De deelsessies zijn ingedeeld in diverse themalijnen, hieronder vind je een overzicht.

Transcriptie

1 Het Evenement HIER opgewekt is hét evenement voor en door lokale duurzame energie initiatieven. Een niet te missen bijeenkomst! Op vrijdag 21 november 2014 komt iedereen die betrokken is bij lokale energieopwekking bij elkaar in Den Haag. Initiatieven, VvE s, corporaties serviceverleners en andere betrokkenen. Om te leren, te delen en te ontmoeten. Het thema is Daadkracht in verbinding. Het programma van de dag ziet er als volgt uit: uur Ontvangst uur Interactieve plenaire sessie o.l.v. Richard Engelfriet uur Wissel & deelsessies ronde uur Lunch op de informatiemarkt uur Deelsessies ronde uur Wissel & deelsessies ronde uur Wissel & deelsessies ronde uur Borrel De deelsessies zijn ingedeeld in diverse themalijnen, hieronder vind je een overzicht. >> 1.1 Perspectieven voor een nieuwe economie De Weconomy is gebaseerd op verbanden tussen lokale en regionale initiatieven die vorm geven aan een economie waarin zaken als kwaliteit, duurzaamheid en sociale cohesie centraal kunnen staan. In deze sessie staan ontwikkeling en perspectief van deze nieuwe economie centraal. Jan Jonker introduceerde de term en doet al jaren onderzoek naar nieuwe waarde concepten en business modellen die mee vorm geven aan de Weconomy. Dirk III is een regionaal initiatief in de West-Betuwe dat de inzichten van de Weconomy in de praktijk brengt. Dirk III verbindt initiatieven en sociale partners in diverse sectoren met elkaar. Zij verzorgen funding voor projecten op het gebied van energie, gezondheid, vervoer, voedsel en wonen. Er ontstaat innovatie, en het creëert nieuwe producten en waardevolle werkgelegenheid voor een nieuwe economie van een duurzame samenleving. Wat zijn hun ervaringen tot nu toe? Wat is het vooruitzicht? Informatie én inspiratie staat in deze sessie centraal. Jan Jonker (Radboud Universiteit) Dennis Kerkhoven (Dirk III) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

2 >> 1.2 De nieuwe economie in de praktijk. Autodelen, stadslandbouw en zorgcoöperaties: van één laken een pak? Lokale initiatieven bloeien op in uiteenlopende sectoren van de samenleving. Overal nemen burgers en lokale ondernemers het voortouw om met nieuwe samenwerkingsmodellen een bestaande behoefte op een duurzamere manier te bedienen. De deeleconomie, de weconomy, hij ontstaat voor en achter onze voordeur. Delen van auto s, samen zorgen en voedsel uit eigen omgeving zijn allang geen utopische begrippen meer. In deze workshop onderzoeken we welke overeenkomsten dergelijke initiatieven hebben en wat we van elkaars ervaringen kunnen leren. Welke drempels moesten uiteenlopende initiatieven overwinnen en hoe pakten ze dat aan? Zijn er herkenbare patronen en overeenkomsten? Wat kunnen energie-initiatieven hiervan leren? Robin Berg (Lomboxnet) Henri Mentink (MyWheels) Lex Hemelaar (Atelier 3D, Zutphen) Marijtje Mulder (Stichting Leiden Oogst) Lidwien Reyn (Bureau Mozaiek) >> 1.3 Verbreden of verdiepen? Strategieën vergeleken. Lokale duurzame energie initiatieven richten zich niet altijd meer alleen op energie. Steeds meer initiatieven pakken de zaken breder aan. Zorg, mobiliteit, voedsel, buurtwerk, et cetera. Soms gaat dat zover dat de brede focus wordt vastgelegd in de statuten. Energiecoöperatie Udenhout bijvoorbeeld. Ook Nieuw Leusen Synergie koos voor breedte, terwijl Bergen Energie bewust de focus op energie houdt. Welke argumenten zijn er voor verbreden? Wat vergt dat van je organisatie? Is verdiepen niet slimmer met het oog op de opbouw van ervaring en expertise? In deze deelsessie gaan we in een open dialoog gaan we op zoek naar de waarheden Jan Snelders (EC Udenhout) Roeland Kneppers (Bergen Energie) Rob Vogelzang (Nieuw Leusen Synergie) Theo van der Horn (Nieuw Leusen Synergie) Oscar Jansen (Friese Milieufederatie) >> 1.4 De waarde van waarde: hoe initiatieven maatschappelijke waarde kunnen verzilveren Duurzaam gedrag van leden en klanten leidt tot sociale cohesie, verminderde klimaat- en milieuschade, een grotere betrokkenheid bij de eigen gemeenschap. Dat is waardevol. Maar niet alle waarde laat zich uitdrukken in geld en veel lokale initiatieven worstelen dan ook met de vraag hoe ze hun inkomen kunnen vergroten zonder hun beginselen op te geven. Kan de maatschappelijke waarde tastbaar worden gemaakt? Initiatieven experimenteren met alternatieve systemen om waarde te vertalen naar inkomen. Rijn en IJssel Energiecoöperatie uit Arnhem introduceert bijvoorbeeld een loyaltykaart die klanten én de coöperatie beloont voor duurzaam gedrag. Praktijk en theorie ontmoeten elkaar in een kritische reflectie op wat mogelijk is. Wat werkt en waarom? Jan de Wit (Rijn en IJssel Energie Coorperatie) Martijn Messing (VEC) Qoin Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

3 >> 2.1 Gemeenschapsvorming en empowerment Meer zeggenschap, een gemeenschap die individuen sterker maakt en andersom, de lol om samen iets te scheppen, veiligheid en community building. Het zijn nieuwe waarden in een nieuwe economie, waarin het niet alleen gaat om groeien, maar ook om empowerment: mensen veiligheid bieden, uitdagen tot actie en bevestigen in wat ze doen en leren. Een leercyclus waardoor iedereen betrokken is en sterker en competenter zijn of haar rol kan pakken en uitbouwen. Groeien door een gemeenschap te vormen! Gerwin Verschuur van Thermo Bello kent het klappen van de zweep en constateert dat veel initiatiefnemers leden louter als consumenten zien. Maar er kan zoveel meer, en het levert zoveel meer op. Ik wil mensen juist een actieve rol geven, van consumenten naar prosument. Dan nemen mensen vanzelf verantwoordelijkheid. Ik praat dus liever over gemeenschapsvorming dan over ledenwerving, aldus Gerwin. In deze sessie leer je over de pijlers onder gemeenschapsvorming, de waarde van weerstand en de route van droom naar werkelijkheid in zeven stappen. Gerwin Verschuur (Thermo Bello) >> 2.2 Consumentenbescherming: hoe communiceer je transparant? Ook als lokaal duurzaam energie-initiatief probeer je producten of diensten aan de man te brengen. Maar waarmee prikkel je mensen om mee te doen? En hoe blijf je daarin transparant en betrouwbaar? Regelmatig worden nieuwe leden 'gelokt' met aantrekkelijke rendementen op hun investeringen. Daarbij wordt veelal uitgegaan van een aanzienlijke elektriciteitsprijsstijging voor de komende jaren. Maar is dat realistisch? En welke risico's loopt een lid van de coöperatie of het initiatief? Zijn er goede mogelijkheden om van energieleverancier te switchen of uit het project te stappen? In deze sessie staat het onderwerp consumentenbescherming centraal. Consumenten worden in de energiemarkt op verschillende manieren door de overheid beschermd en dat is maar goed ook. Het is belangrijk om als duurzame energie-initiatief de lat ook op dat punt hoog te leggen: transparant en eerlijk communiceren over de voor- en nadelen, risico's en rendementen van het project. We gaan dieper in op een aantal aspecten van de businesscase, zoals risico's, het rendement, customer lock-in en energieprijzen. Henri Bontenbal (Buro Bontenbal) zal een aantal do's & don'ts presenteren en Sven Pluut (1miljoenwatt & Zonnepanelendelen) zal vertellen over zijn aanpak in projecten. Henri Bontenbal (Bureau Bontenbal) Sven Pluut (1miljoenwatt & Zonnepanelendelen) >> 2.3 Mensen betrekken: over de kracht van jouw verhaal Over de kracht van storytelling. Veel beslissingen die je als initiatief moet nemen, worden minder ingewikkeld als je je verhaal en je waarom duidelijk voor ogen hebt. Waarom bestaat het initiatief, wat is je visie en hoe vertel je dit op een aansprekende en inspirerende wijze? Oefen in deze workshop met het formuleren van je eigen waarom. Christine Algera (Crachtig Verhaal) Rob Massuger (Duurzame Energie Haaren) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

4 >> 2.4 Hogere verleidingskunde: leer praten met het reptielenbrein Hoe krijg je de grote groep die duurzaamheid minder of zelfs helemaal niet belangrijk vindt mee? Hoe trek je de aandacht bij deze groep mensen? Een enorme opgave al je bedenkt dat 95% van ons gedrag gewoontegedrag is. En dat ons gedrag niet zozeer door onze denkhersenen (argumenten) wordt gestuurd, maar door het veel oudere, meer basale reptielenbrein (onze onderbuik). Om een succesvolle strategie te ontwikkelen zijn inzichten uit de marketing- en neuropsychologie dan ook noodzakelijk. In deze deelsessie maakt u hier kennis mee en leert u ze toepassen op uw eigen (ledenwervings)strategie. In deze sessie dus niet alleen de theorie, maar ook veel praktijkvoorbeelden en de mogelijkheid uw eigen strategie ter plekke te verrijken. Niels Götz (5plus1) een initiatief >> 2.5 Werken met actieve leden Vrijwillige inzet van leden... Lokaal duurzaam kan niet zonder, zo lijkt het. Het werken met actieve leden is niet altijd even makkelijk. Hoe vind je vrijwillige inzet? Hoe houd je de energie van iedereen vast? Hoe ga je met de inzet om? En wat gebeurt er al er toch een beetje geld is voor beloning? In deze deelsessie ervaringen en tips van een aantal initiatieven. Marcus Rolloos (Leoo) Sander Willemsen (Energie U) Vincent Snels (VET Vught) >> 2.6 Motiveren is maatwerk: jaar Het werven van leden en het motiveren van betrokkenen is een opgave waar vrijwel elk lokaal duurzaam energie initiatief voor staat. En doorgaans is duidelijk dat je voor het betrekken van mensen maatwerk moet leveren. Jongeren in de schoolleeftijd vragen een andere aanpak dan de generatie 50+. Maar hoe zit het met de groep oudere jongeren tussen de 20 en 35 jaar? De potentie van deze groep is enorm, en de kwaliteiten ervan kunnen veel voor de ontwikkeling van je initiatief betekenen. Maar hoe bereik je ze? En wat moet je daar voor doen en laten? NoviaVolta is een relatief jong initiatief in Nijmegen. Begonnen op Facebook, groeiend, maar er kan en moet zeker meer bij. Dit initiatief laat zich graag inspireren door specialisten uit de doelgroep zelf. De namen van deze ervaringsdeskundigen maken we binnenkort bekend. In deze sessie krijg je tips voor het op een leuke, laagdrempelige én inhoudelijke manier onder de aandacht brengen van de ambities van lokaal duurzaam. Emke Mol (MOLCOM Communictieadvies) Annemarie Appelman (Nudge) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

5 >> 3.1 Samenwerken met agrariërs Op het platteland bestaan al langer agrarische natuurverenigingen, waarin boeren samen werken aan agrarisch natuurbeheer. Door bezuinigingen aangezet zoeken zij naar aanvullende manieren om dit werk te blijven doen. Ook de terreinbeherende natuurorganisaties zoeken naar nieuwe verdienmodellen voor het landschapsonderhoud. Een voorbeeld is het gebruik van houtige biomassa als bron voor groene, lokale energie. Hoe dit te organiseren en te realiseren in samenwerking met een lokaal energie-initiatief? Carel de Vries (Samen Stoken op Streekhout) David Borgman (Biomassalland) Wijnand Jonkers (NMU) >> 3.2 Samenwerken met VVE's Krachten bundelen met Verenigingen van Eigenaren, dat biedt kansen. Samenwerking kan projecten versnellen en je doelgroep vergroten. Hoe kan je VvE s verleiden om samen te werken met jouw initiatief? En hoe zitten VvE s eigenlijk in elkaar? In deze sessie alles over het creëren van betrokkenheid, gedeelde ambities en elkaar versterken. Waar liggen kansen en toegevoegde waarde? Hoe vind je ze? Waar hebben VVE s behoefte aan? Mimi Slauerhof (VvE's met Energie) George Lagerberg (Rijn en IJssel Energie Cooperatie) >> 3.3 Zon op scholen Op veel scholen in Nederland verschijnen sinds kort zonnepanelen. Vaak gekoppeld aan een educatief project. Hoe kunnen energie-initiatieven scholen helpen? Hoe ga je het gesprek aan met de schoolbesturen? Hoe betrek je de omgeving bij het project? Wat kun je doen om de energiegebruikbewustwording van zowel leerkrachten als leerlingen te stimuleren? Hoe krijg je de financiering rond? En wie legt de panelen op het dak? Doe mee aan de workshop waarin verschillende praktijkervaringen worden toegelicht. Robin Berg (Lomboxnet) Arthur Hilgersom (Widar in de Zon) Han Horstink (Zon op KWC Cooperatie UA) >> 3.4 Samenwerken met sportverenigingen Sportverenigingen zoals voetbal, hockey of tennis, zijn relatief grote energieverbruikers: stroom veldverlichting en gas voor warme douches e.d. Iedere sportvereniging moet op de kleintjes letten. Dan is het vervelend als een groot deel van het budget naar de maandelijkse energierekening gaat. De vraag is daar doorgaans "hoe dringen we de energielasten terug?". Daarnaast hebben sportverenigingen, door hun grote aantallen leden en medeactieve gezinsleden, een groot bereik in de samenleving. En dat is een kans voor lokale energie initiatieven die naar manieren zoekt om leden te werven en haar lokale toegevoegde waarde vorm te geven. Tijdens deze sessie vertellen energie initiatieven over hun aanpak en ervaringen waarmee ze samen met de sportverenigingen verantwoord met energie omgaan: AGEM vertelt hoe zij Scholder an Scholder met de sportverenigingen gemeenschappelijke vraagstukken omzet in een gezamenlijk antwoord. Heiloo Energie vertelt over het project 'Sportieve Energieprestaties', waaraan zowel het lokale initiatief als de lokale sportraad en de gemeente bijdragen. Centraal staat de vraag: Hoe kunnen lokale energielevering en bestaande sociale netwerken elkaar versterken? Justin Pagden, AGEM (Achterhoekse Groene Energiemaatschappij) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

6 Cor Warmer, Heiloo Energie André Bus, facilitator (FC Oldemarkt) >> 4.1 Zonneparken realiseren: de opties! Een zonnepark realiseren kan op verschillende manieren. De afgelopen maanden is veel gekeken naar de (on)mogelijkheden van de 'postcoderoosregeling', maar er zijn meer wegen die naar Rome leiden. Deze workshop geeft inzicht in die mogelijkheden. Met een toelichting op de verschillende modellen (postcoderoos, SDE+, crowdfunding) door jurist Michel Chatelin. Maar vooral ook met ervaringen uit de praktijk. Ernst van der Leij van Morgen Groene Energie en Jan Willem Zwang van Greenspread vertellen over hun ervaringen met het op verschillende manieren daadwerkelijk realiseren van zonneparken Een praktische workshop dus, boordevol informatie voor coöperatie die graag zonneparken willen ontwikkelen. Ernst van der Leij (Morgen Groene Energie) Jan Willem Zwang (Greenspread) Michel Chatelin (Eversheds) >> 4.2 Money, money, money: Postcoderoos, SDE+ of salderen? Geld. Als je zelf of als coöperatie energie gaat opwekken moet er geïnvesteerd worden. In zonnepanelen, een windmolen een biovergister, of een andere duurzame productie. Maar waar moet het geld vandaan komen? Een beetje van jezelf en een beetje van de overheid? Voor de financiering van projecten zijn verschillende regelingen beschikbaar: salderen, de fameuze postcoderoosregeling en de Stimuleringsregeling Duurzame Energie( SDE+). Daar moet je een keuze uit maken. Combineren mag namelijk niet. Onder leiding van Jan Willem Zwang krijg je het antwoord op de vraag wat in jouw geval de beste keuze is. Wido van Heemstra presenteert de regelingen in vogelvlucht, zodat je weet wat je krijgt. De uitvoerders van de regelingen en experts zijn als panel aanwezig om antwoord te geven op jouw vragen. Van de ervaringsdeskundigen in de zaal leer je handige tips en trucs. Wido van Heemstra (RVO) Jan Kiekebosch en Gert Jan Vegt (Belastingdienst) Michel Chatelin (Eversheds) Jan Willem Zwang (Greenspread) Robbert van Otterloo (RVO) >> 4.3 Een windpark bouwen: het kost veel energie en levert veel energie! Energie Dongen is goed op weg naar een eigen windmolenpark op een bedrijventerrein. De ambitie is er én er is een goed begin. De coöperatie heeft het voor elkaar gekregen dat de gemeenteraad de vergunningverlening van een windpark heeft gekoppeld aan Energie Dongen. En nu staat Energie Dongen voor de uitdaging bedrijven zo ver te krijgen dat de windmolens op hun bedrijventerrein kunnen worden gebouwd, onder de gewenste voorwaarden. Martijn Messing vertelt in deze sessie over de politieke overwinning maar zal ook een inkijkje geven in de weg daar naartoe. Bij de verdere ontwikkeling van windmolens kiest Energie Dongen voor samenwerking met Windunie Development. Windunie is een coöperatie van windmolenaars, en met haar leden de grootste producent van windenergie in Nederland. Wat in welke fase van zo n project nodig is aan lokale kennis, aan expertise, aan onderzoeken, grondovereenkomsten, vergunningen en middelen, kan Eelco Bots (directeur van Windunie Development) toelichten. Dat geeft zicht op de lange en ongewisse weg naar windmolens. Ook een Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

7 tweede cooperatie zal inzicht geven in haar aanpak en vorderingen. Hiermee wordt een gedifferentieerd beeld gecreerd over verschillende mogelijkheden. Martijn Messing (Energie Dongen) Eelco Bots (Windunie Development) >> 4.4 Lokaal duurzaam en de mogelijkheden van warmte Veel mensen beseffen het niet, maar warmte is twee-derde van ons energieverbruik. In de praktijk gaat echter veel aandacht naar elektriciteit. Ook in het Ser energieakkoord wordt verduurzaming van warmte niet zo ver uitgewerkt als elektriciteit. Dat laatste biedt kansen om met elkaar een geheel nieuw speelveld vorm te geven. Warmte leent zich namelijk heel goed voor lokale wijkgebonden opwekking! Wil je kijken of jij in jouw wijk kan streven naar warmte 'Van de Bron'? Dan kun je in deze sessie ideeën opdoen. Heb je ervaring met of kennis van warmte opwekking? Dan kun je in deze sessie jouw ervaringen en eigen ideeën inbrengen. Gerd Jan Otten Michael Boddeke (dea) Maya van der Steenhoven (Energiek Leiden & programmabureau Warmte Koude Zuid Holland) >> 4.5 Windprojecten van top down naar bottom up. Kan dat? Windenergieprojecten zijn complexe trajecten met een scala aan wet- en regelgeving, grote belangen en flinke financieringsbehoeften. Is hierin wel ruimte voor particulier initiatief? Hoe gaat dat in de praktijk? In deze sessie gaan we na welke rollen je als initiatief kunt pakken, hoe een gemeente en initiatief zich tot elkaar verhouden en wat je verder allemaal kan gaan tegenkomen in het onstuimige speelveld van windontwikkeling. De sessie is gebaseerd op de praktijkervaringen van verschillende bottom up initiatieven en een gemeente. Alex de Meijer (Windpark Nijmegen-Betuwe) Barbet Hendriks-Punt (Gemeente Breda) Evert Vrins (Energiefabriek 013) Jos van Oosten (Cooperatieve Energiewinkel Vijfheerenlanden) Met elkaar voor Mekaar >> 4.6 Postcoderoosprojecten: de LDE-aansluiting in de praktijk Eind september is de virtuele oplossing voor de fysieke tweede aansluiting goedgekeurd: de zogenaamde LDEaansluiting. Een LDE- aansluiting is een virtuele aansluiting met meerdere meetvelden waarbij de partij die energie opwekt gebruik kan maken van een reeds bestaande grootverbruik-aansluiting. Om gebruik te maken van de Regeling Verlaagd Tarief ( postcoderoosregeling ) is het straks dus niet meer noodzakelijk om een fysieke tweede aansluiting aan te vragen. En dat scheelt behoorlijk in de doorgaans wankele businesscases van postcoderooscoöperaties i.o. Netbeheerder Liander is de afgelopen maanden samen met Netbeheer Nederland én de coöperaties een lobbytraject gestart om een alternatief te vinden voor de tweede aansluiting. Ben je benieuwd hoe het lobbytraject is verlopen en hoe Liander een LDE-aansluiting in de praktijk gaat realiseren? Kom dan naar deze deelsessie door Liander én een coöperatie. Krijg inzicht in waar een lokaal duurzaam energie initiatief, een gebouweigenaar en de netbeheerder tegenaan lopen bij het realiseren van een collectief zonproject. Dick van Leeuwen (Sociale Werkplaats Alphen) Ferd Schelleman (Energiek Alphen) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

8 >> 4.7 De kracht van delen in lokale wind- en zonprojecten Het realiseren van wind- en zonprojecten is geen sinecure. Toch komen de projecten van diverse coöperaties nu op gang. Deze kennissessie gaat in op de belangrijkste uitdagingen en praktijkervaringen rondom het delen van wind en zon. Samen met de deelnemers zetten Greenchoice en de Windcentrale die uitdagingen om in oplossingen voor coöperaties. >> 5.1 Nul op de meter: klimaatneutraal renoveren van koopwoningen Het is mogelijk bestaande woningen te renoveren tot woningen zonder energienota. Daarbij kan het gaan om (vergaande) besparing in combinatie met warmtepompen en zon, groen gas, lokale warmte of houtkachels in combinatie met zon of wind uit de omgeving. In deze deelsessie een toelichting door ervaringsdeskundigen. Een interactieve sessie! Zo starten we met een community of practice. Manuel den Hollander (CALorie Energie) Gijs van Wijk (Urgenda) Felix van Gemen (Energiesprong) >> 5.2 Energiebesparing in de bestaande bouw: Op zoek naar een business case voor lokale initiatieven In het Energieakkoord is afgesproken om jaarlijks woningen van eigenaar-bewoners te verduurzamen. Welke rol kunnen LDEI s hierbij spelen? Is er een business case denkbaar voor lokale initiatieven of zijn de financiële marges te klein? Energiek Leiden en Amsterdam Energie delen hun ervaringen. Energiek Leiden kiest met steun van de gemeente voor een deur voor deur benadering, waarbij alle bewoners in een geselecteerde wijk worden benaderd. Amsterdam Energie werkt samen met HOOM, een initiatief van Alliander. HOOM wil samen met lokale initiatieven en het lokale bedrijfsleven de markt benaderen en een business case ontwikkelen, waarbij het lokale initiatief naast een basisbijdrage ook een vergoeding per gerealiseerde maatregel ontvangt. Alfons Ramb (Energiek Leiden) Rolf Steenwinkel (Amsterdam Energie) Renske den Exter (HOOM) Ron de Graaf (HOOM) >> 5.3 Energiebesparing: de buurt in! Lid worden van een energiecoöperatie, samen zonnepanelen aanschaffen of investeren in wind. Het zijn stappen die kleine groepen aanspreken, maar voor veel burgers een te grote drempel vormen. In deze workshop komen bewoners aan het woord die hebben meegedaan aan besparingsacties met een veel lagere drempel: Buurkracht en het Klimaatstraatfeest. Waarom doen bewoners mee? Wat hebben ze bereikt? Wat spreekt ze aan? En hoe kijken zij naar lokale duurzame energie initaitieven? Kijk door de bril van de buurt! Emile van Rinsum (Milieucentrum Rotterdam) Rob Stam (Klimaatstraat Julianaweg Utrecht) Ed Goossens (Den Dungen) Roel Woudstra (Buurkracht) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

9 >> 5.4 Realitygame: energiebesparing in de bestaande bouw Energiebesparing realiseren in de bestaande woningbouw is een complexe opgave. Aandacht voor techniek en geld alleen is niet genoeg. Er zijn meer succesfactoren, die vaak nog onderbelicht blijven. Hoe kunnen de verschillende betrokken actoren, waaronder bewoners en aanbieders, samenwerken om de kans van slagen te vergroten? Nyenrode Business Universiteit en Energiesprong ontwikkelden een reality game. Deze game geeft deelnemers begrip van de complexe dynamiek van het proces in al haar fasen en bereidt ze er op voor. In een spelsituatie gebaseerd op de praktijk ervaren deelnemers levensechte dilemma s en leren ze het proces te begrijpen van verschillende kanten. Zo wordt inzichtelijk en invoelbaar hoe afzonderlijke maar vooral ook gezamenlijke (duurzaamheids)belangen een rol spelen. Dat opent de weg naar nog beter samenwerken. Vind de fusie van belangen! Anke van Hal (Nyenrode Business Universiteit) >> 6.1 Nieuwe transactiesystemen Veel waardevolle zaken zijn niet uit te drukken in euro's, maar de euro is wel het enige officiële betaalmiddel. Als we erin zouden slagen transacties ook tot stand te brengen met de inzet van andere ruilmiddelen dan euro's, zou dat de slagkracht van veel startende bedrijven en maatschappelijke initiatieven flink vergroten. Het onderzoeksproject Hybride Bankieren van de Radboud Universiteit in Nijmegen draait om manieren om transacties met andere ruilmiddelen te faciliteren en te verrekenen. Denk bij ruilmiddelen bijvoorbeeld aan uitwisseling van tijd, zorg, punten of energie. En denk bij het verrekenen behalve aan kopen ook aan ruilen, delen, lenen of samen huren. De organisatie van dit soort handel noemen we hybride bankieren. In het onderzoek is een aantal cases bestudeerd, zoals die van de LETS-kringen, de bitcoin, zorgflorijnen en diverse lokale, parallelle valutasystemen en barters. Uit deze praktijkgevallen is een Lego-doos met belangrijke onderdelen van een Hybride Bank samengesteld. De uitdaging is om hiermee een echte Hybride Bank te gaan bouwen, en in de praktijk te beproeven. Na deze workshop kan de Hybride Bankieren game gespeeld worden. De case van een krediet en betaalnetwerk van de mensen zelf is ontwikkeld door de Social Trade Organisation, STRO, voorheen STROhalm. Een soort zelf opgewekt geld dat door de gemeenschap gaat en mensen en bedrijven verbindt om dan na verloop van tijd weer uit roulatie te verdwijnen. Na tientallen jaren analyse, ontwerpen, testen, leren, vormgeven van software heeft de Social Trade Organisation nu de technologie en een duurzame opzet om een alternatief voor het huidige geld en bankieren te kunnen realiseren. Wat zijn de geleerde lessen om het krediet en betaalnetwerk te laten werken? Jos Reinhoudt (Radboud Universiteit) Gerwin Verschuur (ThermoBello & e-decentraal) Anne Stijkel (Stichting Triple I-S) Henk van Arkel (Social Trade Organisation) >> 6.2 Game hybride bankieren Naast geld zijn er nog meer middelen om transacties mee te voldoen, tijd, energie of zelfs kennis kan ingezet worden als transactiemiddel. Binnen hybride bankieren wordt gebruik gemaakt van een mix van transactiemiddelen. De Radboud Universiteit ontwikkelde een simulatiegame die inzicht geeft in dit proces van hybride bankieren. Wanneer kies je voor andere betalingsmiddelen? En welke waarden ken je hieraan toe? Jos Reinhoudt (Radboud Universiteit) Chriss van Pul (Radboud Universiteit) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

10 >> 6.3 Kijken door de bril van de financier Binnenkort vindt u meer informatie over deze sessie op >> 6.4 Hoe word je van vrijwilligersorganisatie een bedrijf? Een energiecoöperatie gaat groeien naar meer en grotere projecten. Vroeg of laat dient zich de vraag aan hoe de organisatie te professionaliseren. Op welke manier kunnen betaalde krachten daarin werken? We presenteren twee varianten en gaan daarna met deelnemers aan deze workshop in gesprek over de dilemma's, zoals de verhouding met de vrijwilligers. Er is een presentatie van Jurgen van der Heijden, bestuurder van CALorie (Castricum) die op basis van no cure no pay een betaalde kracht hebben, en van Arien Scholtens, bestuurder van dea (Apeldoorn) die op projectbasis met betaalde krachten werkt. Jurgen van der Heijden (CALorie Energie) Arien Scholtens (dea) Monique Sweep (Deltawind & e-decentraal) >> 6.5 Als doende lerend, samen vooruit Het proces van initiatief tot maatschappelijke onderneming is vaak een reis, zonder duidelijke eindbestemming en route. In dat proces wordt veel geleerd en ontwikkelen mensen en gemeenschappen zich. Het project van de KNHM betreft een samenwerking tussen 10 dorpen in Friesland die een eigen wind-/dorpsmolen willen. Niet zozeer in de ontwikkeling, als wel in het leerproces en kennisdeling. Stapje voor stapje soms met hulp van KNHM komen de dorpen verder in het realiseren van hun plannen. Het project van Blauwvinger Energie betreft de voorbereiding van een coöperatief wijk-bedrijf Dieze Oost. De betreffende wijk kenmerkt zich onder meer door relatief veel werkloosheid en lage inkomens. Het verhuren van PV-systemen leidt tot lastenverlaging voor de bewoners, zorgt voor werkgelegenheid en biedt ruimte voor de ontwikkeling van nieuwe diensten. Bijzonder is de samenwerking met de gemeente Zwolle en het UWV. Best Duurzaam laat ontwikkeling zien op het gebied van gemeenschapsvorming en het betrekken van een steeds grotere groep mensen bij het opwekken van zonnestroom en woningisolatie. Het doel is de drempel om te participeren zo laag mogelijk te maken. In de workshop gaan we met deze initiatieven en met de initiatieven van de deelnemers aan de workshop, reflecteren op de ontwikkelingsprocessen die we doormaken. Hoewel de processen van elkaar verschillen, kunnen we er gezamenlijk van leren door verschillende fasen te onderscheiden die iedereen herkend. Door elkaar te bevragen op hoe we met die fasen zijn omgegaan, inspireren we elkaar, en komen we samen vooruit. Erik van Essen (KNHM) Alan Lentz (Blauwvinger Energie) Annemarie Dekker (Best Duurzaam) Henk Vellinga (Reduzum) Gerwin Verschuur (ThermoBello & e-decentraal) >> 6.6 Hoe start ik een succesvolle crowdfundingcampagne? Crowdfunding is een innovatieve vorm van financieren die de laatste jaren sterk in opkomst is. Wil je crowdfunding inzetten voor een organisatie of project? Volg dan de crowdfunding workshop! Crowdfunding kan je niet alleen in staat stellen kapitaal te vergaren, maar biedt mits goed ingezet ook mogelijkheden voor marketing, kennis- en contactendeling en binding met supporters. Maar het is geen easy money : het vereist een goede propositie en slimme campagne. Daarom geeft Douw&Koren een crowdfunding workshop waarin u verkent wat crowdfunding is, of het ook iets voor jou is, en hoe je het in kunt zetten voor uw organisatie of project. Tijdens de workshop leggen we een solide basis voor de (on)mogelijkheden van crowdfunding, bekijken we geslaagde en minder geslaagde voorbeelden en gaat u middels het Crowdfunding Canvas aan de slag om te verkennen of en hoe crowdfunding iets voor uw organisatie of project is. Gijsbert Koren (Douw&Koren) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

11 >> 6.7 Coöperatievorming en governance Een workshop voor halfgevorderen die tegen dilemma's aanlopen in de governance. Overal in het land bestaan inmiddels coöperaties op energiegebied: burgerenergiecoöperaties brede gebieds-, duurzaamheids- en/of leefbaarheidscoöperaties op lokaal of regionaal niveau mét een energiepoot; ondernemerscoöperaties van energie-experts enz. Met allemaal hun eigen lidmaatschapsvormen, financieringsinstrumenten, winstverdeling, bestuurlijke structuren enz. Wat blijkt wanneer wel en wanneer niet te werken? Drie heel diverse coöperaties delen hun organisatiestructuur en ervaringen. Samen bespreken we de onderlinge verschillen en gaan we dieper in op de dilemma's die ze tegen komen. Met medewerking van o.a.: Onno van Bekkum (CoopChampions) De Windcentrale Grunneger Power >> 7.1 Hoe word je een serieuze partner van een woningcorporatie? In Nederland wonen grofweg 5 miljoen mensen in een van de 2,2 miljoen woningen van woningcorporaties. Daar liggen dus grote kansen! Maar hoe verzilveren we die? Als initiatief kun je daarbij een belangrijke rol spelen, zowel in relatie tot huurder als woningcorporatie. In deze workshop verkennen we de rollen die je als initiatief kunt pakken en hoe je als serieuze partner samen met woningcorporaties en huurders tot resultaten komt in dit nog vrijwel onontgonnen marktsegment. Marc Mobach (Lochem Energie) Anton Kiewiet (Energie-U) Christoffel Klap (Portaal) >> 7.2 Bedrijven als klant: kans of knelpunt? Samenwerken met bedrijven biedt veel kansen. Het zijn vaak daadkrachtige spelers die kunnen ondersteunen bij de oprichting van een lokaal energie initiatief of als partner kunnen helpen bij het uitvoeren van ledenacties. En als klant van groene stroom of andere diensten die je wilt leveren. Maar het is natuurlijk niet alleen goud wat er blinkt. In deze sessie vertellen ervaren initiatieven over de kansen en knelpunten. Met medewerking van o.a.: Wim Diepenveen (Reggestroom) Jan Willem Zwang (Greenspread) >> 7.3 De kansen van samenwerken met de netbeheerders Binnenkort vind je meer informatie over deze sessie op >> 7.4 Gemeenten en lokaal duurzaam: hoe gaat dat samen? Binnenkort vind je meer informatie over deze sessie op John de Bie (Gemeente Nijmegen) Adriaan de Boer (Gemeente Eindhoven) Sander Willemsen (Energie U) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

12 >> 7.5 Wederverkoop van energie: waar begin je aan? Sommige energiecoöperaties leveren opereren als wederverkoper gas en stroom aan hun leden. Bij wederverkoop ben je als coöperatie een soort lokale agent van een energieleverancier en werf je dus klanten voor hen, in ruil voor een vergoeding. De speelruimte wordt dus bepaald door de energieleverancier. Wat betekent dat voor de energiecoöperatie? Wat komt daar allemaal bij kijken? Wanneer is er eigenlijk sprake van wederverkoop? Welke risico's zijn er verbonden aan een wederverkoopconstructie? De toezichthouder op de energiemarkt, de ACM, ziet toe op een transparante energiemarkt en dus ook op wederverkoop. Wat mag wel en wat mag niet? Onder leiding van adviseur Henri Bontenbal vertelt Brendan de Graaf, oprichter van TexelEnergie en directeur van DE Unie, over zijn ervaringen met wederverkoop en vertelt een medewerker van de ACM (onder voorbehoud) over de (on)mogelijkheden van wederverkoop. Brendan de Graaf (DE Unie) Henri Bontenbal ACM (onder voorbehoud) >> 7.6 Game: De energietransitie van onderop Het aantal duurzame, lokale energie-initiatieven stijgt sinds een aantal jaren in een snel tempo. Er is sprake van een energieke burgerbeweging die zich vaak bundelt in coöperaties en hun maatschappelijke impact neemt toe. Naast deze lokale energie-initiatieven zijn er veel actoren die op verschillende niveaus een rol spelen in het gehele energie ecosysteem. Waarmee en met welke partijen moet je rekening houden en hoe kun je het beste met andere partijen samenwerken om de transitie naar een duurzame Nederlandse energiehuishouding te versnellen? TNO ontwikkelde samen met een aantal partijen uit het veld een serious game om inzicht te krijgen in de verschillende handelingsperspectieven van actoren in het energie ecosysteem. >> 7.7 Komt een initiatief bij de wethouder Maar hoe gaat de wethouder daar mee om? Hoe werkt dat in het lokale krachtenveld? Krijgt de wethouder de gemeenteraad mee in de plannen? Wordt er geïnvesteerd in de mensen van het initiatief of wordt er een groot adviesbureau ingehuurd? Het programma Duurzaam DOOR heeft een praktijkcase laten onderzoeken door de Universiteit Twente en Oprit Duurzaamheid. In de workshop de 8 lessen die hieruit getrokken kunnen worden! >> 8.1 Lokaal duurzaam in Europa: Som Energia (Spanje) De lokale duurzame energiebeweging is niet alleen in Nederland in opkomst. In heel Europa ontstaan er groepen burgers die bezig gaan met duurzame energie. Momenteel zijn dat er zo n In deze deelsessie krijg je een toelichting op de Europese context. Hoe zijn energie coöperaties in Europa georganiseerd? Wat kunnen we daarvan leren? Aan de hand van een bijdrage van Rescoop.eu krijg je inzicht in de stand van zaken. Deze deelsessie is pas compleet met een internationaal voorbeeld. Daarom zal de Catalaanse energiecoöperatie SOM Energia ingaan op de uitdagingen waar zij voor staat en de knelpunten die zij heeft ervaren. SOM Energia is in drie jaar tijd gegroeid van een vrijwilligersorganisatie naar een professioneel energiebedrijf met meer dan klanten verspreid over heel Spanje. Gijsbert Huijink (Som Energia) Siward Zomer (Rescoop.eu) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

13 >> 8.2 Verder dan het Energieakkoord. Samen aan de slag! We willen allemaal meer duurzame energie en meer zeggenschap. Maar wat willen we dan precies? En hoe krijgen we dat met elkaar voor elkaar? In deze sessie gaan jullie werken aan een visie. Een visie die verder reikt dan het Energieakoord. Een visie vormen is één. Een visie realiseren gaat niet zonder slag of stoot. Belangenbehartiging en lobbywerk komen er aan te pas. Soms met tromgeroffel via de media, soms met stille diplomatie. Tijdens deze sessie hoor je hoe e-decentraal dat gedaan heeft en denk je mee over hoe dat verder moet. Dat is niet eenvoudig want er zijn sterke andere belangen in het spel. Eén ding is zeker: Samen sta je sterker. Daarom spreek je in deze sessie met e-decentraal voorzitter Hans van der Vlist, Geertje van Hooijdonk (hoofd energie van de Stichting Natuur en Milieu) en Teun Bokhoven, voorzitter van de Duurzame Energie Koepel. Zij geven natuurlijk ook zelf aan hoe zij naar de toekomst kijken en wat hun rol daarbij is. Thijs de la Court (e-decentraal) Geertje van Hooijdonk (Stichting Natuur en Milieu) Teun Bokhoven (Duurzame Energie Koepel) >> 8.3 Mag het licht aan(blijven)? Meer zon PV, meer wind, meer consumentenparticipatie, meer decentrale opwekking. Koffiedik kijken heeft weinig zin, maar we verwachten de komende tien jaar een grote versnelling, vooral in de gebouwde omgeving. Nieuwe organisaties en structuren ontstaan en groeien, zoals energiecoöperaties en Energy Service Companies (Esco's). Ook in de aanbodkant nationaal en internationaal kan veel veranderen. Misschien wordt gas wordt duurder en elektriciteit goedkoper? Welke technologische ontwikkelingen komen op ons af? Hebben we een ander tarief systeem nodig? Moet de afbakening tussen de vrije en de gereguleerde markt op de schop? In deze sessie gaan Pieter Boot (PBL), een vertegenwoordiger van Netbeheer Nederland en Thijs de la Court (Lochem Energie - e-decentraal) met elkaar, maar vooral met jullie in debat over de decentrale toekomst. Frits Verheij, directeur TKI switch2smartgrids modereert. Thijs de la Court (Lochem Energie e-decentraal) Pieter Boot (Planbureau voor de Leefomgeving) Frits Verheij (DNV GL - Energy) ntb (Netbeheer Nederland) >> 8.4 Evaluatie postcoderoosregeling In het SER-Energiekkoord is een regeling verlaagd tarief overeengekomen. De branchevereniging e-decentraal heeft dat akkoord na consultaties met haar leden ondertekend, in de hoop dat deze regeling een positieve impuls zou geven aan de ontwikkeling van decentraal duurzame energie. Sindsdien is e-decentraal voor haar leden bezig geweest om regeling werkend te krijgen. Bijvoorbeeld door bij initiatieven informatie op te halen over de knelpunten die zij bij de ontwikkeling van een postcoderoosproject tegen zijn gekomen, en bundeling van die knelpunten in de richting van de borgingscommissie van het Energieakkoord, de betrokken Ministeries en de Tweede Kamer. Er zijn knelpunten opgeruimd en er zijn initiatieven die hebben doorgezet en een collectief zon- PV project hebben ontwikkeld binnen deze regeling. Deze deelsessie vormt het startpunt voor de evaluatie van deze regeling, met én door de initiatieven die er gebruik van (gaan) maken of de mogelijkheden daartoe hebben onderzocht. IJmert Muilwijk (ODE, e-decentraal) Gerwin Verschuur (e-decentraal, Thermo Bello) Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13

14 Ook dit jaar is er tijdens het Evenement HIER opgewekt een speciaal programma voor lokale overheden. Een programma waarin de rol die de lokale overheid in deze beweging kan spelen centraal staat. De opzet is interactief. In rondetafelgesprekken verkent u met bestuurders, ambtenaren en initiatieven hoe uw gemeente, provincie of waterschap deze beweging kan versterken. Praktisch wordt besproken wat dit vraagt van de lokale overheden, van u als bestuurder of ambtenaar. Voorlopig programma Evenement HIER opgewekt 21 november /13