Graslanden onder natuurbeheer

Transcriptie

1 Graslanden onder natuurbeheer Effect op landbouwkundige aspecten Van Gils B. & Nietvelt H. Grasduinen in het grasland 24/09/2013 Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Eenheid Plant Beleidsdomein Landbouw en Visserij

2 Graslanden onder landbouwbeheer Intro: kencijfers graslanden onder landbouwbeheer in Vlaanderen Danckaert et al. (2008): Vlaanderen: ha landbouwland ha blijvend grasland (2007) (premie gerechtigd: ha) Overig Blijvend gr. Tijdelijk gr. Merendeel agrarische bestemming (83%) Ook een aandeel groene bestemming (11%) Ca. 25% op licht tot sterk erosiegevoelige percelen Ca. 25% op plaatsen waar ook akkerbouw mogelijk is Danckaert S., Carels K. & Van Gijseghem D Juridisch-wetenschappelijke toestand van blijvend grasland in Vlaanderen in het kader van de randvoorwaardenregeling. Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel. 2

3 Graslanden onder landbouwbeheer Graslanden verweven landbouw met natuur Danckaert et al. (2008): ha blijvend grasland in SBZ + Ramsar ( ha tijdelijk) 9.150ha wordt natuurgericht beheerd (AMM + natuurvereniging) Biologisch waardevol tot zeer waardevol: 23% van blijvend grasland (36.000ha, waarvan 7.000ha niet beschermd) Biologisch minder waardevol: 47% van blijvend grasland Historisch permanent grasland: ha (van blijvend grasland). Helft heeft verbod of vergunningsplicht op vegetatiewijziging De Becker (2008): Halfnatuurlijk grasland : 5.600ha, veelal natuurreservaat Soortenrijk cultuurgrasland: ha De Becker P Belang van graslanden voor natuurbehoud. Instituut voor Natuuren Bosonderzoek, presentatie op de studiedag Graslanden op 3 juni 2008 te Brugge. 3

4 Graslanden onder natuurbeheer 4

5 Beheerovereenkomsten VLM 1. Weidevogelbeheer Mogelijke opties: - Uitstellen van maai- of beweidingsdatum Na 1 april geen bewerkingen, maaien na 15 juni, bodem en waterhuishouding niet wijzigen - Omzetting akker in grasland 1706ha (980ha nestbescherming), 52 starters in 2012 Grasmengsel zaaien voor 1 mei, uitsluitend gebruiken als grasland + zie voorgaande - Vluchtstroken Stroken min. 4m later maaien (min. 2weken en na 15 juni), min. 10% van perceel - Nestbescherming Bodem en waterhuishouding niet wijzigen, nesten ontwijken tijdens het maaien Enkel mogelijk in afgebakende weidevogelgebieden 5

6 Beheerovereenkomsten VLM 2. Botanisch beheer Mogelijke opties (grasland): 288 ha, 42 starters in 2012 Maaien vanaf 1 juni Grasland in stand houden (niet doorzaaien, scheuren, rollen, ) Geen bemesting, geen bestrijdingsmiddelen (m.u.v. pleksgewijze distelbestrijding) Bodem en waterhuishouding niet wijzigen of beïnvloeden Minstens 2 keer per jaar maaien, eerste snede vanaf 1 juni, niet (na)beweiden Maaien vanaf 16 juni Idem voorgaande, maar eerste snede vanaf 16 juni Beweiden vanaf 1 juni Idem voorgaande, behalve: Op elk ogenblik maximaal 2 GVE/ha Maaien toegestaan na 1 juli Enkel mogelijk in afgebakende gebieden 6

7 Graslanden onder natuurbeheer Vergelijking tussen intensief-, botanisch- en weidevogelbeheer naar landbouwkundige parameters Geïllustreerd a.d.h.v. twee onderzoeken: 1. Beheersgrasland. Opbrengst, rantsoenen, bedrijfseconomie (Ternier et al., 2001)* 2. Landbouwkundige waarde van graslanden onder natuurbeheer (Hans Nietvelt ILVO) *Ternier K., Bronchart F., Reheul D., Mahieu J. & Nevens F Beheersgrasland. Opbrengst, rantsoenen, bedrijfseconomie. Proclam vzw (Beitem), in samenwerking met Ugent, Vakgroep Plantaardige Productie. 40p. 7

8 Graslanden onder natuurbeheer 1. Beheersgrasland (Ternier et al., 2001) PROEFOPZET Studiegebied Westhoek-Middenkust (prov. West-Vlaanderen, vnl. kleibodems) Proeven aangelegd op 10 (hoofdzakelijk) intensief uitgebate landbouwpercelen Kwadraten van intensief, botanisch- en weidevogelbeheer (2 herhalingen) Intensief: 4 sneden en/of begrazing, bemesting en maaidata volgens praktijk Weidevogel: verminderde bemesting (100 N, 60 P 2 O 5 en 100 K 2 O), 3 sneden, eerste na 15 juni Botanisch: nulbemesting, 2 of 3 sneden rond 1 juli (en 15 augustus) en oktober Beheer en monitoring gedurende 3 jaar Opvolging van parameters: Opbrengst: drogestof productie Kwaliteit: ruw eiwit, ruwe celstof, mineralen, verteerbaarheid, VEM waarde Bodem: grondwatertafel, ph, gehalte P, K, Ca, en Na Botanische analyse 8

9 Beheersgrasland (Ternier et al., 2001) Studiegebied Ternier et al. (2001) Ternier K., Bronchart F., Reheul D., Mahieu J. & Nevens F Beheersgrasland. Opbrengst, rantsoenen, bedrijfseconomie. Proclam vzw (Beitem), in samenwerking met Ugent, Vakgroep Plantaardige Productie. 40p. 9

10 Beheersgrasland (Ternier et al., 2001) RESULTATEN - Grasproductie Zware eerste snede, ook bij LB (nat) Productie volgt de bemesting input LB (100%) > WV (83%) > BB (67%) Grasproductie (kgds/ha) onder intensief landbouw- (LB), weidevogel- (WV) en botanisch beheer (BB). Jaaropbrengsten, gemiddelden over 3 jaar Maar! Grote verschillen tussen proefvelden Producties blijven relatief hoog, zelfs bij nulbemesting (BB) nog bijna 10 ton DS/ha Goede bodems konden verminderde 2000 bemesting gedurende 3 jaar compenseren 0 Eerste snede Hergroei Totaal LB WV BB 10

11 Beheersgrasland (Ternier et al., 2001) RESULTATEN - Graskwaliteit Voeder eenheid melk (VEM, kj/kgds) en ruw eiwit (RE, %) eerder laag (late eerste snede) VEM en RE dalen sterk met uitstel maaidatum, ongeacht bemesting (WV) Hergroei kent gelijkaardige VEM en RE bij alle behandelingen Grote vossenstaart had duidelijk negatieve invloed op VEM Graskwaliteit onder intensief landbouw- (LB), weidevogel- (WV) en botanisch beheer (BB). Gemiddelden over 3 jaar. A. Voeder eenheid melk (kj/kgds) B. Ruw eiwit (%) LB WV BB LB WV BB 0 Eerste snede Hergroei 0 Eerste snede Hergroei 11

12 Beheersgrasland (Ternier et al., 2001) RESULTATEN - Overige Variabele bodems, bv. ph van de proefvelden varieerde van 4,8 tot 6,9 Gehalte chemische bodemelementen onveranderd na 3 jaar beheer (0-30cm laag) Grondwaterpeil meestal hoog, 5 proefvelden min. eenmaal overstroomd Botanisch: dominantie Ruw beemdgras (+ Grote vossenstaart), Engels raaigras en Kweek Slechts 1 proefvlak (BB) was na 3 jaar geëvolueerd naar een gras-kruidenmix Ruw beemdgras Poa trivialis Grote vossenstaart Alopecurus pratensis Kweek Elytrigia spp. Engels raaigras Lolium perenne Bron: 12

13 Beheersgrasland (Ternier et al., 2001) CONCLUSIES Productie (kgds/ha) daalt langzaam bij verminderde of nulbemesting (bodem!) Uitstel eerste snede geeft lagere VEM en ruw eiwitgehalte, zelfs bij bemesting Stikstofbemesting dus weinig verantwoord voor late maaidatum, houden voor hergroei VEM geeft een betere aanduiding van het landbouwkundig verlies onder natuurbeheer omstandigheden (uitstel maaidatum: daling 25,8 VEM/week) Chemische bodemvruchtbaarheid bleef nagenoeg constant bij 3 jaar beheer (bodem!) Drie jaar nulbemesting is onvoldoende voor evolutie in botanische samenstelling zelfs bij een relatief arme uitgangssituatie (bodem!) Aanvullend: rekenoefening gerantsoeneerd voederen van beheersgras (650 VEM). Resultaat: een bedrijf met 50 zoogkoeien (30ha) kan 27 tonds beheersgras vervoederen op jaarbasis. Dit komt overeen met ca. 4,5ha grasland (15% opp.) onder botanisch beheer. 13

14 Graslanden onder natuurbeheer 2. Thesis Hans Nietvelt (Thomas More Kempen ILVO) DOELSTELLING Nagaan van de landbouwkundige waarde van percelen onder natuurbeheer beheer, met oog op mogelijkheden tot beheer en gebruik door landbouwers Landbouwkundige waarde: grasproductie, graskwaliteit, bodemgesteldheid Verschillend natuurbeheer: weidevogel- en botanisch beheer Achterliggende doelstelling: landbouwers inschakelen in natuurbeheer Studiegebied Turnhouts vennengebied Gekend als een van Vlaanderens beste weidevogelgebieden Kent ook botanische doelstellingen 14

15 Turnhouts vennengebied 15

16 Turnhouts vennengebied PROEFOPZET Studiegebied Turnhouts vennengebied (prov. Antwerpen, zandgrond) Proefvlakken (3 keer 10m 2 ) op percelen met langetermijn beheer Intensief (2): tijdelijk grasland, praktijkuitbating (LB - landbouwer) Weidevogel (2): verminderde bemesting (100 N, stalmest), maaien/beweiden na 15 juni (ANB) Botanisch (2): nulbemesting, maaien/beweiden na 15 juni (NP - Natuurpunt) Monitoring voor, tijdens en na eerste snede (15 juni, 2013) Eerste helft mei: 8 mei (LB) en 13 mei (ANB en NP) Rond 15 juni: 5 juni (LB) en 17 juni (ANB en NP) Eerste helft augustus: 9 augustus (LB, ANB en NP) Opvolging van parameters: Opbrengst: drogestof productie (kgds/ha) Kwaliteit: voederwaarde (VEM), berekend met gehalten ruw eiwit, ruwe celstof, ads Bodem: ph, Ntot en Nmin, gehalte P, K, Ca, Na en Mg (eenmalig) 16

17 Turnhouts vennengebied RESULTATEN Grasproductie Hoogproductief grasland: 12 ton DS/ha Duidelijk en consistent verschil LB > ANB > NP Volgt de input van bemesting: LB: volgens de norm (300 kgn/ha) ANB: stalmest (100 kgn/ha) + begrazing NP: nulbemesting (begrazing) Enkele uitschieters in de data Tabel: Productiecijfers (kg DS/ha) van 3 sneden MEI JUNI AUG. TOTAAL PERCEEL Perceel Plot kg DS/ha kg DS/ha kg DS/ha kg DS/ha kg DS/ha ANB1 P P P ANB2 P P P NP1 P P P NP2 P P P LB1 P / / P / / / P / / LB2 P P P Grutto Bron: 17

18 Turnhouts vennengebied RESULTATEN Graskwaliteit Ruw eiwitgehalte (RE) Streefwaarde 18-20% Duidelijke daling bij uitstellen maaidatum LB > NP > ANB Voedereenheid melk (VEM) Streefwaarde graskuil 850 kj/kgds Volgt dezelfde evolutie als RE LB > ANB + NP Tabel: Graskwaliteit van 3 sneden MEI JUNI AUG. RE (%) ANB1 12,6 7,8 11,5 ANB2 12,9 8,8 12,7 NP1 18,4 11,1 18,8 NP2 14,2 10,4 14,0 LB1 18,9 10,7 / LB2 25,2 22,9 22,8 VEM (kj/kgds) ANB ANB NP NP LB / LB Gevlekte orchis Bron: 18

19 Turnhouts vennengebied RESULTATEN Productie in combinatie met kwaliteit LB: combineert hoge productie met hoge energiewaarde ANB: combineert matige productie met lage energiewaarde (uitz. mei) NP: combineert lage productie met lage energiewaarde (uitz. mei) Cumulatieve productie(kgds/ha) VEM (kj/kgds) LB ANB NP LB ANB NP LB ANB NP LB ANB NP LB ANB NP LB ANB NP MEI JUNI AUG MEI JUNI AUG 19

20 Turnhouts vennengebied RESULTATEN Bodemanalyses (1) Algemeen hoog OC gehalte, uitz. NP2 Ntot gerelateerd aan OC Algemeen hoge C/N ratio trage afbraak OM - Optimum tussen 10 en 12 (Reubens et al., 2010) - Voorgeschiedenis heidebeheer (Sleutel et al., 2008) - Iets hoger voor NP percelen Algemeen lage ph (optimum grasland 5,2 5,8) Relatief kleine verschillen LB, ANB en NP VOORGESCHIEDENIS! Tabel: Bodemparameters ph, organisch koolstof (OC) en totale stikstof (Ntot), bepaald op de 0-30cm bodemlaag (staalname 8 en 13 mei 2013) ph OC (0-30) Ntot (0-30) PERCEEL Perceel Plot % % C/N ratio ANB1 P1 4,8 2,2 0,19 P2 5,1 2,9 0,21 13,2 P3 5,0 2,4 0,18 ANB2 P1 5,1 2,4 0,17 P2 4,8 2,4 0,17 14,1 P3 5,1 2,0 0,15 NP1 P1 5,1 2,9 0,18 P2 4,9 2,7 0,19 15,2 P3 5,0 3,1 0,20 NP2 P1 4,9 1,1 0,08 P2 4,8 1,7 0,11 14,4 P3 4,8 1,3 0,09 LB1 P1 5,3 2,3 0,16 P2 4,7 2,1 0,17 13,2 P3 5,4 2,5 0,19 LB2 P1 5,1 2,0 0,16 P2 4,7 2,1 0,13 14,1 P3 4,8 2,4 0,18 Wulp Bron: 20

21 Turnhouts vennengebied RESULTATEN Bodemanalyses (2) Beschikbare fosfor varieert sterk Nog te vergelijken met analyses totale fosforvoorraad Nmin op ANB en NP vrij laag (uitz. NP1), ook LB zijn normale tot lage waarden Verschil in beheer (bemesting) Tabel: Bodemparameters beschikbare fosfor (P-CaCl 2 ) en minerale stikstof (Nmin), bepaald op de 0-30cm en 30-60cm bodemlaag (staalname 8 en 13 mei 2013) P (0-30) P (30-60) Nmin (0-60) PERCEEL Perceel Plot mg/kg mg/kg kg/ha Nmin (0-60) ANB1 P1 2,3 0,3 26,6 P2 1,4 1,6 18,8 22,0 P3 0,9 0,2 20,6 ANB2 P1 0,5 0,3 29,9 P2 0,4 0,2 18,5 21,9 P3 0,8 0,3 17,3 NP1 P1 0,5 0,6 31,4 P2 0,7 0,5 22,6 25,6 P3 0,6 0,4 22,8 NP2 P1 1,1 0,7 12,6 P2 1,4 0,5 14,5 13,6 P3 1,5 0,4 13,8 LB1 P1 0,9 0,3 32,5 P2 0,7 0,2 29,7 31,6 P3 0,7 0,2 32,6 LB2 P1 1,0 0,5 37,3 P2 0,9 0,4 24,4 45,9 P3 1,2 0,4 76,1 Dwergvlas Bron: 21

22 Turnhouts vennengebied Voorlopige conclusies GRASPRODUCTIE Duidelijke productieverschillen, gerelateerd aan bemesting: LB > ANB > NP Sluit aan bij primaire natuurdoelstellingen (ANB: weidevogels, NP: botanisch) GRASKWALITEIT Voorjaar (mei) eenzelfde kwaliteit, nadien verschil LB > ANB + NP (ook hergroei!) Beheer ANB (100 kgn/ha) geeft hogere productie maar zelfde kwaliteit (VEM) als NP! Uitstel maaidatum geeft daling van ca. 40 VEM/week (Ternier et al., 2001: 25,8 VEM/week) BODEM LB bodems in goede staat (lage ph), ANB percelen relatief nutriënten rijk NP1 en NP2 kennen een gelijkaardige productie, maar NP2 heeft lage Nmin, Ntot, OC, (maar hoge P besch.) meest verschraalde perceel (voorgeschiedenis) Verschraling van de bodem wordt vertraagd door hoge OC gehalten (N voorraad) Volledige en meer diepgaande analyse bij publicatie van de thesis! 22

23 Afsluiter Landbouwers inschakelen in natuurbeheer en de rol van onderzoek 15 juni VEM, ruw eiwit (%), forum.belgiumdigital.com Rantsoenering voeder, compostering, nl.dreamstime.com 23

24 Graslanden onder natuurbeheer Effect op landbouwkundige aspecten Van Gils B. & Nietvelt H. Met dank aan prof. Dirk Reheul, Vakgroep Plantaardige Productie, UGent Grasduinen in het grasland 24/09/2013 Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Eenheid Plant Beleidsdomein Landbouw en Visserij