Natuurbranden: de 15 meest gestelde vragen

Transcriptie

1 Kennispublicatie Natuurbranden: de 15 meest gestelde vragen Infopunt Veiligheid

2 In Nederland komen natuurbranden regelmatig voor. Meestal betreft het kleine natuurbranden, maar zo nu en dan hebben we ook te maken met grotere en onbeheersbare natuurbranden. Voorbeelden daarvan uit het verleden zijn: de natuurbranden bij t Harde (1970), op het Rozendaalse Veld bij Arnhem (1976) en bij Kootwijk (1995). Recente voorbeelden zijn: de branden in de Noord-Hollandse duinen bij Bergen en Schoorl (2009, 2010 en 2011), op de Strabrechtse heide (2010) in Noord- Brabant en in het Drentse Fochteloërveen (2011). Als natuurbranden in het nieuws zijn, leidt dat tot vragen van burgers, professionals en bestuurders. Deze kennispublicatie is bedoeld om basiskennis te verstrekken over natuurbranden. Dit gebeurt in de vorm van een antwoord op de vijftien meest gestelde vragen. 1 Wat is een natuurbrand? Een natuurbrand is een brand, waarbij de brandstof hoofdzakelijk uit vegetatie bestaat. Zo n brand kan voorkomen in gebieden met bos, heide, gras, veen, duinvegetatie en riet. Risico s van natuurbranden beperken zich dus niet alleen tot natuurgebieden, maar kunnen overal voorkomen waar droge vegetatie brandbaar is, bijvoorbeeld in bosrijke dorpen of woonwijken. Tot het moment dat de hulpdiensten een natuurbrand onder controle hebben gebracht, kan een natuurbrand zich ontwikkelen tot een onbeheersbare natuurbrand met ongewenste en/of schadelijke gevolgen. Wanneer een 2

3 natuurbrand tot volle ontwikkeling komt, is in principe alles wat op de weg van de natuurbrand ligt potentiële brandstof. Om grote en ongewenste schade te voorkomen worden alle beschikbare middelen op het gebied van brandbestrijding ingezet, waaronder ook middelen van Defensie zoals helikopterblussing. Natuurbranden zijn nooit volledig te voorkomen. Het is dus van belang dat we er goed mee om leren gaan. Natuurbranden zijn ook niet per definitie schadelijk. Bepaalde natuurbranden kunnen positieve ecologische effecten hebben, die passen binnen het natuurbeheer of het beheer van het cultuurlandschap. Hiervan wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt, wanneer beheerbranden worden toegepast in heidevelden. Beheerbranden zijn planmatige branden of branden volgens voorschrift (naar het Engelse woord prescribed burning). Van preventief branden is sprake, wanneer dit planmatig branden van vegetatie tot doel heeft om de brandstofopbouw in de vegetatie te reguleren. Deze maatregel leidt nooit tot het volledig uitbannen van natuurbranden. Wel zorgen beheerbranden ervoor dat wanneer zich een ongecontroleerde natuurbrand voordoet, deze brand beter beheersbaar is en minder schadelijke gevolgen heeft. Het toepassen van beheerbranden is een specialisme en mag alleen worden toegepast: onder bepaalde omstandigheden met de juiste voorzorgsmaatregelen door natuurbeheerders en -eigenaren in samenspraak met de brandweer en het bevoegd gezag. 2 Hoe ontstaat een natuurbrand? Voor brand zijn nodig: zuurstof, brandstof en een bepaalde ontbrandingstemperatuur. Zuurstof is volop aanwezig, want bij natuurbranden gaat het altijd om een buitenbrand. De brandstof bestaat vooral uit vegetatie, die brandbaar is als gevolg van uitdroging door zon en wind. Om daadwerkelijk te branden moet deze vegetatie een bepaalde temperatuur bereiken: de ontbrandingstemperatuur. Deze wordt veroorzaakt door een ontstekingsbron, ook wel aangeduid als de oorzaak van een natuurbrand. Natuurbranden kunnen worden veroorzaakt door bijvoorbeeld: onvoorzichtig gebruik van vuur of een omvallende barbecue vonkende delen van apparatuur als gevolg van snijden, lassen en slijpen vonken afkomstig van remvoeringen van spoorvoertuigen kampvuur vuurwerk 3

4 munitie, bijvoorbeeld op militaire oefenterreinen gebouw- en caravanbranden door brandoverslag naar omringende vegetatie brandstichting droge bliksem, dat wil zeggen blikseminslag als het niet regent. Het is zeer aannemelijk dat het overgrote deel van de natuurbranden in ons land wordt veroorzaakt door menselijk handelen, aangezien droge bliksem in ons land niet of nauwelijks voorkomt. Internationale onderzoekers gaan ervan uit dat wereldwijd ongeveer 90% van de natuurbranden ontstaat als gevolg van (bewust of onbewust) menselijk handelen. Voor Nederland zijn geen exacte cijfers bekend, want er vindt geen landsdekkende registratie van natuurbranden plaats. Er bestaan al wel diverse initiatieven om natuurbranden beter in kaart te brengen. Zo zijn er getrainde brandonderzoekers van brandweer en politie om onderzoek te doen naar natuurbranden. Dergelijk onderzoek is toegespitst op het ontstaan van de brand, het brandverloop en de eventuele dadervinding. Verder wordt de registratie van natuurbranden meegenomen in de verbetering van de brandweerstatistiek door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) en het Ministerie van Veiligheid en Justitie (VenJ). 3 Welke soorten natuurbranden zijn er? Er zijn verschillende manieren om soorten natuurbranden te onderscheiden. Vaak worden natuurbranden ingedeeld aan de hand van het type vegetatie: bosbranden (loofbos, naaldbos of een combinatie van beide), heidebranden, duinbranden, veenbranden en rietbranden. Natuurbranden worden ook vaak beschreven aan de hand van verschillende typen van vuur: Loopvuur (surface fire) is een brand in lage vegetatie, zoals grassen, heide, lage struiken of laaghangende takken van bomen. De mate van beheersbaarheid wordt bepaald door brandstof en wind. Loopvuur verplaatst zich vaak snel. Grondvuur (ground fire) is een brand in de humuslaag, vegetatieresten die op de bodem liggen of wortels in de grond. Grondvuur komt ook voor in droge organische bodems zoals veen en kan dan zelfs jarenlang doorbranden. Grondvuren zijn lastig op te sporen en lastig te bestrijden, omdat ze grotendeels onder de grond woeden. Grondvuur dat niet volledig gedoofd is, kan eenvoudig weer oprakelen. 4

5 Kroonvuur (crown fire) is een brand in de toppen van de bomen die samen het dak van het bos vormen, ook wel de kroonlaag genoemd. Kroonvuur kan zich op die hoogte verder door het bos verspreiden, ook onafhankelijk van het grondvuur. Kroonvuur is erg dynamisch en moeilijk te bestrijden. Vliegvuur (spotting) kan ontstaan als gevolg van kroonvuur, wind en lokale terreinomstandigheden. Brandende en gloeiende naalden, bladeren, boomschors en takken worden door de harde wind meegenomen. Vliegvuur kan - afhankelijk van de windsnelheid - honderden meters tot wel kilometers ver voor het vuurfront terechtkomen en daar nieuwe vuurhaarden vormen. 4 Hoe groot is de kans dat een natuurbrand onbeheersbaar wordt? Uit onderzoek blijkt dat de kans dat in ons land een natuurbrand onbeheersbaar wordt vrij groot is. Op de Veluwe, het grootste bos- en natuurgebied in ons land, is deze kans gemiddeld 4% per jaar. In droge perioden is deze kans veel groter, namelijk 50%. Dat betekent dat bij de helft van het aantal natuurbranden in droge perioden in dit gebied sprake is van onbeheersbaarheid van brand. Of deze branden ook onbeheersbaar blijven, is erg afhankelijk van de actuele omstandigheden ter plaatse. Zelfs bij optimale brandbestrijding kan deze kans in droge perioden slechts worden teruggebracht van 50% naar 40%. Dat betekent dat aanvullende maatregelen nodig zijn, gericht op het beperken van de grootte, de intensiteit en de schade 5

6 van natuurbranden. Om hiervoor oplossingen te vinden wordt steeds meer samengewerkt tussen ministeries, provincies, gemeenten, veiligheidsregio s, brandweer, terreinbeheerders en de recreatiebranche. Overigens is de waarschijnlijkheid van een onbeheersbare natuurbrand in droge perioden met 40 tot 50% veel groter dan wat maatschappelijk aanvaardbaar wordt geacht voor omgevingsrisico s. Zo hanteert de overheid voor overstromingsrisico s overschrijdingsfrequenties als norm, bijvoorbeeld 1 : (in Zuid-Holland) en 1 : 1250 (Gelderland) als het gemiddelde aantal keren in een jaar dat hoog water een zekere waarde mag bereiken of overschrijden. Voor gevaarlijke stoffen hanteert de overheid een risicocontour voor de afstand tussen een risicovol bedrijf en bebouwing waar mensen wonen en/of werken. Binnen deze risicocontour wordt als norm een overlijdenskans gehanteerd van 1 in de 1 miljoen jaar, dat wil zeggen de kans dat één persoon overlijdt als gevolg van een ongeval met gevaarlijke stoffen bij een risicovol bedrijf. 5 Wat maakt een natuurbrand onbeheersbaar en hoe groot kan de impact zijn? Of een natuurbrand onbeheersbaar wordt, is afhankelijk van een combinatie van factoren, zoals: weersomstandigheden (wind, temperatuur en luchtvochtigheid) de brandbaarheid en brandstofopbouw van de vegetatie in een gebied de ruimtelijke patronen van bodem en vegetatie in een gebied andere terreinomstandigheden, zoals helling en bodemgesteldheid de mate van toegankelijkheid en bereikbaarheid van een gebied de beschikbaarheid van bluswater, en de kennis en het gebruik van andere technieken om natuurbranden branden te stoppen - water is niet de enige manier de snelheid van detectie; een beginnende brand is gemakkelijker te bestrijden dan een natuurbrand die in volle ontwikkeling is de effectiviteit van het optreden van de hulpdiensten bij natuurbranden. De impact van een onbeheersbare natuurbrand kan zeer groot zijn. Allereerst zijn er grote veiligheidsrisico s voor hulpverleners, bewoners en werknemers, recreanten en passanten die zich ten tijde van een dergelijke brand in (de buurt van) het gebied bevinden. Zij kunnen worden blootgesteld aan de brand zelf of aan de rookontwikkeling ervan. Dat kunnen grote aantallen mensen zijn, want in ons land worden natuurgebieden in droge tijden druk bezocht. Ten tweede zijn gebieden met risicovolle vegetatie in ons land sterk verweven met 6

7 bewoning en bedrijvigheid. Deze gebieden worden vaak ook doorkruist door spoorwegen, (auto)snelwegen en hoogspanningkabels, en herbergen installaties voor de drinkwatervoorziening. Omdat de evacuatietijd bij een onbeheersbare natuurbrand slechts enkele uren bedraagt, kan dit enorme problemen opleveren voor het ontruimen van recreatieterreinen, verzorgingstehuizen, bedrijven en woonkernen in de omgeving van de natuurbrand. Ook de beperkte bereikbaarheid en ontsluiting van gebieden met risicovolle vegetatie kunnen problemen opleveren. Hulpdiensten kunnen het gebied dan moeilijk bereiken. En terreinen kunnen niet snel worden ontruimd vanwege de beperkte wegcapaciteit in het omliggende gebied. Problematisch is ook dat de richting en snelheid van een onbeheersbare natuurbrand moeilijk voorspelbaar zijn. De ontwikkeling en verspreiding van een natuurbrand zijn het onderwerp van vraag 8. 6 Wat is de relatie tussen klimaatverandering en natuurbranden? De verwachting is dat de frequentie van natuurbranden toeneemt als gevolg van klimaatverandering. Daarmee neemt de kans toe dat een natuurbrand zich ontwikkelt tot een onbeheersbare natuurbrand. De klimaatscenario s van het KNMI geven aan dat we in ons land vaker te maken krijgen met extreme weersituaties, waaronder extreme droogte en hitte. 7

8 Het Planbureau voor de Leefomgeving stelt in het rapport Delta in beweging (2011) dat klimaatveranderingen ons land meer kwetsbaar maken voor overstromingen, wateroverlast, droogte en hitte. In dit rapport is ook aandacht voor natuurbranden als een onderschat omgevingsrisico met een grote maatschappelijke impact. 7 Hoe worden natuurbranden ontdekt? In veel gevallen worden natuurbranden gesignaleerd en gemeld door natuurbeheerders, bewoners, recreanten, wandelaars en fietsers. In een aantal grotere natuurgebieden is een systeem van luchtsurveillance ingesteld, zoals op de Veluwe, in Utrecht en in Overijssel. In perioden van verhoogd natuurbrandgevaar zijn er dan een of meerdere vliegtuigen in de lucht met een bemanning die bestaat uit een piloot en een brandweerman (observator). Wanneer vanuit de lucht een natuurbrand wordt gesignaleerd, wordt met behulp van GPS de plaats van een brand aan de meldkamer doorgegeven. Vervolgens wordt vanuit de lucht ondersteuning gegeven aan de brandweervoertuigen die de natuurbrand ter plaatse bestrijden. Wereldwijd zijn er diverse systemen beschikbaar voor de detectie van natuurbranden die gebruikmaken van andere geavanceerde technieken. Deze zijn echter nog niet praktisch inzetbaar in de operationele werkprocessen van de meldkamer. 8

9 8 Hoe ontwikkelt een natuurbrand zich? Een natuurbrand ontwikkelt zich vaak volgens het zogenoemde laddereffect: een brand begint op de grond en klimt naar boven. Eerst brandt de ondergroei, die stralingswarmte veroorzaakt. Het omringende brandbare materiaal verliest daardoor vocht en vat sneller vlam. Steeds meer brandbaar materiaal begint te smeulen en vliegt in brand. In lage vegetatie krijgt de wind vat op de vlammen en kan de brand zich verder verspreiden. In een bos verspreiden de vlammen zich verder omhoog via lage takken van struiken en droge schorsdelen van bomen. De brand krijgt nu voldoende warmte om zich verder uit te breiden. Een beschrijving van kroonvuur is te vinden bij vraag 3. Het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid (NIFV) werkt aan de ontwikkeling van een simulatiemodel voor natuurbrandverspreiding, samen met de veiligheidsregio s op de Veluwe en met Efectis Nederland. Het model berekent de verspreiding van een natuurbrand voor de verschillende vegetatietypen en terreinomstandigheden in de Nederlandse situatie. Het model draagt bij aan een optimale voorbereiding op een natuurbrand en geeft meer inzicht in de mogelijkheden om natuurbranden te voorkomen, te beperken en te bestrijden. 9 Wanneer is het natuurbrandgevaar het grootst? Het natuurbrandseizoen in Nederland loopt van januari tot en met oktober, wanneer er sprake kan zijn van natuurbrandgevaar als gevolg van droogte. Een aantal factoren speelt hierbij een rol: Jaargetijde: in de winter en het vroege voorjaar zijn de sapstroom van de vegetatie en de bladgroei nog niet op gang gekomen. De vegetatie is relatief droog en brandbaarder. Luchtvochtigheid: wanneer de luchtvochtigheid laag is, verdampt de vegetatie meer vocht en droogt sneller uit. De vegetatie is daardoor brandbaarder. 9

10 Soort begroeiing: heide en grassen zijn gemakkelijk brandbaar in droge perioden, omdat ze snel opwarmen door hun kleine brandstofinhoud ten opzichte van een relatief grote oppervlakte. Naaldbos is doorgaans brandbaarder dan loofbos, omdat loofbos meestal een koeler en vochtiger microklimaat heeft dan naaldbos. Bovendien bevatten naaldbomen brandbare harsen. Als veen eenmaal uitdroogt, is het ook brandbaar. Temperatuur en zoninstraling: een combinatie van hoge temperatuur en blootstelling aan de zon vergroot het natuurbrandgevaar, omdat bodem en vegetatie daardoor sneller uitdrogen. Wind: bij hogere windsnelheden drogen vegetatie en materiaal dat op de grond ligt sneller uit en kan een eenmaal ontstane natuurbrand zich sneller verspreiden. Deze factoren worden onder andere met behulp van meetstations bepaald. 10 Op welke wijze wordt over natuurbrandgevaar gecommuniceerd? In een aantal veiligheidsregio s wordt het actuele natuurbrandgevaar in risicovolle gebieden bijgehouden met behulp van een kleurcodering. Deze wordt weergegeven op Deze website informeert publiek en media over het actuele natuurbrandgevaar. Ook natuurbeheerders, recreatieondernemers en gemeenten verwijzen naar deze website. Er zijn nog grote verschillen in de wijze waarop wordt gecommuniceerd over natuurbrandgevaar. Landelijk wordt het belang van een eenduidig waarschuwingssysteem voor het publiek onderkend. Dit initiatief wordt opgepakt in overleg met de betrokken organisaties. 10

11 11 Hoe wordt een natuurbrand bestreden? Natuurbranden worden op de grond en vanuit de lucht bestreden. Veiligheidsregio s met uitgestrekte natuurgebieden, zoals het Veluwemassief, de Utrechtse Heuvelrug en de Sallandse Heuvelrug, beschikken over gespecialiseerde natuurbrandbestrijdingsvoertuigen. Deze voertuigen hebben onder andere een extra grote watertank, vier- tot zeswielaandrijving en zijn zo ingericht dat ze al rijdend een natuurbrand kunnen blussen. Bij grote natuurbranden wordt gebruikgemaakt van bijstand van hulpdiensten uit andere veiligheidsregio s of zelfs grensoverschrijdend van bijstand door brandweerkorpsen uit België en Duitsland. Ook loonwerkbedrijven leveren ondersteuning, bijvoorbeeld door de inzet van giertanks. Afhankelijk van de aard van de natuurbrand en de ernst van de situatie levert Defensie ondersteuning: materieel, grondtroepen en blushelikopters die een zogenoemde Fire Bucket dragen. Dit is een grote containerzak die gevuld is met water en een inhoud heeft van 2500 liter of liter, afhankelijk van het type helikopter. De interregionale bijstand bij de bestrijding van natuurbranden vergt de nodige afstemming en voorbereiding tussen de brandweer, veiligheidsregio s en de Koninklijke Luchtmacht. Dit wordt landelijk gecoördineerd door het Landelijk Operationeel Coördinatiecentrum (LOCC) in samenwerking met de Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (VNOG) voor de inzet van het blusheliteam. 11

12 In het buitenland worden ook andere manieren (dan blussen met water) gebruikt om natuurbranden te stoppen of onder controle te krijgen. Zo worden vuurzwepen gebruikt om de brand uit te slaan. Een fireline is een pad dat gemaakt wordt door alle brandstof weg te hakken en te schrapen, waardoor er alleen kale grond of gesteente overblijft. Als de brand het pad bereikt, dooft de brand door gebrek aan brandstof. Het toepassen van backfire is een techniek waarbij een gecontroleerde brand wordt aangelegd om vegetatie weg te branden die zich op de weg van de ongecontroleerde brand bevindt. Wanneer deze techniek goed wordt toegepast dooft de ongecontroleerde brand uit bij gebrek aan verdere brandstof. Backfires worden veelal vanaf nieuw gemaakte of bestaande brandgangen uitgevoerd, en vanaf wegen en paden. 12

13 12 Wat wordt er gedaan aan het verminderen van natuurbrandrisico s? Risicobeheersing van natuurbranden heeft in ons land een aantal jaren weinig aandacht gehad, maar staat weer sterk in de belangstelling als gevolg van recente incidenten. Diverse organisaties werken samen aan maatregelen die moeten leiden tot minder risico s van natuurbranden. Hierbij profiteren zij van de kennis die de afgelopen decennia is opgebouwd in Nederland en andere landen zoals Groot-Brittannië, de Verenigde Staten, Australië, Portugal, België en Duitsland. Er zijn diverse maatregelen die kunnen worden toegepast. Risicocommunicatie en voorlichting maken mensen bewust van onveilig gedrag in natuurbrandgevaarlijke perioden. Gemeenten kunnen een stookverbod afkondigen in droge perioden met behulp van de Algemeen Plaatselijke Verordening en onder verwijzing naar de website Brandstichting kan worden teruggedrongen door een natuurbrand te onderzoeken en de dader op te sporen. En snelle detectie van een natuurbrand zorgt ervoor dat deze tijdig kan worden bestreden. Zie verder ook de antwoorden op de vragen 13 tot en met

14 13 Wat doen beheerders en eigenaren van natuur terreinen aan het voorkomen en beperken van natuurbranden? Nederland telt een groot aantal bos- en natuureigenaren, variërend van particuliere grondeigenaren met een paar hectare grond tot grote natuurorganisaties met grote natuurgebieden. De mate waarin zij maatregelen treffen op het gebied van natuurbranden varieert. Het Bosschap, het platform voor alle bos- en natuureigenaren, heeft daarom een advies opgesteld voor alle eigenaren met daarin adviezen over risicobeheersing van bos- en natuurbranden. Deze informatie is te vinden op in de rubriek Downloads. De belangrijkste adviezen zijn: Zorg voor goede contacten tussen de natuurterreineigenaren en de brandweer en oefen regelmatig samen. Inventariseer samen met de brandweer de brandrisico s in het natuurterrein en bepaal welke maatregelen nodig zijn om natuurbranden te voorkomen en te beperken. Zorg voor een goede toegankelijkheid van het natuurterrein voor de hulpdiensten. Organiseer dat tijdens een natuurbrandbestrijding gidsen meerijden op blusvoertuigen. Verken jaarlijks het natuurterrein samen met de brandweer in een brandweervoertuig, zodat actuele wijzigingen bekend zijn. Maak bij hekken gebruik van gelijksluitende sloten, die eenvoudig met één sleutel te bedienen zijn. Breng nummering aan bij waardevolle gebouwen en objecten, en geef deze informatie door aan de brandweer. 14

15 Zorg voor voldoende bluswatervoorzieningen in en nabij het natuurterrein, dit in overleg met de brandweer en alle natuureigenaren in de omgeving. Breng daarbij in beeld welke boeren en loonwerkers bluswater kunnen aanvoeren. Neem maatregelen, zeker in risicovolle gebieden, die bijdragen aan natuurbrandpreventie. Denk daarbij aan maatregelen die de hoeveelheid brandbare stof beperken, zoals het gecontroleerd branden van heide. Laat top- en takhout niet langs paden en wegen liggen. Zorg voor zones van loofbos rondom brandgevoelig naaldbos en heide. Ook de omvorming van naaldbos naar loofbos draagt bij aan natuurbrandpreventie. Signaleer onveilig gedrag van mensen en spreek deze mensen hierop aan. Regel extra toezicht in brandgevaarlijke perioden. Andere maatregelen betreffen bijvoorbeeld het ontwikkelen van strategisch gelegen stuifzandgebieden, de herintroductie van brandsingels met minder brandbare boomsoorten (zoals berk) en de aanleg van brandgangen in een vorm die ecologisch en landschappelijk aantrekkelijk is. Ook wordt geadviseerd om bij het ontwikkelen van passende maatregelen gebruik te maken van de resultaten van internationaal praktijkonderzoek op het gebied van brandstofregulering in natuurgebieden. Een voorbeeld daarvan is het concept van de home ignition zone (zie Via de website zijn ook andere kennisbronnen te raadplegen. Door een gedegen risicoanalyse als uitgangspunt te nemen, zowel op landschapsschaal als op het niveau van het terreinbeheer, kunnen dit soort maatregelen effectief worden toegepast. Een aantal veiligheidsregio s beschikt voor bepaalde risicovolle gebieden over natuurbrandrisico-indexkaarten op een schaal van vierkante kilometers (kilometerhokken). Er wordt aan gewerkt om deze risico-index te koppelen aan het landelijke databestand van de provinciale 15

16 risicokaart. Een deel van deze risico-informatie zal te zijner tijd publiekelijk toegankelijk zijn via de provinciale risicokaart: Enkele provincies zijn gestart met het stimuleren van gebiedsgerichte samenwerking op het gebied van natuurbrandpreventie in risicovolle gebieden. 14 Hoe kunnen recreatieondernemers zich voorbereiden op een natuurbrand? Recreatieondernemers wordt geadviseerd om in overleg met de brandweer een risicoanalyse van hun eigen terrein te maken. Zij kunnen dan het bestaande ontruimingsplan aanpassen ter voorbereiding op natuurbranden. Ook kunnen zij advies inwinnen van collega-ondernemers en regiomanagers van de RECRON en de ANWB. Deze organisaties zijn al actief zijn op het gebied van natuurbrandveiligheid in recreatiegebieden; zij geven handige tips en ontwikkelen praktische instrumenten voor recreatieondernemers. Daarbij maken zij gebruik van de ervaringen die zijn opgedaan in het project Pilot Zelfredzaamheid bij natuurbranden - Veluwe. Op de website zijn de dvd en de eindrapportage van dit project te downloaden. Een van de leerpunten van dit project is dat het belangrijk is om te oefenen met het ontruimen van een recreatieterrein met gasten. Ook leert het project dat het ontruimen van een recreatieterrein veel tijdrovender en complexer is dan het ontruimen van een gebouw. Een ander leerpunt heeft betrekking op het managen van verwachtingen. Zo blijken veel recreatieondernemers te veronderstellen dat bij een naderende natuurbrand de brandweer hen komt ontruimen. In de realiteit is de brandweer juist op andere locaties bezig om met man en macht de natuurbrand zo te bestrijden, dat deze het recreatieterrein 16

17 niet bereikt. Ook zal het enige tijd duren voordat de politie en gemeente zijn opgeschaald. Dat betekent dat recreatieondernemers in de eerste fase van de ontruiming van hun recreatieterrein vooral op de eigen zelfredzaamheid zijn aangewezen. 15 Wat kunnen mensen zelf doen om voorbereid te zijn op een natuurbrand? Tips voor bewoners van natuurgebieden en gasten op campings en recreatieparken Een gewaarschuwd mens telt voor twee. Wees u bewust van het risico van natuurbranden in de omgeving waar u woont en recreëert. Een woonhuis met een rieten kap is brandbaarder dan één met dakpannen. En ook in een stacaravan of recreatiewoning kunnen zich gevaarlijke situaties met brand voordoen. Het helpt als u daarop voorbereid bent. Leer uw kinderen over brandveiligheid. Maak hen bewust van de gevaren van een natuurbrand. Zorg dat het alarmnummer 112 zichtbaar is op strategische plekken. Neem indien nodig voorzorgsmaatregelen. Zorg ervoor - als bewoner - dat uw woonhuis en bijgebouwen gemakkelijk bereikbaar zijn voor brandweervoertuigen. Informeer als gast op een camping of recreatieverblijf bij de receptie naar het vluchtplan en de veiligheidsinstructies die voor het recreatieterrein gelden. Plan enkele vluchtwegen, die u vanuit uw huis, caravan of recreatiewoning tot buiten het bos- of natuurgebied leiden. Bedenk daarbij welke vervoermiddelen u tot uw beschikking hebt en houd ook rekening met een vluchtroute te voet. Bespreek het risico van natuurbranden met uw medebewoners, gasten en buren. Overweeg hoe u kunt samenwerken. Maak een lijst van elkaars vaardigheden, zoals medische of technische. Bedenk hoe u mensen met speciale behoeften, zoals kinderen, ouderen of personen met een handicap, kunt helpen in risicovolle situaties. Bewoners: zorg ervoor dat er zo weinig mogelijk risicovolle vegetatie is in de directe omgeving van uw woning met bijgebouwen. Houd dak en dakgoten vrij van afgevallen blad en naalden om te voorkomen dat deze gaan smeulen en in brand raken door vliegvuur. Onderzoek heeft uitgewezen dat dit bij natuurbranden een groter risico vormt voor het afbranden van woning en bijgebouwen dan de blootstelling aan de hitte van een natuurbrand zelf (zie Rapporteer risicovolle situaties die tot een natuurbrand kunnen leiden aan de gemeente of de politie. 17

18 Tips voor toeristen en recreanten die op pad gaan in natuurgebieden Raadpleeg bij het betreden van het natuurgebied de informatieborden voor de plattegrond met de aanduiding van uitvalswegen en eventuele veiligheidsinstructies. Houd in droge periode het actuele natuurbrandgevaar in het natuurgebied in de gaten door de website te raadplegen. Zorg dat u tijdens uw verblijf in het natuurgebied tijdens droge perioden een opgeladen mobiele telefoon bij de hand hebt en dat u zich goed oriënteert op wegen en paden. Bij voorkeur hebt u een gedetailleerde kaart van het gebied bij de hand, zodat u in geval van onraad de meldkamer kunt waarschuwen en kunt aangeven waar u zich bevindt. Houd er rekening mee dat er geen netwerkdekking kan zijn van het mobiele telefoonverkeer in het natuurgebied waar u op dat moment bent. Houd de windrichting in de gaten en loop bij zichtbare rookontwikkeling als gevolg van natuurbrand tegen de windrichting en/of rookrichting in. Als u vuur ziet en op een heuvel loopt, denk eraan dat heuvelopwaarts vuur zich sneller verspreidt dan heuvelafwaarts. Probeer een route te volgen die u zo snel mogelijk uit het bos- of natuurgebied leidt. Volg bij ontruiming en evacuatie van camping of recreatiepark zo veel mogelijk de instructies van de campingeigenaar, bedrijfshulpverleners, hulpdiensten en politie. Help mensen die extra hulp nodig hebben om het terrein en het natuurgebied zo snel mogelijk te verlaten. Verlaat de camping of het recreatiepark zo snel mogelijk. Neem alleen belangrijke papieren, geld, telefoon of medicijnen mee. Laat uw caravan- of kampeeruitrusting achter, aangezien het meenemen ervan tot aanzienlijke vertraging van de ontruiming of evacuatie kan leiden. 18

19 Meer informatie Meer informatie over het onderwerp natuurbranden is te vinden op het Landelijk informatieknooppunt natuurbranden: Colofon Uitgave van Infopunt Veiligheid, november 2011 Tekst: ir. Alette Getz-Smeenk, Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland, dr. Cathelijne Stoof, Cornell University, United States of America, Henk Schuijn BBA, NIFV, ing. Ester Stalenhoef, NIFV Eindredactie: drs. Alexander Heijnen, landelijk kwartiermaker natuurbranden, Ministerie van Veiligheid en Justitie Beeld: Mathijs Schuijn, Célestine Aerden, Yannick Wauters, Eric Vorstenbosch/AVDD, Topografische Dienst, VNOG, NIFV Deze kennispublicatie is een product van het project Interbestuurlijke samenwerking natuurbranden en is tot stand gekomen dankzij de bijdragen van de Landelijke Kerngroep Natuurbranden, diverse deskundigen en door de raadpleging van diverse informatiebronnen. De samenstellers hebben de grootst mogelijke zorg aan de inhoud van deze kennispublicatie besteed. Aan de inhoud van deze kennispublicatie kunnen echter geen rechten worden ontleend en de samenstellers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid die zou kunnen voortvloeien uit de inhoud van deze kennispublicatie. 19

20 Infopunt Veiligheid Infopunt Veiligheid, onderdeel van het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid (NIFV), is hét centrale vraag- en informatieloket op het gebied van fysieke veiligheid. Beroepsbeoefenaars kunnen hier hun vragen voorleggen aan vakspecialisten. Dat kan telefonisch, per of via een webformulier. De toegang tot de informatieservice en informatiebemiddeling is laagdrempelig en kosteloos. Actuele dossiers Infopunt Veiligheid biedt ook inzage in een online kennisbank met dossiers die actueel worden gehouden door een redactieteam van kennismakelaars en deskundigen uit de praktijk. U hebt 24 uur per dag toegang tot enkele duizenden kennisdocumenten verdeeld over meerdere kennisgebieden. Een belangrijke kennisbron voor veiligheidsregio s, hulpverleningsdiensten, landelijke, provinciale en gemeentelijke overheden en organisaties in de vitale sectoren. Kennispartners Om meer doelgroepen van dienst te kunnen zijn en de kennis verder te verbreden, werkt Infopunt Veiligheid samen met kennispartners zoals: het Centrum Industriële Veiligheid (CIV), GHOR Nederland, de Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). Het informatiepunt wordt ondersteund door een gebruiksvriendelijke, interactieve website: Als veiligheid ook úw punt is! Infopunt Veiligheid Kemperbergerweg 783 Postbus HA Arnhem T (lokaal tarief) F E infopuntveiligheid@nifv.nl 20 november 2011