Training Praktijkbegeleiding in de sport

Transcriptie

1 Training Praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider voorkant praktijkbegeleiders.indd :25:27

2 Colofon Dit trainingsmateriaal is samengesteld door Calibris en de Academie voor Sportkader (NOC*NSF). De Atletiekunie, KNGU, KNVB, KNZB, NHV, KNSB en ROC Graafschap College hebben hier ook een bijdrage aan geleverd. Redactie Karin Bech (Onderwijskundig Bureau Karin Bech) Peta van den Berg (Calibris) Manon Crijns (Academie voor Sportkader) Sabine Terheggen (Calibris) April 2010 Calibris, Bunnik Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke wijze dan ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Calibris Runnenburg AZ Bunnik Telefoon: Internet: Academie voor Sportkader Papendallaan Arnhem Telefoon: Internet:

3 Inhoud Hoofdstuk 1 De organisatie van de praktijkbegeleiding 7 Hoofdstuk 2 Een positief leerklimaat creëren 11 Hoofdstuk 3 Leren in de praktijk 19 Hoofdstuk 4 Begeleiden is een continu proces 31 Hoofdstuk 5 Begeleidingsvaardigheden toepassen 39 Praktijkopdrachten 49 Bijlagen 1 - Leerklimaat van onze organisatie 2 - Leerstijlencarrousel 3 - Opdracht begeleidingsgesprek 4 - Handige links Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 3

4

5 Inleiding De training Praktijkbegeleiding in de sport is opgebouwd uit twee dagdelen training. Afhankelijk van de datum en de locatie volg je de training op één dag of gesplitst in twee afzonderlijke dagdelen. Elk dagdeel duurt drie uur. Inhoud training In de training staat het begeleiden in de praktijk centraal volgens competentiegericht onderwijs. De volgende onderwerpen komen aan bod: De organisatie van de praktijkbegeleiding Een positief leerklimaat creëren Leren in de praktijk Begeleiden is een continu proces Begeleidingsvaardigheden toepassen. Terminologie De verschillende bedrijven, organisaties, verenigingen en sportbonden gebruiken hun eigen termen voor sportkader in opleiding. In dit trainingsmateriaal is ervoor gekozen de term deelnemer te gebruiken voor de trainer of sportleider die stage loopt. Je leest ook over trainers en trainingen, waarmee ook coaches en lessen worden bedoeld. Met de term organisatie wordt bedrijf of sportvereniging bedoeld. Verder wordt naar de deelnemer verwezen in termen van hij en hem. Uiteraard gaat het hierbij ook om vrouwelijke deelnemers. Vragen en opmerkingen Voor vragen en opmerkingen over de opzet van de opleiding tot praktijkbegeleider kun je terecht bij de contactpersoon van je organisatie, de sportbond, Calibris of de Academie voor Sportkader. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 5

6

7 1 De organisatie van de praktijkbegeleiding Als praktijkbegeleider bereid je deelnemers tijdens hun stage (ook wel: beroepspraktijkvorming, afgekort BPV) voor op de functie van trainer, coach of begeleider van sporters binnen je organisatie (bedrijf of vereniging). Doel Het doel van de stage is dat de deelnemer zelfstandig een les of training kan geven. Aan het einde van de stage beschikt hij over de beroepsvaardigheden die in de specifieke sportcontext van de organisatie van toepassing zijn. Sportcontext Binnen de sportcontext van de organisatie vormen de praktijkopdrachten in het opleidingsmateriaal van de deelnemer een belangrijke leidraad. Deze praktijkopdrachten voert de deelnemer tijdens zijn stage uit. Daardoor kan hij zich ontwikkelen naar het gewenste profiel (eindresultaat). Hij krijgt daarbij hulp van de expert/docent, de leercoach, de praktijkbegeleider en andere deelnemers. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 7

8 Leercoach De begeleiding van de leercoach is gericht op de voortgang van het leerproces. Vaak start de begeleiding met het bespreken van de (zelf)scan en eindigt ze met het advies om de proeven van bekwaamheid af te gaan leggen. De leercoach helpt de deelnemer bij het (leren) reflecteren en de daaruit voortvloeiende keuzes binnen het leerproces. Wanneer zich knelpunten voordoen in het leerproces is de leercoach voor de deelnemer de eerst aangewezen persoon. Expert/docent De bijeenkomsten worden verzorgd door een of meerdere experts/docenten. Als gevolg van de keuze voor competentiegericht opleiden hebben de didactische werkvormen die de experts/docenten gebruiken een activerend karakter. Door vragenderwijs les te geven wordt de reflectie geprikkeld. Inhoudelijk zullen ze aansluiten bij de praktijkervaringen van de deelnemers en input leveren aan de opdrachten. Praktijkbegeleider Als praktijkbegeleider creëer je binnen deze sportcontext optimale leersituaties en begeleid je de deelnemer bij het kiezen van geschikte leeractiviteiten. Hiermee ondersteun je het leerproces van de deelnemer zodat hij zijn leerdoelen kan behalen. De deelnemer leert tijdens zijn stage op allerlei manieren. Hij leert van de voorbeelden die hij krijgt en door te oefenen in veilige, gecontroleerde werksituaties. Door met anderen te werken ontwikkelt hij de competenties die hij voor zijn toekomstige taken nodig zal hebben. Hij komt ook in aanraking met de organisatiecultuur en leert omgaan met mensen die daar werken, vrijwilliger zijn of sporten. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 8

9 Competenties? Competenties zijn ontwikkelbare vermogens van mensen om in bepaalde situaties op een effectieve, doelbewuste en gemotivee rde manier procesgericht en resultaatgericht te handelen. Als je competent bent kun je passende handelwi jzen kiezen en toepassen om de juiste resultaten te bereiken. Competenties zijn samengesteld uit: vaardigheid (kunnen) COMPETENTIE kennis (weten) en inzicht (begrijpen) houding en motivatie (willen) persoonlijke eigenschappen (zijn, karakter). willen houding/ motivatie Kennis/inzicht weten en inzicht Competenties worden in een werkomgeving toegepast en zijn persoonlijke eigenschappen vaardigheden kunnen ontwikkeld en leiden tot professioneel handelen. Professioneel handelen (doen) werkomgeving Taken praktijkbegeleider Als praktijkbegeleider ben je tijdens de stage verantwoordelijk voor de inrichting van een optimale leersituatie: Een positief leerklimaat creëren; De deelnemer ondersteunen bij het kiezen van leeractiviteiten die afgestemd zijn op zijn leerproces en leerdoelen; De deelnemer activeren en zijn zelfstandigheid bevorderen; Begeleidingsvaardigheden op adequate wijze toepassen; Complexe onderwerpen begrijpelijk uitleggen; Enthousiasme en betrokkenheid tonen. Uit deze taken komen onderwerpen naar voren die in deze training aan de orde komen en waar je concreet mee aan de slag gaat. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 9

10

11 2 Een positief leerklimaat creëren De deelnemer heeft een werkomgeving nodig die uitnodigt om te leren. Een positief leerklimaat zorgt voor ruimte en stimulans om te leren. Uiteraard telt mee wat jouw organisatie (bedrijf of vereniging) belangrijk vindt bij het leren. Als praktijkbegeleider concentreer jij je vooral op het leerklimaat van de deelnemer. Een duidelijke en overzichtelijke structuur draagt bij aan een effectief leerklimaat. Dat inspireert en stimuleert de deelnemer tot leren. Aan de hand van de volgende aandachtspunten kun je zorgen voor een positief leerklimaat. 1 Plan een kennismakingsgesprek Plan bij binnenkomst van de deelnemer een kennismakingsgesprek. Aandachtspunten: Stel de deelnemer op zijn gemak en vertel hoe de eerste dagen globaal verlopen; Leg uit dat je tijdens de stage beschikbaar bent en dat de deelnemer met vragen bij jou terecht kan; Bereid de deelnemer voor op de belangrijkste situaties waarin hij terecht kan komen; Vertel de deelnemer met welke mensen hij op korte termijn te maken krijgt; Stel samen met de deelnemer een plan op voor de eerste periode. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 11

12 Verbind wensen en verwachtingen aan elkaar Als praktijkbegeleider en deelnemer heb je bepaalde wensen en verwachtingen over de stage. Het werkt motiverend om deze wensen en verwachtingen in een gesprek naar elkaar uit te spreken. De beste manier om achter de wensen en behoeften van de deelnemer te komen is door de juiste vragen te stellen, bijvoorbeeld: W elke taken vind je het mees t uitdagend? W elke taken doe je het minst graag? Op welke gebieden wil je begeleiding? Op welke gebieden wil je zelfstandig werken? Bij welk soort beslissingen wil je inspraak hebben? Op welke gebieden wil jij jezelf ontwikkelen? 2 Begeleid de deelnemer bij het opstellen van het persoonlijk leerplan Na de inwerkperiode begeleid je de deelnemer bij het opstellen van een persoonlijk leerplan waarin hij zijn leerdoelen en leeractiviteiten vastlegt. Plan hiervoor een afspraak en help de deelnemer op weg bij de vormgeving van zijn leerproces. Het is belangrijk dat de deelnemer zo zelfstandig mogelijk over zijn leerproces beslissingen neemt. Binnen competentiegericht onderwijs noem je dit zelfsturend leren. Het persoonlijk leerplan wordt ook wel Persoonli jk Ontwikkel Plan (POP) of werkplan genoemd. In dit materiaal wordt de term persoonlijk leerplan aangehouden. Zelfsturing Zelfsturing is de mate waarin de deelnemer, onafhankelijk van zijn docent of begeleider, beslissingen neemt over hoe hij het vak leert. Zelfsturing verloopt volgens een zich herhalend (cyclisch) proces dat er schematisch als volgt uitziet: WAT WANNEER WAAROM HOE Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 12

13 Bij elk onderdeel in het leerproces neemt de deelnemer bepaalde beslissingen. Bij het WAT laat hij zich leiden door: wat hij al kan; wat hij mag vanuit de opleiding en de stageplek; wat hij nog wil leren; wat op de stageplek mogelijk is. Bij het WAAROM bepaalt de deelnemer welk nut de gekozen activiteiten hebben voor zijn leerproces. Hij plaatst de gekozen beroepstaken binnen het kader van de totale opleiding. Bij het HOE omschrijft de deelnemer welke praktijkopdrachten of leeractiviteiten hij gaat ondernemen om een taak goed aan te leren. Hij geeft ook aan welke ondersteuning hij daarbij nodig heeft van anderen (docenten, begeleiders, collega s). Bij het WANNEER brengt hij structuur aan in de gekozen taken. Hij geeft de volgorde aan waarin hij de taken wil gaan leren. Ook geeft hij de tijd aan die hij daarvoor verwacht nodig te hebben. Hierdoor ontstaat een overzichtelijk plan voor de komende periode. Het opstellen van een persoonlijk leerplan kan per opleidingsniveau en individu verschillen. Opleidingen op hoger niveau zullen meer verwachten van de eigen inbreng van de deelnemer bij het opstellen van een persoonlijk leerplan. Bij opleidinge n op lagere niveaus zal het leerplan vaker worden vastgesteld door de organisatie die de opleiding verzorgt (school of sportbond) en daardoor minder specifiek zijn. De mate van zelfsturend leren varieert dus. Dit betekent ook dat de praktijkbegeleider zijn rol moet aanpassen. Inhoud leerplan Het leerplan bestaat uit de volgende elementen: A Beginsituatie Bij de beginsituatie beschrijft de deelnemer wanneer hij start met de stage. Ook beschrijft hij waar hij zelf in de praktijk staat. B Taken en competenties De deelnemer beschrijft taken (beroepsactiviteiten) en de daarbij benodigde competenties die hij wil beheersen aan het eind van de periode, bijvoorbeeld: Een toernooi organiseren Competenties: aansturen, plannen en organiseren. Een team coachen Competenties: begeleiden, samenwerken en overleggen, overtuigen en beïnvloeden Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 13

14 C Concrete leerresultaten, criteria en bewijzen De deelnemer beschrijft: welke concrete leerresultaten (leerdoelen) hij wil bereiken met deze taken en competenties. met welke criteria hij kan aantonen en bewijzen dat het beoogde (leer)resultaat is bereikt. hoe hij kan aantonen dat hij de taken en competenties beheerst. Dit stemt hij met jou als praktijkbegeleider af waardoor je die toetsing kunt organiseren. Een bewijs is bijvoorbeeld het volgens de beschreven criteria uitvoeren van een training aan spelers. D Praktijkopdrachten of leeractiviteiten De deelnemer beschrijft welke praktijkopdrachten en leeractiviteiten hij kiest om de gekozen taken en competenties te ontwikkelen. E Planning De deelnemer beschrijft de termijnen waarbinnen hij de resultaten wil bereiken. Dit kan per taak verschillend zijn. F Plan van aanpak In het plan van aanpak noteert de deelnemer schematisch: wat hij gaat doen en met welk resultaat; wanneer wat plaatsvindt; welke hulpmiddelen nodig zijn; welke ondersteuning van anderen nodig is; wat hij gaat doen als iets niet lukt. Zelfsturing betekent niet: geen begeleiding nodig. Aandachtspunten bij het opstellen van het leerplan Laat de deelnemer zoveel mogelijk zelf zijn leerplan vormgeven. Je kunt hem daarbij begeleiden door richtinggevende vragen te stellen, bijvoorbeeld: Welke knelpunten kun je tegenkomen? Hoe ga je je hierop voorbereiden? Controleer of de deelnemer veel voorkomende taken en (beroeps)activiteiten opneemt in zijn leerplan (dus geen taken die slechts incidenteel voorkomen); Stimuleer de deelnemer om logische, realistische leeractiviteiten te kiezen en adviseer de deelnemer hier eventueel over; Maak afspraken over vaste overlegmomenten en laat deze opnemen in het plan van aanpak; Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 14

15 Laat de deelnemer eerst zélf bepalen welke ondersteuning hij denkt nodig te hebben. Geef pas daarna suggesties. Aandachtspunten tijdens de uitvoering van het leerplan Bied de deelnemer realistische leersituaties aan met veel leerprikkels (zie ook het kader hierna); Zorg dat praktijkopdrachten en leeractiviteiten aansluiten op het tempo van de deelnemer; Stel alle benodigdheden beschikbaar (ruimtes, materiaal en hulpmiddelen); Breng de deelnemer in contact met medewerkers van wie hij iets kan leren; Begeleid de deelnemer bij de uitvoering van leeractiviteiten en werk zo nodig samen; Besteed aandacht aan het begin- en eindpunt van de leeractiviteit; Informeer en evalueer na afloop van de activiteit in een gesprek hoe de activiteit is verlopen. Ideeën voor leeractiviteiten en leerprikkels Samenwerken met een ervaren medewerker Met een doelgerichte opdracht een situatie ingaan Bepaalde vaardigheid in stapjes laten oefenen Laten voordoen Zelf voordoen als praktijk begeleider (variant: iets verkeerd voordoen) Iets laten bestuderen (theorie, werk wijze, manual, protocol ) Begeleidingsgedrag van een ervaren medewerker observeren W erkoverleg voorzitten Interview houden Concrete observatie/luisteropdracht geven Sporters of collega s om feedback vragen Discussie voeren (ja, en stel nou dat ) Uitschrijven hoe de deelnemer een vaardigheid stapsgewijs gaat uitvoeren Samenwerkingsopdracht Video opnemen van eigen functioneren Video analyseren en bespreken Ervaring vertellen Instructie geven over een taak die de deelnemer zelf moet uitvoeren Rollenspel uitvoeren Reflecteren op een taak. Tijdens de stage wordt de deelnemer geconfronteerd met werkzaamheden die niet in zijn leerplan zijn opgenomen. Dat is niet erg, want naast het leren van de geplande activiteiten leert de deelnemer ook van het opdoen van toevallige, ongeplande ervaringen. Ervaring Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 15

16 opdoen wordt pas leren als de deelnemer op zijn ervaringen reflecteert en die ervaringen meeneemt naar nieuwe, vergelijkbare situaties. 3 Zorg voor open communicatie en dialoog Om taken effectief uit te kunnen voeren zijn open communicatie en dialoog noodzakelijk. Bij open communicatie staat actief luisteren centraal. Met actief luisteren toon je je betrokkenheid, aandacht en interesse voor de deelnemer. Je leeft je in, toont begrip en denkt mee. Je kijkt naar lichaamstaal, je vraagt door en koppelt terug. Je hebt oprechte aandacht voor wat de deelnemer zegt, zonder zijn ideeën direct van tafel te vegen. Dit vormt de kern van open communiceren. Communiceer met de deelnemer ook zo direct en eerlijk mogelijk. Laat hem bijvoorbeeld weten hoe jij over zaken denkt en wat jouw positieve en negatieve ervaringen zijn. Dat kan de onderlinge betrokkenheid versterken. Creëer uitwisselingsmomenten waarin je ervaringen kunt delen. Kijk eens kritisch naar jezelf: geef je zelf het goede voorbeeld? 4 Zorg voor interactie en samenwerking Voor een belangrijk deel leert de deelnemer in interactie en in samenwerking met anderen. Als praktijkbegeleider creëer je hier dus leersituaties voor. Activeer de deelnemer bijvoorbeeld om leersituaties uit te voeren waarin hij samenwerkt met anderen of met een medewerker kan meelopen. En breng de deelnemer in contact met mensen van wie hij veel kan leren. Zorg hierbij steeds dat er sprake is van onderling respect, vertrouwen en gelijkwaardigheid. Stimuleer de deelnemer ook actief mee te doen in overlegsituaties, waarin hij een verbetervoorstel doet of een ervaring deelt. 5 Tolereer fouten en missers Het is misschien een open deur, maar maak de deelnemer duidelijk dat hij als stagiair fouten mag maken en dat hij daar niet op wordt afgerekend, als hij maar wél aan de veiligheidseisen Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 16

17 heeft voldaan. Wees hier ook duidelijk in naar andere medewerkers en sporters in je organisatie. Er zijn zestig spieren nodig om nors te kijken en maar twintig om te glimlachen. W aarom zou je je dan vermoeien? 6 Geef de deelnemer ruimte om te experimenteren Geef de deelnemer het gevoel dat je hem vertrouwt en serieus neemt. Laat hem werkzaamheden zo veel mogelijk zelfstandig uitvoeren. Dat motiveert om te leren. Daarbij zijn de volgende uitgangspunten van belang: Geef de deelnemer alle informatie die nodig is voor het goed uitvoeren van zijn taken en leeractiviteiten, zoals informatie over de werkomgeving, de medewerkers en de doelgroep op het werk; Laat de deelnemer steeds zelfstandiger werken; Stimuleer de deelnemer met voorstellen te komen waar vervolgens ook naar wordt geluisterd; Nodig de deelnemer uit feedback te geven zonder bang te zijn voor afwijzing; Ondersteun de deelnemer bij het leren op een manier die voor hem het beste is. 7 Ondersteun het leerproces van de deelnemer Aandachtspunten: Nodig de deelnemer uit tot activiteit en zorg voor uitdagende situaties; Stimuleer de deelnemer verschillende leervormen en leeractiviteiten toe te passen; Laat de deelnemer niet alleen de praktijk ervaren maar koppel deze praktijkervaring ook terug door hem te helpen te reflecteren: Wat heb je geleerd van deze oefening? Wat ging goed? Wat kan beter? Wat wil je de volgende keer anders doen? Zorg voor gestructureerde leeromgeving en een methodische werkwijze. Begeleid de deelnemer bij het stapsgewijs uitvoeren van een activiteit. Naast het creëren van een positief leerklimaat houd je rekening met de leerstijl van de deelnemer. Makkelijker gezegd dan gedaan, want wat is een leerstijl? Heeft iedereen dezelfde leerstijl? En hoe houd je daar tijdens de begeleiding rekening mee? Je leest het in het volgende hoofdstuk. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 17

18

19 3 Leren in de praktijk Als praktijkbegeleider heb je inzicht nodig over hoe deelnemers leren. Wanneer je de principes van het leren begrijpt kun je deze vertalen naar elke deelnemer afzonderlijk. En als je inzicht hebt in hoe een deelnemer optimaal leert, kun je nog effectiever begeleiden. Om dat te kunnen moet je eerst weten wat leren is en hoe mensen leren. Leren Leren is een bewust of onbewust proces waarbij de deelnemer via zintuigen gegevens opneemt, verwerkt en er betekenis aan geeft. Daarbij worden het gevoel, het denken, het willen en het doen van de deelnemer ingeschakeld. Leren via zintuigen Via de zintuigen van de deelnemer komt er onophoudelijk een stroom van gegevens binnen. Dat gebeurt via woorden, zinnen, geluid, licht, beelden, signalen, maar ook via gevoel, smaak en temperatuur. Slechts een deel van deze gegevens wordt doorgegeven en opgeslagen Onbewust leren Op de stageplek leert de deelnemer onbewust door imitatie, door het van jou of andere medewerkers af te kijken. En hij leert ook onbewust door waardering, kritiek en het krijgen van meer verantwoordelijkheid. Bewust leren Bij bewust leren vinden opname en verwerking van kennis en vaardigheden doelgericht en intensief plaats. Dit gebeurt meestal door zelfstudie, opleiding, instructie en coaching. Leren is veranderen van gedrag. Dit is wat anders dan onthouden door uit het hoofd te leren. Het leren van feiten is één ding. De feiten begrijpen en vertalen naar de praktijk is iets heel anders. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 19

20 Leren als cyclisch proces Mensen leren op verschillende manieren, ook als de aangeboden leerstof gelijk is. Leren houdt nooit op, het gaat altijd door. Hoe zit dat precies? Leerpsycholoog Kolb heeft ontdekt dat leren in vier stappen verloopt. Deze leerstappen heeft hij in een cirkel geplaatst om te laten zien dat leren een cyclisch (herhalend) proces is. De vier leerstappen in het leerproces zijn: Doen: de deelnemer voert concrete handelingen uit in een praktijksituatie en doet ervaring op door oefenen, handelen en werken (concreet leren); Nadenken: de deelnemer koppelt terug en denkt na over zijn ervaring. Nadat hij iets heeft gedaan ziet hij wat het resultaat is van zijn handelen: gaat het goed of kan het beter? Soms wijst een ander wijst hem daarop (reflectief leren); Bedenken: de deelnemer vraagt zich af wat er moet worden gedaan, hoe iets komt, welke verschillende methoden er zijn en wat de voor- en nadelen zijn. Of hij neemt op wat de ander hem aanreikt of vertelt (abstract leren); Kiezen: de deelnemer probeert nieuwe begrippen en methoden uit in de praktijk (actief leren). ERVARINGEN OPDOEN doen nadenken BEGRIPPEN EN METHODEN UITPROBEREN TERUGKOPPELEN EN OVERDENKEN kiezen bedenken THEORIE VORMEN Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 20

21 De deelnemer kan op elke positie instappen, maar hij doorloopt wel de hele leercyclus. Om het geleerde goed te kunnen onthouden en toe te kunnen passen is het meestal nodig de leercyclus een aantal keren te doorlopen. Van onbewust onbekwaam naar onbewust bekwaam Door de leercyclus vaak te doorlopen ontstaat een bewustwordingsproces waarbij de deelnemer van onbewust onbekwaam uiteindelijk onbewust bekwaam wordt. Tijdens een leerproces doorloopt de deelnemer dus verschillende fasen. Hoe zit dat precies? 1 onbewust onbekwaam 4 onbewust bekwaam 2 bewust onbekwaam 3 bewust bekwaam Een voorbeeld van zo'n leerproces is leren autorijden. Als je nog nooit auto hebt gereden, kan het eenvoudig lijken. Op dat moment ben je onbewust onbekwaam. Als je start met oefenen kom je erachter wat er allemaal bij autorijden komt kijken en hoeveel oefening ervoor nodig is. Soms heb je het idee dat het je nooit gaat lukken: je bent bewust onbekwaam. Door de leercyclus vaak te doorlopen krijg je het in je vingers en gaat het je steeds gemakkelijker af. Je wordt bewust bekwaam. Na heel veel oefening lijken de dingen als vanzelf te gaan. Je wordt onbewust bekwaam. Elk leerproces kun je deze fasen voortdurend doorlopen. Steeds kun je nieuwe dingen ontdekken die je nog niet kende, zoals in het voorbeeld van autorijden rijden als het glad is en rijden met cruise control. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 21

22 Na dit uitstapje kijken we weer even naar de leercyclus. Bij het doorlopen van de leercyclus heeft iedere deelnemer een persoonlijke voorkeur voor één van de leerstappen. De deelnemer begint vaak met de leerstap die zijn voorkeur heeft. In het volgende voorbeeld begint Maarten met het indrukken van allerlei knoppen (doen), terwijl zijn collega misschien eerder zou beginnen met het bestuderen van de handleiding (bedenken). Nieuwe hardloopband Maarten is sporttrainer. Er is net een nieuwe hardloopband bezorgd. Hij gaat uitzoeken hoe hij de hardloopband zo kan instellen dat gebruikers eenvoudig een programma kunnen kiezen. Doen Maarten drukt eerst op START. Hij drukt vervolgens op andere toetsen zoals STOP, PROGRAM, MENU, HARTSLAG, SLOW. Hij drukt de knoppen MENU en PROGRAM tegelijk in, er komt een nieuw keuzemenu op het display. Hij kijkt wat er gebeurt, hij doet concrete ervaringen op. Nadenken Maarten kijkt terug op zijn ervaringen en denkt erover na. Het is hem gelukt om het apparaat aan te zetten en om het menu op te roepen, maar nog niet om bepaalde programma s in te stellen. Hij probeert te bedenken hoe het Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 22

23 komt dat dit nog niet lukt. Bedenken Maarten neemt afstand van zijn ervaringen en probeert zijn gedachten te ordenen. Uit de voorgaande stappen heeft hij geleerd dat hij de toetsen MENU en PROGRAM tegelijk moet indrukken om in een keuzemenu te komen. In de handleiding leest hij met welke toetsen hij de verschillende programma s kan instellen. Kiezen Maarten maakt gebruik van zijn eerdere ervaringen en probeert de opgedane methode uit in de nieuwe s ituatie. Hij probeert het apparaat nu zo in te stellen dat gebruikers zelf eenvoudig hardloopprogramma s kunnen selecteren. Dat lukt! Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 23

24 Leerstijlen De voorkeur voor een leerstap als beginpunt van het leerproces geeft een bepaalde manier van leren aan. Dat noem je de leerstijl. Wanneer je verschillende keren hebt gemerkt dat een deelnemer nieuwe activiteiten eerst zelf wil uitproberen, zal ervaringen opdoen zijn dominante leerstijl zijn. Het kan ook zijn dat een deelnemer er eerst alles over wil lezen voordat hij zich aan een activiteit waagt. Zijn dominante leerstijl is dan theorie vormen. Het is jouw taak als begeleider om het leerproces van de deelnemer zo goed mogelijk te laten verlopen. Dat doe je door de deelnemer te begeleiden bij zijn keuze voor leeractiviteiten. Stimuleer de deelnemer de hele leercyclus te doorlopen, daag hem uit en prikkel hem alle leerstappen te nemen. De deelnemer zal zo een hoger leerrendement bereiken. Leg het initiatief in eerste instantie bij de deelnemer zelf. Kolb heeft op basis van de vier stappen in de leercyclus vier leerstijlen onderscheiden: Doener Bezinner Denker Beslisser. Welke leeromgeving past het beste bij welke leerstijl? Hierna lees je aan de hand van voorbeelden welke leeromgeving bij elke leerstijl past en wat de kracht en ontwikkelpunten zijn van elke leerstijl. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 24

25 BEZINNER De bezinner (ook wel: afkijker, dromer, ontwerper) leert vooral door te kijken en te luisteren, ervaringen te overdenken en verba nden te leggen. Bianca Optimale leeromgeving De bezinner: leert van praktijkvoorbeelden, door te kijken, luisteren, overdenken en verbanden te leggen; baseert zijn handelen op aangereikte methoden en aanwijzingen; maakt keuze voor eigen handelen vanuit de geobserveerde en/ of aangereikte mogelijkheden. heeft tijd en ruimte nodig om ervaringen en gevoelens te verwerken en te uiten; wil mogelijkheden krijgen om de groep te leren kennen en gedachten uit te wisselen; houdt van confrontatie met verschillende visies; wil graag een veilige benadering; houdt van een visuele presentatie van de leerstof. W anneer ik iets nieuws leer wil ik graag wat aangereikt krijgen. Meestal kijk ik eerst goed hoe een ander het doet. Daarna maak ik een keuze uit de mogelijkheden. Ik kijk naar voorbeelden en welke kanten daar allemaal aanzitten en welke mogelijkheden er geboden worden. Van daaruit bedenk ik hoe ik verder wil. Dat is de manier van werken die mij aanspreekt. Ontwikkelpunten De beschouwer komt vaak moeilijk tot besluiten omdat hij steeds weer nieuwe alterna tieven bedenkt, keuzes uitstelt of zelfs helemaal geen keuzes maakt. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 25

26 DENKER De denker (ook wel: theoreticus) verdiept zich graag vooraf in een werk wijze of de theorie. Hij wil precies weten hoe alles in elkaar steekt. Als hij de zak en op een rijtje heeft dan beslist hij welke nieuwe kennis hij gaat toepassen en uitvoeren. Danny Optimale leeromgeving De denker: leert door eerst na te denken over het waarom; is vooral geïnteresseerd in de theorie achter het praktisch handelen; analyseert vragen/situaties; analyseert en vergelijkt theorieën, concepten en s ystemen; wil het geleerde graag aan anderen uitleggen en laten zien. wil duidelijke doelen en een helder programma; wordt graag geconfronteerd met complexe vraagstukken (uitdaging); houdt van orde en rust ; wil tijd hebben om zelf met de stof bezig te zijn en deze in eigen kaders te plaatsen. Ontwikkelpunten De denker vindt dat zijn theorie altijd klopt. Ook als de bruikbaar heid ervan in praktijk nihil is. Hij laat zich moeilijk door de concrete ervaring op andere gedachten brengen. W anneer ik iets nieuws leer, ga ik eerst alle leerstof selecteren en ordenen. Voor mij hoeft het niet direct duidelijk te zijn of het wel nuttig is. Ik vind het waarom veel belangrijker. Bovendien bedenk ik zove el mogelijk antwoorden op een vraag. Als ik iets geleerd heb, wil ik dat graag aan anderen uitleggen en laten zien. Ik leer het beste als ik het zelf mag uitdenken. Ik zoek graag naar de samenhang van dingen. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 26

27 BESLISSER Een beslisser wil eerst uitleg hebben over de grote lijnen van de theorie. Daarna beslist hij met welke deel van de theorie hij aan de slag wil gaan. De beslisser is gericht op probleemoplossing en toepassing van begrippen en theorieën. Hij wordt graag geconfronteerd met problemen waar één juiste oplossing voor kan worden gezocht. Barbara Optimale leeromgeving De beslisser: leert doelgericht en stapsgewijs; wil eerst (heldere) uitleg; ziet graag een duidelijke rode draad in de leerstof; wil nuttige informatie geric ht op praktische toepassing; wil het risico op mislukken zo klein mogelijk houden; wil een duidelijke relatie zien tussen leerstof en de praktijk; wil technieken en aanwijzingen krijgen om problemen zelfstandig op te lossen; krijgt graag de gelegenheid om met zelf bedachte oplossingen te experimenteren. Ontwikkelpunten De drang om besluiten te nemen kan zo sterk zijn dat de k waliteit in het gedrang komt: beter een foute beslissing, dan geen beslissing. W anneer ik iets nieuws leer, wil ik eerst goed overzicht krijgen van de leerstof. Bovendien wil ik wel weten waarom ik iets ga leren. Het moet wel nut hebben. Bij mij werkt het goed dat de nieuwe informatie aansluit op wat ik al weet. Er moet wel een verband zijn met wat ik al weet. W anneer ik oefen met iets nieuws wil ik feedback krijgen op wat ik doe en hoe ik het doe. Ik leer het beste van een heldere uitleg van begrippen en door het samen bespreken van opdrachten. Ik wil zo duidelijk mogelijk voor ogen hebben welk antwoord op welke vraag of probleemstelling van toepassing is. Ik wil het risico zo klein mogelijk houden dat ik de plank mis sla. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 27

28 DOENER De kracht van de doener ligt bij het doen. De doener leert vooral door dingen zelf uit te proberen in de praktijk. Al werkend lost hij vragen en problemen op. De doener doet ervaringen op en komt problemen tegen. Hij werkt doelgericht, kan goed met mensen opschieten en wil tastbare resultaten bereiken. Een doener raakt graag betrokken bij een proces en voert graag plannen uit. Hij richt zich daarbij eerder op d e informatie van anderen dan op zijn eigen analytische capaciteiten. Hij kan zich snel aan specifieke en concrete situaties aanpassen. Optimale leeromgeving De doener: wil uitdagende, onverwachte en spannende situaties, die om keuzes vragen; wil veel afwisseling in werkvormen; vindt dat er plaats moet zijn voor humor, plezier en ontspanning; krijgt graag feedback op eigen actie; vindt sfeer en contact belangrijk; wil graag de vrijheid om snel te reageren. Ontwikkelpunten Een ontwikkelpunt van de d oener heeft te maken met zijn ongeduld. De doener loopt voor anderen te hard van stapel en kan daarmee drammerig overkomen. David W anneer ik iets nieuws leer, doe ik dat meestal door er direct mee te experimenteren. Ervaren door gewoon te doen. Aan nadenken besteed ik niet al te veel tijd. Ik bedenk tijdens het werk oplossingen voor problemen. Dat onverwachte aspect vind ik leuk. Een rollenspel, discussie of oefenen in een echte situatie in de praktijk en het nemen van risico s daarbij en het uitlokke n van reacties van anderen, dat zijn manieren van werken die mij aanspreken. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 28

29 Je eigen leerstijl als praktijkbegeleider Bij het begeleiden van begeleiders in de sport speelt niet alleen de leerstijl van de deelnemer een rol, maar ook jouw eigen leerstijl als praktijkbegeleider. Als praktijkbegeleider zul je mogelijk de neiging hebben om tijdens het begeleiden uit te gaan van je eigen voorkeur voor een bepaalde leerstijl. Maar als de deelnemer een andere leerstijl heeft, is het effect van de activiteiten veel minder dan wanneer je rekening houdt met zijn leerstijl. Stimuleer dus bewust leeractiviteiten die aansluiten bij de leerstijl van de deelnemer. Dit betekent dat je als begeleider je eigen leerstijl moet kennen én kennis moet hebben van de andere leerstijlen. Wat is jouw leerstijl? Het voert te ver om tijdens deze training de leerstijlentest te maken. Je kunt je eigen leerstijl achterhalen door de test te maken op internet, bijvoorbeeld op Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 29

30

31 4 Begeleiden is een continu proces Door een continue begeleiding doet de deelnemer steeds meer praktische vaardigheden op, waardoor hij sneller inzetbaar is en eerder zelfstandig werkzaamheden kan uitvoeren in de organisatie. Door de juiste begeleiding kan de deelnemer zijn competenties verder ontwikkelen. Begeleidingsaspecten De begeleiding van deelnemers tijdens hun stage bestaat uit drie aspecten: Controleren Je bewaakt de werkmethode of aanpak; Je let erop dat de deelnemer zich houdt aan de kwaliteitseisen en veiligheidseisen; Je maakt het gedrag, de inzet en de motivatie van de deelnemer bespreekbaar. Wanneer de deelnemer zich niet houdt aan de eisen of afspraken spreek je hem daarop aan. Houd hem een spiegel voor, geef feedback en adviezen. Problemen oplossen Problemen kunnen door allerlei oorzaken ontstaan: door jouw instructie, de werkwijze, materialen, gereedschappen, omstandigheden, hulpmiddelen of door de deelnemer zelf. Een methode voor probleem oplossen is: Luister naar de gevoelens en behoeften van de deelnemer Definieer samen het probleem Nodig de deelnemer uit om na te denken over een oplossing en laat hem zelf mogelijke oplossingen noteren, zonder te evalueren Laat de deelnemer beslissen welke oplossingen hij van plan is te gaan toepassen Evalueer de bevindingen. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 31

32 Reflecteren Bij het reflecteren richt je je op de prestaties van de deelnemer, op zijn gedrag, motivatie, zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en samenwerking, maar ook op eventueel schoolbezoek. Reflecteer volgens het STARR-model Een hulpmiddel dat je kunt gebruiken bij het reflecteren is het STARR-model. STARR is de afkorting van Situatie, Taak, Actie, Resultaat, Reflectie. Situatie Reflectie Taak STARR Resultaat Actie Met deze methode kan de deelnemer zelf een oordeel vormen over zijn functioneren en kan hij leren. Ga dus als praktijkbegeleider niet zelf een oordeel geven; ondersteun de deelnemer in het vormen van een oordeel door de juiste vragen te stellen en te reflecteren. Situatie Vraag de deelnemer de situatie te beschrijven, waarin de taak of activiteit werd uitgevoerd. Met deze vraag probeer je de context en complexiteit van de situatie in beeld te krijgen. Hulpvragen: Wat was de beginsituatie? Wat ging aan deze activiteit vooraf? Wie waren erbij betrokken? Met wie werkte je samen? Waar speelde het? Taak Vraag de deelnemer te beschrijven welke taak of rol hij hierbij had. Je achterhaalt hier welke doelen de deelnemer heeft en welke verantwoordelijkheid hij had. Hulpvragen: Wat was jouw taak? Wat was jouw rol? Welke doelen had je? Voor wie was deze taak of activiteit belangrijk? Welke plaats heb jij in het gehele proces ingenomen? Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 32

33 Actie Vraag de deelnemer welke concrete acties hij heeft ondernomen. Zorg dat de deelnemer in de ik-vorm praat, het gaat namelijk om de actie van de deelnemer zelf. Hulpvragen: Wat heb je precies gedaan? Wat deed je eerst, wat kwam daarna? Waarom pakte je het op die manier aan? Hoe reageerde je? Resultaat Vraag de deelnemer naar het resultaat van de activiteit. Met deze vraag achterhaal je hoe effectief de actie van de deelnemer was. Hulpvragen: Wat was het resultaat van je activiteit of taak? Hoe is het afgelopen? Hoe reageerden de anderen hierop? Welke vervolgacties zijn er aan vastgeknoopt? Wordt hier gebruik van gemaakt? Reflectie Vraag de deelnemer hoe hij op de taak of activiteit terugkijkt en of hij het geleerde kan verplaatsen naar een andere situatie (transfer). Met deze vraag ga je na of de deelnemer heeft geleerd van zijn handelen. Hulpvragen: Wat zou je een volgende keer anders doen? In welke andere situatie kun je deze taak of activiteit ook goed doen? Heb je daarna een vergelijkbare situatie meegemaakt? Zo ja, wat heb je toen anders gedaan? Sluit in je begeleiding aan op de mate van zelfsturing In je begeleiding is het belangrijk dat je aansluit bij het niveau van zelfsturing van de deelnemer. Je sluit dus aan bij de mate waarin de deelnemer in staat is zijn leerproces te sturen, zelfstandig beslissingen neemt over hoe hij het vak leert. Je sluit aan bij het niveau van zelfsturing door coachend te begeleiden. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 33

34 Coachend begeleiden Coachend begeleiden betekent dat je de begeleiding richt op de ontwikkeling van zelfstandigheid, bewustzijn en verantwoordelijkheid van de deelnemer. Je bouwt dit langzaam op. Er zijn hierbij drie werkwijzen: Geleid leren; Begeleid leren; Zelfstandig leren. Meestal zijn dit fasen die geleidelijk in elkaar overgaan, van geleid via begeleid naar zelfstandig leren. In elke fase is de rolverdeling tussen jou en de deelnemer steeds anders. Bij coachend begeleiden is het centrale uitgangspunt dat een deelnemer veel meer leert van wat hij zélf kiest, dan van wat hem wordt opgedragen. Laat de deelnemer daarom een zo actief mogelijke rol spelen in zijn eigen leerproces. Dit bereik je door de deelnemer zelf te laten nadenken over wat goed en juist is en wat de beste werkwijzen zijn. En door de deelnemer zélf keuzes te laten maken, met hem te discussiëren en hem alles te laten ervaren. Ook samenwerken is belangrijk, want dan moet de deelnemer overleggen, onderhandelen en zijn gedrag uitleggen en verantwoorden. De kunst is om de zelfstandigheid en zelfsturing van de deelnemer te stimuleren. Hoe pak je dat aan wanneer de deelnemer zich gaat oriënteren op de opdracht, deze gaat uitvoeren en hierop gaat terugkijken? Wat doe jij als begeleider en wat doet de deelnemer bij geleid leren, begeleid leren en zelfstandig leren in de praktijk? In het volgende schema zie je hiervan een samenvatting. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 34

35 Sturing: geleid leren Sturing: begeleid Sturing: zelfstandig leren leren FASE 1 De deelnemer wacht De deelnemer maakt De deelnemer stelt af. Hij krijgt informatie op basis van de zelfstandig een ORIËNTEREN OP DE OPDRACHT van de praktijkbegeleider over de taken en afspraken met de praktijkbegeleider een leerplan voor het leerplan op. Hij beoordeelt zijn eigen leerplan. Hij bepaalt werk zaamheden. leren van taken en zelf of hij hulp van werk zaamheden. Hij praktijkbegeleider gaat zo veel mogelijk nodig heeft. Hij geeft zelf op zoek naar aan wat er nodig is informatie. Hij legt de voor het uitvoeren van praktijkbegeleider zijn zijn leerplan. leerplan voor. Hij stelt deze zo nodig bij. Als praktijkbegeleider Als praktijkbegeleider Als praktijkbegeleider ga maak je afspraken geef je informatie als je na of de hoe de uitvoering de deelnemer daarom voorwaarden voor het moet worden vraagt. Je bespreekt realiseren van het voorbereid. Je geeft het leerplan met de leerplan aanwezig het doel en het nut deelnemer. Je geeft zijn. Verder bespreek van taken en zo nodig aanvullende je het leerplan met de werk zaamheden aan. informatie voor het deelnemer. Je geeft uitleg over leerplan. taken en werk zaamheden. En je stimuleert de deelnemer. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 35

36 Sturing: geleid leren Sturing: begeleid Sturing: zelfstandig leren leren FASE 2 De deelnemer voert De deelnemer voert De deelnemer voert UITVOEREN samen met de praktijkbegeleider de de werk zaamheden uit volgens het leerplan. zijn leerplan uit. Hij bewaakt zelf de VAN DE OPDRACHT afgesproken werk zaamheden uit. Hij vraagt feedback als hij daar behoefte voortgang van zijn plan. Hij reflecteert op Hij krijgt feedback aan heeft. zijn handelen en over de uitvoering van neemt zelf het werk zaamheden. initiatief. Als praktijkbegeleider Als praktijkbegeleider Als praktijkbegeleider doe je voor. Je geef je feedback als geef je feedback op stimuleert de de deelnemer hierom de eigen controle en deelnemer om na te vraagt. Je stimuleert reflectie van de doen en je bewaakt de de deelnemer. deelnemer. uitvoering van de werk zaamheden. Je corrigeert waar nodig en je geeft feedback. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 36

37 Sturing: geleid leren Sturing: begeleid Sturing: zelfstandig leren leren FASE 3 De deelnemer laat De deelnemer kijkt De deelnemer TERUGKIJKEN zijn opdracht beoordelen. Hij krijgt terug op de uitvoering van zijn leerplan. Hij beoordeelt zijn plan op resultaten. Hij OP DE OPDRACHT van de praktijkbegeleider formuleert zelf verbeterpunten. Hij reflecteert op zijn leerproces. Hij verbeterpunten voor legt de formuleert zelf de volgende keer. praktijkbegeleider zijn verbeterpunten. verbeterpunten voor ter beoordeling. Als praktijkbegeleider Als praktijkbegeleider Als praktijkbegeleider beoordeel je de voer je met de beoordeel je de werk zaamheden van deelnemer een zelfbeoordeling van de deelnemer. Je reflectiegesprek over de deelnemer op formuleert hoe het leerproces resultaten en verbeterpunten voor heeft plaatsgevonden. leerproces. de volgende keer. Je geeft aanknopingspunten zodat de deelnemer zelf leerpunten kan formuleren. Bij het coachend begeleiden van deelnemers heb je heel wat vaardigheden nodig. Daarover lees je in het volgende hoofdstuk. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 37

38

39 5 Begeleidingsvaardigheden toepassen Er zijn verschillende instrumenten die je bij het coachend begeleiden in kunt zetten zoals het geven van voorbeelden of het laten observeren van een goed voorbeeld. Maar verreweg het belangrijkste instrument is het begeleidingsgesprek. Begeleidingsgesprek Begeleidingsgesprekken zoals het feedbackgesprek, reflectiegesprek, voortgangsgesprek gaan over het functioneren van de deelnemer. Je kunt begeleidingsgesprekken op verschillende momenten voeren, zoals voor en na een leeractiviteit en na de afronding van een opdracht. Eigenlijk voer je een begeleidingsgesprek wanneer daar behoefte aan is, maar minstens eenmaal gedurende de stage. Bereid het begeleidingsgesprek goed voor Aandachtspunten: Kondig het gesprek tijdig aan en geef aan wat het doel van het gesprek is; Nodig de deelnemer persoonlijk uit en geef aan wat hij moet voorbereiden; Regel een rustige ruimte waar je niet wordt gestoord; Reserveer voldoende tijd; Neem het stageplan, het leerplan en relevante verslagen door; Maak een planning voor het gesprek: wat wil je dat zeker aan de orde komt?. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 39

40 Richtlijnen Tijdens een begeleidingsgesprek probeer je de deelnemer op zo n manier te beïnvloeden dat hij zijn leerdoelen haalt. Dat doe je door de volgende richtlijnen: Maak de deelnemer via vragen bewust van wat hij al beheerst én wat hij nog niet beheerst; Stimuleer de deelnemer zelf na te gaan wat hij al beheerst en wat hij nog te leren heeft; Maak afspraken met de deelnemer over zijn aanpak van het leren; Ondersteun de deelnemer tijdens het leren door hem te adviseren en te stimuleren en samen de resultaten te evalueren: Adviseren: met een advies stimuleer je de deelnemer zo dat hij een situatie of probleem op een andere manier gaat benaderen en dat tot een nieuwe of andere oplossing kan bedenken. Adviseren is dus iets anders dan het aandragen van een oplossing. Door de deelnemer te adviseren kan hij gerichter en efficiënter naar de opleidingsdoelen toewerken. Verder voorkom je dat de deelnemer vastloopt en ongemotiveerd raakt om door te gaan. Stimuleren: bij leren spelen ook emoties een rol. Als je de deelnemer positief benadert, voelt hij zich beter. Hij is dan eerder bereid er een schepje bovenop te doen. Geef daarom regelmatig complimenten en beloon goed gedrag. Dan behaalt de deelnemer eerder de gewenste doelen. Benader je de deelnemer negatief en benadruk je de dingen die niet goed gaan, dan is de kans groot dat hij de handeling niet voor herhaling vatbaar vindt. Iedereen is anders Let op dat je de manier waarop je de deelnemer stimuleert niet baseert op wat jóu stimuleert. W anneer je de deelnemer als individu probeert te begrijpen kun je ook begrijpen wat hem tijdens zijn stag e motiveert. Je komt daar achter door te observeren, te luisteren en vragen te stellen, in plaats van aan te nemen, te praten en je eigen ideeën op te dringen. In de dagelijkse praktijk van het coachen speelt communiceren een centrale rol. Door te communiceren sta je met elkaar in verbinding, ben je betrokken bij de deelnemer en wissel je betekenisvolle gegevens uit. Dit proces verloopt goed als je door terugkoppeling ontdekt dat de informatie door de deelnemer begrepen is. Effectief is je communicatie pas als er na begrip door de deelnemer ook acties worden ondernomen. Deze communicatievoorwaarden, ondersteund door een goede relatie tussen jou en de deelnemer, geven een stevige basis voor succesvol coachend begeleiden. Hierna lees je over de belangrijkste begeleidingsvaardigheden die je bij het coachend begeleiden nodig hebt. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 40

41 Spreek doeltreffend Spreken is de meest voorkomende manier om met de deelnemer te communiceren, hem te beïnvloeden en te coachen. Wil je de deelnemer bijvoorbeeld van nieuw gedrag overtuigen, dan licht je de gunstige gevolgen van het nieuwe gedrag toe. Als je verband legt tussen jouw doel als praktijkbegeleider en bepaalde waarden en normen die de deelnemer waardevol vindt, vergroot dat de kans op succes. Belangrijk is dat je bij alles wat je zegt, weet wat je wilt bereiken en achter datgene staat wat je zegt. Luister actief Luisteren betekent niet je mond houden. Luisteren is een actieve bezigheid om informatie van en over de deelnemer te krijgen. Je spreekt dan ook van actief luisteren als je daadwerkelijk aandacht geeft. Echte belangstelling is waarneembaar in een ontspannen houding, in oogcontact en in het aanmoedigen van de deelnemer. Door aandachtgevend gedrag nodig je de deelnemer uit en moedig je hem aan om door te praten. Aandachtgevend gedrag laat je blijken door de deelnemer als persoon te respecteren en door belang te stellen in wat hij zegt, denkt en vindt. Actief luisteren is het minst bedreigend als je het geïnterpreteerde in de vragende vorm samengevat. Actief luisteren versterkt het zelfrespect en het zelfvertrouwen van de deelnemer en legt de basis voor vertrouwen en samenwerking. Deelnemer Foute reactie praktijkbegeleider Goede reactie praktijkbegeleider Ik denk niet dat ik dit goed kan. Je kunt het wel, als je het maar probeert (geruststellen) Wat belemmert je? (actief luisteren) Neem gericht waar Visuele indrukken zijn van grote invloed bij het voeren van begeleidingsgesprekken. Echter, het gevaar van voorbarige conclusies is groot, net als bij luisteren. Om zowel de inhoud als gevoel te kunnen opvangen luister je niet alleen actief met je oren, maar neem je ook waar met je ogen. Hoe brengt de deelnemer zijn verhaal naar voren? Wat is de klank van zijn stem? Hoe kijkt hij? Hoe gedraagt hij zich? Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 41

42 Ga niet op de eerste indruk af Je verpest de relatie met de deelnemer als je hem op grond van de eerste indruk afwijst. Stel het oordeel over de deelnemer dus uit tot het moment dat je dat oordeel op feiten kunt baseren, dus na verloop van tijd. Houd er ook rekening mee dat de deelnemer op zijn beurt een vooroordeel over jou heeft. Let daarom goed op zijn gedrag. Vat geregeld samen Samenvatten is kort en bondig in eigen woorden weergeven wat de deelnemer heeft gezegd. Je kunt samenvatten op inhoud en samenvatten op gevoel. Samenvatten van de inhoud Door het samenvatten van de inhoud geef je kort in je eigen woorden weer wat de deelnemer feitelijk heeft gezegd. Je geeft hiermee aan dat je de grote lijn van het gesprek hebt kunnen volgen. Door het samenvatten van de inhoud doe je vier dingen tegelijk: Je ordent het gesprek Je stelt de deelnemer in staat om vaagheden te verhelderen Je controleert of je goed hebt begrepen wat de deelnemer heeft gezegd of bedoeld Je stimuleert de deelnemer om verder te gaan. Samenvatten van gevoel Bij het samenvatten van gevoel reageer je op de gevoelens van de deelnemer. Je let op emotionele uitingen zoals hevige teleurstelling, een kleur van opwinding, heftig met de armen gebaren. Het gevoelsmatige van een boodschap omvat de wijze waarop de deelnemer iets zegt. Hier gaat het om de toon, de intonatie, de houding, de gelaatsuitdrukking en de bedoeling van de deelnemer. Daarnaast geven uitingen als kritiseren, dreigen, blozen, stemklank, snel praten je ook een signaal over de gemoedstoestand van de deelnemer. Het samenvatten van gevoel geeft drie soorten informatie: Door te letten op de emotionele ondertoon - dat wat de deelnemer eigenlijk bedoelt help je hem zich te concentreren op de zaken die hem het meest bezighouden Een samenvatting is een stimulans om door te praten over een kwestie. Het gesprek krijgt dan meer diepgang en is zinvoller wanneer je op de emoties van de deelnemer afstemt Samenvatten van wat je meent te horen helpt je erachter te komen of je goed hebt geluisterd. Vat op het juiste moment samen en niet te vaak. Bij het samenvatten van gevoel laat je merken dat je de deelnemer begrijpt. Dit komt het gesprek ten goede. Training praktijkbegeleiding in de sport Materiaal voor de praktijkbegeleider pagina 42