Landschapspark Cortenbacherveld Deelgebiedvisie. Oktober 2008

Transcriptie

1 Landschapspark Cortenbacherveld Deelgebiedvisie Oktober 2008

2 Leeswijzer In hoofdstuk 1 wordt de aanleiding tot het opstellen van deze Deelgebiedvisie voor het Cortenbacherveld en de gevolgde werkwijze geschetst. In hoofdstuk 2 wordt de begrenzing voor het deelgebied en een beknopte beschrijving ervan gegeven, alsmede de ambitie die wij bij met de deelgebiedvisie hebben. In hoofdstuk 3 is de feitelijke visie Landschapspark Cortenbacherveld beschreven. Tot slot wordt in hoofdstuk 4 de Deelgebiedvisie naast andere visies gelegd die zich ook over het Cortenbacherveld uitspreken, t.w. Visie op Natuur en Landschap gemeente Voerendaal, de Stadsrandenstudie van Parkstad Limburg, de provinciale Landschapsvisie Zuid-Limburg en de Structuurvisie regio Parkstad Limburg.

3 1 Inleiding Historisch perspectief Bij de behandeling van de begroting 2003 is bij amendement van de PvdA door de raad besloten een onderzoek in stellen naar de mogelijkheden voor bosontwikkeling in het Cortenbacherveld. Spoedig bleek echter dat niet zomaar kon worden overgegaan tot het aanwijzen van boslocaties, omdat andere factoren, zoals de agrarische, recreatieve en woonfuncties in het gebied, hier onlosmakelijk mee verbonden zijn. Besloten werd om over te gaan tot het opstellen van een integrale visie voor het gebied Cortenbacherveld, waarbij tegelijkertijd rekening zou worden gehouden met het omringend gebied. Het Cortenbacherveld sluit immers aan op het gebied Terworm, waar vergelijkbare ontwikkelingen reeds in gang zijn gezet. De eerste stap in het kader van dit visietraject vormt de rapportage Aanknopingspunten voor de ontwikkeling van het Cortenbacherveld, welke een uitgebreide inventarisatie van de kwaliteiten, ontwikkelingen en sterkten en zwakten van het gebied bevat. De conclusie is - samenvattend - dat het Cortenbacherveld op het gebied van recreatie, landschap en cultuurhistorie veel potentie heeft, maar dat deze kwaliteiten onvoldoende benut worden. De eentonigheid en ecologische en visuele barrières als de snelweg en de spoorlijn worden als de belangrijkste zwakten genoemd. Bestuursopdracht Deze analyse was aanleiding voor de raad om in april 2006 het college van b&w een bestuursopdracht te geven om een streefbeeld voor de inrichting van het Cortenbacherveld op te stellen in de vorm van een 1: Visiekaart. Bij deze bestuursopdracht heeft de raad een aantal inhoudelijke randvoorwaarden gesteld, waarbij de motto s Toekomstbestendigheid, Ontmoeting, en Vitaliteit uit de Visie 2018 leidend zijn geweest. In elk van de randvoorwaarden komen één of meer van deze motto s tot uitdrukking. Zo wordt bewerkstelligd dat de gebiedsvisie Cortenbacherveld volledig zal zijn afgestemd op het ambitieniveau van de Visie De bestuursopdracht stelt de volgende inhoudelijke randvoorwaarden: Randvoorwaarde 1: Ligging in de omgeving Het gebied wordt als één geheel beschouwd en ontwikkeld, maar de begrenzingen dienen fysiek niet als zodanig te worden ervaren. Dit geldt ten opzichte van de aansluitende gebieden binnen de eigen gemeente maar zeker ook voor de (functionele) relatie met het aangrenzende natuurgebied Terworm. Hoewel voor beide gebieden aparte plannen worden gevormd, kunnen ze door hun aangrenzende ligging een belangrijke ecologische en recreatieve schakel ten opzichte van elkaar vormen. Randvoorwaarde 2: Cultuurhistorie De cultuurhistorische objecten en structuren vormen het basiskapitaal van het landschap. Zij worden daarom gerespecteerd en waar mogelijk teruggebracht en versterkt. Randvoorwaarde 3: Ecologie De functie van het gebied als ecologische schakel tussen de omliggende natuurgebieden, zoals Terworm, dient in de visie tot uitdrukking te komen. Onderzocht moet worden op welke manier de beken, bermen en landschapselementen een bijdrage als ecologische ontsluiting van het gebied kunnen vormen. Randvoorwaarde 4: Landbouw De landbouwbelangen worden gerespecteerd en zo mogelijk wordt door het ruilen van gronden optimalisering van het grondgebruik nagestreefd. De belangen en plannen van de belanghebbende agrariërs worden waar mogelijk in de visie tot uitdrukking gebracht. Randvoorwaarde 5: Recreatie Grootschalige intensieve recreatie wordt niet nagestreefd. Extensieve vormen van recreatie zijn alleen wenselijk indien hiermee een bijdrage geleverd wordt aan de recreatieve en landschappelijke waarden van het gebied. Onderzocht moet worden of het gebied voldoende draagkracht heeft voor kleinschalige hoogwaardige verblijfsrecreatie bijvoorbeeld in relatie tot de cultuurhistorische objecten en hun directe omgeving. De ontsluiting van het gebied zal in beginsel bestaan uit fiets- en wandelpaden van hoogwaardige kwaliteit. Indien er sprake is van grootschalige ontwikkelingen in het gebied, dient de ontsluiting hierop aangepast te worden.

4 Randvoorwaarde 6: Wonen Woningbouw in of rond het Cortenbacherveld moet gebaseerd zijn op het plantagemodel, waarbij de nieuwe provinciale beleidskaders worden toegepast. Het plantagemodel is gebaseerd op woningen met een kwalitatieve hoogwaardige uitstraling (exclusieve landhuis stijl) gelegen in het groen. Gezien de beperkte ruimte en mogelijkheden die er zijn en het feit dat deze een bijdrage dienen te leveren aan de afwerking van de dorpsrand zal bebouwing zich beperken tot enkele wooneenheden. Op voorhand wordt duidelijk vastgelegd hoe deze woningen ingepast worden in de omgeving en hoe de verhouding rood ten opzichte van groen zal zijn. Vanuit de Visie 2018 sluit een dergelijk woonconcept aan bij het realiseren van het streefbeeld 2018 binnen het ambitieprogramma lekker wonen in Voerendaal, dat uitgaat van meer mooie en grotere (heren)huizen in het groene glooiende landschap. In beginsel zouden deze gesitueerd kunnen worden op locaties waar in het rapport Identiteit van Parkstad Limburg (ook wel bekend als de stadsrandenstudie Parkstad) en het startrapport Aanknopingspunten voor de ontwikkeling van het Cortenbacherveld geconstateerd is dat de bebouwingsrand onvoldoende afgewerkt is. Deze locaties zijn gelegen in het zuidelijke deel van het plangebied en hoofdzakelijk gesitueerd in de omgeving van de Grachtstraat. Randvoorwaarde 7. Landschappelijke beleving Vanuit het ambitieprogramma natuur en landschap als inspiratiebron geldt de algemene doelstelling de ruimtelijke kwaliteit van het landschap te behouden en waar nodig te verhogen alsmede de beleefbaarheid te vergroten. Meer specifiek geldt in dit kader voor het Cortenbacherveld het behoud van de kenmerkende openheid met de karakteristieke zichtassen (o.a. vanuit het Cortenbacherveld op de Kunderberg) in het gebied. Ten behoeve van de grotere beleefbaarheid wordt gestreefd naar een afwisselend kleinschalig cultuurlandschap. Visie 2018 Voerendaal een verrassende ontmoeting : De visie Visie 2018, Voerendaal een verrassende ontmoeting is de strategische visie om te kunnen reageren op toekomstige ontwikkelingen en het beleid hierop te kunnen afstemmen. De Visie 2018 is richtinggevend voor beleidsontwikkelingen, zoals het opstellen van streefbeelden, voor kaderstelling, voor toetsing en voor benoeming van speerpunten in het beleid. Bij het formuleren van de in de bestuursopdracht genoemde inhoudelijke randvoorwaarden zijn de motto s Toekomstbestendigheid, Ontmoeting, en Vitaliteit uit de Visie 2018 leidend geweest, waardoor afstemming van de deelgebiedvisie op het ambitieniveau van de Visie 2018 heeft plaatsgevonden. Visie op Natuur en Landschap Met de landschapsvisie, waartoe de raad in november 2006 bij amendement de opdracht heeft gegeven, heeft een uitwerking van de Visie 2018 met betrekking tot natuur en landschap plaatsgevonden. De Visie op natuur en landschap is door uw raad in de raadsvergadering van 22 september 2008 geaccordeerd. De deelgebiedsvisie Cortenbacherveld fungeert als een nadere inzooming op één specifiek gedeelte van het buitengebied. Bij de uitwerking daarvan zijn ook de andere ambitieprogramma s aan bod gekomen. Leidend is de Visie op natuur en landschap. Werkwijze Om te komen tot een breed gedragen plan, is gekozen voor een bottom-up aanpak, waarbij gestart is met gesprekken met de grote grondeigenaren en gebruikers in het gebied. Betrokkenen zijn uitgenodigd om zitting in de projectgroep te nemen. Hun houding en inbreng is als positief en constructief ervaren. De projectgroep, bestaande uit portefeuillehouder RO, raadsleden (toen nog) als programmaambassadeur, ambtelijke vertegenwoordiging, belanghebbende grondgebruikers en eigenaren, provincie Limburg en de externe adviesgroep (Bosgroep Zuid-Nederland en landschapsarchitecten Heusschen*Copier), heeft deze deelgebiedvisie opgesteld. De Bosgroep is ook nauw betrokken geweest bij de planvorming en uitvoering van het aangrenzende natuur- en recreatiegebied Terworm, hetgeen gelet op de relatie tussen beide gebieden een meerwaarde is voor de visieontwikkeling voor het Cortenbacherveld.

5 Einddatum Tijdens het ontwikkelingsproces van deze deelgebiedvisie is een aantal keren vertraging ontstaan. Aanleiding waren onder andere: discussies over een tweede golfbaan; de mogelijke komst van het Arcus college; het vertrek van de medewerker die als ambtelijk trekker van dit project fungeerde; de Visie 2018 die tot nieuwe inzichten leidde; de onduidelijkheid die een tijdlang heeft geheerst met betrekking tot de status van de provinciale Landschapsvisie Zuid-Limburg; de Visie op natuur en landschap gemeente Voerendaal. Daardoor zijn aanvankelijk geraamde eindtermijnen niet gehaald. In het raadsstuk ten behoeve van de bestuursopdracht voor de deelgebiedvisie Cortenbacherveld is gemeld dat conform de subsidiebeschikking van de provincie het totale traject van voorbereiding en visievorming uiterlijk 31 december 2006 voltooid diende te zijn. Bij brief van 27 februari jl. heeft de provincie de einddatum op ons verzoek tot 31 juli 2007 verlengd. Bij brief van 20 juli 2007 hebben wij de (concept-)deelgebiedvisie, voorzien van twee inrichtingsplannen, bij het college van GS ingediend.de twee inrichtingsplannen zijn een vereiste in het kader van de subsidieverlening en bestaan uit een natuurinrichtingsplan voor Hoeve Steenenis en een toeristisch/recreatieve inrichtingsplan voor het Cortenbacherveld. Resultaat en procedure Thans ligt de deelgebiedvisie Landschapspark Cortenbacherveld in de vorm van de gevraagde deelgebiedvisiekaart 1 : , met toelichting (hoofdstuk 3) voor. Status van de Visie Cortenbacherveld De voorliggende visie is een beleidsvisie waarin de gemeente richtinggevende uitspraken met betrekking tot de gewenste ontwikkeling van het Cortenbacherveld doet. Het is géén structuurvisie en is dus ook niet gebonden aan vaststellingsprocudure van een structuurvisie. De nog vast te stellen Structuurvisie Parkstad beschouwen wij (bij eventuele strijdigheden) als een document van hogere orde, dat vóórgaat. Voorts wordt opgemerkt dat aan het voorliggende Vlekkenplan waarin de plaatsbepaling van ontwikkelingen globaal heeft plaatsgevonden géén verwachtingen/rechten mogen worden ontleend. Hoe verder Na vaststelling van de Natuur en Landschapsvisie Voerendaal en de nu voorliggende deelgebiedvisie door de raad kunnen uitvoeringsplannen voor het Cortenbacherveld worden opgesteld en aanvragen worden ingediend. Er zijn immers nadrukkelijk ook initiatieven van derden mogelijk. In deze gevallen is de rol van de gemeente Voerendaal afhankelijk van de situatie toetsend, stimulerend, ondersteunend en/of verbindend. Momenteel liggen reeds twee deeluitwerkingen, namelijk het Inrichtingsplan recreatieve voorzieningen Cortenbach en een plan voor natuurontwikkeling Steenenis voor. Afhankelijk van de aard en omvang van de deelprojecten wordt de raad rechtstreeks dan wel via de commissievergaderingen geïnformeerd. In het kader van de programmabegroting 2008 e.v. zullen vervolgens deelprojecten opgevoerd worden. Het is aan het college / raad om daarin de prioriteiten aan te geven en zo tot een meerjarig uitvoeringsprogramma te komen.

6 2 Het deelgebied Cortenbacherveld en onze ambitie Kaders voor deze deelgebiedvisie Leidend zijn de bestuursopdracht van de raad van 24 april 2006 èn de Visie op natuur en landschap gemeente Voerendaal Beknopte beschrijving van het gebied Het Cortenbacherveld vormt een uniek open landschap. Het is gelegen temidden van beekdalen, een kleinschalig cultuurlandschap rondom de hoeves en kastelen, de kalkgraslanden van de Kunderberg en de bebouwingsranden van Voerendaal en Heerlen. Vanaf de Romeinse tijd is de openheid al een belangrijk landschappelijk kenmerk van dit gebied. Door de aanleg van de spoorlijn Maastricht-Heerlen eind 19 e eeuw en de rijksweg A76 in de 20 e eeuw werd dit landschap enkele malen doormidden gesneden. Hierdoor zijn historische, landschappelijke en visuele relaties met de omgeving grotendeels verdwenen en zijn er ecologische barrières ontstaan. Ook hebben de geleidelijke overgangen van dorp naar platteland plaatsgemaakt voor abrupte overgangen tussen bebouwing, infrastructuur en grootschalige akkers. Begrenzing van het deelgebied Als gebied voor de deelgebiedvisie Cortenbacherveld is in eerste instantie het terrein beschouwd begrensd door de autowegen A76 en A79, de Putterweg en de oostkant van de kern Voerendaal/Kunrade. Het gebied rond kasteel Puth is vervolgens bij de deelgebiedvisie betrokken om te zorgen voor een goede afstemming op initiatieven van derden in die omgeving (landgoedontwikkeling kasteel Puth; de Landschapsvisie Zuid-Limburg van de provincie). Doelstelling Voorliggende deelgebiedvisie geeft de kaders en de richting voor verdere planvorming maar ook voor concrete uitvoeringsplannen ten behoeve van een zodanige verbetering van de natuurlijke, culturele, belevings- en gebruikskwaliteit van het Cortenbacherveld, zodat samen met het gebied spoorlijn- Steinweg één landschapspark ontstaat. Ambitie Het Cortenbacherveld zodanig opwaarderen, dat het kwalitatief aansluit bij het gebied gelegen tussen de spoorlijn en de Retersbekerweg en doorlopend tot kasteel Haeren, waardoor er een gordel van landschapspark ontstaat om Voerendaal-Kunrade heen, beginnend bij kasteel Haeren en eindigend bij de A79 tussen Kunrade en Heerlen. In dit gebied is tevens het Archeopark voorzien. Aldus kan het Cortenbacherveld in het grotere geheel worden opgeschaald en worden meegenomen in de Groen-agenda van Parkstad Limburg en Vitaal Platteland, welke op zijn beurt aanhaken aan de de regionale en provinciale agenda. Daarmee is het kader gelegd voor (mede-)financiering van uitvoeringsprojecten vanuit Parkstad, Vitaal Platteland en/of provincie.

7 3 Deelgebiedvisie Landschapspark Cortenbacherveld Inleiding Voorliggende deelgebiedvisie geeft de kaders en de richting voor verder planvorming maar ook voor concrete uitvoeringsplannen ten behoeve van een opwaardering van de natuurlijke, culturele, belevings- en gebruikskwaliteit van het Cortenbacherveld tot landschapspark. Er is aansluiting gezocht bij ruimtelijke en beleidsmatige ontwikkelingen in de omgeving, zoals de realisatie van Natuurpark Terworm, het project Corio Glana, actuele landgoedontwikkelingen en de waterproblematiek in de gemeente. Omwille van een goede afstemming op beleidsvoornemens (o.a. Landschapsvisie Zuid-Limburg) en projectinitiatieven (o.a. landgoedontwikkeling kasteel Puth) is de begrenzing van het plangebied onder toevoeging van het gedeelte rond kasteel Puth enigszins uitgebreid. Op de visiekaart (vlekkenplan) is deze verruiming te zien. Op hoofdlijnen luidt de visie voor het Cortenbacherveld als volgt: Bestaande kwaliteiten, zoals de openheid, de specifieke ligging van hoeves en kastelen, de beekdalen worden bewaard en waar mogelijk verstrekt en worden beleefbaar gemaakt; Natuurlijke, cultuurhistorische, recreatieve en watergebonden relaties verbinden het gebied met zijn omgeving; Harde grenzen vervagen en in de overgangen is ruimte voor nieuwe functies. Waterberging, kwalitatief hoogwaardige bebouwing, natuurontwikkeling en recreatie vormen nieuwe kwaliteiten en kunnen een eigen plek in het landschap krijgen; Vanuit deze bestaande en nieuwe kwaliteiten wordt en landschappelijke vraagstukken geïnspireerd, geïnitieerd en gerealiseerd en dragen bij aan het karakter en de identiteit van Landschapspark Cortenbach. 3.1 Ruimtelijke invulling van het gebied De gewenste ruimtelijke invulling steunt op drie pijlers: de verwevingzone, het open agrarisch gebied en de beekdalen. Hieronder wordt op ieder van deze pijlers afzonderlijk ingegaan. Verwevingzone De bebouwingsrand van Voerendaal/Kunrade en de autosnelwegen vormen nu nog harde grenzen rond het gebied. De overgang van deze randen naar het open gebied èn de overgang naar de omliggende gebieden wordt geleidelijker gemaakt. Hiertoe wordt een zogenaamde verwevingzone gevormd. Deze wordt zodanig ingericht dat er een geleidelijke overgang ontstaat tussen de open ruimte en de elementen die nu de harde grenzen vormen. In deze verwevingszone zijn de volgende kwaliteiten opgenomen: kleinschalige landschapselementen, bossages en bos, die het cultuurhistorische karakter versterken en de natuurwaarden bevorderen; recreatieve fiets- en wandelroutes, die het landschap voor bewoners en bezoekers beleefbaar maken; ruimte voor wonen, werken en welzijn in kwalitatief hoogwaardig rood, gelegen in een parkachtige omgeving en aansluitend op de beeldbepalende kastelenstructuur; de blauwe as als een verbindend en waterbergend element tussen de dorpskern en het noordelijk deel van het landschapspark. De verwevingzone ligt als het ware als een gordel rondom het open agrarische gebied. Aan de zuiden oostzijde van het gebied zal deze vooral een groen karakter krijgen, terwijl aan de noord en westzijde het blauwe karakter overheerst. In dit deel van de zone wordt de natuurlijke natte vegetatie rondom de beken hersteld (zie hieronder de aparte paragraaf Beekdalen). Om de landschappelijke relatie tussen Terworm en het Cortenbacherveld te herstellen en de visuele impact van de autosnelweg A76 te verminderen wordt de ecologische hoofdstructuur (EHS), die als smalle strook langs de A76 is geprojecteerd, gerealiseerd en worden de uitlopers van de bronbossen van Natuurpark Terworm in dit deel van de verwevingzone doorgezet. De visie voorziet in een verbinding tussen de deelgebieden ten noorden en ten zuiden van de spoorlijn. Hiertoe wordt onder de spoorlijn een doorgang gerealiseerd. Deze functioneert als een recreatieve èn ecologische verbinding tussen de twee deelgebieden en versterkt de ruimtelijke beleving van het gebied. Tezamen met de natuurbrug naar Natuurpark Terworm en de kleinwildtunnels onder de A76 en A79 ontstaat aldus een fysieke en ecologische verbinding tussen Natuurpark Terworm, de Kunderberg en de Geleenbeek.

8 De gehele verwevingzone gaat aldus als verbindende schakel tussen de beekdalen en de hogere gronden en kalkgraslanden van de Kunderberg functioneren. Het deel van de verwevingzone ten oosten en noorden van de bestaande bebouwingsrand van Voerendaal/Kunrade wordt ingevuld met rode accenten: sporadisch, verspreid liggende, kwalitatief hoogwaardige bebouwing in een parkachtige omgeving. De kastelen en hoeves krijgen een prominentere betekenis binnen het landschapspark. De oorspronkelijke functionele en visuele relaties worden hersteld door de aanleg van lanen of paden met daarlangs hagen of struwelen. Verspreid in het gebied komen er boomgroepen. In de verwevingzone is tevens plaats voor het op kleinere schaal uitoefenen van agrarische functies. De huidige sportvelden die binnen de contour (Contourenbeleid Provincie Limburg) liggen, kunnen in een woonwijk worden getransformeerd. Beekdalen In het verleden waren de Geleenbeek, de Hoensbeek en de Cortenbacherbeek prominent in het landschap aanwezig. Zij vormden de ruggengraat waarlangs kastelen zich ontwikkelden. De beken dienden als natuurlijke verdediging en vormden de watertoevoer voor kasteelgracht en aangrenzende visvijvers. Echter in de loop der tijd is de herkenbaarheid van de beekdalen verloren gegaan. Beplanting verdween en op sommige plaatsen zijn de beken gekanaliseerd. In de toekomst vormen de beken opnieuw de ruggengraat van het landschap in dit deel van het gebied, alleen nu als blauwe aders, die een bijdrage leveren aan een betere waterhuishouding. Water bergen, vasthouden en afvoeren vormt een bijdrage aan de oplossing voor de waterproblematiek in de kern Voerendaal, beginnend bij de blauwe as die vanuit het centrum van Voerendaal richting de Geleenbeek loopt. Deze as zorgt voor een directe verbinding van water gecombineerd met groen tussen het centrum en het buitengebied. Versterking van het natte karakter in dit deel van het gebied staat dan ook voorop. Het beekdal dient weer herkenbaar gemaakt te worden door meer open water en landschappelijke elementen aan te brengen. Deze benadering zal ook toegepast worden op de Cortenbacherbeek. De Hongerbeek is recent in samenspraak met het Waterschap al in de gewenste richting ontwikkeld. Recent heeft visievorming voor het project Corio-Glana plaatsgevonden ten aanzien van de opwaardering van de Geleenbeek en haar directe omgeving (het beekdal), inclusief de recreatieve routes, van het gedeelte van Benzenrade (Heerlen) tot aan de Muldersplas (Schinnen). De Geleenbeek binnen Voerendaal maakt onderdeel van dit project uit. Open agrarisch gebied De oorspronkelijke openheid van het gebied blijft behouden door duurzaam gebruik te stimuleren. Het open middengebied van het Cortenbacherveld, biedt daarom plaats aan agrarische functies en elementen zoals akkers en weilanden. Deze vorm van landgebruik staat enerzijds garant voor behoud van de cultuurhistorische waarde en anderzijds voor de gewenste ruimtelijkheid van het landschap. Zo blijven de karakteristieke openheid en bijbehorende doorzichten behouden. Verbreding van de landbouwkundige functie van grond en gebouwen is mogelijk, mits daarmee de openheid voor de langere termijn gewaarborgd blijft. Initiatieven dienen bij te dragen aan versterking van de landschappelijke kwaliteit. 3.2 De functionele invulling van het gebied Hieronder wordt nader geschetst op welke wijze de meest relevante gemeentelijke ambitieprogramma s mogelijkheden en kansen bieden om de landschappelijke en ruimtelijke kernkwaliteiten van het gebied te versterken en om de eigen identiteit van het gebied veilig te stellen. Natuur en landschap als inspiratiebron Door het gedeelte rond kasteel Puth aan het projectgebied toe te voegen kan de ontwikkeling van het Cortenbacherveld beter aansluiten bij die van het gebied Steinweg / kasteel Puth. Aldus kan na opwaardering van de natuurlijke, culturele, belevings- en gebruikskwaliteit van het Cortenbacherveld, een logisch aaneengesloten parklandschap ontstaat vanaf kasteel Haeren via kasteel Puth en langs de dorpsrand van Voerendaal/Kunrade tot bij de Heerlerweg. De hierboven beschreven verwevingzone is met name bedoeld om de overgangen tussen de harde (bebouwings)randen en het open gebied geleidelijker te maken. Hiervoor worden in deze zone daar

9 waar dit leidt tot een versterking, landschappelijke elementen toegevoegd; worden langs de A76 de contouren van de bossen van Terworm in kleine bossages doorgezet om de harde lijn van de autoweg te doorbreken en de beleving te laten aansluiten op de bossen van Terworm. Aldus wordt een betere landschappelijke inbedding gerealiseerd en wordt in de beleving aangesloten op de omgrenzende gebieden. De gewenste ecologische verbinding tussen Terworm en de Kunderberg kan een stap dichterbij worden gebracht door de smalle EHS-strook langs de A76 te benutten voor (beperkte) natuurontwikkeling. Deze sluit aan op het recent omgebouwde bestaande viaduct over de A76 tot ecoduct, waardoor de ecologische verbinding tussen het landschapspark Terworm en het Cortenbacherveld tot stand komt. De reeks van kleinwildtunnels die door Rijkswaterstaat onder de A76 en A79 zijn aangelegd vormen een eerste aanzet tot de ontwikkeling van de gewenste ecologische verbindingszone tussen de Kunderberg (via het Cortenbacherveld) en Terworm. De voorziene onderdoorgang van het spoor functioneert als een recreatieve èn als ecologische verbinding tussen de twee deelgebieden en versterkt de ruimtelijke beleving van het gebied. Ook draagt dit element bij aan een fysieke en ecologische verbinding tussen Natuurpark Terworm, de Kunderberg en de Geleenbeek In de directe omgeving en langs de beken worden landschappelijke ingrepen gedaan om deze beken meer zichtbaar en beleefbaar te maken. De beekdalenstructuur wordt een verrassend onderdeel voor nieuwe wandelroutes. Doordat regelmatig via knuppelbruggetjes van oever gewisseld kan worden kan het landschap van verschillende kanten worden beleefd. Natuurlijk verloop van de beken wordt nagestreefd. In het noordelijk deel van het gebied heeft intussen de aanleg van ruim 11 ha bosaanleg plaatsgevonden: 5,7 ha op het landgoed Puth en 6 ha op de gronden van Steenenis. Op het landgoed Puth is bovendien nog 2,4 ha boomgaard aangeplant. Méér bosaanleg binnen het deelgebied wordt niet wenselijk geacht om de belangrijkste kernkwaliteit van het gebied, namelijk de openheid, te behouden. Natuuraanleg of landschapsbouw die de openheid niet of nadrukkelijk in mindere mate beperkt, bijvoorbeeld landschapselementen zoals hagen of boomgaarden, is wel mogelijk. Tevens zal worden ingezet op het herstel van de (historisch) landschappelijke relatie tussen kasteel Cortenbach en Terworm (laanbeplanting). Het provinciaal Stimuleringsplan waarin op perceel beschreven staat welke natuurontwikkeling binnen de Ecologische Hoofdstructuur en de Provinciaal Ontwikkelinggebieden wenselijk is zal leidend zijn voor de invulling van de natuur- en landschapsontwikkeling op perceelniveau. Lekker wonen in Voerendaal Woningbouw in het Cortenbacherveld is om twee redenen nodig. Allereerst kan met (beperkte) woningbouw de nu aanwezig harde scheidslijn tussen bebouwd en onbebouwd gebied geleidelijker worden gemaakt èn slechte dorpsranden beter worden afgewerkt. Daarnaast is woningbouw noodzakelijk om middelen te generen voor de uitvoering van de natuur- en landschapsbouw in het Cortenbacherveld ( rood voor groen ). De volgende locaties komen voor woningbouw in aanmerking: 1. De huidige sportvelden. Deze sportvelden liggen binnen de provinciale bebouwingscontour en verplaatsing ervan is binnen 5 tot 10 jaar voorzien. De vrijkomende locatie kan dan worden bebouwd; 2. De zone ten oosten van de Grachtstraat. Sporadische, kwalitatief hoogwaardige woningbouw bewerkstelligt hier een geleidelijkere overgang van bebouwd naar onbebouwd gebied. Tegelijkertijd verfraait deze woningbouw de slecht afgewerkte dorpsrand; 3. De zone gelegen tussen de Hoensbeek, Putweg en spoorlijn. Hier moet gedacht worden aan zéér beperkte hoogwaardige woningbouw, liefst in carrévorm. Dit laatste om aan te sluiten op het lint van carrévormige bebouwing langs de Hoensbeek. De bebouwingsdichtheid zal het minst dicht zijn onder 3, onder 2 is nog steeds sprake van (zeer) beperkte woningbouw en onder 1 zal min of meer sprake van een wijkinvulling zijn.

10 De kunst van het genieten In het gebied wordt ingezet op extensieve vormen van recreatie en toerisme en met name zal het wandelen en fietsen worden bevorderd. In een inrichtingsplan voor wandel- en fietspaden worden verbeteringen aan de padenstructuur en de hieraan gekoppelde voorzieningen beschreven. Met betrekking tot dit onderwerp wordt nadrukkelijk afstemming met het gebied Terworm gezocht. De routes zullen aansluiting hebben op die vanterworm en Voerendaal (met name richting Weustenrade en Retersbeek). Het sportcomplex De Joffer wordt opgewaardeerd tot een recreatietransferium, als opleidingspunt voor bijvoorbeeld nordic walking en vertrekpunt voor wandelaars en fietsers. Tevens kan hier een trimbaan worden gerealiseerd. Door de verplaatsing van de sportvelden die is voorzien naar de het gebied ten zuiden van de tennisvelden, wordt in dit gebied in de directe omgeving van de Joffer een concentratie, c.q. centrum van sportmogelijkheden gecreëerd. Voorts bieden versterking van verblijfsrecreatie op of in de directe nabijheid van de kastelen en hoeves, maar ook exclusieve horeca, bijvoorbeeld in de vorm van een bijzonder restaurant in deze historische gebouwen, mogelijkheden om de recreatie en het toerisme te bevorderen. Met betrekking tot recreatie en toerisme worden de volgende ontwikkelingen níet wenselijk geacht: De aanleg van een (tweede) golfbaan in het Cortenbacherveld, omdat dit als een te grote ingreep in het landschap wordt beschouwd en een te gecultiveerd landschap oplevert. De aanleg van een golfbaan wordt niet gezien als een drager van het landschap. Uitbreiding van golfactiviteiten binnen Voerendaal kan aan de reeds aanwezige golfbaan worden gekoppeld; een camping in het Cortenbacherveld, omdat een dergelijke voorziening een te grote impact op het gebied zal hebben. Nadrukkelijk is binnen het deelgebied gekeken naar de mogelijkheden en naar locatie(s) voor een camping, mede naar aanleiding van het wegvallen van de camping Kapelhof. Of er behoefte in Voerendaal bestaat aan een (aanvullende) camping moet worden onderzocht. Zo ja, dan zal deze niet binnen het Cortenbacherveld worden gesitueerd maar elders in de gemeente. Hiervoor zal een locatiezoektocht nodig zijn.

11 4 Vergelijking met andere visies In de vier volgende visies wordt eveneens een ruimtelijke inrichting, c.q. functionele invulling van het van het Cortenbacherveld gegeven: 1. de Visie op Natuur en Landschap gemeente Voerendaal 2. de Analyse Identiteit Parkstad Limburg (stadsrandenstudie) Landschapsvisie Zuid-Limburg (Provincie Limburg / Wageningen Universiteit) 4. Structuurvisie regio Parkstad Limburg De visies onderschrijven de meest belangrijke (kern)kwaliteiten voor het Cortenbacherveld, namelijk de landschapsbepalende bekenstructuur, de openheid van het gebied (grootschalig agrarisch cultuurlandschap) en de aanwezigheid van belangrijke cultuurhistorische elementen (w.o. kastelen en hoeves). De visies verschillen onderling op enkele markante punten. Deze worden onderstaand beschreven. 1. Visie op Natuur en Landschap gemeente Voerendaal In de Visie op Natuur en Landschapsvisie vormt het Cortenbacherveld onderdeel van het Beekdalengebied, waarvoor de prioriteit bij de ontwikkeling van de cultuurhistorie ligt. Diverse monumentale kastelen en boerderijen liggen harmonieus ingebed in de beekdalen, deels nog omringd door parken en vijvers. In de ondergrond liggen de restanten van Romeinse villa's en de Romeinse weg van Boulogne-sûr-Mèr naar Keulen, sinds kort Via Belgica geheten. Een lange en rijke cultuurhistorie is haast tastbaar aanwezig in dit gebied. De Visie op natuur en landschap spreekt zich voor dit gebied verder vooral uit voor de ontwikkeling van EHS onder gelijktijdige uitvoering van maatregelen, zodat extra beleving van de natuurwaarden wordt bereikt. Tot bedoelde maatregelen behoren: hermeandering, creëren van natuurlijke oevers, drasplassituaties, beplanting, het toegankelijk maken van de beekzone voor wandelen en recreatie. Daarnaast wordt door de beek ruimte te geven en door het nemen van maatregelen een bijgedrage geleverd aan de waterretentie en de bestrijding van erosie en wateroverlast. Deze maatregelen worden voor de Geleenbeek reeds voorbereid in het kader van het regionaal project Corio Glana. Een van de doelen van dit project is om het Geleenbeekdal (weer) tot een natuurlijk beekdal te ontwikkelen en toegankelijker voor recreanten en toeristen te maken. Tevens wordt erop gewezen dat in het kader van de herinrichtring Centraal Plateau ook langs andere beken, o.a. de Hoensbeek beekherstel en realisering van EHS plaatsvindt. Nieuwbouw is op grond van de visie op natuur en landschap onder strikte voorwaarden mogelijk, mits compensatie wordt gerealiseerd ten gunste van natuur, landschap en/of cultuurhistorie. 2. Analyse Identiteit Parkstad Limburg (stadsrandenstudie) 2004 In de stadsrandenstudie (2004) wordt de kwaliteit van de randen van de bebouwde gebieden en de raakvlakken/overgangen van het buitengebied naar de bebouwing beschreven. De oostelijke bebouwingsrand van Voerendaal die aan het Cortenbacherveld grenst, èn de rand langs de bebouwing aan de Heerlerweg (zuidzijde van het Cortenbacherveld), krijgt in deze studie de laagste waardering en wordt als weinig belangrijk betiteld. Versterking van deze slechte randen zou dus moeten worden nagestreefd. Tevens wordt het ontbreken van een ecologische verbinding tussen Terworm via het Cortenbacherveld naar de Kunderberg als knelpunt beschreven. In de oplossingsschets wordt een groene verbindingszone vanaf de hoek Grachtstraat/Heerleweg dwars door het zuidelijk gebiedsdeel van het Cortenbacherveld via een nieuw aan te leggen ecoduct over de A76 ongeveer 750 meter ten zuiden van het huidige ecoduct naar Terworm geprojecteerd. 3. Landschapsvisie Zuid Limburg (Provincie Limburg / Wageningen Universiteit) Deze visie, die door de provincie en de Universiteit van Wageningen in 2007 is opgesteld, zal niet door provinciale staten worden vastgesteld. Bedoeling van de provincie is om gemeenten mee deze visie te inspireren en te stimuleren tot het opstellen van een eigen landschapsvisie. Op 23 mei 2007 is voor de leden van de raad en commissie Leefomgeving door professor-emeritus K. Kerstra van de Universiteit van Wageningen en de heer J. Houwen van de provincie een presentatie van hun Landschapssvisie gegeven. Nader is daarbij stilgestaan bij een drietal zogeheten voorbeelduitwerking in de Visie. Voor één daarvan is het landschap rondom de kern Voerendaal/Kunrade gekozen.

12 De voorbeelduitwerking voor het gebied rondom de kern Voerendaal/Kunrade verschilt op een tweetal punten duidelijk van de deelgebiedvisie voor het Cortenbacherveld, namelijk de situering van de rode componenten en de invulling van het water. De provinciale Landschapsvisie Zuid-Limburg voorziet niet in woningbouw aan de oostzijde van kern Kunrade; dit gebied tussen Voerendaal en Heerlen blijft open en de zichtlijn vanaf de Grachtstraat richting Heerlen wordt gehandhaafd. Verder is binnen de provinciale Landschapsvisie Zuid-Limburg ten noorden van de spoorlijn ter plaatse van het landgoed Puth woningbouw in de vorm van een wijkachtige invulling opgenomen. Achterliggende gedachte hierbij is om deze verrommelde noordzijde om te vormen tot een fraaie entree voor de kern Voerendaal. Met betrekking tot het water is in de Landschapsvisie Zuid-Limburg met name twee nieuw aan te leggen vijvers in het oogspringend, namelijk één in de plaats van het huidige broekbos ten noordwesten van kasteel Cortenbach en één rond de Brede School Cortemich. 4. Concept-Structuurvisie regio Parkstad Limburg Het Cortenbacherveld valt vanuit de concept-structuurvisie gezien binnen de Westflank. Dit vormt de economische drager voor de Parkstad Limburg. Naast belangrijke economische dragers presenteert zich hier ook hoogwaardig landschap, waarbij de Geleenbeek als verbindende factor wordt gezien. Naast de economische ontwikkelingen wordt een parkachtige ecologische beekzone met nieuwe verbindingen naar het Mergelland voorzien. In de concept-structuurvisie is het Cortenbacherveld als onderdeel van het Archeopark - als nieuwe ontwikkeling opgenomen. Tevens wordt het Cortenbacherveld doorsneden door de Via belgica. Deze cultuurhistorische as vormt in de concept-structuurvisie de basis voor nieuwe cultuurhistorische en toeritisch/recreatieve ontwikkelingen. Toetsing andere visies De invulling die de stadsrandenstudie geeft, namelijk een ecologische verbindingszone dwars door het zuidelijk deelgebied van het Cortenbacherveld, is o.i. vanuit landschappelijk oogpunt niet logisch, omdat hiermee de openheid van het gebied één van de kernkwaliteiten wordt aangetast. Bovendien is met de recente aanleg van het ecoduct aan weerszijde van het fietspad over de A76 naar Terworm een (tweede) ecoduct ongeveer 750 meter zuidelijker niet meer nodig. Met betrekking tot Landschapsvisie Zuid-Limburg willen we eerst het volgende opmerken. De voorbeelduitwerkingen in het kader van deze provinciale visie, waaronder die rond de kern Voerendaal, betreffen géén plannen en bij het maken van deze voorbeelduitwerkingen heeft géén afweging plaatsgehad met de huidige, feitelijke situatie en daarop van toepassing zijnde wet- en regelgeving, en ook niet met in uitvoering zijnde plannen. Evenmin is rekening gehouden met de door de gemeente afgegeven signalen hierover. Wij zullen deze Landschapsvisie van de provincie gebruiken zoals deze is bedoeld: als inspiratiebron. In de nu voorliggende deelgebiedvisie Landschapspark Cortenbacherveld wordt (evenals in de Landschapsvisie Zuid-Limburg) uitbreiding van bebouwing aan de noord-west zijde van het spoor voorzien. Qua dichtheid van bebouwing en qua locaties verschillen beide visies. In onze deelgebiedvisie is de bebouwing hoofdzakelijk in het verlengde van de Molenbeekstraat geprojecteerd en moet worden gedacht aan zeer beperkte, en zeer hoogwaardige bebouwing. De voorbeelduitwerking in de provinciale visie toont duidelijk een grotere bebouwingsdichtheid in de vorm van een kleine woonwijk aan de noordzijde van het spoor, achter het kasteel Puth. Dat is juist op een plek waar onlangs landgoedvorming (landgoed Puth) heeft plaatsgevonden en nieuwe natuur, inclusief een groot aantal landschapselementen, is aangelegd. In tegenstelling tot de provinciale visie waarin aan de oostzijde van de Grachtstraat geen bebouwing komt, zijn in de visie voor het Cortenbacherveld hier nadrukkelijk wel woningen, in een exclusieve landhuisstijl, geprojecteerd. Zoals reeds is aangegeven is deze bebouwing bedoeld om de harde scheidslijn de slechte rand tussen de kern en open gebied op te heffen en om gelden te generen voor de aanleg van groen ( rood voor groen ). Bovendien wordt erop gewezen dat de deelgebiedvisie Cortenbach een integraal karakter heeft, waarin naast landschappelijke elementen ook andere belangen, zoals woningbouw, recreatiebehoefte maar ook het eigendom van gronden (de gemeente beschikt ter plekke over grond) zijn meegewogen. Hierdoor is het begrijpelijk dat het resultaat van deze visie op onderdelen anders kan zijn dan van de provinciale visie, die alleen vanuit landschap" is opgesteld.

13 In tegenstelling tot de provinciale voorbeelduitwerking is ook de feitelijke slagingskans voor het realiseren van de diverse functie-invullingen nadrukkelijk bij de visievorming Cortenbacherveld betrokken. Zo wordt een vijver rond de brede school als opgenomen in de provinciale voorbeelduitwerking uit oogpunt van veiligheid absoluut niet wenselijk geacht en worden ook twijfels gezet bij het realiseren van een vijver op de plek van het Cortenbacherbos. Het betreft namelijk een bos met een hoge beschermingsstatus in verband met de hoge natuurwetenschappelijke en ecologische waarde ervan. Over toetsing aan de structuurvie regio Parkstad Limburg kan worden opgemerkt dat het Cortenbacherveld als onder deel van het Archeopark als nieuwe ontwikkeling in de structuurvisie is opgenomen. Voorts merken wij nogmaals op dat wij de nog vast te stellen Structuurvisie Parkstad als een document van hogere orde beschouwen, dat bij eventuele strijdigheden vóórgaat. Voerendaal, oktober 2008.