Deze boeren planten bomen om onze vlieguitstoot te compenseren. En krijgen daar zelf ook veel voor terug
|
|
- Benjamin van Beek
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Re portage Leestijd 7-9 minuten Om onze vlieguitstoot te compenseren, planten boeren in Bolivia bomen in plaats van ze te kappen. Een win-winsituatie: zowel voor het klimaat als de lokale boer. Deze boeren planten bomen om onze vlieguitstoot te compenseren. En krijgen daar zelf ook veel voor terug Gastcorrespondent CO2-compensatie 1
2 Bart CREZEE Op een plantage in Bolivia zijn tussen de koffieplanten tejeyequebomen geplant, die zo voor de nodige schaduw zorgen en bovendien door houtproductie een duurzame inkomstenbron vormen. Foto: Bart Crezee (voor De Correspondent) V icente Torres loopt met een machete tussen zijn koffieplanten door. Hier en daar snijdt hij wat onkruid weg of snoeit hij het blad van een koffiestruik bij. Het jarenlange werken in de Boliviaanse zon heeft de donkere huid van zijn gezicht gelooid. Nu pas, op 81-jarige leeftijd, begint Torres ook werkelijk goed te boeren. Met de productie van duurzaam hout en koffie kan hij een goed inkomen verkrijgen. Mede dankzij de Nederlandse reiziger die de CO2-uitstoot van zijn vliegreis compenseert. Hier wil ik nog meer koffie gaan planten, vertelt Torres enthousiast. En daar verderop nog wat bananen. Ondanks 2
3 zijn hoge leeftijd kan ik hem maar met moeite bijhouden terwijl hij op rubberlaarzen door het veld beent. Torres vertelt ondertussen hoe hij hier in 1975 vanuit Bolivia s hoogvlakte naartoe kwam, om zich te vestigen in de beboste laaglanden aan de rand van het Nationale Park Amboró. Amboró is een van de meest biodiverse plekken op aarde, dankzij de unieke ligging van het park tussen de tropische bossen van de Amazone in het oosten en de hoge bergen van de Andes in het westen. Dat betekent ook dat Torres veld vol koffiebomen, bananen en rijst veel reliëf kent, wat zijn land gevoelig maakt voor bodemerosie. Enkele honderden meters verderop heeft de Surutúrivier grote stukken land weggeslagen bij een andere boer, nadat hij bos had gekapt om ruimte te maken voor nieuwe landbouwgrond. Het is een van de vele redenen om ontbossing in dit deel van Bolivia zoveel mogelijk tegen te gaan. En dat kan nou juist 3
4 door het aanplanten van extra bomen, zoals bij Torres en negenhonderd andere lokale boeren al gebeurt. De gevaren van ontbossing Nog een reden: smog. Santa Cruz de la Sierra, Bolivia s grootste stad en het economisch hart van het land, is al dagen gehuld in een dikke laag als ik Torres in augustus bezoek. Het heeft al maanden niet meer goed geregend, waardoor bosbranden vrij spel hebben op het kurkdroge platteland rond de stad. Duizenden vuren leggen een dikke deken van stof en rook over Santa Cruz. Diens twee miljoen inwoners zuchten en kuchen onder de luchtvervuiling. Naast extreme droogte is het bewust aansteken van de bossen de grote oorzaak achter de uitslaande branden, en dus de smog. Landbouw is een van de belangrijkste pijlers van de Boliviaanse economie en daar is veel grond voor nodig. Die verkrijg je het snelst door het bos in brand te steken, zodat de bomen daarna makkelijk te kappen zijn en een laag vruchtbare as achter laten. 4
5 Grasland voor extensieve veeteelt (boven) ligt vlak naast de Surutúrivier (onder). Een van de gevaren van ontbossing is bodemerosie. Foto's: Bart Crezee Landbouw is een van de belangrijkste pijlers van de Boliviaanse economie en daar is grond voor nodig soja geteeld. Alleen verschilt het nogal hoe die grond gebruikt wordt. Wanneer ik Santa Cruz verlaat, passeer ik uitgestrekte landbouwvelden van honderden hectares, slechts hier en daar doorprikt door een verwaaide palmboom. Waar vroeger bossen stonden wordt nu op grote schaal De monoculturen vormen een wereld van verschil met het traditionele boerenland van Vicente Torres. Hij heeft altijd slechts een paar hectare grond bebouwd, waarop rijst, bananen en koffie groeit. Op een veldje grazen nog twintig koeien, voor wanneer Torres oude dag écht begint. Rijst moet ik zelf oogsten, maar koeien komen gewoon naar me toe als ik te oud ben om te werken, grapt hij. In totaal bezit Torres vijftig hectare grond, het grootste deel nog vol bos. Om plaats te maken voor nieuwe rijstvelden zou hij regelmatig een stuk bos in brand moeten steken. Met alle 5
6 risico s van dien. Als de rijst eenmaal geplant is, heeft dat een desastreus effect op de bodem, die snel uitgeput raakt en acht jaar braak moet liggen om te herstellen. Het is een inefficiënte, uitputtende vorm van landbouw die weinig geld oplevert. De marktprijs voor rijst is laag en heel veranderlijk. Dus: bomen planten Sinds 2009 heeft Torres daarom een duurzamere inkomstenbron: houtproductie. Tussen de koffieplanten die hij altijd al verbouwde, groeien tegenwoordig bomen van de lokale tejeyeque-soort. Die boom geeft schaduw aan de koffieplanten wanneer die dat nodig hebben en laat precies op tijd zijn bladeren vallen wanneer de koffie gaat bloeien en in het licht wil staan. Het is een voorbeeld van klimaatslimme landbouw: landbouw die de productie en het inkomen van Torres verhoogt, én hem helpt zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. Zo heeft koffie in de schaduw van de tejeyeque minder last van de aanhoudende droogte. De grond rond zijn koffiebomen is zichtbaar vochtiger dan die van de buren, waar de koffie wel in de volle zon staat. De tejeyeques leveren ondertussen een extra inkomen op uit de verkoop van hun hout, en leggen daar meteen het broeikasgas CO2 in vast. 6
7 De drijvende kracht achter deze slimme landbouw is de lange, nuchtere Anko Stilma (47). De Nederlander heeft mij naar Torres land gebracht om de impact van de houtproductie zelf te zien. Het is hier praktisch onmogelijk om een verbod op ontbossing te handhaven, vertelt hij met een licht rood hoofd van de zon. Daarom moet je een andere stimulans vinden om het kappen tegen te gaan. Dus begon hij in 2000 met ArBolivia, een onconventioneel ontwikkelingsproject dat inzet op houtproductie om de inkomsten van lokale boeren te verhogen. Onconventioneel, omdat het project een commerciële benadering heeft en ook op de lange termijn financieel duurzaam moeten zijn. 7
8 Dit is een kwekerij van ArBolivia waar de jonge tejeyeque-bomen worden gekweekt die boeren kunnen planten tussen hun gewassen. Foto s: Bart Crezee Hoe dit gefinancierd wordt Kleine boeren willen het liefst overstappen op grootschalige landbouw, vertelt Stilma. Maar dan blijft er geen bos over, of moeten heel veel boeren ander werk gaan vinden. Dus proberen wij dat proces om te buigen in een richting waarbij ze er economisch op vooruitgaan, maar niet steeds meer land nodig hebben. Kleine boeren willen het liefst overstappen op grootschalige landbouw. Maar dan blijft er geen bos over' Samen met zijn dochter heeft Torres nu 6 hectare aan slimme houtproductie tussen de koffie in. Hierdoor kan hij meer inkomsten uit hetzelfde landoppervlak halen, waardoor hij minder bos hoeft te kappen. 8
9 Het probleem met hout: het kan vaak pas over vijfentwintig of dertig jaar verkocht worden, veelal als constructiemateriaal voor de bouw in Santa Cruz, een van de snelst groeiende steden ter wereld. Een houtplantage vereist zo een grote investering die zich pas heel laat terugbetaalt. Om die investeringshobbel te nemen, draagt ArBolivia vijftig procent van de kosten van de houtplantage bij. De inkomsten uit de houtkap worden na 25 jaar ook weer gelijk verdeeld. Een volgroeide boom levert dan zo n 1,2 kubieke meter hout op, à 400 euro. Per hectare levert dat in totaal tussen de 60 en 100 duizend euro op. Op jaarbasis een veelvoud van wat Torres met rijst zou verdienen. Tot die investering zichzelf terugbetaalt helpt ArBolivia hem met het produceren van meer koffie tussen de bomen in, door extra investeringen en technische expertise. Koffie levert me nu meer geld op. Rijst amper, zegt hij triomfantelijk als ik naar zijn huidige inkomsten vraag. Meer dan CO2-compensatie Het geld dat ArBolivia in Torres houtplantage stopt, komt grotendeels uit de bijdragen van groene investeerders uit Europa. Zij krijgen daar heel weinig rente op terug. Het project levert namelijk amper financieel rendement op. De eerste prioriteiten zijn sociale en ecologische verbetering, benadrukt Stilma. Daarna pas het rendement. Een kleiner deel van de financiering komt van de verkoop van CO2-certificaten, die organisaties als Trees for All afgeven om onze vliegreizen mee te compenseren. De kosten van die 9
10 certificaten zijn afhankelijk van de koolstofprijs, die relatief hoog is bij bosprojecten. Bos kan namelijk altijd weer een potentiële uitstoot vormen, legt Stilma uit, omdat het ooit kan worden gekapt. Onafhankelijke experts moeten daarom periodiek controleren of de bomen wel de voorspelde groei bereiken. Een ander nadeel van de CO2-certificaten: bij goed onderhoud dragen de bomen bij aan een verbeterde waterhuishouding, bodembehoud, biodiversiteit en langetermijninkomsten voor Torres. De extra kosten van dit onderhoud worden echter niet in de koolstofprijs meegenomen. Stilma ziet de CO2-certificaten dan ook niet als een losstaand product, maar als een financieringsmiddel voor een groter doel. Het eindproduct dat we financieren is herbebossing. Terwijl ik met Torres en Stilma praat, inspecteert Freddy Juchasara de bomen. 1 0
11 De Boliviaanse landbouwkundige is verantwoordelijk voor het contact met de boeren en het onderhoud van de projecten. De meeste mensen denken dat bomen overal wel groeien, en dat als ze eenmaal geplant zijn, ze gewoon blijven groeien. Dat is niet het geval. Op het moment dat je een boom De Boliviaanse boer Vicente Torres tussen zijn gewassen. Foto's: Bart Crezee plant begint het echte werk pas. Hij kijkt om zich heen. Weet je hoe hard het hier groeit? Al dat onkruid moet weg! Torres wiedt dat met de hand. Hij gebruikt geen onkruidverdelgers, want die tasten de kwaliteit van het hout, de grond en het water aan. We doen alles biologisch, vertelt hij trots. Het voordeel: de biodiversiteit, die verloren was door de boskap, kan zich gaan herstellen. Vogels of apen die eerst verdwenen waren, verschijnen soms weer in de kruinen van de bomen. Stilma: Maar je moet het niet gaan vergelijken met een natuurlijk bos. Die hebben een natuurlijk evenwicht dat zich over decennia heeft ontwikkeld en dat herstel je niet zomaar. Waar ligt de klimaatwinst? Stilma krijgt vaak de vraag wat bomen planten nu uitmaakt voor het klimaat. Het oorspronkelijke bos is toch weg, zeggen ze dan. Je moet een houtplantage echter niet 1 1
12 vergelijken met natuurlijk bos, maar met het land van de buurman die nog steeds aan rijst of extensieve veeteelt doet. Daar ligt de klimaatwinst. Als Nederlanders echt wat voor het klimaat willen doen moeten ze natuurlijk gewoon niet gaan vliegen, vervolgt hij. Je kunt dit soort projecten niet als excuus gebruiken om door te gaan met uitstoten. Na het bezoek aan zijn plantage trakteert Torres ons op versgeperst limoensap. Tegenover de houten hut waar hij in woont, zitten we in de schaduw van zijn bakstenen huis in aanbouw. Het is een duidelijk teken van de verbeteringen die de houtplantage mogelijk heeft gemaakt. Als ik daarna terugrijd naar Santa Cruz, gaat het op de radio over de uitslaande bosbranden. In de buurt van het dorp van Torres is een nieuwe brandhaard uitgebroken, inmiddels al zo n 500 bij 1000 meter groot. De smog kriebelt in mijn keel. De ontbossing gaat door. Maar Torres, en met hem zo n negenhonderd andere families door heel Bolivia, hebben een alternatief gevonden om zich duurzaam te ontwikkelen zodat het bos kan blijven staan. Mede dankzij de CO2-compensatie van onze vliegreizen. Dit is het derde verhaal in mijn serie over CO2-compensatie. Het is mede mogelijk gemaakt met steun van het Postcode Loterij Fonds van Free Press Unlimited. Meer weten? 1 2
13 Je las de pdf-v ersie v an dit v erhaal. Voor het v olledige artikel met links, infocards, ev entuele v ideos en ledenbijdragen, ga naar: lieguitstoot-te-compenseren-en-krijgen-daar-zelf-ookv eel-v oor-terug/ ba3e5 De Correspondent is een dagelijks, advertentievrij medium met als belangrijkste doelstelling om de wereld van meer context te voorzien. Door het nieuws in een breder perspectief of in een ander licht te plaatsen, willen wij het begrip 'actualiteit' herdefiniëren: niet om je aandacht te trekken, maar om je inzicht te bieden in hoe de wereld werkt. decorrespondent.nl Alle v erhalen lezen? Dat kan v oor 6 per maand op: decorrespondent.nl 1 3
De boom staat voor groen, leven & groei
De boom staat voor groen, leven & groei Trees For All Trees for All heeft als doel om wereldwijd bos te herstellen, middels het aanplanten en beschermen van bomen, en het daarmee teweegbrengen van zowel
Nadere informatieHet verhaal van de Griekse crisis, verteld door een rentegrafiek. Soms zegt een grafiek meer dan duizend woorden. Annerijn Vink laat dat hier zien.
Soms zegt een grafiek meer dan duizend woorden. Annerijn Vink laat dat hier zien. Jesse Frederik Correspondent Economie Update 17.12.2014 Leestijd 2 minuten Griekenland maakte dit najaar voor het eerst
Nadere informatieDit succesvolle project om Colombiaans regenwoud te beschermen laat zien wat er mis
Re portage 21.12.2016 Leestijd 9-12 minuten Door hun eigen regenwoud tegen illegale boskap te beschermen weet een Afro-Colombiaanse gemeenschap aan de Caraïbische kust evenveel CO2-uitstoot te voorkomen
Nadere informatieVLP Werkstuk Ontbossing van de aarde
VLP Werkstuk Ontbossing van de aarde naam: Oliebol groep: 7 Inhoud inleiding Illegale houtkap sojateeld Palmolie Wat is ontbossing? Ontbossing in tropische regenwouden Wetten en regels hebben geen zin
Nadere informatieDenk en bepaal mee hoe(veel) overheidsgeld aan fietsen wordt uitgegeven
Oproe p 04.09.2017 Leestijd 5-6 minuten Wil jij meedenken over hoe(veel) overheidsgeld aan fietsen wordt uitgegeven? Doe dan mee aan dit onderzoek van Niek Mouter en Paul Koster, die een methode hebben
Nadere informatieSamen bomen planten!
Samen bomen planten! vergroenen Elk jaar worden er 10 miljard bomen meer gekapt dan er worden aangeplant. Dit proces willen we omkeren. Via onze projecten in Nederland en in het buitenland hebben we al
Nadere informatieVeel veld voor vlees, weinig veld voor groenten
Voeding > 3 e graad > lesmateriaal > kniptekst Sociaal vlees? Voor de leerkracht: Knip op voorhand de tekst in stukken op de lijnen. Houd de stukken tekst per titel samen. Veel veld voor vlees, weinig
Nadere informatieeconomische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen
economische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen REDD+ een campagne voor bewustwording van suriname over haar grootste kapitaal Wat is duurzaam gebruik van het bos: Duurzaam
Nadere informatieKoffie en Carbon in Mexico
Koffie en Carbon in Mexico Project voorstel van Solidaridad Oktober 2016 Uit de studie die Hesselink heeft laten uitvoeren door Ecofys, blijkt dat de CO2-voetafdruk van koffie voor 14% bij de plantage
Nadere informatieJullie hebben met jullie groep één dag geen vlees gegeten. Hierdoor moet er minder vlees geproduceerd worden.
Gebeurteniskaarten positieve gebeurteniskaarten Jullie hebben met jullie groep één dag geen vlees gegeten. Hierdoor moet er minder vlees geproduceerd worden. Jullie hebben samen betoogd tegen het kappen
Nadere informatieIn deze stad hoeft de witte Amerikaan zich niet te schamen voor zijn geloof (of voor zijn
Re portage 18.08.2018 Leestijd 3 minuten Op zoek naar de ziel van Amerika mocht ik Branson, Missouri niet overslaan, werd mij verteld. In dit druk bezochte vakantieoord voor de witte Amerikaan vloeien
Nadere informatieSpanningen en ecologische problemen binnen regio s 11
Geogenie p. 76-83 Atlas p.... Spanningen en ecologische problemen binnen regio s 5.. Amazoniië,, van werelldwiijjd bellang 1. De ecologie van het regenwoud Noteer met behulp van je atlas de jaarlijkse
Nadere informatieBraziliaanse regenwoud. Jesse Klever. Groep 7
Braziliaanse regenwoud Jesse Klever Groep 7 Voorwoord Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik dit een heel interessant onderwerp vind. We hebben er al op school over gesproken en het leek mij wel een leuk
Nadere informatieSteun met uw investeringsgift Be Bio Base v.z.w. geïnspireerd door de natuur
Steun met uw investeringsgift Be Bio Base v.z.w. geïnspireerd door de natuur Wil je bijdragen aan een betere sociale en ecologische wereld? Wil je ook weten waar je steun naar toe gaat? Waarvoor die gebruikt
Nadere informatie> Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel
> Ketenaanpak en -verantwoordelijkheid > Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel > Doel: boeren ondersteunen bij de impact van klimaatverandering en ontbossing tegen te gaan. Ons klimaat verandert
Nadere informatiePLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA
PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA 0 Lesschema 1 WAT IS PLANTAGELANDBOUW? 1.1 Bestudeer de afbeeldingen en satellietbeelden van plantages 1.2 Input, proces en output 2 WAAR DOET MEN AAN PLANTAGELANDBOUW?
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2005-I
Actieve aarde Opgave 8 bron 11 Een onderverdeling van vulkanische gesteenten vrij naar: Gea, driemaandelijks tijdschrift van de Stichting Geologische Activiteiten, maart 2002 De gesteenten worden ingedeeld
Nadere informatieBos en klimaatverandering
Bos en klimaatverandering 19/08/2009 De mondiale trend van klimaatverandering brengt vele klimaateffecten met zich mee. Temperatuurstijging, de verandering van regenvalpatronen, hiervan kunnen we in Suriname
Nadere informatieSTAP 1: FairClimateFund investeert in de implementatie van klimaatprojecten in onderontwikkelde gebieden.
₂ O C R E V O K J I EERL DE UITDAGING Klimaatverandering is een van de grootste uitdagingen van dit moment. Gelukkig kunnen we hier iets aan doen, maar dan moeten we wel NU in actie komen! Jouw bedrijf
Nadere informatieStaatsbosbeheer vernielt onze bossen, vindt een ouddirecteur. Ze maken mooie bossen lelijk
Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant Een gezin wandelt langs een kaalgekapt bosperceel bij Amerongen. Staatsbosbeheer vernielt onze bossen, vindt een ouddirecteur. Ze maken mooie bossen lelijk Een
Nadere informatieVolgens veel experts moet er één voedselbeleid komen. Dus
Inte rvie w 15.12.2016 Leestijd 7-9 minuten Meerdere experts zeiden het afgelopen jaar tegen me: we hebben een voedselbeleid nodig in Nederland. Dan kunnen we alle grote problemen in één keer aanpakken.
Nadere informatieEindelijk bewijs: zo komen dictators aan spionagesoftwar e
Aanbe ve ling 11.04.2017 Leestijd 4 minuten Er wordt al jaren over gespeculeerd hoe Europese bedrijven ondanks strenge regelgeving spionagesoftware weten te verkopen aan dictaturen. Al Jazeera vond eindelijk
Nadere informatie1 De tropische regenwouden liggen.. de evenaar. 2 Nederland ligt.de evenaar. 3 Het Amazone gebied ligt. de evenaar.
Lees de uitleg over het regenwoud. Ik ga op bezoek in het Amazone gebied, dat is een groot tropisch regenwoud. Zie je de rode lijn? Dat is de evenaar. Zie je de donker-groene kleur? Dat zijn tropische
Nadere informatieCompilatie uit strips van diverse afleveringen van 'Eerste hulp bij hacken'. Beeld: Rob van Barneveld (voor De Correspondent)
Update Leestijd 4-5 minuten In augustus kondigde ik aan te willen leren hacken. Na vier maanden maak ik de balans op. Wat heb ik geleerd? En waarom moet ook jij leren hacken? Eerste hulp bij hacken: de
Nadere informatieParadoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit
DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de
Nadere informatieHoofdstuk 2: Tropisch regenwoud in Amazonië
Hoofdstuk 2: Tropisch regenwoud in Amazonië Webquest Start de webquest op: http://arrangeren.wikiwijs.nl/41245/ontbossing_in_het_amazonewoud#tab_499839 1. Situering van het Amazonewoud. 1.1 Wouden in de
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Ontbossing
Werkstuk Aardrijkskunde Ontbossing Werkstuk door een scholier 1725 woorden 16 november 2005 6,5 201 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Ontbossing is het op grote schaal kappen van bossen door mensen en
Nadere informatieSojaproblematiek Europese eiwitteelt
Regionaal veevoer Sojaproblematiek Europese eiwitteelt Aanpak regionaal voer Onze campagne Kleine Hoefprint Kaas Data landgebruik Europese concumptie Noodzaak dichterbij produceren Zuidamerikaanse Europese
Nadere informatieInvesteer in Polycultuur Zonnepark De Mikkelhorst
DUURZAAM HAREN Investeer in Polycultuur Zonnepark De Mikkelhorst www.duurzaamharen.nl Transitie naar duurzaam Het samenwerkingsverband tussen de Mikkelhorst, ingenieursbureau ROM3D en Coöperatie Duurzaam
Nadere informatieBANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad
Opdracht 1 In het filmpje ging het over klimaatverandering. Bedenk samen drie voordelen en drie nadelen van klimaatverandering. Schrijf op: Voordelen 1. bijvoorbeeld warmere zomers in Nederland 2. bijvoorbeeld
Nadere informatieHoe groot is onze CO 2 afdruk?
Hoe groot is onze CO 2 afdruk? Hoe groot is onze CO 2 afdruk? Hoeveel bomen zouden er nodig zijn om onze CO 2 weer uit de lucht te halen? Hoeveel CO 2 haalt een boom uit de lucht? Hoeveel CO 2 haalt een
Nadere informatieIn het kort een weergave van waar we met z'n allen kunnen zorgen voor een betere luchtkwaliteit en omarming van het green-city-concept.
Van: @gmail.com> Verzonden: maandag 17 december 2018 15:27 Onderwerp: 1) Actie voor een schone lucht - Houtstook hoort daar niet bij en 2) Implementatie Green City Concept bij nieuwbouw 3) Compensatie
Nadere informatieEen visie op de toekomstige landbouw in Nederland
Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Jan Willem Erisman ALV Markdal, Galder, 24 september 2018 Inhoud Introductie Louis Bolk Instituut Achtergronden huidige landbouw De visie van de minister
Nadere informatieCACAO. 1. De plant. Hoe ziet de plant er uit?
CACAO 1. De plant Hoe ziet de plant er uit? De cacao die we kennen komt uit de zaden die in een grote vrucht zitten met vruchtvlees errond. De cacaovruchten groeien aan een boom die vrij klein blijft (4-8m).
Nadere informatieWONEN MET EEN GROEN WOONT ENERGIE NEUTRAAL COMFORTABEL WONEN EN TOCH GELD BESPAREN. Lodewijk Hoekstra NIEUW! DE ENERGIE-EXPERT Steeds meer
ELEKTRISCH RIJDEN ZONNEPANELEN DE ENERGIE-EXPERT 64 39 26 Steeds meer Kosten, opbrengst & Nul-op-de-meter in betaalbare modellen salderingsregeling een jaren 80-woning NIEUW! Lodewijk Hoekstra WOONT ENERGIE
Nadere informatieHet Regenwoud in Amazonië
Het Regenwoud in Amazonië A. Situering B. Klimaat en vegetatie Warm en altijd nat. Tropisch regenwoud 1. Kenmerken van het tropisch woud Woudreuzen: 40 m hoog en kunnen vrij van de zon en lucht genieten.
Nadere informatieKenia. Natuur en Milieu. Bron: cross your borders
Kenia Natuur en Milieu Bron: cross your borders Inleiding In Nederland leven we met een groot natuurprobleem: ons land ligt gedeeltelijk onder de zeespiegel. Nu door klimaatverandering de zeespiegel stijgt,
Nadere informatie1 Belangrijk in deze periode
1 Belangrijk in deze periode Het is niet zo makkelijk voor de wetenschappers om het leven van de eerste mensen correct voor te stellen. Het is ook al heel lang geleden. De mensen van toen lieten geen dagboeken
Nadere informatieLokale Dialogen - 2. Beschrijving van de krutu in Apoera
Lokale Dialogen - 2 Beschrijving van de krutu in Apoera Lokale dialogen: Apoera 23-24 November 2012 Inhoud Inleiding... 3 1. Thema: Introductie klimaatverandering... 4 2. Thema: REDD+... 5 3. Thema: Overzicht
Nadere informatieLift deze zomer mee over de weg die Chinese expansie, ontbossing, goudkoorts én
Oproe p 28.06.2017 Leestijd 6-7 minuten Zes jaar geleden kwam een droom tot stand: een snelweg - dwars door het Amazonewoud - om zo de Atlantische kust van Brazilië met het Pacifische water van Peru te
Nadere informatieKinderen buitensluiten kan dodelijk zijn
Analyse 17.05.2016 Leestijd 6-8 minuten Diep-emotionele wederzijdse betrokkenheid tussen kinderen en opvoeders is nodig om de morele waarden die wij als democratische samenleving voor ogen hebben, door
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde H2, paragraaf 1 t/m 3
Samenvatting Aardrijkskunde H2, paragraaf 1 t/m 3 Samenvatting door A. 1377 woorden 2 februari 2017 6,9 63 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Hoofdstuk 2 par. 1-3 wat moet je leren samenvatting
Nadere informatieLES 2: Klimaatverandering
LES 2: Klimaatverandering 1 Les 2: Klimaatverandering Vakken PAV, aardrijkskunde Eindtermen Sociale vaardigheden, burgerzin, ICT, vakoverschrijdend, samenwerken, kritisch denken Materiaal Computer met
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS MIDDENBOUW ANTWOORDEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS MIDDENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN
Lesbrief Primair onderwijs - MIDDENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per
Nadere informatieDeltaplan Agro-Ecologie
Deltaplan Agro-Ecologie Dr. Ir. Henk Tennekes Drs. Claudia Külling Dr. Henk Tennekes, ETS Drs. Claudia Külling, Servaplant Dr. Ir. H. A. Tennekes, E Waarom een Deltaplan Agro-Ecologie? Grondlegger van
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde havo 2005-I
Natuur en milieu Opgave 6 bron 13 Fragment van een deel van de topografische kaart van Noord-Brabant rond 1990 vrij naar: Staatsbosbeheer, het land van Peel en Maas, Roermond, 1996 1p 18 Welk deel van
Nadere informatieBOMEN VOOR KOEIEN VERSLAG
BOMEN VOOR KOEIEN VERSLAG 2018 Ik weet: t gebeurt, maar ik vind het niet kunnen, Dat wij dieren het licht in hun ogen misgunnen. Plant duizenden bomen, liefst brede en hoge En gun een koe de schaduw in
Nadere informatieZeven dingen die Nederlanders moeten weten om te begrijpen hoe vluchtelingen zich hier voelen
16.11.2016 Leestijd 8-10 minuten Zo n 300 nieuwkomers beantwoordden de afgelopen weken ruim dertig vragen die leden van De Correspondent aan hen stelden. Het grootste groepsinterview ooit met vluchtelingen
Nadere informatieOp deze school is het heel normaal om uit de kast te komen
Opnieuw Re portage relevant 14.12.2018 Leestijd 7-9 minuten Een vijfde van alle lesbische, homoof biseksuele jongeren tussen de 16 en 25 heeft nog niemand in de nabije omgeving verteld over zijn of haar
Nadere informatieINFORMATIE BROCHURE - CO2 & KLIMAAT - DENK GROEN, STOOK HOUT
INFORMATIE BROCHURE - CO2 & KLIMAAT - DENK GROEN, STOOK HOUT Verantwoord hout stoken nu én in de toekomst ENERGIE UIT HOUT; DE NATUURLIJKE KEUZE! Wens je het gebruik van fossiele energiebronnen (stookolie,
Nadere informatieBomen en voedsel Deze combinatie en manier van landbouw wordt ook wel agroforestry
21-2016 Beste lezers van deze nieuwsbrief, Het werk dat we doen zet zich nog altijd onvermoeid voort. De kennis het netwerk en de infrastructuur die we de afgelopen 6 jaar hebben opgebouwd maken het mogelijk
Nadere informatieBiologische & Fairtrade koffie
Alles wat er met de koffieboon gebeurt, van het begin bij het telen tot en met het koffiezetten, beïnvloedt de smaak. Onze reden om te kiezen voor - biologisch geteelde - koffiebonen. Wat goed is voor
Nadere informatieMANIFEST Duurzaam Den Haag
MANIFEST 2018-2028 Duurzaam Den Haag Duurzaam Den Haag Manifest 2018-2028 De uitdaging van de aarde is de uitdaging van Den Haag De 21ste eeuw stelt ons voor grote nieuwe uitdagingen. Klimaatverandering
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieInteractief - augustus 2014
La Paz, 30-09-2014 Beste lezer, Allereerst de hartelijke groeten van de hoge hoogten van het regiokantoor van ICCO/Kerk in Actie in La Paz, Bolivia. Hierbij ontvangt u het halfjaarlijkse verslag van de
Nadere informatieKlimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
Nadere informatieMANIFEST Stichting Duurzaam Den Haag
MANIFEST 2018 2028 Stichting Duurzaam Den Haag Manifest 2018-2028 De uitdaging van de aarde is de uitdaging van Den Haag De 21 ste eeuw stelt ons voor grote nieuwe uitdagingen. Klimaatverandering zorgt
Nadere informatieOplossing: a) Chiquita b) APP Bosa c) Oxfam
Wanneer worden de bananen geoogst? a) Wanneer ze nog groen zien b) Wanneer ze geel zijn c) Wanneer ze op de grond vallen In welk klimaat worden bananen het best geteeld? a) Warm altijd nat klimaat b) Warm
Nadere informatieik deel daar wordt iedereen beter van eten
daar wordt iedereen beter van eten 1 Achtergrond 2 Onderzoek en Reflectie 3 Acties 4 Activiteiten in het Schooljaar ikdeel.be Een project van Met de steun van De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk
Nadere informatieDrie doorbraken waarmee we direct onze CO2- uitstoot kunnen verminderen
Voorpublicatie 30.03.2017 Leestijd 6-7 minuten Het kan je niet zijn ontgaan: onze CO2-uitstoot moet snel omlaag om klimaatverandering tegen te gaan. Goed nieuws: er zijn afgelopen tijd drie wetenschappelijke
Nadere informatieVergadering van Aandeelhouders Triodos Multi Impact Fund 12 mei 2017
Vergadering van Aandeelhouders Triodos Multi Impact Fund 12 mei 2017 0 Aandeelhoudersvergadering Triodos Multi Impact Fund Agenda 1. Opening 2. Verslag van het bestuur over het verlengde boekjaar 2016
Nadere informatieHoe ouders en docenten de ontwikkeling van tieners zoveel mogelijk kunnen stimuleren
Aanbe ve ling 20.12.2016 Leestijd 6-7 minuten De hersens van tieners maken een heel belangrijke ontwikkeling door. De manier waarop dat gebeurt, is erg afhankelijk van ouders en leraren. In zijn nieuwe
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieGebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO
De grote exportlanden (Ecuador, Costa Rica en Colombia) hebben je een contract aangeboden om nieuwe plantages te bouwen in hun landen. Je kan nu meer bananen telen en verkopen. Je winst stijgt enorm en
Nadere informatieVeilig werken. Duurzaam bodemgebruik in de landbouw
Veilig werken Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Programma voor vandaag: Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Kahoot Oefentoets bodemgebruik Veilig werken & Duurzaam bodemgebruik? Veilig werken & Duurzaam
Nadere informatieAfrica Wood Grow Ltd. Dream about a tree and start with a seed.
Nieuwsbrief 10 10 juli 2011 Africa Wood Grow Ltd. Dream about a tree and start with a seed. Beste Lezers, AWG doet het goed, over één maand bestaat we al weer een jaar. Een jaar waarin we acht hectare
Nadere informatieCommerciële landbouw in de VS en Noord-Amerika
Commerciële landbouw in de VS en Noord-Amerika AKKERS COMMERCIEEL DEVELOPMENT EXPORT GEWASSEN HELIKOPTER KAPITAAL KLIMAAT LANDBOUWSYSTEEM MAÏS MODERN NOORDAMERIKA OPBRENGST PIKDORSER PLATEAU RELIEF RENDEMENT
Nadere informatieWaarom kleine klassen beter zijn
22.12.2016 Leestijd 6-7 minuten Schoolklassen in Nederland worden steeds groter. Is dat erg? Vaak hoor ik van niet-leraren dat eigenlijk nooit is bewezen dat leerlingen meer leren in een kleinere klas.
Nadere informatieWaarom de doorberekeninge n van het CPB misleidend zijncorrespondent
02.03.2017 Leestijd 7-9 minuten De SP zorgt op korte termijn voor de meeste banen, de VVD op lange termijn voor de minste werkloosheid. Tenminste, als je de doorrekeningen van het Centraal Planbureau (CPB)
Nadere informatiePROJECTEN STICHTING ZWANENBURG ONTWIKKELINGSFONDS
PROJECTEN STICHTING ZWANENBURG ONTWIKKELINGSFONDS Aan: Via: Van: C.W.M. Zwanenburg /kz Afd.: RvC C.C.: D.d.: Augustus 2018 Voorbeelden van enkele projecten van de afgelopen jaren India Mananthavady landbouwproject
Nadere informatieAardrijkskundeproefwerk Hoofdstuk 6. Vakantielanden
Aardrijkskundeproefwerk Hoofdstuk 6 Vakantielanden Het klimaat is in Zuid-Europa anders dan in Nederland. In de zomer is het er warm en droog, in de winter is het er ongeveer zoals zomers in Nederland.
Nadere informatieOntwikkeling van een duurzaam product van Benin en Nederland
Ontwikkeling van een duurzaam product van Benin en Nederland 1 2 CECODI en Stichting Boslandbouw Inleiding Bij de productie van de houdbare of harde kazen is het gebruiken van het zogenaamde stremsel noodzakelijk
Nadere informatieHet Nederlandse hbo segregeert de samenleving. Ro erdam doet er wat aan
Onderwijsjournalist Anja Vink maakt een verhalenreeks over ongelijkheid in het onderwijs. Want die neemt toe. Wat kunnen we daaraan doen? Johannes Visser Correspondent Onderwijs 27.05.2016 Leestijd 6-7
Nadere informatieZo zou duurzame veeteelt eruit kunnen zien
01.09.2016 Leestijd 10-13 minuten Vlees eten is een probleem van wereldformaat, want de veehouderij veroorzaakt klimaatverandering en talloze andere milieuproblemen. Hoe kan veeteelt duurzamer? Deel twee
Nadere informatieBurger neemt vaker heft in eigen handen
VRIJDAG 16 NOVEMBER 2018 - ECONOMIE Sinds de financiële crisis zijn Vlamingen zich meer gaan organiseren in burgercollectieven om, bijvoorbeeld, zelf in hun energie of voeding te voorzien. Burger neemt
Nadere informatieBVBA Marktleider in België Sales en marketing Servicekantoor
AP1 BVBA Marktleider in België Sales en marketing Servicekantoor Foto TWC Vanaf 1996 actief in Costa Rica Europees management FSC gecertificeerd AFM vergunning hardhout areaal van meer dan 2.000 hectaren
Nadere informatieAardoliealarm in het bos
de graad > Landbouw > lesmateriaal > spelkaarten Aardoliealarm in het bos BIOBOER Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5
Nadere informatieWat doen... 4. Door de grote vraag werden dan ook massaal bomen omgehakt.
Wat doen... 4 Bomenteelt in ontwikkelingslanden. Aran staat er een beetje mistroostig bij. Alweer heeft een van de straatolifanten een spoor van vernieling getrokken door de stad. In heel wat Thaise steden
Nadere informatieDrie mythes over de verhoogde btw op jouw boodschappen
Analyse 10.01.2019 Leestijd 7-9 minuten Het lage btw-tarief is verhoogd. Het kabinet wil de opbrengst ervan aan de burger teruggeven, door de belasting op arbeid te verlagen. Het is een op zich zinvolle
Nadere informatieLaat uw leerlingen het artikel Tuinen van de toekomst lezen op pagina 12/13 van 7Days.
42 2017 NEDERLANDS INSTRUCTIE (20 MINUTEN) Introductie Laat uw leerlingen het artikel Tuinen van de toekomst lezen op pagina 12/13 van 7Days. Voorkennis activeren Vraag uw leerlingen wat zij al weten over
Nadere informatieNATUUR EN BIODIVERSITEIT
NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons
Nadere informatieKruid Europa Dit kruid is een tweejarige, winterharde, kruidachtige plant uit de schermbloemenfamilie. Dit betekent dat hij 2 jaar lang leeft voor hij
Kruid Europa Dit kruid is een tweejarige, winterharde, kruidachtige plant uit de schermbloemenfamilie. Dit betekent dat hij 2 jaar lang leeft voor hij dood gaat. De plant groeit op rijke, vochtige en diep
Nadere informatieOnze incassoindustrie: eerst maken we schulden tot 2,5 keer hoger, dan sturen we dure hulpverleners
Analyse 23.01.2017 Leestijd 7-9 minuten Na zijn tussenkomst kan een kleine schuld gemiddeld tweeënhalf keer groter worden: de deurwaarder. Als érgens uit blijkt hoe bizar schulden in Nederland geregeld
Nadere informatie3. Van wie is de kreet? 4. Wat wil Albor met het zwijntje doen?
Lees het verhaal over de Albor de jager. Albor is de jongste van de 5 jagers. De speer van Albor is van vuursteen. De jagers vinden een spoor van een hert Het spoor is vers, het hert is dichtbij. De jagers
Nadere informatieMESSEN IN HENNEN. David Harrower. Vertaling Tom Kleijn ********** PERSONEN:
david harrower - messen in hennen David Harrower MESSEN IN HENNEN Vertaling Tom Kleijn ********** PERSONEN:, een landarbeidster PONY, een ploeger GILBERT HORN, een molenaar ********** David Harrower 1995,
Nadere informatieToekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept
Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept a Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Colofon Deze samenvatting is een uitgave van de
Nadere informatieGerard Reijn 27 november 2018, 19:35
Vattenfall bouwt een superhoutkachel die straks 90 duizend huishoudens kan verwarmen. Een stap op weg naar een klimaatneutrale toekomst, zegt het energiebedrijf. Maar het stoken van hout staat steeds meer
Nadere informatieBiodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid.
Biodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid. Een Levens Cyclus Duurzaamheids Analyse Auteur: Baukje Bruinsma November 2009 Samenvatting. Door het verbranden van fossiele
Nadere informatieVOOR EEN BETER EN EERLIJKER KLIMAAT
VOOR EEN BETER EN EERLIJKER KLIMAAT EEN BETER EN EERLIJKER KLIMAAT Het klimaatprobleem treft ons allemaal. Maar huishoudens en kleine boeren in ontwikkelingslanden hebben meer last van klimaatverandering
Nadere informatieBurger neemt vaker heft in eigen handen
Dit plus-artikel krijgt u gratis: veel leesplezier! Als geregistreerde bezoeker kunt u elke maand 5 plus-artikels gratis lezen. Wilt u onbeperkt toegang tot onze journalistie Standaard op pc, tablet en
Nadere informatieWerkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna
Werkboekje Natuur en milieu educatie Naam: Groep 7 Fruit in de mix Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkblad 1 Waar komt ons fruit vandaan? Vul 1. Teken het klassikale woordenweb die
Nadere informatieNigeria. 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria
Nigeria 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria Marèl Smit & Anne Jekel H3T3 1.Bevolking en welvaart in Nigeria Nigeria
Nadere informatieKijken! Kijken! Niet kopen!
Kijken! Kijken! Niet kopen! 1. Aanzetten 1.a Kijken! Kijken! Niet kopen! Jij gaat aan de slag met het dossier Kijken! Kijken! Niet kopen!. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je
Nadere informatieWaarom kiest u voor PEFC? Redenen die hout snijden.
Waarom kiest u voor PEFC? Redenen die hout snijden. Hout kom je overal tegen... 2 Nog wel ja. De vloer. Een pak kopieerpapier. Een verhuisdoos. Een deur. Een tuinstoel. Openhaardhout. Overal komen we hout
Nadere informatieVerhalen uit. Oost-Europa. naverteld door Sandra van der Stege
Verhalen uit Oost-Europa naverteld door Sandra van der Stege 8 De draak van Krakau Een verhaal uit Polen De draak van Krakau is een volksverhaal uit Polen. In het Pools heet het Smok Wawelski. Het verhaal
Nadere informatieDe toekomst is dichterbij dan je denkt
Duurzaamheid begint bij jezelf Wij stellen ambitieuze doelen voor een duurzame toekomst. Wij streven ernaar om een zo duurzaam mogelijk assortiment aan te kunnen bieden. Wij geloven in een productieketen
Nadere informatieBrieven van Ama welpen
Introductie Shanti heeft heel veel vriendinnetjes in de jungle. Ze heeft ook een vriendinnetje in een land heel ver weg. Het meisje heet Ama. Ama woont in een land dat Ghana heet. Weten jullie waar dat
Nadere informatieLAAT DE WIND WAAIEN
LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd
Nadere informatie