Aan de leden van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Tweede Kamer der Staten Generaal

Transcriptie

1 Aan de leden van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Tweede Kamer der Staten Generaal Betreft: Hoofdlijnenbrief emancipatiebeleid Amsterdam, 7 juni 2013 Geachte heer/mevrouw, Ten behoeve van het Ronde Tafelgesprek met uw commissie op 11 juni a.s., en het Algemeen Overleg op 13 juni a.s., vraag ik uw aandacht voor een aantal onderwerpen m.b.t. de Hoofdlijnenbrief Emancipatiebeleid Vooraf Atria heeft met belangstelling en waardering kennis genomen van de Hoofdlijnenbrief. Als onderdeel van de kennisinfrastructuur rond emancipatie wil Atria graag een constructieve bijdrage (blijven) leveren aan verdere ontwikkeling van het beleid en aan het stimuleren van het emancipatieproces in de samenleving. Atria is het eens met de benadering van het emancipatiebeleid zoals die weergegeven is in de hoofdlijnenbrief, namelijk dat rechten van vrouwen onderdeel van mensenrechten zijn 1. Met de Declaration of Vienna 1993 en het VN Vrouwenverdrag 2 heeft de Nederlandse overheid zich uitdrukkelijk verplicht om zich actief met gelijkberechtiging van vrouwen bezig te houden en uiteenlopende beleidsmaatregelen en regelgeving te treffen die gericht zijn op opheffing van discriminatie van vrouwen in al zijn facetten. Het gaat daarbij om zowel juridische als feitelijke gelijkheid. Atria heeft veel waardering voor het feit dat op diverse punten samenwerking met andere ministeries wordt aangekondigd, en voor het voornemen om enkele nieuwe onderwerpen te verkennen. 1 Dit is in lijn met hetgeen twintig jaar geleden tijdens de Wereldconferentie over Mensenrechten (1993, Wenen) in de Vienna Declaration and Programma of Action is vastgesteld: de rechten van vrouwen vormen een onvervreemdbaar, integraal en onverbrekelijk onderdeel van internationaal vastgelegde mensenrechten. Al eerder bevatte het VN Vrouwenverdrag (1979) de meest specifieke verwoording van de (mensen)rechten van vrouwen. In de Aanbeveling nr. 19 (1992) behorend bij het VN Vrouwenverdrag is bepaald dat geweld tegen vrouwen als een vorm van discriminatie moet worden beschouwd. Het brengt specifieke verplichtingen voor de overheid mee tot bescherming en preventie van geweld tegen vrouwen en meisjes. 2 Naast andere verdragen zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens 1

2 Participatie van vrouwen en economische crisis Arbeidsparticipatie is een van de speerpunten in de hoofdlijnenbrief, net als in de voorgaande jaren. Dit onderschrijven wij van ganser harte. E-Quality (één van de fusiepartners van Atria) heeft twee onderzoeken gedaan naar de financiële zelfredzaamheid van vrouwen 3. Uit de onderzoeken blijkt dat in Nederland een derde van de vrouwen met een betaalde baan niet-economisch zelfstandig is. Vaak gaat het om vrouwen die in deeltijd werken (al dan niet in combinatie met een laag uurloon). 75% van de werkende vrouwen in Nederland heeft een deeltijdbaan. Bovendien ligt het uurloon van vrouwen nog steeds lager dan dat van mannen. Na correctie voor verschil in opleiding en arbeidservaring blijft er een onverklaarbaar verschil van 8 procent. De andere groep niet-economisch zelfstandige vrouwen bestaat uit de meer dan 1 miljoen vrouwen in een uitkeringspositie. Tenslotte zijn er nog vrouwen die geen eigen inkomen hebben en dus geheel afhankelijk zijn van hun partner. Veel vrouwen ervaren hun financiële positie overigens niet als risicovol, zo blijkt uit de genoemde onderzoeken. Zij zien de arbeids- en taakverdeling met hun partner als passend, en verwachten niet dat dit wankel evenwicht verstoord zou kunnen raken door scheiding, werkloosheid of ziekte. Atria is verheugd over de aandacht van de minister voor de economische positie van vrouwen en voor de noodzaak van meer financiële zelfredzaamheid van vrouwen. Tegelijkertijd maken wij ons zorgen over de gevolgen van de economische crisis voor de positie van vrouwen. Meer nog dan de crisis zelf, dreigt het overheidsbeleid de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt te verslechteren. Atria heeft een analyse gemaakt van de gevolgen van de crisis voor de positie van vrouwen (zie bijlage). Aan deze analyse liggen enkele Europese onderzoeksrapporten 4 en een resolutie van het Europees Parlement ten grondslag. De hoofdlijnen zijn als volgt samen te vatten: Het goede nieuws is, dat vrouwen in de EU zich in de huidige crisis niet terugtrekken van de arbeidsmarkt. In het verleden was dat meestal wel het geval. Het lijkt erop dat emancipatie niet meer terug te draaien is. In het begin van de crisis is de situatie van mannen meer verslechterd dan die van vrouwen: de werkloosheid en de armoede bijvoorbeeld namen voor beide groepen toe, maar voor mannen iets meer. Oorzaak is dat vooral sectoren getroffen werden waarin veel mannen werken. 3 Beide onderzoeken zijn verricht in opdracht van de Delta Lloyd Foundation. S. de Hoog, C. van Egten en T. de Jong, Vrouwen en financiële zelfredzaamheid, E-Quality 2010; S. de Hoog en C. van Egten, Vrouwen en financiën, van roze wolk naar financieel bewustzijn, Aletta E-Quality De belangrijkste onderzoeksrapporten zijn: Bettio F., M. Corsi, C. D Ippoliti, A. Lyberaki, M. Samek Lodovici en A. Verashchagina (2012). The impact of the economic crisis on the situation of women and men and on gender equality politicies, Synthesis report. European Network of experts on gender equality, Fondazione Giacomo Brodolini, en Isituto per la Ricerca Sociale. European Women s Lobby (EWL) (2012). The price of austerity the impact on women s rights and gender equality in Europe. Brussel: Creative Commons, European Women s lobby. McCracken K., M. Jessoula, A. Lyberaki, W,. Bartlett, en E. Kusidel (2013). Gender aspects of the effects of the economic downturn and financial crisis on welfare systems. Brussel: European Parliament, policy department C Citizens Rights and Constitutional Affairs. 2

3 Overheden in de hele EU reageren op de crisis met bezuinigingen op de publieke sector en collectieve voorzieningen. Dit gebeurt veelal zonder te letten op de gevolgen die dat heeft voor emancipatie en gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Hierdoor zal de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen toenemen: o In de publieke sector zijn overwegend vrouwen werkzaam (in Nederland is 68% van de werknemers in de publieke sector vrouw). In de huidige fase van de crisis zal de werkloosheid onder vrouwen dus toenemen. De ontslaggolf in de thuiszorg en de kinderopvang is al begonnen. o De bezuinigingen op voorzieningen zoals thuiszorg en kinderopvang zullen ertoe leiden dat veel meer werk (oppassen, mantelzorg) onbetaald moet worden gedaan. Het vigerende rolpatroon in uitvoering van zorgtaken leidt ertoe dat dit vooral door vrouwen wordt opgevangen. Dit betekent een extra belasting in onbetaalde arbeid, waardoor vrouwen minder in staat zijn betaald werk buitenshuis te doen. Dreigende uitputting van mantelzorgers t.g.v. overbelasting is ook een reëel risico. o Vrouwen maken meer gebruik van collectieve voorzieningen, doordat zij vaker dan mannen een inkomen hebben dat op of onder de armoedegrens ligt, vaker alleenstaand ouder zijn, en gemiddeld een hogere leeftijd bereiken. Bij ongewijzigd beleid biedt dit alles geen goed vooruitzicht vanuit de doelstellingen van het emancipatiebeleid. Hoewel vrouwen zich niet terugtrekken van de arbeidsmarkt, staat hun arbeidsparticipatie sterk onder druk, en de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen dreigt groter te worden in plaats van kleiner. Het Nederlandse streven naar verhoging van de arbeidsmarktparticipatie vereist een actief beleid van de overheid om de voorwaarden te creëren die dat faciliteren. Vanuit de doelstellingen van het emancipatiebeleid, is het daarom belangrijk niet alleen specifiek emancipatiebeleid te voeren zoals in de Hoofdlijnenbrief beschreven. Het is nodig om de emancipatiedoelstellingen ook te vertalen naar reguliere en meer algemene beleidsterreinen zoals mantelzorg/thuiszorg, onderwijs, arbeidsparticipatie van ouderen, jeugdwerkloosheid, sociale zekerheid, flexibilisering van de arbeidsmarkt, kinderopvang, brede school, etc. Atria pleit daarom voor hernieuwde inzet op gender mainstreaming 5. Gender mainstreaming heeft twee aspecten: 1. Regulier beleid is effectiever als rekening wordt gehouden met het effect van dat beleid op vrouwen en mannen en met maatschappelijke verschillen tussen vrouwen en mannen. Door bij het ontwerpen en uitvoeren van beleid hierover na te denken, kan voorkomen worden dat onbedoeld bepaalde groepen minder goed worden bereikt, of zwaarder worden getroffen dan andere. 2. Regulier beleid heeft een grote invloed op de (on)gelijkheid tussen vrouwen en mannen, en op emancipatie vaak zelfs een grotere invloed dan specifiek emancipatiebeleid. 5 Volgens de Group of Specialists on Mainstreaming (EG-S-MS) van de Raad van Europa bestaat gender mainstreaming uit: "het (re)organiseren, verbeteren, ontwikkelen en evalueren van beleidsprocessen op zo'n manier dat het perspectief van gendergelijkheid wordt geïntegreerd in alle beleidsdomeinen en op alle beleidsniveaus door de actoren die normaal dat beleid maken." 3

4 Atria is blij dat de coördinerend minister in de bijlage bij de Hoofdlijnenbrief Emancipatiebeleid diverse onderwerpen aankondigt waarop zij zal samenwerken met andere bewindslieden, met name de minister van SZW. Wat echter nog ontbreekt is een visie waarbij wordt gekeken naar de samenhang tussen de doelstellingen van het emancipatiebeleid enerzijds, en het overige kabinetsbeleid (in het bijzonder de bezuinigingen en hervormingen) anderzijds. Om gender mainstreaming succesvol te laten zijn, is uiteraard op de departementen deskundigheid nodig over de genderimpact van beleid. In dat verband is het zorgelijk dat de Interdepartementale Coördinatiecommissie Emancipatie is opgeheven. Atria is als kennisinstituut graag bereid een actieve bijdrage te leveren aan de deskundigheidsbevordering van beleidsambtenaren, en/of politiek verantwoordelijken te adviseren en van informatie te voorzien op onderwerpen die direct of indirect van invloed zijn op gelijkheid tussen vrouwen en mannen. Atria verzoekt de Tweede Kamer om: 1. er bij de coördinerend minister voor emancipatiebeleid op aan te dringen om in het kabinet de gender mainstreaming met kracht en deskundigheid te bevorderen bij de ontwikkeling van beleid van andere ministeries en in het bezuinigings- en hervormingsbeleid in het bijzonder. Dit opdat gelijke rechten worden gerealiseerd en de genderongelijkheid niet groeit. 2. er bij het kabinet op aan te dringen de Interdepartementale Coördinatiecommissie Emancipatie opnieuw in te stellen. 3. bij debatten en besluitvorming over bezuinigingsmaatregelen ook als Kamer alert te zijn op de gevolgen voor emancipatie en gendergelijkheid, en waar nodig aan te dringen op een Emancipatie Effect Rapportage. Ongelijke beloning In de hoofdlijnenbrief wordt het statistisch onverklaard beloningsverschil van 8% genoemd. Gelet op de flagrante schending van het recht op non-discriminatie is het terecht dat bestrijding hiervan ook als een speerpunt in het regeerakkoord 6 opgenomen is. Hoewel het principe van gelijk loon voor gelijk werk al 55 jaar geleden in Europa en 40 jaar in wetgeving tegen discriminatie in beloning is vastgelegd, verdienen vrouwen in de EU gemiddeld nog steeds minder dan mannen en verbetert de situatie nauwelijks. Bij overtreding komt het zelden tot sancties. Het Europees parlement heeft in 2012 een dringende oproep gedaan om uiterlijk in 2013 de Europese wetgeving voor gelijke beloning van vrouwen en mannen te herzien door effectievere sancties in de wetgeving. In Nederland staat bij ongelijke beloning de weg naar het College voor de rechten van de Mens en de rechter open. Atria wil daarnaast pleiten voor een versterking van de positie van de Inspectie SZW m.b.t. gelijk loon, vergelijkbaar met de bevoegdheden bij controle op de Wet Minimumloon. Sociale veiligheid van vrouwen en meisjes Atria is blij met de aandacht voor de sociale veiligheid van meisjes en vrouwen in de Hoofdlijnenbrief. Ten behoeve van het algemeen overleg over geweld in afhankelijkheidsrelaties (27 maart 2013) hebben wij onze visie gegeven aan de Kamer (zie bijlage). De belangrijkste punten voor Atria zijn: 6 Bruggen slaan, regeerakkoord VVD en PvdA p. 19 Het kabinet zet zich actief in om nog bestaande loonverschillen tussen mannen en vrouwen voor gelijke arbeid weg te nemen 4

5 Nederland is gebonden aan diverse internationale verplichtingen om de genderongelijkheid te betrekken bij het beleid rond geweld. O.a. in de CAHVIO-conventie wordt dit uitdrukkelijk benoemd, en ook het CEDAW-comité van de VN hecht hieraan veel waarde. De overheid heeft in Nederland de neiging om geweld in afhankelijkheidsrelaties en seksueel geweld te bespreken in sekse-neutrale termen, en doet daarmee geen recht aan het feit dat vrouwen disproportioneel vaak slachtoffer zijn van deze vormen van geweld. Het is noodzakelijk om daarmee rekening te houden bij zowel interventie als preventie. Landelijke beleidsaansturing is noodzakelijk. Het decentraliseren van de taken m.b.t. geweld in afhankelijkheidsrelaties, kan bij gebrek aan landelijke kaders leiden tot versnippering en rechtsongelijkheid. Ook aandacht voor de sekse-specifieke aspecten is onvoldoende gewaarborgd. De CAHVIO-conventie verplicht tot landelijke coördinatie van het beleid op dit punt. In de bijlage bij de Hoofdlijnenbrief deelt de minister mee dat zij samen met de collega s van VenJ en VWS heeft besloten een scan te laten uitvoeren naar de mate waarin rekening wordt gehouden met genderaspecten bij de aanpak van geweld in huiselijke kring. Dat juichen wij toe. Echter: om te voldoen aan de aanbevelingen van het CEDAW-comité van november 2012 dat toezicht houdt op de naleving door Nederland van het VN-Vrouwenverdrag is meer nodig. Die aanbeveling luidt immers dat er een nieuw actieplan tegen huiselijk geweld moet worden opgesteld, waarin volledig rekening wordt gehouden met de specifieke aspecten van geweld tegen vrouwen. Atria adviseert de Tweede Kamer om op grond van de internationale verplichtingen op grond van het VN-Vrouwenverdrag, en binnenkort de CAHVIO-conventie, er bij de regering op aan te dringen dat er zo spoedig mogelijk een Nationaal Actieplan Huiselijk Geweld tot stand komt, waarin de genderspecifieke kenmerken van deze vorm van geweld tot uitdrukking komen en landelijke samenhang in beleid wordt gewaarborgd. Historische context Als directeur van het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis ben ik blij met de aandacht voor de historische context die de minister in de Hoofdlijnenbrief schetst. De positie van vrouwen in het heden kan niet goed begrepen worden als er geen collectief geheugen bestaat. Eén van de taken van Atria is het verzamelen, beheren en ontsluiten van het erfgoed van de vrouwenbeweging. Tegen deze achtergrond is het de taak Atria om historische en wetenschappelijk onderbouwde kennis over de positie van vrouwen veilig te stellen om mede op basis daarvan analyses in het heden te onderbouwen analyseren en waar mogelijk beleidsadviezen voor de toekomst te formuleren. Om toekomstbestendige en kritische kennis te kunnen ontwikkelen over vrouwen, gender en diversiteit, die gericht is op versterking van de positie van vrouwen in de samenleving, is een historisch perspectief onmisbaar. Ook over nieuwe thema s in het emancipatiebeleid is veel relevants te vinden in het verleden. Twee voorbeelden ter illustratie: Bij de verkenning over het onderwerp Vrouwen en gezondheid dient zeker betrokken te worden de publicatie Gezondheid als recht, de betekenis van artikel 12 van het VN Vrouwenverdrag voor Nederland (Holtrust, N., A. C. Hendriks en D. M. J. Bauduin (red.) s- Gravenhage, VUGA Uitgeverij B.V., 1996). 5

6 Bij de verkenning over het onderwerp Vrouwen en de media mag niet ontbreken het boek Effectief beeldvormen, Theorie, analyse en praktijk van beeldvormingsprocessen (Smelik, A., met R. Buikema en M. Meijer, Assen, Van Gorcum, 1999). Vanzelfsprekend is Atria bereid op deze of andere terreinen u van meer informatie en documentatie te voorzien, ter ondersteuning van de uitoefening van uw taak. Met vriendelijke groet, Dr. Renée Römkens Directeur/bestuurder Atria kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis Bijlagen: Beleidsanalyse Vrouwen en de crisis Brief d.d. 25 maart 2013 over geweld in afhankelijkheidsrelaties 6