. Higgins & Jennings, 2010; Hughes & Short, 2013; Miller, 2013; Siennick & Osgood, 2012). Deze elaboratie van de oorspronkelijke Routine Activity Theory (Cohen & Felson, 1979) stelt dat criminele feiten vaak gepleegd worden tijdens ongestructureerde activiteiten waarbij individuen socializen met leeftijdsgenoten in afwezigheid van autoriteitsfiguren (Osgood, Wilson, O'Malley, Bachman, & Johnston, 1996). Het merendeel van deze studies wordt echter gekenmerkt door eenzelfde probleem, nl. dat er niet rechtstreeks kan aangetoond worden dat de feiten op het ogenblik van het ongestructureerd socializen gepleegd werden. De gegevens die dit concept hoorden te meten werden immers telkens verzameld op het persoonsniveau en niet op het niveau van de situatie, i.e. elke respondent werd gevraagd hoeveel criminele feiten hij gepleegd had (bv. Anderson & Hughes, 2009; Haynie & Osgood, 2005; Osgood & Anderson, 2004; Osgood et al., 1996). Op basis van deze gegevens kan men dan ook strikt genomen enkel concluderen dat jongeren die vaak met leeftijdsgenoten in afwezigheid van toezicht aan ongestructureerde activiteiten deelnemen meer criminele feiten plegen. Het is echter mogelijk dat deze feiten op een ander moment gepleegd worden. De recente introductie van space-time budgetmethodologie in de criminologie (zie Wikström & Butterworth, 2006) heeft het mogelijk gemaakt om data te verzamelen over de situationele omstandigheden waarin criminele feiten gepleegd worden. Door respondenten te vragen om per uur aan te geven welke activiteiten zij op dat ogenblik uitvoerden en in wiens gezelschap dit gebeurde, kon worden aangetoond dat er meer feiten werden gepleegd tijdens het ongestructureerd socializen in afwezigheid van autoriteitsfiguren (zie Bernasco, Ruiter, Bruinsma, Pauwels, & Weerman, 2013; Wikström, Ceccato, Hardie, & Treiber, 2010; Wikström, Oberwittler, Treiber, & Hardie, 2012). Eerdere studies ondersteunen allen de stelling dat ongestructureerd socializen een criminogene vorm van tijdsbesteding is en bouwen ook voort op deze inzichten (Anderson & Hughes, 2009; Miller, 2013; Osgood & Anderson, 2004; Osgood et al., 1996). Ondanks de stabiliteit van de bevindingen dient de verklarende kracht van de RATGD gerelativeerd te 1

9 worden. Net zoals de oorspronkelijke Routine Activity Theory is de RATGD een opportuniteitentheorie. De opkomst van deze opportuniteitentheorieën in de criminologie moet gezien worden in de context van een meer algemene verschuiving van de aandacht in de jaren zeventig en tachtig naar situaties waarin criminele gedragingen gesteld worden (Birkbeck & LaFree, 1993). Situationele verklaringen bieden een antwoord op de vraag waarom er in sommige situaties criminaliteit gepleegd wordt en in andere situaties dan weer niet, onafhankelijk van de persoon die deze feiten pleegt. Zij kunnen echter niet verklaren waarom in eenzelfde situatie de ene persoon wel en de andere geen criminaliteit pleegt. Eerdere criminaliteitstheorieën zoals de differentiële associatietheorie (Sutherland, Cressey, & Luckenbill, 1992) en de bindingentheorie (Hirschi, 1969) legden zich vooral toe op oorzaken die konden verklaren waarom bepaalde personen crimineel werden. Persoonsgebonden verklaringen bieden een antwoord op de vraag waarom sommige personen criminaliteit plegen en anderen dan weer niet, onafhankelijk van de situaties waarin deze individuen feiten plegen. Ook deze theorieën zijn beperkt in hun verklarende kracht, omdat zij enkel aandacht schenken aan persoonlijke kenmerken die op korte termijn vrij stabiel zijn en geen rekening houden met de voortdurend wisselende situaties waar personen mee in aanraking komen. Voor een beter begrip van de oorzaken van criminaliteit is het nodig beide soorten verklaringen te integreren. Hoewel situationele theorieën intussen al enkele decennia ingeburgerd zijn in de criminologie, werden er tot op heden nog maar weinig pogingen ondernomen om deze individuele en situationele verklaringen met elkaar te verzoenen. 1 Aangezien intussen werd aangetoond dat de verklarende factoren die door Osgood et al. (1996) naar voren werden geschoven ook daadwerkelijk situationeel gelinkt zijn aan het plegen van criminele feiten (Bernasco, Ruiter, et al., 2013; Wikström et al., 2010; Wikström et al., 2012), is de logische volgende stap het nagaan van de redenen waarom sommige personen criminele feiten plegen in deze situaties en anderen niet. Eén van de weinige onderzoeken die de situationele verklaring van de RATGD combineert met een persoonsgebonden verklaringen en daarmee ook probeert bij te dragen aan de theorievorming is een IJslandse studie van Bernburg en Thorlindsson (2001). Zij stelden dat het nodig is om bij de studie van routines rekening te houden met de sociale context. Zo kan men begrijpen waarom er bij bepaalde individuen een situationele motivatie kan ontstaan die 1 Een recente uitzondering hierop is de situationele actietheorie (zie o.a. Wikström et al., 2012). In het theoretisch luik wordt verder ingegaan op deze theorie. 2

10 hen ertoe drijft om tijdens het ongestructureerd socializen met peers criminele daden te stellen (Osgood et al., 1996). Zij gebruikten daarbij concepten uit de bindingentheorie (Hirschi, 1969) en de differentiële associatietheorie (Sutherland et al., 1992) om hun argumentatie verder uit te werken. Differentiële sociale relaties zouden aan de basis liggen van het ontwikkelen van bepaalde routines, evenals aan het ontstaan van situationele motivaties om feiten te plegen (Bernburg & Thorlindsson, 2001). De voorgaande kritiek op de RATGD in deze inleiding was eerder theoretisch van aard. Evenzeer kan een empirische kritiek geformuleerd worden. Zo kan er op gewezen worden dat ondanks het feit dat de theorie drie situationele condities onderscheidt (m.n. ongestructureerde activiteiten, de aanwezigheid van peers en de afwezigheid van autoriteitsfiguren) die individuen ertoe brengen om in bepaalde situaties meer criminaliteit te plegen dan in andere (Osgood et al., 1996), het aanwezig zijn van sommige condities vaak verondersteld wordt. De dimensies worden namelijk geacht sterk met elkaar samen te hangen (bv. Bernburg & Thorlindsson, 2001; Osgood et al., 1996). Soms worden deze drie elementen gewoonweg met één item bevraagd (bv. Haynie & Osgood, 2005). Het gevolg hiervan is dat de invloeden van de elementen niet onafhankelijk van elkaar kunnen worden vastgesteld. Het gebruik van Space-Time Budget data bedoeld om gegevens te verzamelen op het situationeel niveau maakte het wél mogelijk om de invloed van deze elementen afzonderlijk van elkaar te bestuderen (zie Weerman, Bernasco, Bruinsma, & Pauwels, 2013; Wikström et al., 2012), maar de mogelijke interacties tussen deze situationele elementen werden tot op heden nog niet op grondige wijze bestudeerd. Samengevat kunnen er dus twee grote kritieken op de RATGD worden geïdentificeerd. Enerzijds zijn er nog maar weinig pogingen ondernomen om deze situationele verklaring te integreren met een individuele verklaring van crimineel gedrag. Nochtans kan de contextualisering van situationele verklaringen tot een meer omvattende verklaring van criminaliteit leiden. Anderzijds werden de situationele condities waaronder bepaalde routines tot crimineel gedrag leiden tot op heden onvoldoende bestudeerd (doch zie Weerman et al., 2013). Voortbouwend op de hierboven vermelde kritieken kunnen twee doelen worden geïdentificeerd in deze studie. Eerst zal worden nagegaan in welke mate de verklaring van delinquent gedrag aan de hand van ongestructureerde routines mede bepaald wordt door de differentiële sociale relaties en definities van personen die dit soort activiteitenpatronen erop 3

11 nahouden. Dit luik van de thesis is sterk geïnspireerd door de studie van Bernburg en Thorlindsson (2001) maar put eveneens uit de situationele actietheorie (Wikström et al., 2012). Een tweede doel is om na te gaan of de effecten van de situationele risicofactoren op delinquent gedrag afhankelijk zijn van de wijze waarop deze elementen met elkaar interageren. Hiervoor wordt voortgebouwd op eerdere studies die dergelijke interactieeffecten bestudeerd hebben. Aan de hand van space-time budgetdata uit de Study of Peers, Activities and Neighborhoods (zie o.m. Bernasco, Ruiter, et al., 2013; Svensson, Weerman, Pauwels, Bruinsma, & Bernasco, 2013; Weerman et al., 2013) werd gedetailleerde informatie verzameld over de routines van jongeren in Den Haag. Deze gegevens zullen worden gekoppeld aan gegevens uit een self-report survey die informatie verschaft over het crimineel gedrag en de sociale relaties van deze jongeren. Het model dat wordt voorgesteld door Bernburg en Thorlindsson (2001) beschrijft een complex causaal netwerk waarbij de effecten van de differentiële sociale relaties via de routines en definities van individuen verlopen. Daarom zijn we hier geïnteresseerd in de invloed van de verschillende sociale relaties op variabelen die een meer directe rol spelen bij het plegen van criminele feiten. Routines en definities worden dus beschouwd als intermediaire variabelen die de impact van differentiële sociale relaties op crimineel gedrag mediëren. De verklaring van definities en routines dient voornamelijk om ons een beter begrip te verschaffen van het causaal netwerk dat een jongere ertoe kan brengen om criminele feiten te plegen. De volgende onderzoeksvragen van verklarende aard kunnen worden onderscheiden: 1. In welke mate kunnen de delinquente gedragingen van jongeren verklaard worden door hun differentiële sociale relaties? 2. In welke mate kunnen de delinquente gedragingen van jongeren verklaard worden door hun definities? 3. In welke mate kunnen de delinquente gedragingen van jongeren verklaard worden door hun routines? 4. In hoeverre wordt de invloed van differentiële sociale relaties gemedieerd door de definities en routines van jongeren? 5. Zijn de effecten van routines op crimineel gedrag afhankelijk van de differentiële sociale relaties en definities van jongeren? 4

12 De voornaamste afhankelijke variabele in dit onderzoek is dus het crimineel gedrag van jongeren. Het verklaren van crimineel gedrag behoort tot het domein van etiologische criminologie. De etiologie van daderschap behoort tot de kern van de criminologie. Bij de verklaring van crimineel gedrag zou men zich echter de vraag kunnen gaan stellen of het niet om te zeer uiteenlopende gedragingen gaat om een algemene verklaring voor te bieden. Bovendien verschilt criminaliteit doorheen de tijd en per land, waardoor men zich automatisch vragen begint te stellen over de rol van criminaliseringsprocessen. Deze verschillen hoeven echter niet problematisch te zijn bij de studie van criminaliteit indien men focust op datgene wat al deze misdrijven gemeenschappelijk hebben. In deze studie wordt criminaliteit gedefinieerd als handelingen die een overtreding zijn van morele regels die werden vastgelegd in de wet. Het betreft hier dus de vraag waarom mensen een handeling stellen wanneer zij weten dat deze handeling door de wet verboden is (Wikström, 2007). Uit het voorgaande zou men kunnen afleiden dat dit onderzoek enkel theoretisch relevant is. Niettemin is een goed begrip van de oorzaken van deviant gedrag van jongeren belangrijk voor het opzetten van effectieve preventie- en resocialisatieprogramma s. Tijdens de vroege adolescentie hebben leeftijdsgenoten hun grootste impact op elkaars gedrag, terwijl de invloed van de ouders voortdurend afneemt (Berndt, 1979). Daar komt bovenop dat er in deze periode een sterke toename is van de hoeveelheid tijd die met leeftijdsgenoten wordt gespendeerd (Warr, 1993; Wikström et al., 2012). Het zou echter fout zijn om jongeren hun vrijheid drastisch in te perken om hen te beschermen tegen negatieve invloeden. Relaties ontwikkelen met leeftijdsgenoten heeft immers ook heel wat positieve gevolgen voor adolescenten (Giordano, 2003). Om de schadelijke effecten van ongestructureerd socializen in afwezigheid van toezicht (Bernasco, Ruiter, et al., 2013; Osgood et al., 1996; Wikström et al., 2012) te reduceren is het noodzakelijk om factoren te identificeren die ervoor zorgen dat individuen in aanwezigheid van situationele risicofactoren zullen weerstaan aan de verleiding om criminele feiten te plegen. Op deze manier kan etiologisch onderzoek indirect bijdragen aan de ontwikkeling van interventies die inzetten op het versterken van protectieve factoren. In een eerste gedeelte van deze masterproef zal worden ingegaan op de theorieën die bruikbare concepten verschaffen voor een geïntegreerde theorie. Op deze manier zal worden getracht de kernconcepten in deze studie te duiden met de bedoeling om uiteindelijk tot een verfijning van de onderzoeksvragen te komen (zie hoofdstuk 2). Vervolgens worden deze concepten in een tweede gedeelte geoperationaliseerd. In dit methodologisch luik wordt verder ook informatie verstrekt over de gegevens die in deze secundaire data-analyse 5

13 gehanteerd worden en wordt ingegaan op de analytische strategie. In een derde gedeelte worden de resultaten van de analyses weergegeven. Daarna worden deze resultaten in een vierde gedeelte besproken en teruggekoppeld naar de onderzoeksvragen. Ten slotte zal er worden gereflecteerd over de mate waarin deze studie ons in staat heeft gesteld om de onderzoeksvragen adequaat te beantwoorden. Daarbij zal ook aandacht worden geschonken aan de zwaktepunten van deze studie en de implicaties voor verder onderzoek. 6

14 DEEL II. LITERATUURSTUDIE 1. Integratie van de concepten In de volgende paragrafen zal worden ingegaan op de concepten die zullen worden gehanteerd bij de verklaring van delinquent gedrag. Aan de hand van zowel eerder uiteengezette theoretische stellingen als empirische bevindingen zal worden nagegaan wat onder deze concepten kan worden verstaan. 1.1 Routines Dit gedeelte van de literatuurstudie gaat in op de Routine Activity Theory (Cohen & Felson, 1979) en haar verdere uitwerking Routine Activity Theory of General Deviance (Osgood et al., 1996). Na een bespreking van de theoretische stellingnames en de empirische status van deze theorieën wordt ingegaan op enkele kritieken die de aanleiding voor deze studie vormden. Ten laatste wordt besproken hoe de studie van locaties en de ruimere geografische omgeving een extra dimensie kan toevoegen aan de RATGD en wordt verduidelijkt waarom dit van belang is in het kader van deze studie De Routine Activity Theory of General Deviance Zoals eerder vermeld is de RATGD een verdere uitwerking van de oorspronkelijke Routine Activity Theory. Dit is een situationele verklaring van gewelds- en verwervingsdelicten waarbij er rechtstreeks contact bestaat tussen dader en slachtoffer (Cohen & Felson, 1979). Situationele verklaringen waren op dat moment vrij nieuw in de criminologie, aangezien criminologische theorieën in de voorafgaande decennia vooral aandacht hadden besteed aan dispositionele factoren. In tegenstelling tot deze theorieën focussen situationele verklaringen op processen die plaatsgrijpen op het ogenblik dat het criminele feit gepleegd wordt (Birkbeck & LaFree, 1993). Er bestaan uiteenlopende omschrijvingen over wat een situatie precies is (zie Birkbeck & LaFree, 1993). Geïnspireerd door de situationele actietheorie wordt een situatie in deze studie beschouwd als een toestand waarin bepaalde personen met bepaalde settings (i.e. het gedeelte van de omgeving dat zintuiglijk kan worden waargenomen en dat bestaat uit personen, objecten en gebeurtenissen) geconfronteerd worden, waarbij deze confrontatie de aanwezige 7

15 actoren ertoe brengt bepaalde handelingsopties te percipiëren, wat aanleiding kan geven tot het stellen van een bepaalde handeling (zie Wikström et al., 2012). Deze definitie schenkt zowel aandacht aan het individu als de omgeving en laat toe om het verband te bestuderen tussen voortdurend wisselende omgevingsfactoren en persoonlijke eigenschappen die op korte termijn eerder stabiel zijn. De definitie van wat een situatie omvat brengt met zich mee dat een grote hoeveelheid aan mogelijke causale variabelen zal bestudeerd worden en zal dan ook de integratie van concepten uit verschillende theorieën vereisen. De oorspronkelijke RAT was in tegenstelling tot wat hier beoogd wordt een zuiver situationele verklaring van misdrijven. Volgens deze theorie zouden wijzigingen in de routines van de bevolking het aantal gepleegde misdrijven beïnvloeden doordat deze routines gevolgen hebben voor de convergentie van gemotiveerde daders, geschikte doelwitten en de afwezigheid van capabele guardians (Cohen & Felson, 1979). De RAT kon meteen op heel wat aandacht rekenen binnen de criminologie. Zij werd aanvankelijk echter vooral getoetst aan de hand van geaggregeerde slachtofferschapsgegevens (bv. Bennett, 1991; Cohen, Kluegel, & Land, 1981; Messner & Blau, 1987). In een minderheid van de gevallen werd ook individueel slachtofferschap bestudeerd (bv. Lasley, 1989; Miethe, Stafford, & Long, 1987). Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de RAT door velen als een victimisatietheorie werd opgevat (Birkbeck & LaFree, 1993). Osgood et al. (1996) merkten op dat de RAT eveneens bruikbaar was ter verklaring van individueel daderschap, zich daarbij baserend op theoretische reflecties hierover (Felson, 1986, 1994; Felson & Gottfredson, 1984) en empirische bevindingen die het verband aangaven tussen criminaliteit en bepaalde activiteiten (bv. Agnew & Petersen, 1989; Riley, 1987). Osgood et al. (1996) hebben meer dan Cohen en Felson (1979) aandacht besteed aan de wijze waarop bepaalde routines tot criminaliteit zouden kunnen leiden en presenteerden een theoretische onderbouw voor wat zij een routine activity theory of general deviance (Osgood et al., 1996, p. 636) noemden. Misdrijven zouden gepleegd worden tijdens ongestructureerde activiteiten waarbij men in het gezelschap verkeert van peers en waarbij er geen autoriteitsfiguren aanwezig zijn. In dergelijke situaties zouden er zich namelijk veel gelegenheden voordoen. Ongestructureerde activiteiten (i.e. activiteiten waarbij er geen vooropgesteld doel aanwezig is) zorgen er voor dat men tijd vrij heeft om deviant gedrag te 8

16 stellen. De aanwezigheid van leeftijdsgenoten 2 kan het stellen van deviant gedrag faciliteren aangezien zij hulp kunnen bieden bij het plegen. Verder kunnen zij het deviant gedrag op symbolische wijze belonen via een verhoging van de status en reputatie onder peers. De afwezigheid van personen wiens rol in een bepaalde situatie erin bestaat om sociale controle uit te oefenen (autoriteitsfiguren) verhoogt verder de kans dat er criminele feiten zullen gepleegd worden. Osgood en collegae (1996) gebruikten data uit een nationaal representatieve steekproef in de VS om hun ideeën te toetsen. 18- tot 26-jarigen die frequent deelnamen aan ongestructureerde routines (cruisen, vrienden opzoeken, naar feestjes gaan, s avonds uitgaan) bleken niet alleen meer crimineel gedrag te vertonen, maar ook meer andere vormen van deviant gedrag te stellen zoals overmatig alcoholgebruik, diverse vormen van druggebruik en gevaarlijk rijgedrag. De aanvankelijke toets van de theorie bleek dus veelbelovend te zijn. Latere studies bevestigden de conclusies van Osgood et al. (1996), zo bleek dat ongestructureerde activiteiten ook in Europese landen in verband konden worden gebracht met criminaliteit (Bernburg & Thorlindsson, 2001; Vazsonyi, Pickering, Belliston, Hessing, & Junger, 2002). Sommige studies maakten een onderscheid naargelang de aard van het delict en toonden aan dat het verband met ongestructureerd socializen ongeveer even sterk was ongeacht het soort delict (Anderson & Hughes, 2009; Bernburg & Thorlindsson, 2001), hoewel een recente studie geen verband kon terugvinden met geweldpleging (Müller, Eisner, & Ribeaud, 2013). Ook de idee dat de theorie kon dienen als een verklaring voor deviant gedrag in de ruime zin vond ondersteuning. Verder onderzoek kon ongestructureerd socializen namelijk in verband brengen met andere deviante activiteiten zoals de mate van seksuele activiteit (Barnes, Hoffman, Welte, Farrell, & Dintcheff, 2007) en het rookgedrag van jongeren (Barnes et al., 2007; Greene & Banerjee, 2009). Intussen zijn er reeds verschillende pogingen ondernomen om de theorie in verband te brengen met andere theorieën zoals differentiële associatie en sociale controletheorie (Bernburg & Thorlindsson, 2001), General Strain Theory (Op de Beeck & Pauwels, 2010), zelfcontroletheorie (Hay & Forrest, 2008) en sociale desorganisatie of collective efficacy (Maimon & Browning, 2010; Osgood & Anderson, 2004). De laatste jaren valt bovendien een 2 Hoewel het woord peer strikt genomen dient vertaald te worden als gelijke en dus niet beperkt hoeft te zijn tot leeftijdsgenoten zal het in deze studie als synoniem als synoniem voor leeftijdsgenoot worden gehanteerd. Onder meer omwille van de geleidelijke uitbreiding van de leerplicht en de op leeftijd gebaseerde segregatie in scholen brengen jongeren in moderne (westerse) samenlevingen immers een groot deel van hun jeugd in het bijzijn van leeftijdsgenoten door. 9

17 sterke toename vast te stellen in studies die de RATGD als onderwerp hebben (Hughes & Short, 2013; Meldrum & Clark, 2013; Miller, 2013; Siennick & Osgood, 2012; Zimmermann, Messner, & Rees, 2014). De hedendaagse populariteit van de theorie kan gezien worden als het resultaat van de consistente empirische ondersteuning die ze geniet samen met het potentieel tot integratie met andere theorieën. De aanwezigheid van deze empirische ondersteuning betekent echter niet dat de theorie daarom vrij zou zijn van kritiek Tekortkomingen in eerdere toetsen van de RATGD Een kritiek op eerdere studies is dat deze bijna allen data verzamelden op het niveau van het individu (Bernasco, Ruiter, et al., 2013). Hoewel de theorie een situationele verklaring biedt voor criminaliteit kon onderzoek tot voor kort enkel aantonen dat individuen vaker criminaliteit pleegden wanneer zij vaker ongestructureerde routineactiviteiten onderhielden. Bovendien was het niet mogelijk de effecten van de situationele elementen peers, activiteiten en autoriteitsfiguren van elkaar te scheiden (zie ook Bernasco, Ruiter, et al., 2013). Operationaliseringen van het concept ongestructureerd socializen bestaan doorgaans uit items die vooral naar activiteiten peilen. De aanwezigheid van vrienden is bij sommige activiteiten onderdeel van de vraagformulering (bv. How often do you hang out with friends? ), in andere items wordt hun aanwezigheid gewoon verondersteld door het verband met de aard van de activiteit (bv. How often do you go to parties? ). De afwezigheid van autoriteitsfiguren wordt doorgaans eveneens verondersteld en niet expliciet bevraagd (Haynie & Osgood, 2005; Maimon & Browning, 2010; Osgood et al., 1996; Svensson & Oberwittler, 2010). Andere studies gebruikten dan weer één enkel item om jongeren te vragen naar hun ongestructureerd socializen met leeftijdsgenoten in afwezigheid van autoriteitsfiguren (Osgood & Anderson, 2004). De recente introductie van Space-Time Budgets in de criminologie in een onderzoek bij jongeren in Peterborough (Wikström & Butterworth, 2006) laat toe om de rol van situaties meer in detail te bestuderen. Door op uurniveau data te verzamelen over activiteiten en aanwezigen kon worden aangetoond dat meer misdrijven werden gepleegd in het bijzijn van peers maar in afwezigheid van toezicht en dit tijdens ongestructureerde vrijetijdsbesteding (Wikström et al., 2010; Wikström et al., 2012). Dit soort data geeft meer zekerheid over de causale rol van activiteiten omdat het de onderzoeker in staat stelt het tijdsinterval tussen het crimineel feit en diens vermoedelijke (rechtstreekse) oorzaak te vernauwen, waardoor de aanwezigheid van niet-onderzochte intermediaire factoren minder waarschijnlijk is. 10

18 De mogelijkheden van Space-Time Budgets zullen ook in dit onderzoek aangewend worden, dit door gebruik te maken van gegevens uit de Study of Peers, Activities and Neighborhoods (SPAN) van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR). Eerder maakten Bernasco en collegae (2013) gebruik van deze gegevens om aan te tonen dat de uren waarin jongeren misdrijven pleegden gekenmerkt werden door ongestructureerde activiteiten, de aanwezigheid van peers en de afwezigheid van volwassen handlers (een kennis van de potentiële dader die een band met hem heeft en een zekere mate van gezag over hem heeft, zie Felson, 1986). Zij konden bovendien uitsluiten dat het hogere aantal misdrijven in dergelijke situaties te wijten zou zijn aan individuele verschillen. Weerman et al. (2013) aggregeerden deze gegevens op het individuele niveau en kwamen tot conclusie dat tijd doorbrengen met leeftijdsgenoten slechts risicovol is wanneer jongeren zich in een publieke setting bevinden én aan het socializen zijn én niet onder toezicht staan. Minstens twee van deze drie voorwaarden moesten zijn voldaan voor een significante invloed op criminaliteit. In dit onderzoek is het de bedoeling verder te bouwen op deze eerdere bevindingen uit het SPAN-project. Daarbij wordt teruggegrepen naar de ideeën van Bernburg en Thorlindsson (2001). In tegenstelling tot hen vergeleken Weerman et al. (2013) wel de specifieke condities waaronder tijd doorgebracht met vrienden criminogeen was, maar zij hielden geen rekening met de ouderlijke 3 en schoolbindingen. Zoals bij Bernburg en Thorlindsson (2001) zullen hier dus de invloeden van deze bindingen op de routines worden onderzocht, maar in tegenstelling tot bij hen is het hier wel mogelijk om de verschillende elementen van de routines (de aanwezigen, afwezigen en activiteiten) analytisch van elkaar te onderscheiden. Dit biedt ook de mogelijkheid om de condities na te gaan waaronder de situationele elementen meer of minder risicovol zijn De rol van locaties in de routines De RATGD van Osgood et al. (1996) besteedde geen expliciete aandacht aan het soort locaties waar criminele feiten werden gepleegd. De voorbije jaren zijn studies echter meer aandacht gaan besteden aan de rol van de locatie. Deze kunnen in twee groepen worden opgedeeld. Ten eerste zijn er studies die de rol van de functionele plaats bestuderen. Ongestructureerde activiteiten werden hier in verband gebracht met de functie die verbonden was aan de plaats waar men tijd doorbracht (bv. Mahoney & Stattin, 2000; Miller, 2013; Svensson & Oberwittler, 2010; Wikström et al., 2012). Een tweede type studie keek naar de 3 Met ouderlijke bindingen wordt hier enkel naar de hechtingsdimensie verwezen zoals in de bindingentheorie (Hirschi, 1969) en niet naar de controledimensie die wel in de analyse werd betrokken (Weerman et al., 2013). 11

19 invloed van collective efficacy in de woonbuurt op de ontwikkeling van ongestructureerde routines (bv. Maimon & Browning, 2010). Ook in het SPAN-project werd de rol van plaatsen reeds bestudeerd. Zo vonden Bernasco et al. (2013) dat er meer misdrijven gepleegd werden door jonge daders tijdens het tijd doorbrengen in openbare ruimten. Weerman et al. (2013) sommeerden voor elk individu het aantal uren dat in openbare ruimten werd doorgebracht en konden op basis daarvan vaststellen dat deze variabele een significante invloed uitoefende op delinquent gedrag, terwijl tijd doorgebracht in afwezigheid van toezicht geen significante invloed vormde. In een meer gedetailleerde analyse bevestigden Hoeben en Weerman (2014a) het risicovolle karakter van tijd doorbrengen in de openbare ruimte. Zij konden daarbij uitsluiten dat dit te wijten zou zijn aan persoonlijke kenmerken van individuen die veel tijd doorbrengen in dit soort plaatsen. De hierboven vermelde studies hebben allen gemeenschappelijk dat zij zich concentreerden op de functies van de plaatsen waar de respondenten vertoefden. Daarentegen werd het effect van tijd doorbrengen in buurten met lage collective efficacy in combinatie met andere aspecten van routines echter nauwelijks bestudeerd (zie echter Wikström et al., 2010; Wikström et al., 2012). Daarom zou het interessant zijn om deze invloed na te gaan. Collective efficacy is een multidimensioneel concept waarmee enerzijds gewezen wordt op de sociale cohesie en het vertrouwen tussen inwoners en anderzijds op de bereidheid van deze inwoners om tussen te komen in functie van het algemeen welzijn (Sampson, Raudenbush, & Earls, 1997). Hoge niveaus van collective efficacy in buurten blijken een negatieve invloed uit te oefenen op diverse soorten criminele en deviante gedragingen (Browning, 2002; Maimon & Browning, 2012; Morenoff, Sampson, & Raudenbush, 2001; Sampson et al., 1997; Simons, Simons, Burt, Brody, & Cutrona, 2005). Wikström et al. (2012) toonden aan dat het aantal feiten dat gepleegd werd tijdens het ongestructureerd socializen sterk verschilde naargelang de collective efficacy van de omgeving. Een gedeelde bereidheid om te interveniëren houdt in dat er informele sociale controle zal zijn in de buurt (Sampson et al., 1997) en dit zou dan ook kunnen verklaren waarom deze verschillen aangetroffen werden. Dit impliceert eveneens dat collectieve weerbaarheid in buurten een gedeeltelijke conceptuele overlap vertoont met de aanwezigheid van autoriteitsfiguren, die volgens Osgood et al. (1996) zou kunnen beletten dat criminaliteit gepleegd wordt tijdens ongestructureerde activiteiten. Het zal dan ook nodig zijn om te controleren hoe sterk precies het verband tussen deze concepten is. 12

20 1.2 De koppeling van situationele factoren en individuele kenmerken De eerste studie die de situationele verklaring uit de RATGD in verband bracht met theorieën die criminaliteit verklaren vanuit individuele kenmerken was die van Bernburg en Thorlindsson (2001). Volgens hen zou de RATGD onvoldoende aandacht schenken aan de wijze waarop de sociale context door hen gedefinieerd als sociale relaties en definities m.b.t. misdrijven bijdraagt aan de totstandkoming van betekenissen die toegekend worden aan alledaagse situaties. Osgood et al. (1996) hadden de rol van motivatie in de oorspronkelijke RAT als vast gegeven beschouwd omwille van de focus op daden (Cohen & Felson, 1979) verder uitgewerkt door gebruik te maken van ideeën van Briar en Piliavin (1965). Zij stelden namelijk dat de motivatie voor het plegen van misdrijven inherent is aan de situatie. Bernburg en Thorlindsson (2001) nuanceerden dit en stelden dat betekenissen die worden verleend aan (opportuniteiten die zich voordoen in) een situatie afhankelijk zijn van definities. Bij hun argumentering maakten zij gebruik van concepten uit de bindingentheorie van Hirschi (1969) en de differentiële associatietheorie (Sutherland et al., 1992). In de volgende paragrafen worden deze theorieën daarom kort toegelicht en wordt nagegaan in welke mate zij bruikbaar voor het beantwoorden van de hier gestelde onderzoeksvragen. Omdat het causaal model in deze studie in sterkte mate geïnspireerd werd door de studie van Bernburg en Thorlindsson (2001), zal ook bij hun ideeën uitvoerig worden stilgestaan. 1.3 Criminele attitudes als rechtstreekse oorzaak Dit gedeelte gaat in op de rol die attitudes innemen in de etiologie van delinquent gedrag en hoe zij hierbij in verband kunnen worden gebracht met routines. Daarvoor wordt vooral teruggegrepen naar de studie van Bernburg en Thorlindsson (2001) en de wijze waarop zij invulling gaven aan het Sutherland s concept definities (Sutherland et al., 1992). Een attitude kan omschreven als een evaluatie van een stimulus waarover het individu zowel negatieve als positieve attitudes kan hebben. Deze kunnen beschouwd worden als twee verschillende dimensies die variëren in intensiteit, waarbij de afwezigheid van zowel positieve als negatieve attitudes op onverschilligheid wijst en het samen voorkomen van intense positieve en negatieve attitudes zich in ambivalentie uit (Cacioppo, Gardner, & Berntson, 1997). De studie van attitudes vormt het domein van de sociale psychologie. Ondanks de aanwezigheid van verschillende theoretische concepten uit de criminologie die kunnen beschouwd worden als attitudes ten opzichte van crimineel gedrag, wordt de link met de 13

21 sociaalpsychologische literatuur vaak niet gemaakt. In de onderstaande paragrafen wordt ingegaan op de criminologische theorieën waarin attitudes een rol krijgen. Het is van belang de bovenstaande definitie in het achterhoofd te houden wanneer ingegaan wordt op de kritieken op de conceptualisering en operationalisering van attitudes tegenover crimineel gedrag in criminologisch onderzoek. Aan de hand van een kritische bespreking van de literatuur wordt nagegaan in welke mate de criminologische theorieën waarin attitudes een rol krijgen bruikbaar kunnen zijn in het kader van deze studie De rol van normatieve opvattingen over deviantie volgens Hirschi en Sutherland De twee meest bekende criminologische theorieën waarin attitudes ten opzichte van crimineel gedrag een rol krijgen zijn wellicht de bindingentheorie en de differentiële associatietheorie. Volgens de bindingentheorie (Hirschi, 1969) zouden jongeren de conventionele waarden van de samenleving internaliseren via socialisatieprocessen, waardoor zij minder geneigd zouden zijn om over te gaan tot het plegen van delinquente feiten. Hirschi noemde het aanhangen van conventionele waarden belief. Volgens de differentiële associatietheorie (Sutherland et al., 1992) wordt men delinquent wanneer definities die het overtreden van de wet aanmoedigen de bovenhand krijgen op definities die dit ontmoedigen. Deze definities worden aangeleerd en omvatten rationalisaties, drijfveren, motieven en attitudes. Beide theorieën veronderstellen dus dat het verwerven van attitudes via een leerproces verloopt. Bernburg en Thorlindsson (2001) integreerden in hun studie verschillende concepten uit beide theorieën, maar zij stonden niet uitvoerig stil bij de relatie tussen de concepten beliefs en definities. Hoewel ze het internaliseren van conventionele normen vermelden, wordt het begrip beliefs niet expliciet genoemd. Terwijl zij voornamelijk gebruik maken van het concept definities, lijken zij er evenwel van uit te gaan dat definities kunnen gelijkgesteld worden aan beliefs, iets wat door andere criminologen soms ook beweerd wordt (Akers, 1989; Costello & Vowell, 1999). Hier wordt echter niet geheel akkoord gegaan met die visie. De definities in de differentiële associatietheorie omvatten immers motieven en drijfveren (Sutherland et al., 1992) terwijl de bindingentheorie motivatie als een constante beschouwd (Hirschi, 1969). Bovendien bestaan er vanuit het standpunt van Hirschi geen waarden die criminaliteit goedkeuren, er bestaan enkel zwakke conventionele beliefs. De items die Bernburg en Thorlindsson (2001) gebruikten om definities te meten peilden naar de afkeuring van delinquent gedrag (bv. How wrong is it to ruin things that do not belong to you? ), maar vroegen in enkele gevallen ook of de respondenten akkoord gingen met 14

22 bepaalde rationalisaties (bv. Sometimes there are situations that justify people being beaten or slapped ). Op basis hiervan valt moeilijk te concluderen of hun operationalisering meer aansluit bij Sutherland s concept definities dan bij Hirschi s concept belief. Vragen hoe verkeerd het is een bepaald gedrag te stellen peilt eerder naar de mate waarin de respondenten de conventionele opvatting delen dat criminaliteit afkeurenswaardig is. Rationalisaties werden als uitbreiding op de differentiële associatietheorie verder uitgewerkt door Sykes en Matza (1957) onder de naam neutralisatietechnieken, maar zij sluiten hiermee tot op zekere hoogte ook aan bij Hirschi daar zij beweren dat de meeste criminelen er conventionele opvattingen op nahouden en slechts in specifieke gevallen rechtvaardigingen bedenken. Er kan geconcludeerd worden dat er zich dus een zekere contradictie voordoet tussen de theoretische concepten die Bernburg en Thorlindsson (2001) hanteren en de operationalisering. Misschien dient hun werkwijze te worden verklaard vanuit een louter pragmatisch aanwenden van concepten uit verschillende theorieën om een empirisch vraagstuk te beantwoorden. Niettemin leidt het gebrek aan een precieze omschrijving van deze begrippen tot conceptuele ambiguïteit. Door over definities te spreken volgens de differentiële associatietheorie motieven, drijfveren, rationalisaties en attitudes (Sutherland et al., 1992) maar vervolgens enkel items te gebruiken die attitudes en rationalisaties meten, dreigt de veralgemeningsfout: men doet een uitspraak over een complexe eigenschap in zijn geheel op basis van een partiële meting (Billiet & Waege, 2010) Naar een bruikbare conceptualisering van definities Een probleem bij de operationalisering van het concept definities is dat Sutherland zelf nooit een heldere omschrijving van deze concepten gaf. Dit heeft ertoe geleid dat toetsen van de theorie vaak sterk van elkaar verschillen (bv. Bruinsma, 1992; Matsueda, 1982; Tittle, Burke, & Jackson, 1986) en sommigen hebben dan ook besloten dat het onmogelijk is conclusies te trekken over de waarde van de theorie (Warr, 2002). Pogingen om de oorspronkelijke theorie in zijn geheel te toetsen komen vandaag nog zelden voor. Het wordt hier dan ook weinig praktisch geacht om al te strikt vast te houden aan Sutherland s concepten. Deze studie is immers geen toets van de differentiële associatietheorie, de concepten uit de theorie zijn slechts een middel om meer vat te krijgen op een empirisch vraagstuk. De klemtoon ligt hier dan ook op de wijze waarop Bernburg en Thorlindsson (2001) het concept hanteerden en wat zij ermee konden aantonen. 15

23 Rationalisaties en neutralisatietechnieken Hoewel Bernburg en Thorlindsson (2001) items gebruikten die kunnen opgevat worden als rationalisaties, brachten zij deze items onder de algemene noemer van definities. Niettegenstaande dat het concept rationalisaties afkomstig is uit de differentiële associatietheorie (Sutherland et al., 1992), is het onder criminologen toch vooral bekend onder de noemer van neutralisatietechnieken. Dit concept van Sykes en Matza (1957) houdt in dat de delinquent rechtvaardigingen bedenkt die hem toelaten om de conventionele regels in de samenleving die hij in het algemeen wél onderschrijft in bepaalde gevallen te overtreden. In de criminologie bestaat er echter discussie over de vraag of rationalisaties ontstaan voor het plegen van de feiten of pas erna. Hirschi (1969) opperde de hypothese dat delinquenten achteraf rechtvaardigingen bedenken voor hun daden en dat deze rechtvaardigingen vervolgens tot een escalatie van crimineel gedrag zouden kunnen leiden, een stelling waarvoor enig empirisch bewijs bestaat (Minor, 1981, 1984). Helaas is empirisch onderzoek dat uitsluitsel zou kunnen geven over de richting van het causaal verband eerder schaars (Maruna & Copes, 2005). Een voorwaarde voor causaliteit is dat de oorzaak het gevolg voorafgaat in de tijd. Op basis van de hierboven vermelde theoretische argumenten en empirische vaststellingen lijkt het onwaarschijnlijk dat jongeren eerst rechtvaardigingen bedenken alvorens zij hun allereerste feit plegen. Daarentegen is er wel enige evidentie voor de stelling dat een verzwakking optreedt in de conventionele normen van jongeren alvorens zij criminele feiten beginnen te plegen (Menard & Huizinga, 1994), iets wat ook kan door de bindingentheorie wordt geponeerd (Hirschi, 1969). In deze studie is het daarom wenselijk om te focussen op attitudes/beliefs en rationalisaties buiten beschouwing te laten Motivatie De differentiële associatietheorie stelt dat motivaties eveneens deel uitmaken van de definities (Sutherland et al., 1992). 4 Volgens Bernburg en Thorlindsson (2001) zijn motivaties niet inherent aan de situatie zoals in de RATGD (Osgood et al., 1996), maar hangen zij af van de definities. Zij erkennen wel het bestaan van situationele motivatie volgens hen het definiëren van een situatie als een opportuniteit om deviantie te plegen (Bernburg & Thorlindsson, 2001, p. 549, eigen vertaling) maar stellen dat deze situationele motivatie 4 De differentiële associatietheorie spreekt ook over drijfveren (Sutherland et al., 1992). Het verschil tussen drijfveren en motivaties is echter niet erg duidelijk en sommigen menen dat deze concepten synoniemen zijn (Jackson, Tittle, & Burke, 1986), een redenering die hier wordt gevolgd. 16

24 bepaald wordt door individuele ervaringen. De reden dat mensen bepaalde routines hebben is omdat zij gedreven worden door bepaalde doelen en normen. Daarmee lijken zij een meer algemene onderliggende motivatie te veronderstellen, eerder dan een specifiek verlangen om criminele daden te plegen zoals de differentiële associatietheorie lijkt te impliceren (Tittle et al., 1986). De redenering van Bernburg en Thorlindsson (2001) vertoont sterke gelijkenissen met stellingen uit de situationele actietheorie (SAT). Volgens deze theorie (zie o.a. Wikström, 2004, 2010; Wikström et al., 2012) is motivatie een situationeel gegeven dat de resultante is van de confrontatie van een individu met opportuniteiten om (1) verlangens te bevredigen en beloftes na te komen en (2) zich van negatieve stimuli te ontdoen. Motivatie is volgens de theorie een noodzakelijke voorwaarde voor het plegen van een crimineel feit, maar er zijn geen specifieke motivaties die steeds tot criminaliteit zouden leiden. Dit soort conceptualisering impliceert dat de motivaties die tot een criminele daad leiden enorm uiteenlopend zouden zijn en bovendien hoogst subjectief, wat het moeilijk zou maken ze in een survey te bevragen. Sutherland zelf beweerde dat algemene verlangens niet als verklaring voor criminaliteit kunnen dienen omdat ze eveneens normconform gedrag verklaren (Sutherland et al., 1992). Zoals Osgood et al. (1996) beweren zouden jongeren crimineel gedrag plegen in het bijzijn van leeftijdsgenoten omdat dit voor hen de beloning van een verhoogde status en reputatie binnen de peer group met zich meebrengt. Het streven naar een bepaalde status kan echter het plegen van criminaliteit niet verklaren, want er zijn tal van conventionele wijzen waarop status kan verworven worden. Een algemeen verlangen zoals het willen verwerven van een zekere sociale status onderscheid hier dus niet het crimineel gedrag van het conventionele. Om samen te vatten kan worden gesteld dat Bernburg en Thorlindsson (2001) het concept motivatie eerder lijken op te vatten als algemene normen en doelen van personen, die zowel met legitieme als illegitieme opportuniteiten kunnen worden verwezenlijkt. Omdat deze motivaties niet kunnen verklaren waarom de ene persoon criminele daden stelt om ze te bereiken en de andere niet, lijken zij op zich weinig bruikbaar in een verklaring van criminaliteit. Bernburg en Thorlindsson hun analyse bevatte dan ook geen meting van motivaties. In dit onderzoek zal dan ook verder geen aandacht besteed worden aan dit concept. 17

25 Attitudes Nu beargumenteerd werd waarom de studie van rationalisaties en motivaties in het kader van deze masterproef minder relevant is, schieten enkel nog attitudes over van Sutherland s concept definities (Sutherland et al., 1992). Er werd eerder al kort gewezen op de gelijkenissen en verschillen met Hirschi s concept beliefs. Hirschi (1969) is van mening dat het onmogelijk is dat mensen goedkeurend zouden staan tegenover crimineel gedrag. In zijn ogen kunnen zij enkel een gebrek aan afkeuring voor dit gedrag vertonen. Dit was dan ook een verwerping van de differentiële associatietheorie, mensen zouden geen socialisatieproces kunnen doormaken waarbij zij criminaliteit als de juiste manier van handelen zouden gaan beschouwen, zij kunnen enkel gebrekkig gesocialiseerd worden in conventionele waarden. De bovenstaande discussie berust echter op de foute assumptie van Hirschi dat attitudes kunnen opgevat worden als een continuüm. Zoals bij de inleiding van dit gedeelte reeds werd aangegeven kunnen mensen tegelijk positieve en negatieve attitudes ten opzichte van iets hebben. Positieve en negatieve attitudes dienen dan ook te worden gezien als twee verschillende dimensies die variëren in sterkte (Cacioppo et al., 1997). In de criminologie is tot op heden echter nauwelijks rekening gehouden met het inzicht dat jongeren tegenstrijdige cognities kunnen ervaren omtrent het stellen van criminele daden. Een al te strikt vasthouden aan Hirschi s ideeën over belief lijkt ons daarom weinig vooruit te helpen bij het verwerven van een beter begrip van de rol van attitudes bij het stellen van crimineel gedrag. Ook studies die minder expliciet gericht waren op het toetsen van de bindingentheorie vonden een verband tussen attitudes en crimineel gedrag (Engels, Luijpers, Landsheer, & Meeus, 2004; Megens & Weerman, 2010; Zhang, Loeber, & Stouthamer-Loeber, 1997), iets wat toch wijst op de belangrijke rol die deze variabele speelt in de causale keten. De attitudes van het individu ten opzichte van crimineel gedrag zullen in deze studie worden omschreven als delinquentietolerantie. Deze term houdt in dat men inbreuken op de conventionele regels die gelden binnen de samenleving tolereert (Pauwels, 2007). Het sluit tot op zekere hoogte aan bij de ideeën van Hirschi (1969) omwille van de assumptie dat er een overheersend waardenstelsel aanwezig is binnen de samenleving. Bovendien vereist dit concept niet dat jongeren criminaliteit moeten goedkeuren alvorens zij het plegen van een feit zouden overwegen. Ook jongeren met ambivalente waarden en normen zouden reeds een verhoogde kans hebben om tot het plegen van feiten te komen. In dit verband wordt dan ook aangesloten bij de sociaalpsychologische literatuur inzake de aard en werking van attitudes. 18