Een experimentele studie naar de relatie tussen dreiging en rechtse attitudes

Transcriptie

1 Universiteit Gent Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar e examenperiode Een experimentele studie naar de relatie tussen dreiging en rechtse attitudes Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van master in de Psychologie, Bedrijfspsychologie & Personeelsbeleid door Jonas Stadeus Promotor: Prof. dr. Arne Roets Begeleiding: Emma Onraet

2 Sinds enkele jaren, en vooral vanaf de economische crisis sinds 2008, is er een verrechtsing van de maatschappij waar te nemen. Dit uit zich vooral in een grotere hoeveelheid stemmen voor bepaalde centrumrechtse en rechtse partijen in België en in andere landen van Europa. Dit doet ook sterk terugdenken aan de Grote Depressie tijdens de jaren 30, waarbij grote financiële problemen, hoge werkloosheid en armoede samengingen met rechtse en extreme ideologische standpunten. Maar waardoor ontstaan deze rechtse standpunten en attitudes? Is het inderdaad zo dat een minder gunstige omgeving, zoals een financiële en economische crisis, een effect heeft op onze attitudes? In deze scriptie onderzoeken we de relatie tussen dreiging en rechtse attitudes, waaronder autoritarisme en sociale dominantie oriëntatie, door gebruik te maken van een experimenteel onderzoeksopzet. In het vervolg van de inleiding wordt eerst en vooral ingegaan op de oorsprong van het onderzoek naar ideologie en autoritarisme. Daaropvolgend worden enkele relevante concepten besproken zoals de autoritaire persoonlijkheid, right-wing authoritarianism (RWA) en social dominance orientation (SDO). Daarna worden zowel de verschillen als de overeenkomsten tussen RWA en SDO uitgelegd door o.a. relaties met andere constructen, zoals vooroordeel en racisme te vermelden. Verder wordt de psychologische basis van rechtse attitudes beschreven door gebruik te maken van Dual Process Model (DPM) van Duckitt (2001; Sibley & Duckitt, 2009). Aansluitend wordt dreiging in relatie met rechtse attitudes besproken en wordt een expliciet onderscheid gemaakt tussen verschillende vormen van dreiging (intern en extern). Om de inleiding af te sluiten wordt dieper ingegaan op de inhoud en meerwaarde van de huidige studie en worden de verschillende hypothesen aangehaald. De Autoritaire Persoonlijkheid en RWA Met The Authoritarian Personality van Adorno, Frenkel-Brunswik, Levinson en Sanford (1950) werd de basis gelegd voor het onderzoek naar de psychologische grondslag van ideologie. Na de gruwelijke feiten van Wereldoorlog II probeerden deze onderzoekers het fascisme en Antisemitisme te verklaren en trachtten zij ook te achterhalen welke mensen hiervoor gevoelig zijn, door gebruik te maken van het concept de autoritaire persoonlijkheid. Dit werd beschreven als een syndroom waarbij 9 persoonlijkheidstrekken (conventionalisme, autoritaire onderwerping, autoritaire agressie, anti-intraceptie, bijgeloof en stereotypering, een preoccupatie voor de dimensies zwak/sterk, slaaf/meester en volgzaam/autoritair, een algemene vijandigheid t.o.v. de mensheid en cynisme, projectie van onbewuste impulsen die aanleiding

3 vormen tot het ervaren van een wilde wereld en een overdreven preoccupatie met seks) ten grondslag liggen. Deze trekken zouden volgens Adorno et al. (1950) gecorreleerd zijn met elkaar en samen een eendimensionaal construct vormen: de autoritaire persoonlijkheid. Om dit te meten stelden zij de Fascisme-schaal (F-schaal) voor, ook wel de California F-scale genoemd. Altemeyer (1981) leverde echter kritiek op het werk van Adorno et al. (1950): hij vond dat de F-schaal belangrijke psychometrische gebreken vertoonde, zoals een gebrek aan betrouwbaarheid en unidimensionaliteit. Hij introduceerde een eigen construct, RWA (right-wing authoritarianism), met een bijhorende schaal, gebaseerd op 3 van de 9 dimensies van de F-schaal, namelijk: conventionalisme, autoritaire onderwerping en autoritaire agressie. Conventionalisme houdt in dat mensen zich sterk vastklampen aan de conventionele waarden in hun gemeenschap. Autoritaire onderwerping betekent dat men een eerder een onderdanige en niet-kritische houding zal aannemen t.o.v. geïdealiseerde morele autoriteiten van de ingroep, terwijl autoritaire agressie duidt op de neiging om op te passen voor mensen die de conventionele waarden schenden en deze mensen vervolgens te veroordelen, te verwerpen en te straffen. Altemeyer stelde voorop dat de RWA-schaal wel unidimensionaal en een betrouwbare meting van autoritarisme is (zie Altemeyer, 1981, 1988, 1998). Verder is het zo dat de RWA-schaal een gelijk aantal positief als negatief verwoorde items omvat, waardoor vermeden wordt dat mensen die de neiging hebben bevestigend te antwoorden en in te stemmen op een uitspraak, een verklaring vormt voor hoge scores op autoritarisme. Voorbeelden van een negatief en een positief geformuleerd item zijn: het is uitstekend dat jongeren tegenwoordig grotere vrijheid hebben om te protesteren tegen dingen die ze niet zien zitten, en hun eigen gang kunnen gaan (negatief) en zoals het er nu aan toe gaat in ons land is er heel wat krachtig medicijn nodig om onruststokers, criminelen en perverse types tot de orde te roepen (positief) (Altemeyer, 1998; vertaling door Meloen, 1991). Wanneer dan exploratieve factoranalyses gebruikt worden om de dimensionele structuur van de RWA-schaal te onderzoeken, worden er meestal 2 factoren gevonden waarbij de positief geformuleerde items vooral laden op de ene factor en de negatieve op de andere (Altemeyer, 1981, 1996). Altemeyer besloot dat de gevonden factoren een gevolg zijn van de gebruikte methode om items op te stellen (positieve en negatieve) en dat de RWA-schaal inhoudelijk nog steeds unidimensionaal is. Een belangrijke opmerking hierbij is wel dat de items meestal een combinatie zijn van 2 van de 3 dimensies (conventionalisme, autoritaire onderwerping en autoritaire agressie), waarbij de positieve items vooral verwijzen naar autoritaire

4 agressie en de negatieve eerder naar conventionalisme en autoritaire onderwerping (Funke, 2005). Hierdoor is het echter moeilijk om meerdere inhoudelijke dimensies te vinden in een factoranalyse (Duckitt & Fisher, 2003). Toch stelden enkele onderzoekers voor om subdimensies te onderscheiden bij autoritarisme, namelijk: authoritarianism proper en conservatisme (bijvoorbeeld, Martin, 2001; Ray, 1985). Ook Duckitt & Fisher (2003) stelden een vergelijkbaar onderscheid voor na een confirmatorische factoranalyse waarbij de eerste factor (autoritaire attitudes) vooral overeenkwam met autoritaire agressie en de tweede factor (conservatieve attitudes) met conventionalisme en autoritaire onderwerping. Sociale Dominantie Oriëntatie (SDO) Later in de jaren 90 werd een nieuw construct geïntroduceerd door Sidanius en Pratto (1993, 1999; Pratto, Sidanius, Stallworth & Malle, 1994): sociale dominantie oriëntatie (SDO). Dit concept, dat een ander perspectief biedt op het onderzoek naar de basis van ideologie, wordt gedefinieerd als een algemene attitude over intergroepsrelaties, die aanduidt in welke mate iemand verkiest dat zulke relaties egalitair ofwel hiërarchisch zijn en in welke mate iemand verlangt dat de ingroep waartoe hij of zij behoort superieur en dominant is t.o.v. de uitgroep (Pratto et al., 1994, p ; eigen vertaling). Dit construct wordt gemeten door de SDO-schaal. Uit bovenstaande definitie kan afgeleid worden dat de SDO-schaal een meting is van een sociale attitude, dit in tegenstelling tot Altemeyer (1998) die opperde dat de RWAen SDO-schalen twee verschillende facetten meten van de autoritaire persoonlijkheid. Autoritarisme werd door Adorno et al. (1950) en Altemeyer (1998) gezien als een vastgeroeste en onveranderlijke persoonlijkheidstrek. Verschillende onderzoekers delen deze visie echter niet (bijvoorbeeld, Duckitt 2001; Feldman & Stenner, 1997; Saucier, 2000; Stone, Lederer & Christie, 1993) en stellen voorop dat RWA en SDO sociale attitudes en overtuigingen van ideologische aard zijn die kunnen beïnvloed worden door persoonlijkheid, maar die op zichzelf geen persoonlijkheidstrekken zijn. Dit werd uitvoerig beargumenteerd in de paper van Duckitt (2001). Zo merkte hij op dat vele onderzoeken als resultaat vonden dat sociopolitieke attitudes en waarden georganiseerd lijken te zijn rond twee, relatief orthogonale dimensies (Duckitt, 2001; Duckitt & Fisher 2003). Bij de eerste dimensie, vaak ook benoemd als socio-culturele attitudes, komen concepten overeen als sociaal conservatisme of collectivisme langs de rechtse pool en liberalisme of individualisme langs de linkse pool (bijvoorbeeld; Eysenck, 1954; Hofstede, 1980; Hughes, 1975). Linkse socio-culturele attitudes duiden

5 op de vrijheid om het leven te organiseren volgens iemands eigen inzichten, terwijl socio-culturele rechtse attitudes refereren naar het behoud van traditionele waarden en normen (zie Middendorp, 1978). De tweede dimensie wordt benoemd als macht, hiërarchie versus egalitarisme of humaniteit (bijvoorbeeld, Schwartz, 1996; Tomkins, 1964; Trompenaar, 1993). De linkse pool en rechtse pool van deze dimensie worden vaak respectievelijk aangeduid als economisch-hiërarchische linkse attitudes en economisch-hiërachische rechtse attitudes, waarbij de linkse attitudes refereren naar de gelijkheid en het verwerpen van ongelijkheid van de verdeling van macht, inkomen en opportuniteiten (zie Middendorp, 1978), terwijl de rechtse duiden op de gehechtheid aan de kapitalistische ideologie, persoonlijk initiatief en de onbeperkte competitie tussen individuen. Rekening houdend met deze twee onderscheiden dimensies, komt RWA hoofdzakelijk overeen met socio-culturele rechtse attitudes en SDO vooral met economisch-hiërarchische rechtse attitudes (Saucier, 2000; Van Hiel, Cornelis, Roets, & De Clercq, 2007; Van Hiel & Kossowska, 2007). Dit werd bijvoorbeeld aangetoond in een studie van Saucier (2000) waarbij een sterke relatie gevonden werd tussen de RWA-schaal de conservatisme schaal (Wilson, 1973). Uit het bovenstaande kan dus afgeleid worden dat de SDO- en RWA-schalen eerder attitudes en overtuigingen meten dan persoonlijkheid. Deze stelling wordt nog meer ondersteund door de inhoud van de items van de schalen van RWA en SDO te bestuderen. Een voorbeeld van een item van de RWA-schaal is: gehoorzaamheid en respect voor het gezag zijn de meest belangrijke deugden die kinderen moeten leren (Altemeyer 1998; vertaling door Meloen, 1991) en een voorbeeld van de SDO-schaal: sommige sociale groepen zijn eenvoudigweg niet de gelijke van andere groepen. Dit zijn eerder uitspraken die peilen naar de attitudes en opvattingen van mensen. Onderscheid tussen SDO en RWA Rechtse attitudes, zowel autoritarisme als de sociale dominantie oriëntatie, zijn reeds in verband gebracht met en liggen aan de basis van verschillende variabelen. Zo worden sterke associaties gevonden tussen SDO en racisme, politiek en economisch conservatisme, nationalisme en een voorkeur voor rechtse partijen in de politiek (bijvoorbeeld, Pratto et al., 1994; Pratto, Stallworth & Sidanius, 1997). Ook autoritarisme is gerelateerd aan racisme, rechtse politieke voorkeuren en positieve opinies t.o.v. straffend beleid (bijvoorbeeld, Adorno et al., 1950; Peterson, Doty, & Winter, 1993). Studies waarbij beide concepten tegelijkertijd onderzocht werden, stellen daarenboven vast dat zowel SDO als autoritarisme predictoren zijn voor

6 vooroordeel (Altemeyer, 1998), maar diezelfde onderzoeker rapporteert wel dat beide constructen ook verschillende patronen van associaties met variabelen vertonen. Personen die hoog scoren op RWA zijn eerder religieus, verkiezen tradities en structuur en zien de wereld als gevaarlijk, terwijl SDO gerelateerd is aan macht en hedonisme. In de literatuur is bijkomende evidentie te vinden dat beide concepten niet samenvallen: zo wordt door enkele onderzoekers (bijvoorbeeld: Lippa & Arad, 1999) een onderscheid gemaakt tussen autoritarisme gebaseerde vooroordelen die voortkomen uit een acceptatie van uitspraken, zonder kritisch te zijn, van respecteerde personen met autoriteit en dominantie georiënteerde vooroordelen die voortkomen uit de behoefte om ongelijkheden in sociale status, waarvan men voordelen geniet, te rechtvaardigen (Van Hiel & Duriez, 2002, p. 1210; eigen vertaling). Volgens laatstgenoemde onderzoekers is SDO eerder een vorm van modern racisme. Dat SDO en RWA elk gerelateerd zijn aan verschillende soorten van vooroordeel en racisme, wordt tevens ondersteund door Duckitt (2001). RWA wordt gelinkt aan heet racisme (Fiske, 1998) waarbij de uitgroep wordt gezien als deviant en slecht, terwijl SDO wordt gerelateerd aan koud racisme (Fiske, 1998) waarbij de uitgroep wordt gezien als inferieur. Een laatste argument waarom beide constructen van elkaar moeten worden onderscheiden, is dat het verband tussen SDO en RWA in bepaalde landen, zoals de USA, vrij laag is (Altemeyer, 1998; McFarland, 1998; McFarland & Adelson, 1996). Latere studies vonden evenwel dat in bepaalde West-Europese landen, zoals België, deze relatie eerder sterk is (Van Hiel & Duriez, 2002; Van Hiel & Mervielde, 2002;). Duckitt (2001) verklaart dit sterkere verband doordat politieke partijen in verschillende West-Europese landen sterker gepolariseerd zijn langs een links/rechts dimensie. Deze landen zijn meer geïdeologiseerd. De Psychologische Basis van Rechtse Attitudes Dual Process Model. Uit het bovenstaande blijkt dat rechtse attitudes aan de basis liggen van sociopolitieke fenomenen zoals vooroordelen en racisme. De andere belangrijke vraag is echter: hoe ontstaan deze attitudes? M.a.w. wat is de psychologische basis van SDO en RWA? Duckitt (2000, 2001; Duckitt & Fisher, 2003) gaan hier dieper op in door verscheidene variabelen die samenhangen met rechtse attitudes, te beschrijven. Ze stellen hierbij ook een model voor, het Dual Process Model (DPM) van ideologie en vooroordeel, dat hierna besproken zal worden. Duckitt (2001) stelde dat straffende, harde en strikte opvoedingspraktijken (dit wordt socialisatie genoemd in de studie) een invloed hebben

7 op de persoonlijkheidsdimensie sociale conformiteit. Duckitt (2001) interpreteert dit als een intolerantie voor deviantie en een gehechtheid aan de traditionele maatschappij. Sociale conformiteit heeft op zijn beurt een impact heeft op het sociale wereldbeeld dat mensen hebben. Zij zien de wereld eerder als gevaarlijk en bedreigend. Een sociaal wereldbeeld wordt gedefinieerd als overtuigingen van een persoon over de aard van de sociale wereld (zie Ross, 1993). Anders gezegd: een wereldbeeld is de overtuiging van hoe anderen zijn; de verwachting van hoe anderen zich gedragen t.o.v. iemand en hoe iemand zich moet gedragen t.o.v. die anderen (Duckitt & Fisher, 2003, p. 202; eigen vertaling). Het wereldbeeld van een gevaarlijke en bedreigende omgeving activeert dan motivationele doelen die te maken hebben met sociale controle en veiligheid. Deze doelen zijn een uitdrukking van RWA. SDO hangt daarentegen samen met een andere reeks van variabelen. Hierin ligt dan ook het duale van het model. Zo zorgen koude socialisatiepraktijken, m.a.w. een opvoeding zonder veel affectie, voor een harde, taaie en cynische persoonlijkheid. Dit wordt aangeduid als toughmindedness. Personen met zulke persoonlijkheid zijn geneigd om de wereld te zien als een competitieve jungle of, anders gezegd, een wereld waarin de sterksten overleven. Dit beïnvloedt dan weer de activatie van motivationele doelen zoals macht, dominantie en superioriteit, die op hun beurt zorgen voor een hogere score op SDO. Later werd dit oorspronkelijke model uitgebreid (Sibley & Duckitt, 2009). Zo werd verondersteld dat sociale situaties ook een invloed hebben op het wereldbeeld dat mensen hebben. Dat wereldbeeld heeft dan weer een impact op attitudes, zoals SDO en RWA. Meer in het bijzonder zou enerzijds een dreigende sociale situatie een directe invloed hebben op het beeld van een gevaarlijke wereld, anderzijds zou een competitieve situatie gerelateerd zijn aan het beeld van een competitieve jungle. Bovenstaande uitleg wordt visueel voorgesteld in figuur 1:

8 Figuur 1. Dual Process Model met de impact van de sociale situatie en persoonlijkheid op het sociale wereldbeeld en rechtse atiitudes (gebaseerd op Duckitt, 2001; Sibley & Duckitt, 2009). Het Dual Process Model werd in verschillende studies ondersteund, meestal door gebruik te maken van structural equation modelling (Duckitt, 2001; Sibley & Duckitt, 2009; Van Hiel, Cornelis & Roets, 2007). De meeste relaties bleken significant, behalve de directe relatie tussen tough-mindedness en SDO. Dit is dan ook weggelaten op figuur 1. Van Hiel, Cornelis & Roets (2007) gebruikten i.p.v. sociale conformiteit en tough-mindedness het Five Factor Model (FFM) als raamwerk (Costa & McCrae, 1992) om persoonlijkheid in hun studie te beschrijven. Zij vonden dat de relatie tussen neuroticisme en openheid enerzijds en RWA anderzijds, deels gemedieerd werd via een gevaarlijk en bedreigend wereldbeeld. Aangenaamheid was significant gecorreleerd met het wereldbeeld van een jungle, en op zijn beurt was dit geassocieerd met SDO. Aangenaamheid had m.a.w. geen direct effect op SDO, deze relatie werd dus volledig gemedieerd. Deze bevindingen zijn niet strijdig met het DPM van Duckitt (2001) aangezien openheid negatief gerelateerd is aan conformisme (McCrae, 1996) en aangezien tough-mindedness (concept geïntroduceerd door Eysenck, 1954), later ook aangeduid als psychoticisme, verband houdt met lage scores op aangenaamheid.

9 Dreiging: intern en extern. Om de psychologische basis van rechtse attitudes verder te illustreren, zijn er in de literatuur verschillende studies die een relatie vinden tussen dreiging en rechtse attitudes, waaronder dus bijvoorbeeld autoritarisme (bijvoorbeeld, Doty, Peterson & Winter, 1991; Duckitt, 2001; Duckitt & Fisher, 2003; Feldman & Stenner, 2003; McCann, 1999, 2008; Onraet, Van Hiel, Dhont & Pattyn, 2013; Sales, 1972, 1973). Sales (1972) was de eerste die de link tussen dreiging en autoritarisme onderzocht door gebruik te maken van historische data i.p.v. laboratoriumexperimenten, waardoor zijn bevindingen ook meer extern valide zijn. Hij vond dat in economisch slechte omstandigheden, zoals in de Grote Depressie, meer mensen toetraden tot zogenaamde autoritaire Kerken, terwijl in een hoogconjunctuur meer mensen zich bekeerden tot niet-autoritaire Kerken. McCann (1999) bouwde hierop verder en uit zijn studie bleek dat naast periodes van economische dreiging, zoals Sales (1972) reeds vond, ook politieke en sociale dreiging positief gerelateerd was de aantrekkelijkheid van autoritaire Kerken. Doty, Peterson & Winter (1991) onderzochten meerdere variabelen die een uiting zijn van autoritarisme en vonden, op basis van archiefgegevens, dat in perioden van hoge dreiging er meer cynisme leefde onder de bevolking, er meer bij bijgeloof en conventionalisme was en er ook duidelijk meer (raciale) vooroordelen waren t.o.v. bepaalde groepen. Een aantal van de hiervoor geciteerde onderzoeken hebben gebruik gemaakt van experimentele en longitudinale onderzoeksmethodes, waaruit dus blijkt dat een verhoogde sociale dreiging zorgt voor hogere scores op metingen van autoritarisme (Altemeyer, 1988; Doty, Peterson & Winter, 1991; Duckitt & Fisher, 2003; Sales, 1972, 1973). Hieruit volgt dat dreiging een causale invloed lijkt te hebben op rechtse attitudes. Om dit oorzakelijk verband te onderzoeken maakten Altemeyer (1988) en Duckitt & Fisher (2003) gebruik van scenariostudies waarbij de onafhankelijke variabele, hier sociale dreiging, gemanipuleerd werd. In het geval van Duckitt & Fisher (2003) werd aan de proefpersonen volgende scenario s gegeven: ofwel een tekst waarin een fictieve onveilige toekomst (vb. economische crisis, veel criminaliteit en werkloosheid) beschreven staat, ofwel een tekst met een veilige toekomst. Daarnaast was er ook een controlescenario. De proefpersonen moesten zich zo goed mogelijk inleven in het gegeven scenario. De onderzoekers vonden dat sociale dreiging geen direct effect had op RWA en SDO, het effect was daarentegen indirect. Het verband tussen sociale dreiging en RWA werd volledig gemedieerd door de overtuiging dat de wereld gevaarlijk en bedreigend is. Er was ook een impact van sociale dreiging op SDO, maar

10 dit effect was klein, en werd volledig gemedieerd door het gevaarlijke en bedreigende wereldbeeld én autoritarisme (zie ook figuur 1). Volgens deze studie zorgt dreiging dus voor rechtse attitudes. Waar echter de meeste studies geen rekening mee houden, is met de verschillende typen van dreiging. Sommige onderzoekers focussen zich op situaties, zoals economische crisis, om dreiging te operationaliseren (Sales, 1972, 1973; Winter, 1996), terwijl anderen angst zien als een vorm van dreiging (bijvoorbeeld doodsangst, Landau et al., 2004). Veelal wordt in een bepaalde studie slechts één soort van dreiging geoperationaliseerd. De vraag is nu of bepaalde types van dreiging een sterkere relatie vertonen met rechtse attitudes dan andere vormen. Onraet et al. (2013) hield wel rekening met de structuur van dreiging en maakte een onderscheid tussen interne en externe dreiging. Interne dreiging werd geconceptualiseerd als dreiging afkomstig van het privéleven van een persoon en die enkel ervaren wordt door die persoon, terwijl externe dreiging wordt omschreven als dreiging afkomstig van de maatschappij die niet alleen een gevaar inhoudt voor jezelf, maar ook voor de maatschappij als geheel. Voorbeelden van interne dreiging zijn: zich zeer veel zorgen maken over bepaalde zaken, zich rusteloos, gestresseerd en/of zich regelmatig angstig voelen. Deze vorm van dreiging werd in de literatuur geoperationaliseerd door bijvoorbeeld gebruik te maken van de State and Trait Anxiet Inventory (Spielberger, Gorsuch & Lushene, 1970) en de MMPI Anxiety Scale (Butcher, Dahlstrom, Graham, Tellegen & Kaemmer, 1989). Andere alternatieven om interne dreiging te meten zijn de Test Anxiety Scale van Sarason (1980) en de Death Attitude Profile questionnaire (Wong, Reker & Gesser). Externe dreiging daarentegen heeft zijn oorsprong in de maatschappij en heeft dan ook zijn gevolgen voor andere leden van de samenleving. Zo kunnen een hoge werkloosheid in economisch slechte tijden, armoede, een verhoogde criminaliteit en politieke instabiliteit voorbeelden zijn van externe dreiging. Voorbeelden van schalen die externe dreiging operationaliseren zijn: de dangerous worldview scale (Altemeyer, 1988), terroristic threat (Cohrs, Kielmann, Maes & Moschner, 2005), economic threat (Feldman & Stenner, 1997) en threat to social cohesion (gebaseerd op Feldman, 2003). Impliciet is dit onderscheid in de literatuur aanwezig. Adorno et al. (1950) beschreef de autoritaire persoonlijkheid als een syndroom met een psychodynamische basis. Zo staat letterlijk vermeld dat in de psychodynamica van het autoritaire karakter wordt een gedeelte van de agressiviteit geabsorbeerd en omgezet in sado-masochisme

11 terwijl een ander gedeelte omgezet wordt in sadisme. Dit sadisme zoekt een uitweg naar mensen waarmee het autoritaire karakter zich niet identificeert, namelijk mensen die deel uitmaken van de uitgroep (Adorno et al., 1950; vertaling door Van Hiel, 2010, p. 66). Dit syndroom is volgens deze onderzoekers afkomstig van bedreigende gebeurtenissen op jonge leeftijd die resulteren in bijvoorbeeld angst, agressie en vijandigheid, en hierdoor uiteindelijk een grotere vatbaarheid voor dreiging. Kinderen reageren hierop door de autoriteit van de ouders te aanvaarden waardoor zij ook later gehoorzamen en hun gedrag zullen aanpassen. Deze visie kan gezien worden als een voorbeeld van een interne bron van dreiging. Later hebben diverse onderzoekers inderdaad een relatie tussen interne dreiging, zoals persoonlijke angsten, en autoritarisme (bijvoorbeeld, Endler & Shedlets, 1973; Landau et al., 2004; O Grady & Janda, 1978) gevonden. Eerder werd reeds vermeld dat een strikte en straffende socialisatie leidt tot sociale conformiteit en op zijn beurt tot autoritarisme, deels gemedieerd door de perceptie van een gevaarlijke wereld (Duckitt, 2001). Interne dreiging kan m.a.w. ook leiden tot een grotere geneigdheid om externe dreiging, zie het gevaarlijke en bedreigende wereldbeeld, te percipiëren (zie Onraet et al., 2013). Anders gezegd zou interne dreiging, naast een directe impact, ook indirecte effecten kunnen hebben op rechtse attitudes. Ook is veelvuldig aangetoond dat externe bronnen van dreiging samenhangen met rechtse attitudes (bijvoorbeeld, Doty, Peterson & Winter; 1991; Duckitt & Fisher, 2003; Sales, 1972, 1973; Stenner, 2005; Winter, 1996). De meta-analyse van Jost, Glaser, Kruglanski, & Sulloway (2003) vonden ook een sterk effect van instabiliteit van het systeem op rechtse attitudes. Wel is het van belang om externe en sociale dreiging op zich te onderscheiden van de perceptie van die dreiging. Zoals reeds vroeger aangehaald, kan het zijn dat mensen die belang hechten aan rechtse attitudes een bepaald wereldbeeld hebben, zoals die van een gevaarlijke en bedreigende maatschappij (Altemeyer, 1998; Duckitt, 2001; Van Hiel, Cornelis & Roets, 2007). Dus hoewel de objectieve sociale dreiging dezelfde is in een specifieke context, kan het toch zijn dat een bepaalde groep van mensen, degene die hoog scoren rechtse attitudes, eerder die situatie als dreigend gaan percipiëren. Dit wordt bevestigd door Cohrs & Ibler (2009). Zij vonden dat als hoogscoorders op RWA bedreigende informatie lazen, zij dit ook als meer bedreigend interpreteren (Argument Threat) en hierdoor ook meer een gevoel van dreiging gaan hebben (Perceived Actual Threat (zie figuur 2). Dit was bij niet-autoritaire personen niet het geval: zij percipieerden eenzelfde

12 niveau van dreiging, ongeacht of zij de informatie al dan niet als bedreigend interpreteren (zie Cohrs & Ibler, 2009 voor een meer uitgebreide uitleg). Figuur 2. De gemeten gepercipieerde dreiging afhankelijk van de perceptie van bedreigende informatie en RWA (uit Cohrs & Ibler, 2009). Dat interne en externe dreiging inderdaad van elkaar onderscheiden dienen te worden, wordt bevestigd door Onraet et al. (2013). Zij constateerden na een confirmatorische factoranalyse van verschillende metingen van dreiging, zoals onder meer neurotische angst, doodsangst, symbolische en realistische dreiging, intergroepsangst, terroristische dreiging, economische en politieke dreiging, dat een model met 2 factoren beter aansluit bij de data dan een model 1 latente factor. Deze 2 factoren werden interne en externe dreiging genoemd. Onraet et al. (2013) hielden rekening met deze 2 factoren in een tweede studie. Door gebruik te maken een meta-analyse, met als basis de meta-analyse van Jost et al. (2003) en met inclusie van diverse andere studies, onderzochten ze zowel de correlaties tussen rechtse attitudes en interne dreiging, als de verbanden tussen rechtse attitudes en externe dreiging en gingen na of er een verschillend patroon gevonden kon worden tussen beide dimensies. Deze studie is de eerste die dit expliciet onderzoekt. Een belangrijkere vaststelling was dat externe dreiging sterker samenhing met rechtse attitudes dan interne dreiging. Onraet et al. (2013) stelden dan ook voor om de associatie tussen dreiging en rechtse attitudes verder te specificeren.

13 Meer in het bijzonder vonden zij dat autoritarisme en SDO grotere correlaties vertoonden met externe, dan met interne dreiging. Er bestond vooral een grote effect size van externe dreiging op autoritarisme, de relatie tussen dit soort van dreiging en SDO was beperkter. Ook deze bevindingen zijn consistent met het DPM (Duckitt, 2001). Sociale dreiging zou volgens dit model een groter verband moeten vertonen met RWA dan met SDO, aangezien SDO eerder gerelateerd is met situaties waarin competitie centraal staat en met de perceptie van de wereld als een competitieve jungle. Verder werd geen interactie-effect tussen interne en externe dreiging op rechtse attitudes gevonden. M.a.w. beide types van dreiging versterken elkaar niet waardoor nog hogere correlaties met SDO en autoritarisme gevonden zouden worden. Uit al deze bevindingen kan geconcludeerd worden dat voor externe, sociale dreiging fundamenteel is om rechtse attitudes te begrijpen. De Huidige Studie Een beperking van de studie van Onraet et al. (2013) is dat er gebruik gemaakt is van cross-sectionele studies om de relatie tussen dreiging en rechtse attitudes vast te stellen. Hierdoor kunnen er uiteraard geen uitspraken gedaan worden inzake causaliteit, ook al werd er een grote effect size van externe dreiging gevonden. Het kan dus zijn dat dreiging een oorzakelijke invloed heeft op rechtse attitudes, maar een omgekeerde relatie behoort ook tot de mogelijkheid, namelijk dat rechtse attitudes de perceptie van dreiging beïnvloeden (bijvoorbeeld, Cohrs & Ibler, 2009; zie hierboven). Het is dus belangrijk om dit verband van naderbij te onderzoeken en om met voorgaande beperking van de studie van Onraet et al. (2003) rekening te houden. Daarom is in deze studie gekozen voor een experimenteel onderzoeksopzet, waarbij d.m.v. scenario s de onafhankelijke variabele, dreiging, werd gemanipuleerd om het effect van interne en/of externe dreiging op rechtse attitudes, RWA en SDO, te bestuderen. Naast attitudes wordt ook de perceptie van dreiging bevraagd. Deze studie is een meerwaarde in vergelijking met de voorgaande onderzoeken van Duckitt & Fisher (2003) en Altemeyer (1988), omdat hier naast sociale, externe dreiging ook interne dreiging als onafhankelijk variabele wordt gebruikt. Er werden vier condities aangewend, waarbij de participanten at random werden toegewezen, om het effect van de verschillende types van dreiging op de afhankelijke variabelen, perceptie van dreiging, SDO en RWA, te onderzoeken. Meer bepaald zijn er condities met enkel interne, enkel externe en met zowel interne als externe dreiging. Als laatste is er ook een controleconditie.

14 Volgende hypothesen kunnen geformuleerd worden: Hypothese 1: er wordt verwacht dat in de conditie met interne dreiging lagere scores op rechtse attitudes gevonden zullen worden, dan in de conditie met externe dreiging (op basis van Onraet et al., 2003). Hypothese 2: er wordt verwacht dat de sterkste relatie deze tussen RWA en externe dreiging zal zijn (op basis van het Dual Process Model en van de resultaten van Onraet et al., 2013). Hypothese 3: er wordt verwacht dat er geen significant hogere scores op rechtse attitudes gevonden zullen worden in de conditie met zowel interne als externe dreiging, dan in de andere condities met één type van dreiging (op basis van Onreat et al., 2013). Hypothese 4: er wordt ten laatste ook verwacht dat er een verband zal zijn tussen RWA en de perceptie van externe dreiging (zie Cohrs & Ibler, 2009). M.a.w. hoogscoorders op autoritarisme zullen de situatie beschreven in het scenario met externe dreiging, eerder als bedreigend ervaren. Methode Participanten Nog geen volledige steekproef. Manipulatie Interne en Externe Dreiging Zoals hierboven reeds vermeld, is bij de manipulatie van de onafhankelijke variabele gebruik gemaakt van scenario s. De participanten werden willekeurig aan één van de vier condities toegewezen waarbij men een korte tekst diende te lezen en daarna een vragenlijst moest invullen, waarin gepeild werd naar het subjectieve gevoel van dreiging na het lezen van het scenario, RWA en SDO. De inhoud van de tekst in elke conditie beschrijft een situatie die zich afspeelt in het jaar Aan elke participant werd gevraagd om alles aandachtig te lezen en de beschreven toekomst zich zo goed mogelijk in te beelden. Het scenario met externe dreiging en de controleconditie zijn gebaseerd op de teksten van Duckitt & Fisher (2003) die op hun beurt gebaseerd zijn op deze van Altemeyer (1988). De scenario s werden aangepast aan de Belgische situatie, aangezien degene van Duckitt & Fisher (2003) de toestand van Nieuw Zeeland reflecteren. Zij gebruikten echter een dreigend, controle en veilig scenario om de impact van sociale dreiging op het wereldbeeld en rechtse attitudes te onderzoeken.

15 Hierin werd dus geen onderscheid gemaakt tussen interne en externe dreiging, waardoor het noodzakelijk was zelf een scenario met enerzijds interne en anderzijds met zowel interne als externe dreiging op te stellen. Deze extra condities zijn uniek aan deze studie en zijn niet gebaseerd op vorig onderzoek. Ook werd er in de studie van Duckitt & Fisher (2003) geen verschil gevonden tussen de veilige en controleconditie, waardoor het veilige scenario in deze studie werd weggelaten. In de conditie met externe dreiging werd een scenario beschreven waarin de maatschappij ingrijpend veranderd is de afgelopen 8 jaar, terwijl in het privéleven alles naar wens en volgens plan verloopt. Er zijn sinds enkele jaren ernstige economische problemen met werkloosheid, armoede en faillissementen tot gevolg. Naast economische, worden er ook sociale en politieke problemen vermeld, zoals bijvoorbeeld een hogere criminaliteit, geweld en het uitblijven van noodzakelijke sociaaleconomische maatregelen door politici. In een volgende conditie werd een scenario met interne dreiging gebruikt. Hierin werd er aangegeven dat op economisch, sociaal en politiek vlak alles normaal verloopt, maar in het persoonlijke leven een aantal zaken misgelopen zijn. Zo wordt er in de tekst vermeld dat er een einde gekomen is een je relatie met jouw partner met eenzaamheid en een lager zelfvertrouwen tot gevolg. Verder worden er ook lichamelijke en slaapproblemen beschreven met bijhorende gevoelens van ongerustheid en prikkelbaarheid. Om zowel externe als interne dreiging te manipuleren, werd er een scenario gehanteerd dat een combinatie is van de teksten van de twee voorgaande condities. Dus zowel het persoonlijke leven als de maatschappij verkeren in een moeilijke periode. Als laatste was er de controleconditie met daarbij een scenario waarin beschreven staat dat de economie situatie stabiel is met een normaal niveau qua economische groei, inflatie en werkloosheid. Verder zijn er geen buitensporige sociale problemen, is de criminaliteit beperkt en is er in grote mate politieke stabiliteit. De volledig uitgeschreven scenario s kunnen in de bijlage teruggevonden worden. Meetinstrumenten De items van elk meetinstrument zijn allen gebaseerd op een 5-punts Likertschaal (1 = helemaal oneens, 5 = helemaal eens). Het subjectief gevoel van, of anders gezegd, de perceptie van dreiging werd gemeten door middel van 3 items. Een voorbeelditem is ik voel me zeer angstig bij het inbeelden van een dergelijke toekomst. Daarnaast werden rechtse attitudes, RWA en SDO, gemeten door in totaal 28 items. De schaal voor RWA bestaat uit 14 items die gebaseerd zijn op degene die Altemeyer gebruikte (1981;

16 vertaling door Meloen, 1991). SDO werd eveneens bevraagd door 14 items. Deze zijn gebaseerd op de items van Pratto et al. (1994; vertaling door Van Hiel & Duriez, 2002). Beide schalen bestaan uit evenveel positief als negatief geformuleerde items. Positief geformuleerde voorbeelditems van RWA en SDO zijn respectievelijk wetten moeten strikt worden toegepast, zeker als het gaat om oproerkraaiers en revolutionairen en ik vind het normaal dat sommige mensen meer kansen in het leven krijgen dan anderen. Voorbeelditems van RWA en SDO die negatief geformuleerd zijn, zijn respectievelijk het is belangrijk dat de rechten van zij die protesteren tegen de gevestigde orde beschermd worden en we zouden elkaar zoveel mogelijk als gelijken moeten behandelen. Design De participanten vulden de vragenlijsten online in d.m.v. een website. Nadat zij de url openden kregen zij een webpagina te zien met eerst en vooral een korte instructie, daarna één van de vier scenario s en als laatste de drie items i.v.m. het subjectief gevoel van dreiging. Vervolgens werden op een aparte pagina de 28 items over rechtse attitudes getoond, waarbij de eerste 14 items gingen over RWA en resterende 14 over SDO. Elke proefpersoon kreeg één scenario te lezen en werd dus toegewezen aan slechts één conditie. Er is m.a.w. sprake van een between subject design.

17 Bijlage Scenario 1: Externe (Sociale) Dreiging Beeld je in dat je 10 jaar verder in de toekomst leeft, in het jaar Voor jou persoonlijk verloopt alles zoals verwacht en gepland, bijvoorbeeld inzake jouw relatie, het krijgen van kinderen, jouw job en carrière en jouw vriendenkring. Je leeft nog steeds in België. Echter hebben er zich drastische en diepgaande maatschappelijke veranderingen voorgedaan de afgelopen 8 jaar. Door een zware economische crisis is België terecht gekomen in een ernstige recessie waardoor er zich de laatste jaren een negatieve groei heeft voorgedaan. De export is sterk achteruit gegaan waardoor vele bedrijven, die immers grotendeels leven van de buitenlandse handel, het erg moeilijk krijgen. Dit is te wijten aan de protectionistische maatregelen die door verschillende landen genomen zijn, zoals invoerrechten en barrières. Het aantal faillissementen ligt op het hoogste pijl sinds 50 jaar. Hierdoor verliezen vele werknemers hun job met een groot aantal vakbondsacties en stakingen tot gevolg, zowel in private als openbare sector (trein- en busstakingen). Dit alles heeft ingrijpende gevolgen op de werkloosheidsgraad, die nu piekt tot boven de 30% en bij jongeren zelfs tot 55%. Hierdoor geraken ook pas afgestudeerde studenten zeer moeilijk aan een job, waardoor veel jongeren een grote kans hebben om in de armoede terecht te komen. Ook veel mensen met werk krijgen het moeilijk om maandelijks rond te komen door de sterk gedaalde lonen. Hypotheken en andere leningen worden met moeite afgelost, waardoor ook de banksector in moeilijkheden geraakt. De overheid heeft reeds grote banken moeten redden waardoor de staatsschuld een onhoudbaar niveau bereikt. Deze economische situatie heeft ook desastreuse gevolgen voor de nabije omgeving en is er erg veel sociale onrust. Zo is er een enorme stijging in het aantal winkeldiefstallen en woninginbraken, waarbij vaak zeer gewelddadig tewerk wordt gegaan. Ook het aantal moorden en verkrachtingen zitten in de lift. Zo is het niet veilig meer om s nachts alleen in bepaalde wijken rond te lopen. Verschillende bendes dolen rond, meestal gewapend met messen of andere gevaarlijke voorwerpen, waarbij zonder aanleiding mensen worden aangevallen en daarbij soms worden beroofd. De politie beloofde reeds actie te ondernemen, maar hun ingrepen waren onvoldoende om enig effect te hebben doordat de omvang van het probleem zo groot is.

18 Dit alles heeft ook een effect op de politieke stabiliteit. Zo heeft België de regering de afgelopen 8 jaar reeds twee maal ontslag moeten nemen, met daarbij nog eens lange regeringsonderhandelingen die daarop volgden, waardoor noodzakelijke sociale en economische beslissingen niet op tijd konden genomen worden. De verantwoordelijkheid en durf ontbreken bij de politici, door de angst om kiezers te verliezen. Er worden dan ook veel populistische uitspraken gedaan om zo veel mogelijk stemmen voor hun partij te winnen, echter ontbreekt telkens het inhoudelijke in elk publiek debat. Mensen zijn echter kwaad en zeer ontevreden door deze politieke besluiteloosheid waardoor vele betogingen in diverse steden worden georganiseerd. Meestal resulteert dit in rellen onderling en confrontaties met de politie (die daarbij machteloos staat) met daarbij veel schade aan huizen en auto s. België is dus de afgelopen 8 jaar geëvolueerd van een vrij stabiel en veilig naar een gevaarlijk, gewelddadig en instabiel land. Scenario 2: Interne Dreiging Beeld je in dat je 10 jaar verder in de toekomst leeft, in het jaar Op politiek, economisch en sociaal vlak is alles stabiel. Zo is er de afgelopen jaren steeds economische groei, liggen de werkloosheidscijfers en het aantal faillissementen op een normaal niveau, is er weinig criminaliteit en is er steeds een daadkrachtige regering aan de macht geweest. Echter hebben er zich een aantal ingrijpende gebeurtenissen voorgedaan in je persoonlijke leven. Na 7 jaar een relatie gehad te hebben en ruim 3 jaar samengewoond te hebben, heeft je partner besloten om jou te verlaten en ergens anders te gaan wonen. Hij/zij heeft iemand anders leren kennen en heeft kenbaar gemaakt dat hij/zij niets meer voor jou voelt. Jullie hebben echter wel een kindje dat slechts 2 jaar oud was als jullie uit elkaar zijn gegaan. Dit heeft geleid tot verhitte discussies en ruzies over waar jullie kind hoofdzakelijk moet opgroeien, bij de mama of de papa. Dit is voor jou een moeilijke periode geweest, maar daarna kwam pas het echte zwarte gat. Doordat je de afgelopen 6 jaar zeer close was met je partner en echt alles samen deed, zonder nog veel in contact te komen met je vrienden, zijn jouw sociale relaties verwaterd geraakt. Je durft jouw oude kennissen en vrienden niet zomaar aan te spreken en met jouw problemen te belasten. Ook heb je nooit een goede band gehad met je ouders en je naaste familie, ook daar kan je dus moeilijk terecht. Je voelt je dan ook vaak eenzaam.

19 Door jouw moeilijke persoonlijke situatie functioneerde je ook niet goed meer op jouw werk. Je kwam soms te laat of kwam gewoon niet opdagen omdat je helemaal geen zin had, je werk raakte niet op tijd af en ook de kwaliteit ervan liet te wensen over. Jouw directe baas heeft in samenspraak met andere verantwoordelijken uiteindelijk beslist om je te ontslaan. Dit was voor jou een harde klap, maar toch ging op zoek naar een nieuwe job. Dit was echter moeilijker dan gedacht: je hebt reeds bij een tiental organisaties gesolliciteerd, maar steeds raakte je net niet door de selectieproeven. Dit heeft ervoor gezorgd dat je niet veel zelfvertrouwen meer hebt. Daarmee hangt ook samen dat je geen motivatie hebt om verder te zoeken omdat je verwacht dat het toch niet gaat lukken. Daarbij komt ook nog dat je jezelf de laatste tijd niet helemaal lekker voelt. Je hebt het soms benauwd en bent soms opgejaagd zonder dat je daarvoor een directe aanleiding kan vinden. Ook krijg je dan pijn in de borststreek. Vooral dat laatste baart je ernstig zorgen waardoor je jouw huisarts hebt geconsulteerd. Die heeft jou doorverwezen naar de hartspecialist, maar die kon geen afwijkingen of andere onregelmatigheden vinden. Enerzijds ben je opgelucht, maar anderzijds blijven de symptomen steeds terugkeren waardoor je er toch een ongerust gevoel aan overhoudt. Je wil immers de oorzaak achterhalen. De huisarts stelt voor om het even rustig aan te doen, maar daar ben je natuurlijk niet mee geholpen. Je blijft dus ongerust en samen met je andere zorgen heeft dit ook een weerslag op je nachtrust. Het duurt soms uren vooraleer je de slaap kan vatten en als het dan eenmaal gelukt is om in te dommelen, schiet je meestal verschillende keren per nacht wakker door een vreselijke nachtmerrie die blijft terugkeren. Door een chronisch gebrek aan slaap ben je erg prikkelbaar en heb je het gevoel dat je een tekort hebt aan energie. De afgelopen jaren waren voor jou persoonlijk heel turbulent en je hebt het zeer moeilijk gehad om deze periode door te komen. Scenario 3: Externe en Interne Dreiging Beeld je in dat je 10 jaar verder in de toekomst leeft, in het jaar Er hebben zich de afgelopen jaren ingrijpende maatschappelijke voorgedaan en ook in je persoonlijke leven verloopt niet alles zoals gepland. België verkeert sinds lange tijd in een ernstige economische crisis en heeft al een aantal jaren te maken met een diepe recessie. Bedrijven sluiten hun deuren waardoor vele jobs worden geschrapt en vele mensen in de werkloosheid terecht komen. Het

20 gemiddelde werkloosheidspercentage ligt nu rond de 30% en bij jongeren zelfs boven de 55%. Voor jongeren is het daardoor, meer nog dan voor ouderen, vaak erg lastig om aan werk te geraken, ongeacht het diploma dat ze hebben. Daarbij komt nog dat de lonen van mensen die wel werk hebben sterk gedaald zijn de afgelopen periode. Velen krijgen het moeilijk om maandelijks rond te komen en verzeilen dan ook in de armoede. Er zijn daarbij veel betogingen, die vaak uitmonden in geweld, en stakingen in de private en openbare sector. Ook op andere vlakken is er sociaal heel wat onrust. Zo is er een zeer sterke stijging van zowel kleine als grote criminaliteit zoals verkrachtingen, inbraken, diefstallen, moorden enz. Het is dus niet meer aan te raden om op bepaalde tijdstippen en plaatsen alleen rond te lopen wegens een grote dreiging om aangevallen of aangerand te worden. De politie staat daarbij machteloos. Ook op politiek vlak is er weinig stabiliteit. De regering heeft de afgelopen jaren al meermaals ontslag moeten nemen waardoor noodzakelijke en structurele maatregelen niet op tijd konden genomen worden om de economie en de sociale omgeving te stimuleren. Verscheidene politici doen populistische uitspraken om de kiezer voor zich te winnen, maar eenmaal aan de macht ontbreekt hen de durf en de moed om diepgaande veranderingen door te voeren. Ook in je persoonlijk leven verloopt niet alles naar wens. Na een lange relatie van 7 jaar en na 3 jaar samengewoond te hebben, heeft je partner je verlaten omdat hij iemand anders heeft leren kennen. Het uiteengaan heeft echter veel voeten in de aarde gehad met verhitte discussies en hevige ruzies. Dit was voor jou een zeer moeilijke periode om door te komen, mede omdat jouw relaties met vrienden en kennissen doorheen de jaren erg verwaterd zijn en ook je banden met je ouders en verdere familie zijn nooit echt goed geweest. Je bent vaak alleen en eenzaam waardoor je jouw problemen zelfstandig moet zien te verwerken, ook al heb je nood aan steun en een luisterend oor van iemand anders. Door jouw moeilijke persoonlijke situatie functioneer je ook niet goed meer in jouw job: jouw werk raakt niet op tijd af, je komt vaak te laat en je kan je niet meer concentreren. Hierdoor heb je geregeld aanvaringen met je collega s waarmee je moet samenwerken. Ook voel je je de laatste tijd niet goed in je vel: je bent vaak erg gejaagd en zenuwachtig zonder directe aanleiding. Je probeert nochtans om je zou rustig mogelijk te houden en zo veel mogelijk afleiding te zoeken, maar dat baat niet. Je maakt je zorgen daarover, maar de huisarts en andere specialisten konden geen medische oorzaak aanwijzen. Ook je nachtrust leidt heel erg onder jouw persoonlijke situatie. Je kan soms erg moeilijk, soms pas na enkele uren, de slaap vatten en als je dan eenmaal in slaap bent geraakt,

21 schiet je meestal verschillende keren wakker. Hierdoor ben je overdag erg prikkelbaar en heb je het gevoel dat je een tekort aan energie hebt. De afgelopen jaren is België geëvolueerd van een vrij stabiel en veilig naar een instabiel en gewelddadig land. Ook je persoonlijk leven was zeer turbulent en was voor jou een zeer moeilijke periode om door te komen. Scenario 4: Controle Beeld je in dat je 10 jaar verder in de toekomst leeft, in het jaar Voor jou persoonlijk verloopt alles zoals verwacht en gepland, bijvoorbeeld inzake jouw relatie, het krijgen van kinderen, jouw job en carrière en jouw vriendenkring. Je leeft nog steeds in België. De economische situatie was de laatste jaren vrij stabiel met tussen 2013 en 2023 een economische groei tussen de 1 en 3%. De inflatie is daarbij eerder laag en varieert tussen de 1 en 2%. De werkloosheidscijfers lagen de afgelopen 10 jaar op een normaal niveau en schommelden rond de 5%. Mensen raken relatief gemakkelijk aan werk, zeker in het geval van een hoger diploma, waardoor de consumentenbestedingen op pijl kunnen blijven en een zeer beperkte groep onder de armoedegrens leeft. Bedrijven stellen essentiële investeringen niet uit waardoor hun toekomst voor een groot stuk verzekerd kan worden waardoor ze daarbij ook concurrentieel kunnen blijven. Er zijn nog steeds sociale problemen, maar deze beperken zich hoofdzakelijk tot kleine criminaliteit. De politie en de overheid hebben alles in de hand en kunnen op het gepaste ogenblik ingrijpen. Mensen hebben geen angst om zowel overdag als s nachts over straat te lopen. Het aantal verkrachtingen is daarbij niet hoger dan normaal en mensen worden niet zomaar, zonder reden, aangevallen. De afgelopen 10 jaar is de regering er in geslaagd om stabiliteit te creëren door op het gepaste moment de juiste maatregelen te nemen, zowel op sociaal als economisch vlak. De begroting blijft daarbij quasi in evenwicht en steeds onder de norm van 3% die Europa oplegt, zonder daarbij ernstig te besparen of hogere belastingen te heffen. Politici van verschillende partijen hebben een visie over het heden en de toekomst en maken dit duidelijk aan de publieke opinie op een beargumenteerde manier. België bleef de afgelopen jaren dus een stabiel en welvarend land.

22 Referenties Adorno, T. W., Frenkel-Brunswik, E., Levinson, D. J., & Sanford, R. N. (1950). The authoritarian personality. New York: Harper. Altemeyer, B. (1981). Right-wing authoritarianism. Winnipeg: University of Manitoba Press. Altemeyer, B. (1988). Enemies of freedom: Understanding right-wing authoritarianism. San Francisco: Jossey-Bass. Altemeyer, B. (1996). The authoritarian specter. Cambridge, MA: Harvard University Press. Altemeyer, B. (1998). The other authoritarian personality. Advances in Experimental Social Psychology, 30, Butcher, J. N., Dahlstrom, W. G., Graham, J. R., Tellegen, A, & Kaemmer, B. (1989). The Minnesota Multiphasic Personality Inventory-2 (MMPI-2): Manual for administration and scoring. Minneapolis: University of Minnesota Press. Cohrs, J. C., & Ibler, S. (2009). Authoritarianism, threat, and prejudice: An analysis of mediation and moderation. Basic and Applied Social Psychology, 31, Cohrs, J. C., Kielmann, S., Maes, J., & Moschner, B. (2005). Effects of right-wing authoritarianism and threat from terrorism on restriction of civil liberties. Analyses of Social Issues and Public Policy, 5, Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1992). NEO PI-R, Professional manual: Revised NEO Personality Inventory (NEO PI-R) and NEO Five-Factor Inventory (NEO- FFI). Odessa, Florida: Psychological Assessment Resources, Inc. Doty, R. M., Peterson, B. E., & Winter, D. G. (1991). Threat and authoritarianism in the United States Journal of Personality and Social Psychology, 61, Duckitt, J. (2001). A dual-process cognitive-motivational theory of ideology and prejudice. Advances in Experimental Social Psychology, 33, Duckitt, J., & Sibley, C. G. (2009). A dual process motivational model of ideology, politics, and prejudice. Psychological Inquiry, 20, Duckitt, J., & Fisher, K. (2003). The impact of social threat on worldview and ideological attitudes. Political Psychology, 24, Duriez, B., & Van Hiel, A. (2002). The march of modern fascism: A comparison of social dominance orientation and authoritarianism. Personality and Individual Differences, 32, Endler, N. S., & Shedlets, R. (1973). Trait versus state anxiety, authoritarianism, and ego threat versus physical threat. Canadian Journal of Behavioural Science Revue Canadienne des Sciences du Comportement, 5,