Samenwerking professionals werk en inkomen en de (geestelijke) gezondheidszorg en de bijdrage van samenwerking aan de dienstverlening

Transcriptie

1 Samenwerking professionals werk en inkomen en de (geestelijke) gezondheidszorg en de bijdrage van samenwerking aan de dienstverlening datum juli 2012 status Definitief

2 Colofon Programma Dienstverlenende overheid Datum juli 2012 Nummer N12/03b Projectleider mw. drs. J.F. Ruitenberg Pagina 2 van 66

3 Inhoud Colofon 2 Samenvatting en conclusie 5 1 Inleiding Afbakening onderzoek Probleemstelling 12 2 Onderzoeksverantwoording kwalitatief onderzoek Inleiding Operationalisatie van de belangrijkste begrippen Opbrengst kwalitatief onderzoek Aanpak kwalitatief onderzoek 16 3 Samenwerking met gezondheidszorg in gemeenten Inleiding Niet structurele samenwerking Structurele samenwerking Samenvatting en conclusie 24 4 Dienstverlening bij onderzochte gemeenten Inleiding Achtergrond Klantgerichte dienstverlening Activerende dienstverlening Efficiënte dienstverlening Samenvatting en conclusie 35 5 Relatie dienstverlening en samenwerking bij gemeenten Relatie samenwerking en klantgerichte dienstverlening Samenwerking en activerende dienstverlening Samenwerking en efficiënte dienstverlening Samenvatting en conclusie 40 6 Samenwerking met gezondheidszorg bij UWV Inleiding Achtergrond klantproblematiek Werkwijze verzekeringsartsen Werkwijze arbeidsdeskundigen ZW-arbo Werkwijze arbeidsdeskundigen Wajong Samenwerking met zorgprofessionals bij UWV Samenwerking door verzekeringsartsen Inhoud van de samenwerking verzekeringsartsen Samenwerking door arbeidsdeskundigen ZW-arbo Samenwerking door arbeidsdeskundigen Wajong Inhoud van samenwerking arbeidsdeskundigen Wajong Samenwerking binnen zorgnetwerken Samenvatting en conclusie 48 7 Dienstverlening bij UWV Klantgerichte dienstverlening Activerende dienstverlening Efficiënte dienstverlening Samenvatting en conclusie 54 Pagina 3 van 66

4 8 Relatie dienstverlening en samenwerking bij UWV Relatie samenwerking en klantgerichte dienstverlening Relatie samenwerking en activerende dienstverlening Relatie samenwerking en efficiënte dienstverlening Samenvatting en conclusie 57 9 Knelpunten en successen 58 Pagina 4 van 66

5 Samenvatting en conclusie De samenvatting en belangrijkste conclusies van het kwalitatief onderzoek naar de samenwerking tussen professionals werk en inkomen en gezondheidszorgprofessionals worden in dit hoofdstuk weergegeven, door de beantwoording van de centrale onderzoeksvraag en de deelvragen van het onderzoek. Beantwoording centrale onderzoeksvraag Wat is de bijdrage van de huidige samenwerking tussen professionals werk en inkomen en professionals uit de gezondheidzorg aan een klantgerichte, efficiënte en activerende dienstverlening voor uitkeringsgerechtigden met psychische gezondheidsproblemen? Onderzoek bij de gemeenten Kort samengevat draagt een intensieve vorm van samenwerking, waarbij er structureel overleg en afstemming is tussen professionals uit de gezondheidszorg (vooral psychologen en sociaal psychiatrisch verpleegkundigen) en professionals werk en inkomen bij aan een meer klantgerichte en activerende dienstverlening. Het gaat hierbij wel om specifieke vormen van samenwerking waarbij de professionals uit de gezondheidszorg in opdracht van de sociale dienst van de gemeente werken, ofwel via een detachering ofwel via een aanbestedingsconstructie. In twee van de zes bestudeerde cases was een dergelijke samenwerking aanwezig. Onderzoek bij UWV Bij UWV vindt er vooral samenwerking plaats tussen de verzekeringsartsen en de gezondheidszorgprofessionals, en dan in het bijzonder gedurende het stellen van de diagnose van arbeidsongeschiktheid. Deze vorm van samenwerking levert een bijdrage aan de kwaliteit en onafhankelijkheid van de diagnose, een aspect van klantgerichte dienstverlening. Een intensieve samenwerking tussen de arbeidsdeskundigen Wajong en andere zorgprofessionals heeft op diverse aspecten van de klantgerichte en activerende dienstverlening een positieve bijdrage. De huidige samenwerking levert in mindere mate een bijdrage aan één aspect van de klantgerichte dienstverlening, namelijk een eenduidige communicatie naar de klant. Ook is er geen relatie tussen samenwerking en een efficiënte dienstverlening. Arbeidsdeskundigen voor de ZW-arbo werken nauwelijks samen met gezondheidszorgprofessionals of andere hulpverleners, die contacten lopen veelal via de verzekeringsartsen. Zij werken wel samen met (zorg)begeleiders bij reintegratiebureaus. Beantwoording deelvraag 1 Hoe verloopt de huidige samenwerking tussen de werk en inkomen-professionals en professionals uit de gezondheidszorg? Onderzoek bij de gemeenten In het onderzoek in de zes casegemeenten zijn twee vormen van samenwerking te onderscheiden: incidentele, bilaterale samenwerking en structurele samenwerking. De eerste vorm is in vier gemeenten aangetroffen. In deze gemeenten nemen klantmanagers incidenteel contact op met behandelaars van de klant. Het meeste contact is er met huisartsen en psychologen, hoewel het contact ook met deze professionals incidenteel is. Het contact heeft meestal tot doel om het verhaal van de klant te verifiëren of om te overleggen in hoeverre participatie tot de Pagina 5 van 66

6 mogelijkheden behoort. Er is geen sprake van uitgebreide afstemming van doelen of terugkoppeling van de voortgang. De tweede vorm van samenwerking, structurele samenwerking, is in twee gemeenten aangetroffen. In één gemeente wordt er samengewerkt in multidisciplinaire teams waarin psychologen en sociaal psychiatrisch verpleegkundigen (SPV ers) van een zorginstelling voor psychische problematiek gedetacheerd zijn. In de andere gemeente wordt gewerkt met een psychosociaal begeleidingsbureau, dat samenwerkt met een tweedelijns praktijk voor de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Wwb ers kunnen als daar indicaties voor aanwezig zijn - gelijktijdig psychosociale begeleiding en curatieve ggz ontvangen, bekostigd door respectievelijk de gemeente en de zorgverzekeraar. Gemeente en ggz leveren ieder een bijdrage aan het diagnostisch proces. Gedurende het traject is er sprake van afstemming en monitoring. Het gaat in beide gemeenten om een intensieve en langdurige vorm van samenwerking. Onderzoek bij UWV Voor UWV kan er een indeling worden gemaakt in twee categorieën gezondheidszorgprofessionals, met wie er wordt samengewerkt: gezondheidszorgprofessionals, zoals huisartsen, psychologen/psychotherapeuten en specialisten uit ziekenhuizen (zogenaamde medici) enerzijds en hulpverleners bij ggz-instellingen (onder andere SPV ers), instellingen voor maatschappelijk werk, instellingen voor begeleid wonen etc. anderzijds. Verzekeringsartsen werken vooral veel samen met de eerste categorie gezondheidszorgprofessionals. De samenwerking is bilateraal, op klantniveau en gaat vooral over het opvragen van medische gegevens ten behoeve van de diagnose van de belastbaarheid en mate van arbeidsongeschiktheid. De samenwerking geschiedt vooral schriftelijk. Arbeidsdeskundigen ZW-arbo en Wajong werken niet samen met deze zorgprofessionals als het gaat om de diagnose, wel als het gaat over re-integratie. Maar dat laatste komt niet vaak voor. Met de tweede categorie zorgprofessionals werken vooral de arbeidsdeskundigen Wajong veelvuldig samen. De samenwerking is eveneens bilateraal, op klantniveau en de contacten verlopen telefonisch of per mail. De samenwerking gaat vooral over de ontwikkelingen en vorderingen bij de klant. Er is regelmatig contact met de zorgprofessionals, voornamelijk bij het opstellen van het participatieplan en tijdens de uitvoering van het participatieplan. Beantwoording deelvraag 2 Wat is de bijdrage van de verschillende vormen van samenwerking aan een klantgerichte, efficiënte en activerende dienstverlening voor uitkeringsgerechtigden met psychische problemen? Onderzoek bij de gemeenten Uit het onderzoek komt naar voren dat de bijdrage van samenwerking aan de dienstverlening verschilt naar de vorm van het contact. De eerste vorm van samenwerking, de incidentele samenwerking, heeft nauwelijks invloed op de dienstverlening. Alleen wanneer er bij de diagnose een sociaal-medisch onderzoek wordt ingekocht, is er sprake van invloed. De mening van de arts of psycholoog objectiveert dan de gezondheidsproblemen en geeft beter zicht op belemmeringen en mogelijkheden van de klant. De intensieve vorm van samenwerking heeft wel invloed op de dienstverlening. In de twee gemeenten waar intensief wordt samengewerkt, is de dienstverlening meer klantgericht en meer activerend. Er is geen relatie gevonden tussen de efficiëntie van de dienstverlening en de samenwerking. Pagina 6 van 66

7 Allereerst de klantgerichte dienstverlening. In de samenwerkende gemeenten heeft de samenwerking zowel invloed op het stellen van de diagnose, als op het bieden van maatwerk en de communicatie naar de klant. Bij de diagnose is, in de samenwerkende gemeenten, standaard medische expertise beschikbaar. In beide gemeenten stelt een psycholoog, al dan niet door middel van een specifiek instrument, een diagnose van de problematiek van de klant. Vervolgens wordt in overleg met de klantmanager, en in een gemeente ook met een sociaal psychiatrisch verpleegkundige, afgestemd welk traject het meest geschikt is voor de klant. Op deze manier leidt de samenwerking ook tot meer maatwerk: de inzet van instrumenten vertoont een duidelijke relatie met de specifieke kenmerken van een klant. Tijdens het traject heeft de klant vervolgens één duidelijk aanspreekpunt. Dit kan de klantmanager zijn of de psycholoog, maar deze persoon spreekt namens het hele team. Het is in de samenwerkende gemeenten dus niet zo dat een klant verschillende verhalen hoort van de psycholoog en de klantmanager. In de gemeenten die incidenteel samenwerken, kan samenwerking van invloed zijn op de diagnose, maar is dit niet structureel het geval. Deze invloed is er alleen wanneer er een sociaal-medisch onderzoek wordt ingekocht door de klantmanager. In drie gemeenten geven klantmanagers aan hier gebruik van te maken, hoewel dit in twee gemeenten slechts zelden gebeurt. De manier waarop de diagnose leidt tot de inzet van instrumenten is in de meeste gemeenten niet duidelijk. In één gemeente wordt er gewerkt met individuele aanbestedingen, waardoor deze relatie er wel duidelijk is. In de individuele aanbesteding worden zowel gezondheidsproblemen als participatiedoelen benoemd en re-integratiebureaus kunnen hierop intekenen met een aanbod voor die klant. De communicatie naar de klant wordt, in de vier gemeenten met incidentele samenwerking, niet afgestemd tussen de psycholoog en de klantmanager. Er wordt in deze gemeenten niet gewaarborgd dat de klant hetzelfde verhaal krijgt van zijn arts als van zijn klantmanager. Ten tweede is er invloed van samenwerking op activerende dienstverlening. De doelgroep van de dienstverlening verschilt in de twee gemeenten met intensieve samenwerking. In één gemeente komen alleen klanten met kansen op uitstroom naar werk in aanmerking voor de diensten van het multidisciplinaire team, in de andere gemeenten komen alle klanten met psychische problemen in aanmerking voor een traject. In beide gemeenten is de focus op arbeid groter voor de klanten met psychische problemen dan in de gemeenten die incidenteel samenwerken. Door de continue afstemming tussen psychologen en klantmanagers houden beiden het einddoel van het traject in het oog, namelijk uitstroom naar werk. Ook de psychologen die klanten begeleiden zien hun dienstverlening als een bijdrage aan dit doel. De samenwerking biedt daarnaast de mogelijkheid om bepaalde kosten van de reintegratie (bijvoorbeeld begeleiding door de psycholoog) te vergoeden uit de zorgverzekering. Hierdoor zijn er voor deze gemeenten meer mogelijkheden om trajecten aan te bieden aan klanten met psychische problemen. In de overige gemeenten leidt de incidentele samenwerking niet tot een sterkere nadruk op werk. Klantmanagers nemen in deze gemeenten voornamelijk contact op met de gezondheidszorg als ze twijfelen over de belastbaarheid van een klant. De gezondheidszorgprofessional geeft dan zijn/haar visie op deze belastbaarheid, maar hierdoor komt niet per definitie een sterkere nadruk op activering te liggen. Het kan zijn dat de psycholoog vindt dat een klant wel kan participeren, maar het kan ook zijn dat hij juist op de rem gaat staan en zegt dat een klant een tijdje rust moet krijgen. Beide professionals zetten vervolgens hun eigen dienstverlening voort zonder af te stemmen wat het gezamenlijke doel is en hoe de klant naar werk of een andere vorm van activering kan. In de gemeenten zonder structurele samenwerking komen klanten met psychische problemen daarnaast vaak terecht bij Pagina 7 van 66

8 klantmanagers die klanten begeleiden met een zeer grote afstand tot de arbeidsmarkt. Deze klantmanagers zijn vaak sterk gericht op zorg en stabilisatie van de problematiek. Onderzoek bij UWV De conclusie van het onderzoek bij de UWV-kantoren is dat de wijze waarop de verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen samenwerken met gezondheidszorgprofessionals, eveneens meerwaarde heeft voor een klantgerichte en activerende dienstverlening. De samenwerking draagt niet bij aan een efficiënte dienstverlening. Wat betreft een klantgerichte dienstverlening, levert de samenwerking een bijdrage aan een betere en onafhankelijke diagnose, omdat de verzekeringsartsen het oordeel van de gezondheidszorgprofessionals hier ook in meenemen. Het betrekken van professionals van bijvoorbeeld maatschappelijk werk of instellingen voor begeleid wonen, door arbeidsdeskundigen Wajong, leidt tot een betere afweging van de inzet van instrumenten. Dit draagt bij aan maatwerk. De samenwerking levert geen bijdrage op één onderdeel van de klantgerichte dienstverlening, namelijk een eenduidige communicatie naar klanten over participatiedoelen, door zowel UWV-professionals als door zorgprofessionals. Vooral de samenwerking tussen arbeidsdeskundigen Wajong en zorgprofessionals levert een bijdrage aan een activerende dienstverlening. De samenwerking levert kennis op over de ontwikkeling van werknemersvaardigheden en de ontwikkeling (toename, vermindering) van gezondheidsbelemmeringen. Deze kennis gebruiken de arbeidsdeskundigen Wajong voor de keuze van de inzet van trajecten (op welk moment, wat is passend). Het maakt hierbij enigszins uit of een arbeidsdeskundige opereert in een lokaal netwerk. Indien dit wel het geval is, zoeken partijen die van belang zijn voor de dienstverlening, elkaar makkelijker en sneller op. Arbeidsdeskundigen beschikken daarnaast over contactpersonen, naar wie ze klanten gericht kunnen doorverwijzen. Verder gebruiken ze de kennis en de informatie vanuit het netwerk om de klant te wijzen op mogelijkheden. Daar waar samenwerking met gezondheidszorgprofessionals ontbreekt, ziet de inspectie ook dat de dienstverlening minder activerend is. Er is geen relatie tussen de huidige samenwerking en een efficiënte dienstverlening. Dubbele uitvraag van persoonsgegevens wordt niet voorkomen en er is geen relatie tussen samenwerking en de continuïteit van inzet van trajecten. Beantwoording deelvraag 3 Wat zijn sterke punten, knelpunten en verbetermogelijkheden in de samenwerking? Er komt uit het onderzoek bij gemeenten en UWV een aantal succes- en faalfactoren naar voren die van invloed zijn op het succes van de samenwerking. Met andere woorden: welke facetten van de samenwerking dragen bij aan een betere dienstverlening en welke factoren belemmeren deze bijdrage. Het belangrijkste knelpunt dat de samenwerking belemmert, is de (onbekendheid met) privacywetgeving. 1 Dit speelt vooral bij de gemeente. Klantmanagers geven aan dat ze moeilijk informatie krijgen van gezondheidszorgprofessionals, waardoor ze hun beeld van participatiemogelijkheden van de klant niet kunnen verifiëren of aanvullen. Klantmanagers vragen niet altijd toestemming aan de klant om informatie uit te wisselen, maar ook wanneer ze dit wel doen, is de gezondheidszorgprofessional niet altijd bereid om informatie uit te wisselen. 1 Zie bijlage 1 voor een overzicht van de relevante wetgeving Pagina 8 van 66

9 Bij UWV speelt dit punt minder, omdat de uitwisseling van medische gegevens gestructureerd is en voornamelijk via de verzekeringsarts loopt. Voor gemeenten is de samenwerking in een opdrachtgever-opdrachtnemerrelatie een succesfactor. Ggz-professionals werken in dienst van de gemeente en hebben als doel om bij te dragen aan de dienstverlening. Deze vorm van samenwerken heeft belangrijke voordelen. Allereerst heeft de gemeente een directe invloed op de inzet van de ggz-medewerkers: wie betaalt, bepaalt. Een tweede voordeel van de opdrachtgever-opdrachtnemerrelatie is dat binnen de gemeente iemand aanwezig is uit de medische beroepsgroep die een brug kan vormen naar andere medici. Een derde voordeel van deze vorm van samenwerking is dat het meer financiële mogelijkheden biedt. Zo kunnen bepaalde kosten via de zorgverzekeraar worden vergoed en biedt het een oplossing voor de verhoogde eigen bijdrage in de zorg die door de gemeente kan worden betaald. Naast het inzetten van de ggz als opdrachtnemer is een goed persoonlijk netwerk een succesfactor. Het gaat hierbij niet alleen om kennis van de sociale kaart, maar ook om persoonlijke relaties. Wanneer deze relaties er zijn, weten professionals wie ze kunnen bellen en nemen ze makkelijker contact met elkaar op. Een voorwaarde voor de bijdrage van een goed netwerk aan activerende dienstverlening is dat beide professionals bij hun eigen taak en expertise blijven en hier onderling duidelijkheid over hebben. Pagina 9 van 66

10 1 Inleiding In 2010 is de Inspectie Werk en Inkomen (IWI, de voorganger van de Inspectie SZW) gestart met meerjarig onderzoek naar de samenwerking tussen de sector voor werk en inkomen en de gezondheidszorgsector, voor de dienstverlening aan uitkeringsgerechtigden met meervoudige problemen. De wetgever heeft in de Wet structuurorganisatie werk en inkomen (SUWI) aan de uitvoeringsorganisaties opgedragen samen te werken met actoren buiten het SUWI-domein, vanuit de gedachte dat die samenwerking de participatie en activering van werkzoekenden met meervoudige problemen bevordert. 2 Dit onderzoeksprogramma is gestart naar aanleiding van signalen over niet-sluitende dienstverlening aan klanten met meervoudige problemen. Het eerste onderzoek van dit programma, getiteld Maatwerk bij meervoudigheid, heeft de inspectie in 2010 uitgebracht. 3 De inspectie kwam tot het oordeel dat het bij dienstverlening aan klanten met meervoudige problematiek belangrijk is dat de uitvoering: - de problematiek vroegtijdig onderkent en waar nodig de cliënt doorverwijst naar gespecialiseerde dienstverleners en/of passende dienstverlening biedt; - zorg draagt voor klantmanagers / werkcoaches die voldoende competenties hebben om maatwerk voor deze groep tot stand te brengen; - zorg draagt voor een caseload die passend is bij het specialistische takenpakket van de klantmanager of de werkcoach; - effectief samenwerkt met organisaties buiten het domein van werk en inkomen, die nodig zijn voor een goede dienstverlening aan cliënten met meervoudige problematiek; - effecten van de dienstverlening transparant maakt, ook in termen van maatschappelijke opbrengsten. Fysieke en psychische gezondheidsproblemen zijn de meest voorkomende problemen bij werkzoekenden met meervoudige problemen. In het tweede onderzoek Samenwerken voor uitkeringsgerechtigden met gezondheidsproblemen heeft de inspectie ingezoomd op dit thema. 4 De inspectie onderzocht innovatieve manieren waarop professionals van de sectoren werk en inkomen en de gezondheidszorg samenwerken om uitkeringsgerechtigden met gezondheidsproblemen zo goed mogelijk te helpen bij het vergroten van hun kansen op de arbeidsmarkt. De innovatieve manieren laten zien dat nauwe samenwerking tussen professionals uit de twee sectoren bijdraagt aan een effectievere en efficiëntere dienstverlening aan uitkeringsgerechtigden met gezondheidsproblemen. Het vergroot de kansen op de arbeidsmarkt. Enkele initiatieven tonen aan dat gezondheidsproblemen het beste zijn op te lossen als mensen gelijktijdig worden geactiveerd op de arbeidsmarkt, het zogenaamde first place, then train - uitgangspunt. De achterliggende gedachte bij dit uitgangspunt is dat activering mensen het zelfvertrouwen teruggeeft en dat ze meer perspectief zien in hun situatie. De effectiviteit en efficiëntie van de samenwerking is volgens uitvoerings- en beleidsprofessionals wel gebonden aan enkele randvoorwaarden. Zo moeten alle professionals ervan overtuigd zijn dat de samenwerking echt noodzakelijk is om de cliënt goed te helpen, een zogenaamde sense of urgency. Er moet ook een 2 In de nota wordt voor deze groep de volgende termen gehanteerd: uitkeringsgerechtigden (met meervoudige problemen), klanten of cliënten. 3 Maatwerkbij meervoudigheid, IWI Samenwerken voor uitkeringsgerechtigden met gezondheidsproblemen, IWI Pagina 10 van 66

11 duidelijk gemeenschappelijk doel zijn. Verder is het van belang dat iemand in de rol van regisseur de vinger aan de pols houdt. Het werken in multidisciplinaire teams heeft voordelen boven informatie-uitwisseling tussen losse professionals. Bij een team heeft de cliënt bovendien te maken met minder contactpersonen. In de onderzochte initiatieven klinkt ook een pleidooi voor het creëren van voldoende tijd, plaats en ruimte voor een structurele inbedding van de samenwerking. Bovendien kan het proces van samenwerking eenvoudiger als er gemeenschappelijke instrumenten worden ontwikkeld. In de twee voorgenoemde onderzoeken is een beeld verkregen hoe de samenwerking kan verlopen en wat de knelpunten en succesfactoren daarbij zijn. Dit onderzoek gaat een stap verder. Er wordt in beeld gebracht in hoeverre de samenwerking breed wordt toegepast, in een representatief aantal gemeenten en UWV-regiokantoren. De Inspectie SZW onderzoekt welke vormen van samenwerking er zijn, met welke gezondheidszorgprofessionals het meest wordt samengewerkt en welke meerwaarde de samenwerking heeft voor de dienstverlening aan klanten met psychische gezondheidsproblemen. Dit is het onderwerp van deze afsluitende programmarapportage van augustus Afbakening onderzoek In het onderzoek wordt een focus aangebracht op de samenwerking gericht op dienstverlening aan klanten met psychische gezondheidsproblemen. Het aandeel uitkeringsgerechtigden met psychische problemen in de cliëntpopulatie van UWV en gemeenten is substantieel, namelijk circa 25 tot 30 procent. 5 Ook dreigt de groep jongeren met psychische of gedragsproblemen en/of stoornissen en multiproblematiek de arbeidsmarkt niet of moeizaam te bereiken. Al in 2009 vroeg de Sociaal Economische Raad (SER) hier aandacht voor. Bij deze groep betekent het samengaan van psychische of gedragsproblemen en/of stoornissen van zeer diverse aard dat zij behoefte hebben aan ondersteuning op allerlei gebieden. Het risico is groot dat zij afhankelijk blijven van collectieve voorzieningen en dat hun talenten onbenut blijven. 6 Ook daarin kwam naar voren dat samenwerking tussen de verschillende sectoren van belang is voor de dienstverlening aan deze groep. In een congres dat in november 2011 werd georganiseerd door het UWV stond het thema arbeidsbemiddeling van uitkeringsgerechtigden met psychische problemen centraal. 7 Werkgevers zijn huiverig om uitkeringsgerechtigden met psychische problemen aan te nemen. Gemeenten zouden daarom de door werkgevers gepercipieerde risico s weg moeten nemen door begeleiding aan te bieden voor de omgang met mensen met psychische problemen, zo stelt Frans Nijhuis, hoogleraar aan de universiteit van Maastricht. 8 Ook het UWV ziet dat deze groep niet zo snel duurzaam aan het werk komt. Een geïntegreerde aanpak, gericht op gezondheid en arbeidsparticipatie werd daarom op het congres bepleit. Uit onderzoek blijkt bovendien dat na verloop van tijd psychosociale problematiek een primaire belemmering vormt voor de overgang naar werk. 9 In een brief aan de kamer waarin de resultaten van dit onderzoek bekend zijn gemaakt haalt de staatssecretaris van SZW deze conclusie nadrukkelijk aan. 10 Van UWV en 5 UWV-kwartaalverkenningen 2011 en Divosa Monitor SER- advies nr. 2009/07: 18 december 2009 De winst van maatwerk: je kunt er niet vroeg genoeg bij zijn 7 UWV congres november 2011 Kansen op werk voor mensen met een psychische aandoening. 8 Sprank juli Multiproblematiek bij cliënten, onderzoek door Astri- Meccano, juli 2010 en IWI onderzoek Maatwerk bij meervoudigheid 10 Aanbiedingsbrief Minister SZW aan de Tweede Kamer, d.d. 22/11/2010 inzake resultaten onderzoeken Astri- Meccano en IWI onderzoek Maatwerk bij meervoudigheid) (TK , , nr. 445 ) Pagina 11 van 66

12 gemeenten wordt verwacht dat zij maatwerk leveren opdat ook deze groep naar vermogen kan participeren. 11 Uit de uitkomsten van eerder onderzoek is gebleken dat de samenwerking tussen de terreinen werk en inkomen en zorg voor deze groep van belang is. 12 Gezien de omvang van de doelgroep, de ernst en de toenemende problematiek bij voortduren van de werkeloosheid wordt de focus in dit onderzoek op deze groep gelegd. 1.2 Probleemstelling Doelstelling Dit onderzoek verschaft een landelijk beeld van de samenwerking tussen gemeenten en UWV met de gezondheidszorgsector en van de gevolgen hiervan voor de dienstverlening aan de cliënt. Door het bieden van (onafhankelijk) inzicht op landelijk niveau draagt de inspectie met haar toezicht bij aan mogelijkheden om de dienstverlening door UWV en gemeenten aan mensen met gezondheidsproblemen te verbeteren. Een dienstverlening die klantgericht, efficiënt en activerend is, draagt bij aan het vergroten van kansen op de arbeidsmarkt voor werkzoekenden met gezondheidsproblemen. Vraagstelling De centrale onderzoeksvraag voor het onderzoek is als volgt: Wat is de bijdrage van de huidige samenwerking tussen werk en inkomenprofessionals en professionals uit de gezondheidzorg aan een klantgerichte, efficiënte en activerende dienstverlening voor uitkeringsgerechtigden met psychische gezondheidsproblemen? Deelvragen: Hoe verloopt de huidige samenwerking tussen de werk en inkomenprofessionals en professionals uit de gezondheidszorg? Wat is de bijdrage van de verschillende vormen van samenwerking aan een klantgerichte, efficiënte en activerende dienstverlening voor uitkeringsgerechtigden met psychische problemen? Wat zijn sterke punten, knelpunten en verbetermogelijkheden in de samenwerking? Door te onderzoeken hoe de samenwerking eruit ziet, of het werkt en wat de werking beïnvloedt, wordt in het onderzoek antwoord gegeven op de vraag in hoeverre de samenwerking tussen professionals bijdraagt aan een klantgerichte, efficiënte en activerende dienstverlening voor uitkeringsgerechtigden met psychische problemen. 11 Brief van de staatssecretaris van SZW dd (Kamerstukken II, , , nr. 445). 12 Maatwerk bij meervoudigheid, programmarapportage 2010 Pagina 12 van 66

13 2 Onderzoeksverantwoording kwalitatief onderzoek 2.1 Inleiding Dit onderzoek bestaat uit een kwalitatief en een kwantitatief deel en een beleidsinventarisatie. Voor het kwantitatieve onderzoek zijn in 62 gemeenten klantmanagers en UWV professionals bevraagd over de samenwerking met de gezondheidszorg en over de dienstverlening van de gemeente en UWV aan klanten met psychische problemen. Bij dezelfde gemeenten is een inventarisatie gemaakt van het beleid over samenwerking met de gezondheidszorg. Deze onderzoeken verschaffen een landelijk representatief beeld. Het kwalitatief onderzoek is een verdieping op het kwantitatief onderzoek. De inspectie verzamelt in het kwalitatief onderzoek informatie bij professionals van verschillende organisaties in de gezondheidszorg en van verschillende dienstonderdelen van de gemeente (werk&inkomen zorg) en UWV. Het kwalitatieve onderzoek is bedoeld om beter zicht te krijgen op motivaties en redeneringen van respondenten om samen te werken en op waarom samenwerking wel of niet bijdraagt aan de dienstverlening. Het kwalitatief onderzoek verrijkt en verklaart op die manier de informatie uit de enquête. Op deze manier verschaft de Inspectie SZW zich een zo compleet mogelijk beeld van de uitvoeringspraktijk van de samenwerking voor uitkeringsgerechtigden met psychische problemen en de bijdrage van (een bepaalde vorm van) samenwerking aan een klantgerichtere, efficiëntere en activerende dienstverlening. In het rapport worden de bevindingen van het kwalitatieve en het kwantitatieve onderzoek in samenhang bekeken. In dit hoofdstuk staat de verantwoording van het kwalitatief onderzoek aangegeven: een operationalisatie van de belangrijkste begrippen en de wijze waarop de data zijn verzameld. 2.2 Operationalisatie van de belangrijkste begrippen Relatie tussen samenwerking en dienstverlening Dit onderzoek veronderstelt een relatie tussen de mate waarin professionals werk en inkomen en gezondheidszorgprofessionals samenwerken en de kwaliteit van de dienstverlening. Het uitgangspunt is dat samenwerking bijdraagt aan een meer klantgerichte, meer activerende en efficiëntere dienstverlening. Hierbij wordt verondersteld dat de meest intensieve vorm van samenwerking de grootste bijdrage levert. Professionals werk en inkomen Professionals werk en inkomen bij de gemeenten zijn uitvoerders die dienstverlening bieden aan Wwb ers met psychische gezondheidsproblemen. De benaming van deze professionals, de kenmerken van de caseload en de invulling van het takenpakket kunnen per gemeente verschillen. In de nota kiest de inspectie voor de benaming klantmanagers. De professionals van UWV die zijn benaderd voor dit onderzoek zijn verzekeringsartsen, arbeidsdeskundigen ZW-arbo en arbeidsdeskundigen voor mensen met een Wajong-uitkering. Re-integratiebegeleiders zijn niet betrokken in dit onderzoek, omdat zij welbeschouwd minder te maken hebben met klanten met psychische problemen en samenwerking met gezondheidszorgprofessionals. Gezondheidszorgprofessionals Pagina 13 van 66

14 In het onderzoek worden professionals uit de gezondheidszorg betrokken, waarvan de inspectie denkt, dat de werk en inkomen-professionals er voor klanten met psychische problemen het meeste contact mee hebben. Het gaat om huisartsen, arboartsen, vrijgevestigde psychologen, psychologen van lokale instellingen voor de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ), ggz-psychiaters, andere zorgprofessionals van de ggz zoals SPV ers en GGD-professionals. Er wordt in dit onderzoek geen onderscheid gemaakt tussen professionals uit de eerste- of tweedelijnsgezondheidszorg. In de volgende alinea s worden de begrippen samenwerking en dienstverlening geoperationaliseerd. Deze operationalisatie is gebaseerd op eerdere (externe) onderzoeken en de wet- en regelgeving, onder andere de Wet structuur uitvoering werk en inkomen (SUWI) en de Wet eenmalige gegevensuitvraag (WEU), en een normenkader voor samenwerking dat is opgesteld door het Integraal Toezicht Jeugdzaken (ITJ). 13 In bijlage twee staat per geoperationaliseerd begrip opgenomen welke bronnen eraan ten grondslag liggen. Samenwerking Het begrip intensiteit van de samenwerking wordt geoperationaliseerd door het beantwoorden van de vragen: - Met wie werken de werk en inkomen-professionals samen voor werkzoekenden met psychische gezondheidsproblemen? - Op welke onderdelen van de dienstverlening wordt samengewerkt? - In welke vorm wordt samengewerkt? - In welke frequentie wordt samengewerkt? Inhoud van het contact Hierbij gaat het om de mate van samenwerking waarbij geen contact het laagste niveau aangeeft en afstemming over participatiedoelen het hoogste. Voor elk van de mogelijke contactvormen wordt in kaart gebracht hoe vaak het voorkomt (in relatie tot de andere vormen). - Geen contact - Doorverwijzen - Warme overdracht - Regelmatige terugkoppeling of overleg - Afstemming over inzet trajecten - Afstemming over participatiedoelen Vorm van het contact - Multidisciplinair team (of soortgelijk) of bilateraal contact - Structureel (op vaste momenten) of ad hoc (alleen wanneer er vragen of problemen zijn) - Medium (telefoon, mail, face to face etc) - Bij multidisciplinair team: Door welke organisatie is het team opgezet? - Regie:Is er een regisseur? Vanuit welke organisatie? Wie heeft beslissingsbevoegdheid? Frequentie van het contact Hierbij gaat het om de contacten met zorgprofessionals, waar de werk en inkomenprofessionals het meest contact mee hebben, in de periode waarin zij een klant 13 Pagina 14 van 66

15 begeleiden. De inspectie vraagt na in welke frequentie het contact plaatsvindt, in termen van aantal keer per week/maand/jaar per cliënt. Dienstverlening In de inleiding staat dat de inspectie ervoor heeft gekozen om de volgende onderdelen van dienstverlening in het onderzoek te betrekken: klantgerichtheid, efficiëntie en activering. Bij de operationalisering en definiëring kijkt de inspectie in principe alleen naar het perspectief van werk en inkomen, namelijk stijging (of voorkomen van daling) op de participatieladder of vergelijkbaar instrument en activering en participatie op de arbeidsmarkt. Voor elk aspect wordt aangegeven of er een relatie is met samenwerking en zo ja, of de dienstverlening op dat aspect beter is, door de samenwerking. Aspecten van dienstverlening: - De kwaliteit van de diagnose van de afstand tot de arbeidsmarkt (klantgerichtheid) - Eenduidige communicatie naar de klant (klantgerichtheid) - De kwantiteit van de uitvraag van persoonsgegevens (efficiëntie) - De mate van maatwerk (klantgerichtheid) - Dienstverlening gericht op vergroten van zelfredzaamheid (activering) - Continuïteit inzet van trajecten (efficiëntie) - Inzet van trajecten gericht op activering (activering) De kwaliteit van de diagnose De diagnose is gebaseerd op een diagnose-instrument; dit kan een (digitaal) programma zijn, maar ook een vragenlijst, checklist of handleiding. Het gebruik van dit instrument moet aanknopingspunten opleveren voor het vervolg van de behandeling. In de diagnose is aandacht voor signalering van psychische problemen, blijkend uit een registratie van het al dan niet aanwezig zijn van psychische problemen in het klantdossier. De professionals werk en inkomen zoeken de afstemming met zorgprofessionals tijdens de diagnosefase (bijvoorbeeld overleg bij twijfel over de diagnose van de klantsituatie). Eenduidige communicatie Met eenduidige communicatie wordt bedoeld dat de klant geen tegenstrijdige instructies van verschillende professionals krijgt, bijvoorbeeld de werk en inkomenprofessional zegt de klant moet aan het werk en de zorgprofessional zegt de klant moet in therapie. Er is een gedeelde opvatting over participatiedoelen en er is een gedeelde opvatting over traject dat klant moet volgen en het moment waarop. Verschillende partijen maken dezelfde afspraken met de klant over participatiedoelen. De kwantiteit van de uitvraag van persoonsgegevens De NAW-gegevens van de klant worden eenmalig uitgevraagd door gebruik van gemeenschappelijke instrumenten, zoals Suwi-net of de Mens Centraal. Er is een gemeenschappelijk gedeeld digitaal klantdossier. De mate van maatwerk Onder maatwerk wordt verstaan een goed op de problematiek van de klant toegesneden plan van aanpak voor activering en participatie. De trajecten zijn afgestemd op de uitkomsten van de diagnose: op de gesignaleerde gezondheidsbelemmeringen en op de gesignaleerde participatiemogelijkheden. Pagina 15 van 66

16 Dienstverlening gericht op vergroten zelfredzaamheid De klant wordt betrokken bij en is medebepalend voor het plan van aanpak voor activering en participatie. De klant wordt gemotiveerd de eigen dienstverlening tot stand te brengen en hieraan mee te werken. Continuïteit inzet van trajecten Er zijn geen wachttijden tussen verschillende trajecten, ook niet bij verschillende dienstverleners (sluitende aanpak). Trajecten worden direct na de diagnose ingezet, of klanten worden direct na de diagnose doorverwezen naar de instantie, die de vervolgdienstverlening moet oppakken. Inzet van trajecten gericht op activering Er is sprake van de inzet van trajecten gericht op activering (stijging op participatieladder of een vergelijkbaar instrument). 2.3 Opbrengst kwalitatief onderzoek Het kwalitatief onderzoek wordt uitgevoerd bij gemeenten en de UWV-kantoren in die gemeente. De inspectie wil inzicht krijgen het volgende: - De uitvoering: hoe en door wie worden klanten met psychische problemen geholpen vanaf het moment van aanmelding en diagnose. - De samenwerking: welke partijen werken met elkaar samen, in welke vorm, wat doen de partijen ten aanzien van doelafspraken, kennisdeling en tijdigheid. - De dienstverlening: in hoeverre draagt de samenwerking bij aan de klantgerichte, efficiënte en activerende dienstverlening? - Sterke punten en verbeterpunten, de knelpunten die zich voordoen en wat partijen (kunnen) doen om deze op te lossen (ook in het licht van ontwikkelingen in de toekomst). 2.4 Aanpak kwalitatief onderzoek Dataverzameling (inclusief bronnen en respondenten) In totaal zijn er in de zes casegemeenten 71 interviews gehouden onder gemeenteambtenaren, professionals uit de gezondheidszorg en medewerkers van UWV. In alle gemeenten zijn klantmanagers gesproken, waarbij is gekozen voor klantmanagers die klanten met psychische problematiek begeleiden. Daarnaast zijn er beleidsmedewerkers werk en inkomen geïnterviewd. Wanneer er in de gemeente ook via de Wet maatschappelijk ontwikkeling beleid is voor Wwb-klanten met psychische problematiek of wanneer er vanuit werk en inkomen relaties zijn met de afdeling zorg, zijn er ook interviews gehouden met beleidsmedewerkers zorg. De volgende interviews zijn gehouden. Gemeente: - 14 klantmanagers die klanten met psychische problematiek begeleiden - 6 beleidsmedewerkers werk en inkomen - 2 beleidsmedewerkers zorg en 1 voorzitter van een zorgnetwerk Bij UWV is gesproken met verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen. Deze professionals werken op de districtskantoren, die zijn gevestigd in de casegemeenten. Er is gekozen voor de casegemeenten, om eventueel vast te kunnen stellen of UWV en gemeenten ook met elkaar samenwerken, dan wel gezamenlijk optrekken in de samenwerking met gezondheidszorgprofessionals. De volgende interviews zijn gehouden: 15 arbeidsdeskundigen, waarvan 4 ZW-arbo, 1 werkcoach en 10 arbeidsdeskundigen Wajong en 5 verzekeringsartsen. Pagina 16 van 66

17 Tot slot zijn er professionals in de gezondheidszorg gesproken. Wanneer er sprake was van samenwerking met de sociale dienst of UWV zijn in ieder geval die professionals geïnterviewd. Daarnaast zijn er psychologen, huisartsen en ggdmedewerkers geïnterviewd van instellingen die niet regelmatig samenwerken met UWV of de sociale dienst. Gezondheidszorg: - 2 teamleiders ggz en 1 manager in een ggz-instelling - 3 beleidsmedewerkers ggz - 3 medewerkers van de GGD - 3 huisartsen - 12 medewerkers uit de gezondheidszorg: trajectbegeleiders, psychologen en psychiaters. - 6 sociaal psychiatrisch verpleegkundigen Interviews In de interviews is door middel van een semi-gestructureerde vragenlijst nagegaan hoe de samenwerking en de dienstverlening eruit zien op de hierboven besproken thema s. Om een beeld te krijgen van hoe klantmanagers en arbeidsdeskundigen omgaan met de begeleiding van klanten met psychische problematiek is er daarnaast een fictieve casus voorgelegd (zie het kader hieronder). 14 Er zijn vervolgens vragen gesteld over welke kansen en belemmeringen de respondenten voor de fictieve klant zien en of zij wel of geen samenwerking zouden zoeken met de gezondheidszorg. Om sociaalwenselijke antwoorden te voorkomen, is doorgevraagd naar de daadwerkelijke praktijk. Wanneer een klantmanager bijvoorbeeld aangaf dat hij de psycholoog zou bellen, is gevraagd hoe vaak hij dit in het afgelopen jaar daadwerkelijk heeft gedaan voor zijn/haar klanten met psychische problematiek. Myra is een alleenstaande Russische vrouw van 44 jaar die redelijk goed Nederlands spreekt. Ze heeft in Rusland een mbo-opleiding voor winkelpersoneel gevolgd en heeft daarna een tijdje als model gewerkt. Myra is al 14 jaar gescheiden van haar Nederlandse man en is al ruim 14 jaar werkloos. Ze heeft af en toe tijdelijke baantjes gehad in productiewerk. Ze heeft een zoon van 17 jaar. Hij zit niet meer op school en heeft regelmatig problemen met justitie. Ze heeft ook een dochter van 15 jaar die haar eigen leven leidt en veel ruzie maakt met Myra. Beide kinderen worden begeleid door Bureau Jeugdzorg. Myra heeft weinig vrienden. Ze krijgt ondersteuning van een psycholoog vanwege haar labiele gesteldheid en depressies. Daarnaast klaagt ze over hoofdpijn en rugpijn. Ze heeft schulden en zit in een schuldhulpverleningstraject. Myra heeft een sterk verantwoordelijkheidsgevoel, maar als het haar teveel wordt dan komt er niets meer uit haar handen en loopt alles in de soep. Ze is erg chaotisch en heeft weinig zelfvertrouwen. Dataverwerking en analyse De interviews zijn grotendeels face-to-face gehouden. De interviews zijn opgenomen en er zijn transcripten gemaakt. In een aantal gevallen zijn er korte telefonische interviews gehouden, ook hiervan zijn opnames en transcripten gemaakt. Vervolgens zijn alle interviews thematisch gecodeerd en geanalyseerd. Hierbij is de opzet van de vragenlijsten gevolgd. Op de thema s samenwerking en dienstverlening is nagegaan welke rode draden, overeenkomsten en verschillen er in 14 Voor het UWV is deze casus enigszins aangepast, zodat de klant ww-rechten heeft. Pagina 17 van 66

18 de gegeven antwoorden zitten. Daarbij is gekeken welke dienstverlening klanten met psychische problemen krijgen. Eveneens is nagegaan met welke gezondheidszorgprofessionals er samenwerking is en wat de respondenten zeggen over de inhoud van de samenwerking. Dit leidt voor de gemeenten tot een onderscheid in gemeenten die structureel samenwerken en gemeenten die niet structureel samenwerken. Voor UWV leidt het tot een onderscheid in professionals die intensief samenwerken en professionals die minder intensief of helemaal niet samenwerken. De gepresenteerde bevindingen gelden voor alle professionals van gemeenten of voor alle professionals van UWV, tenzij anders is vermeld. Voor de rapportage van de nota van bevindingen is verder de relatie tussen samenwerking en dienstverlening bekeken. Dit is gedaan door de wijze van samenwerking van de verschillende professionals te leggen naast de uitkomsten van de aspecten klantgerichte, activerende en efficiënte dienstverlening. Hiervoor is ook de casus gebruikt. De inspectie is nagegaan of het zo is dat professionals die intensief samenwerken anders aankijken tegen de casus dan professionals die minder intensief of niet samenwerken. Tot slot worden in de gehele nota de bevindingen en conclusies, die beide zijn gebaseerd op alle interviews, ter illustratie onderbouwd met citaten. Pagina 18 van 66

19 3 Samenwerking met gezondheidszorg in gemeenten 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk gaan we in op de samenwerking tussen klantmanagers en gezondheidszorgprofessionals bij de re-integratie en begeleiding van klanten met psychische problematiek. Het hoofdstuk start met een beschrijving van de niet-structurele samenwerking tussen klantmanagers en gezondheidszorgprofessionals. Paragraaf 3.2 gaat over vormen van structurele samenwerking. Daarbij worden de volgende vragen beantwoord: Met wie wordt samengewerkt en hoe vaak? Hoe is de samenwerking georganiseerd? In paragraaf 3.3 gaan we kort in op de samenwerking binnen zorgnetwerken. Tot slot vatten we in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk de belangrijkste bevindingen samen. 3.2 Niet structurele samenwerking Typen zorgprofessionals en intensiteit van de samenwerking In alle onderzochte gemeenten hebben klantmanagers van de sociale dienst contact met gezondheidszorgprofessionals. Deze contacten zijn echter niet structureel, in de zin dat er afspraken zijn gemaakt over samenwerking. Contacten met huisartsen komen incidenteel voor. Het is niet zonder meer mogelijk om informatie over een klant op te vragen bij een huisarts. Hiervoor is toestemming van de klant nodig. Het komt wel voor dat klantmanagers contact opnemen met een huisarts om hun zorgen over de klant te uiten. Ook sturen klantmanagers hun klanten naar een huisarts voor een verwijzing naar een psycholoog of andere vormen van hulp. Vrijwel alle geïnterviewde klantmanagers van gemeenten hebben wel eens contact met psychologen of psychiaters. Deze contacten verlopen over het algemeen moeizaam, omdat ook hier net als bij huisartsen geldt dat psychologen en psychiaters alleen met toestemming van de klant informatie verstrekken. Klantmanager gemeente: Ik heb ooit contact gehad met een GGZ, met een psychiater, die had een houding van: waar bemoei jij je mee, terwijl ik een verklaring kon overleggen met de handtekening van een klant dat ik bevoegd was om informatie over haar op te vragen. Eén klantmanager in een gemeente zonder structurele samenwerking met zorgprofessionals geeft aan liever geen contact op te nemen met een psycholoog, omdat hij zich niet wil bemoeien met de behandeling. Als deze klantmanager de inschatting maakt dat de klant hem voldoende informatie geeft dan vindt hij het niet wenselijk om nog contact op te nemen met een behandelend psycholoog. Ongeveer de helft van de geïnterviewde klantmanagers heeft wel regelmatig contact met psychologen. Dit komt voor bij de gemeenten waar de inzet van een psycholoog onderdeel is van de aanpak bij re-integratie. Hierop komen we later in dit hoofdstuk nog terug. Contact met SPV ers komt een enkele keer voor. Eén klantmanager van een gemeente waar geen sprake is van structurele samenwerking zegt daarover dat hij het contact met SPV ers waardevoller vindt dan het contact met andere professionals binnen de ggz. Klantmanager gemeente: SPV ers hebben ook regelmatig contact met klanten. Die weten beter waar je het over hebt en waar je tegenaan loopt als je in de dagelijkse praktijk met klanten praat dan de mensen die wat verder afstaan en diagnoses moeten stellen. Pagina 19 van 66

20 Contact tussen arboartsen en klantmanagers komt in de onderzochte gemeenten niet voor. Ook met artsen van de GGD hebben klantmanagers bij gemeenten over het algemeen geen bilateraal contact. Tot slot noemen klantmanagers diverse andere typen hulpverleners waar zij contact mee opnemen bij klanten met psychische problemen. Klantmanagers verwijzen klanten met schulden door naar schulphulpverlening. Daarnaast hebben klantmanagers contact met instellingen zoals MEE, maatschappelijk werk, begeleid wonen of verslavingszorg. Het gaat voornamelijk om doorverwijzen of als de klant al bekend is bij de instellingen om het inwinnen van informatie en advies ten behoeve van de begeleiding van de klant. Aard en inhoud van de samenwerking De aard van de contacten die klantmanagers hebben met zorgprofessionals verschilt per type professional en per gemeente. In het onderzoek maakt de inspectie onderscheid tussen verschillende vormen van contact waarbij doorverwijzen de minst intensieve vorm van samenwerking en het afstemmen over inhoud en doel van trajecten de meest intensieve vorm is. Over het algemeen geldt dat waar de samenwerking tussen de klantmanager en de gezondheidszorgprofessional, zoals huisartsen en psychologen niet structureel is, er sprake is van verwijzen en een beperkte mate van informatie-uitwisseling en afstemming over de klant. De afstemming gaat dan voornamelijk over de vraag of een klant toe is aan een traject. Er is nauwelijks sprake van afstemming over het doel of de inhoud van re-integratietrajecten. Doorverwijzen Met huisartsen is vaak niet echt sprake van contact. De klantmanager stuurt de klant naar de huisarts als hij/zij dat nodig acht. De huisarts kan vervolgens verwijzen naar gespecialiseerde psychologische of psychiatrische zorg. In een enkel geval neemt de klantmanager contact op met de huisarts, omdat hij zich zorgen maakt over de klant of omdat hij zicht wil krijgen op de belastbaarheid van de klant of het perspectief op herstel. Zoals hierboven beschreven is het voor de klantmanager vaak lastig om de gevraagde informatie te krijgen. Informatie uitwisselen Bij de klantmanagers die incidenteel contact hebben met ggz-psychologen blijft de samenwerking meestal beperkt tot het uitwisselen van informatie over de klant. De klantmanager gebruikt deze informatie vooral om in te schatten of de klant binnen afzienbare tijd aan het werk kan of niet. Veelal verlopen de contacten via of telefoon. Soms gebeurt het dat een klantmanager een klant begeleidt bij een bezoek aan de huisarts. Ook verwijzen klantmanagers hun klanten door naar andere vormen van hulpverlening zoals maatschappelijk werk of schuldhulp, waarbij zij in een enkel geval de klant begeleiden bij een eerste gesprek. Een klantmanager geeft aan dat dit soort contacten vooral in de opstartfase van het traject plaats vinden. Gedurende het traject is er minder contact. Klantmanager gemeente: Het meeste contact is er in de opstartfase van een traject. Vaak is er dan veel problematiek die geregeld moet worden met allerlei instanties, bijvoorbeeld met schulden. Als het loopt, wordt het rustiger. Een ggz-psycholoog geeft aan dat hij mee gaat met de klant naar de sociale dienst of UWV, omdat zijn cliënten vaak niet alles begrijpen wat er gezegd wordt. Psychologen en huisartsen bevestigen het beeld dat de klantmanagers geven, namelijk dat wanneer er geen sprake is van structurele samenwerking de contacten beperkt blijven tot verwijzen en (beperkte) informatie-uitwisseling en afstemming. Psychologen geven aan dat zij de klant aanraden contact op te nemen met een uitkerende instantie (sociale dienst of UWV) voor inkomen of ondersteuning bij het Pagina 20 van 66

21 vinden van werk of dagbesteding. Het komt ook voor dat een huisarts, psycholoog of SPV er contact opneemt met de sociale dienst als hij of zij denkt dat de klant toe is aan begeleiding richting werk of juist omdat een traject richting werk te belastend is. SPV er bij begeleid wonen organisatie: Als een cliënt zich bij ons meldt dan krijgt hij een zorgafstemmingsgesprek. In dat gesprek wordt geïnventariseerd waar zijn hulpvraag ligt.... Stel dat het zo is dat iemand wil werken of hij wil vrijwilligerswerk of dagbesteding en hij heeft een bepaalde uitkering dan neem ik contact op met de uitkerende instantie. Ik meld dan dat die en die persoon dit en dat wil en vraag of we daarover een gesprek kunnen hebben. SPV er: Als mensen met een bijstandsuitkering een verplicht re-integratietraject krijgen en ze hebben psychische problemen dan ervaren ze druk. Ze voelen zich gepusht en dat kan leiden tot een verslechtering van het beeld. Ik kan als voorbeeld uit mijn caseload een meneer in de bijstand noemen met een autistische inslag. Hij heeft te weinig greep op het leven, hij isoleert zich en wordt achterdochtig. Maar hij is goed aanspreekbaar en wordt te hoog ingeschat. Hij krijgt een traject en kan de druk niet aan. Ik zie de man met verwilderde ogen in huis zitten en het psychiatrisch beeld verslechtert. Ik heb telefonisch contact opgenomen met zijn klantmanager. Dan moet je optreden als een soort advocaat. 3.3 Structurele samenwerking In twee gemeenten is er, naast een niet structurele vorm van samenwerking, een structurele vorm van samenwerking geïnitieerd vanuit de sociale dienst. In beide gemeenten is dit via een opdrachtgever-opdrachtnemerrelatie georganiseerd. In een gemeente is sprake van de inkoop van psychosociale begeleiding; in de andere gemeente wordt samengewerkt in een multidisciplinair team, waarbij de zorgprofessionals gedetacheerd zijn bij de sociale dienst van de gemeente. Los van de bovenstaande vormen van samenwerking zijn er gemeenten waarin de sociale dienst deelneemt aan een multidisciplinair zorgnetwerk, dat is geïnitieerd vanuit de afdeling zorg of Wmo van de gemeente. Deze vorm van samenwerking bespreken we kort aan het eind van deze paragraaf. Inkoop van psychosociale begeleiding Een gemeente heeft gespecialiseerde dienstverlening ingekocht voor klanten met psychische problematiek. In deze gemeente worden klanten met psychische problemen begeleid door een extern psychosociaal bureau dat gespecialiseerd is in de begeleiding van Wwb ers met psychische problemen (zie het kader 1). De inzet van in de reguliere zorg werkende gezondheidszorgprofessionals kan onderdeel van de aanpak zijn, als er een indicatie voor curatieve ggz aanwezig is. De klantmanager beoordeelt eerst zelf of er sprake lijkt van zwaardere psychische problematiek en knelpunten. Als deze aanwezig lijkt, dan wordt de klant naar de huisarts gestuurd. Bij twijfel en behoefte aan nader onderzoek wordt extern advies aangevraagd. Een psycholoog van het psychosociaal bureau draagt zorg voor eerste diagnostiek, het slaan van een brug naar de zorg, en het afstemmen van zorg en re-integratie. Daartoe hoort ook zeer regelmatig contact met de klantmanager en driegesprekken met de klant. Bij zeer ernstige psychische problematiek waarbij op dat moment geen re-integratie mogelijk is, kan de psychosociale begeleiding gericht zijn op het ontsluiten van zorg en of andere voorzieningen. De psycholoog, die de curatieve ggz levert, heeft ervaring met de doelgroep en heeft oog voor herstel van het functioneren in meerdere leefgebieden en van de zelfredzaamheid. De gemeente neemt tot slot de eigen bijdrage van de ggz voor haar rekening, omdat deze voor klanten vaak een te grote drempel blijkt om behandeling te zoeken en te accepteren. Pagina 21 van 66