Met Kunst en Bloemwerk

Transcriptie

1 Met Kunst en Bloemwerk De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl Cert. no. CC /NL

2 De digitale opdrachten, bronnen en hulpmiddelen, die herkenbaar zijn aan het computersymbool, vind je in de digitale module. Instructie voor activatie van de digitale module vind je op de achterzijde van deze uitgave. Colofon Auteurs Gert Riemersma Henri ten Have Met medewerking van Ron van den Pol en bijdragen van Jan van Doesburg Redacteur: Carina Meertens Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Tweede druk, Ontwikkelcentrum, Wageningen, Nederland info@ontwikkelcentrum.nl Internet: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

3 Inhoud Inleiding 5 1 Egypte Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk 12 2 Griekenland Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilder- en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk 19 3 Romeinen Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk 25 4 Romaans Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk 30 5 Gotiek Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk 37 6 Renaissance Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk 44 3

4 7 Barok Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk e eeuw Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk e eeuw Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk e helft 20e eeuw Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk e helft 20e eeuw Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk e eeuw Oriëntatie Samenleving Bouwkunst Schilderkunst en beeldhouwkunst Bloemen, planten en bloemwerk 111 Begrippenlijst 118 4

5 Inleiding Bloemen en planten inspireren mensen al eeuwenlang. Met kunst en bloemwerk geeft een overzicht van de geschiedenis van de bouwkunst, schilderkunst en beeldhouwkunst en legt de relatie tussen deze kunstuitingen en het gebruik van bloemen en planten. In deze hernieuwde uitgave is er meer aandacht voor beelden uit de kunstgeschiedenis. Dit boek kan als een naslagwerk worden gebruikt. Ieder hoofdstuk opent met een introductiepagina. Daarop staat, naast de inhoudsopgave, een korte samenvatting van de inhoud. Foto s laten zien wat er in het hoofdstuk aan de orde komt. Oriëntatie Onder het kopje oriëntatie staat een beschrijving van de ontwikkelingen die zich op dat moment in de wereld hebben voorgedaan. Daarmee kan de kunst in de tijdgeest worden geplaatst en worden verbanden zichtbaar. Samenleving De teksten bij deze paragraaf zijn korte beschrijvingen van de samenleving in de betreffende periode. Op een algemene manier wordt uitgelegd hoe er werd gewoond, gewerkt en geleefd. Bouwkunst Mensen hebben altijd bouwwerken gemaakt, van hutjes tot kathedralen. Bouwkunst maakt de beschaving zichtbaar en dit wordt toegelicht onder deze paragraaf. Dit boek begint bij de Egyptische piramides en eindigt, via de bouwwerken die er in de tussenliggende eeuwen zijn gemaakt, bij de Markthal in Rotterdam. Schilderkunst en beeldhouwkunst Net als bouwen hoort ook het maken van kunst bij mensen. De ontwikkeling in kunstuitingen van de afgelopen eeuwen, is duidelijk zichtbaar. Bij Schilderkunst en Beeldhouwkunst staat een beschrijving van de belangrijkste stijlkenmerken en dit wordt met foto s toegelicht. Bloemen, Planten en Bloemwerk Hieronder staat hoe en waarom mensen plantaardige materialen gebruikten in decoraties. Van het eren van goden tot het stylen van het interieur. Via schilderijen en beschrijvingen is bekend welke rol bloemen en planten hebben gespeeld hoe ze in een bepaalde periode werden gebruikt. Begrippenlijst Achterin het boek staat een lijst van begrippen inclusief de betekenis ervan. 5

6 Plantenlijst Hierna staat een overzicht van de planten die in de verschillende perioden genoemd zijn met een verwijzing naar de paragraaf waar deze bij hoort.. Akant Acanthus (5.3, 8.3, 9.3) Akelei Aquilegia (4.5, 6.5) Alruin Mandragora (1.5) Amaryllis Ridderster (12.5) Amarant Amaranthus (7.5, 9.5) Appel Malus (4.5, 6.5) Aspergegroen Asparagus setaceus (10.5) Azalea Rhododendron (9.5) Berk Betula (6.5, 7.5, 8.5) Bies Schoenoplectus (9.5) Blauwe Lotusbloem Nymphaea caerulea (1.5) Boerenwormkruid Tanacetum (4.5) Bruidsbloem Stephanotis (10.5) Buxus Buxus (4.5, 6.5, 7.5, 9.5) Chrysant Chrysanthemum (9.5, 12.5) Cyclamen Cyclaam (9.5) Dadelpalm Phoenix (9.5) Den Pinus (6.5, 7.5, 8.5, 9.5) Dianthus Anjer (6.5, 9.5, 10.5, 12.5) Dille Anethum (1.5) Druif Vitis vinifera (2.5, 3.5) Dwergpalm Chamaerops (9.5) Echte heemst Alcea officinalis (4.5) Eik Quercus (4.5, 6.5, 9.5) Es Fraxinus (4.5) Eucharis Amazonelelie (9.5) Fuchsia Bellenplant (9.5) Geranium Pelargonium (9.5) Gladiool Gladiolus (5.5, 9.5) Haagwinde Convolvus sepium (7.5) Hanekam Celosia (9.5) Hortensia Hydrangea (10.5) Hulst Ilex (4.5) Hyacint Hyacinthus (8.5, 10.5) Jasmijn Jasminum (1.5) Kaasjeskruid Malva (1.5) Kalebas Cucurbita (9.5) Kattenkruid Nepeta (4.5) Kentiapalm Howeia (10.5) Klaproos Papaver (1.5) Klimop Hedera (1.5, 2.5, 6.5, 9.5) Knikkende vogelmelk Ornithogalum nutans (4.5) Kogeldistel Echinops (9.5) Korenbloem Centaurea (1.5) Kruidnagel Eugenia caryophyllata (9.5) Krulvaren Nephrolepis (10.5) Laurier Laurus nobilis (2.5, 3.5, 6.5) Lelie Lilium (4.5, 5.5, 6.5, 9.5, 10.5) Lelietje van dalen Convallaria majalis (6.5, 9.5, 10.5) Levensboom Mimusops schimperi (1.5) Linde Tilia (4.5) Lis Iris (1.5, 4.5, 9.3) Lisdodde Typha (9.5) Lotus Nymphaea caerulea, N. lotus (1.5) Maagdenpalm Vinca (7.5, 8.5) Madeliefje Bellis perennis (4.5) Mahonie Mahonia (9.5) Maïs Zea mays (9.5) Margriet Leucanthemum (1.5) Mirte Myrtus communis (2.5, 7.5, 9.5, 10.5) Munt Mentha (1.5) Narcis Narcissus (9.5, 10.5) Olijf Olea europaea (6.5) Oranje-appelen, Citrus (6.5, 9.5, 10.5) oranjebloesem Orchidee Coelogyne cristata (9.5, 11.5, 12.5) Palmlelie Yucca (9.5) Pampagras Cortaderia selloana (9.5) Papyrus Cyperus papyrus (1.5) Passiebloem Passiflora (9.5) Pioenroos Paeonia (4.5, 12.5) Pitrus Juncus effuses (9.5) Ranonkel Ranunculus (9.5) Ridderspoor Delphinium (1.5, 5.5, 9.5) Riet Phragmites australis (9.5) Roos Rosa (4.5, 7.5, 8.5, 9.5) Rozemarijn Rosmarinus officinalis (2.5, 7.5) Saffloer Carthamus tinctorius (1.5) Selderij Apium graveolens (1.5, 2.5) Slaapbol Papaver (4.5) Slagersplant Aspidistra (10.5) Sneeuwklokje Galanthus nivalis (9.5) Spar Picea (6.5, 7.5, 8.5) Stokroos Alcea rosea (4.5) Streepvaren Pteris (9.5) Struisgras Agrostis (9.5) Toverhazelaar Hamamelis (9.5) Trilgras Briza (9.5) Tulp Tulipa (7.5, 8.5, 10.5) Varen Blechnum (9.5) Veenmos Sphagnum (10.5) Venushaar Adiantum (9.5) Vergeet-mij-niet Myosotis sylvatica (9.5) Viooltje Viola (9.5) Viscum Mistletoe (4.5) Vredespalm Cycas (9.5) Vrouwenmantel Alchemilla (4.5) Vrouwentong Sanseveria (10.5) Vuursalie Salvia splendens (9.5) Wilg Salix (4.5, 7.5, 9.5) Zilverblad Senecio bicolor (7.5) Zilverdistel Carlina aucalis (9.5) 6

7 3000 vc 2000 vc 1000 vc heden Egypte 1 Egypte 1.1 Oriëntatie De mensheid is al lang aanwezig op de aarde en heeft op veel verschillende manieren zijn sporen achtergelaten. De beschaving van het Oude Egypte begint drieduizend jaar voor Christus. Piramides, tempels en mummies zijn bekende overblijfselen uit deze tijd. Nadat in 1822 het Egyptische hiërogliefenschrift werd ontcijferd, is er veel kennis over hun levenswijze opgedaan. Het geloof in een hiernamaals had veel invloed op de cultuur. De ontdekking van het graf van Toetanchamon in 1922 met daarin 3500 kunstvoorwerpen, gaf veel inzicht in het leven van de farao s. Lotus en papyrus werden in veel versieringen gebruikt. Farao s droegen halssieraden van bloemen. Bloemen, planten en bloemwerk Papyrus Lotus EGYPTE 7

8 De geschiedenis van de menselijke beschaving is in verschillende perioden te verdelen. Het oudste tijdperk is de prehistorie. In deze oertijd trokken mensen in groepen rond en leefden ze van de jacht en het verzamelen van voedsel. Door archeologische opgravingen is ongeveer bekend hoe de mensen hebben geleefd. Uit de Oude Egyptische beschaving zijn geschreven bronnen overgebleven. Bijvoorbeeld de hiërogliefen die op wanden van tempels en graven zijn gebeiteld. Het hiërogliefenschrift is een beeldtaal. Dit betekent dat de tekens pictogrammen zijn waar een klank bij hoort. Honderden jaren lang had niemand toegang tot deze oude, uitgestorven taal. Het lukte in 1822 Jean-François Champollion om de taal te ontcijferen. Dat deed hij via de steen van Rosetta die in 1799 was gevonden. In deze steen staan teksten in meerdere talen gebeiteld; waaronder het Grieks en Egyptische hiërogliefenschrift. Na deze ontdekking is er veel duidelijk geworden over de cultuur. Afb. 1.1 Na het ontcijferen van de Steen van Rosetta in 1822, werd veel informatie over deze oude beschaving toegankelijk. Afb. 1.2 Piramides bij Gizeh. 1.2 Samenleving Het Oude Egyptische rijk begon ruim 3000 jaar voor Christus. Hoe de beschaving precies ontstond, is niet duidelijk. Aangenomen wordt dat de jaarlijkse overstroming van de rivier de Nijl, in de zomermaanden, belangrijk is geweest. Het slib dat op de oevers achterbleef was erg vruchtbaar. Het verbouwen van gewassen ging dan ook goed. Meerdere bevolkingsgroepen trokken naar dit gebied en de eerste steden vormden zich langs de Nijl. Eeuwenlang heersten er farao s over het Oude Egypte en werden er veel verschillende goden aanbeden. De farao werd gezien als een afstammeling van de zonnegod Ra. Deze god was erg belangrijk omdat de zon de bron van al het leven is. Er was een diep geloof in een leven na de dood. Er werd goed voor de doden gezorgd op hun reis naar het hiernamaals. Farao s werden gemummificeerd en kregen kostbare geschenken zoals juwelen mee in hun graf. Doordat de Egyptenaren graven maakten in duurzaam materiaal zoals kalksteen, is er veel bewaard gebleven. 8 EGYPTE

9 Afb. 1.3 Egyptenaren geloofden in een leven na de dood en gaven overledenen veel geschenken zoals juwelen mee op hun reis naar het hiernamaals. Belangrijke personen zoals farao s werden na hun dood gemummificeerd. Afb. 1.4 Masker van Toetanchamon Afb. 1.5 Toetanchamon krijgt van zijn echtgenote boeketten aangeboden, het zijn gebundelde papyrusstengels met bloemen. 1.3 Bouwkunst Piramides zijn de bekendste bouwwerken uit het Oude Egypte. Deze grafmonumenten hebben zich ontwikkeld uit een meer primitieve vorm van een piramide, de mastaba. Dit was het graf voor een belangrijk persoon, later werden er ook gewone mensen in begraven. De mastaba heeft de vorm van een afgeknotte piramide met een rechthoekig grondvlak. Om EGYPTE 9

10 grafschenners op een dwaalspoor te brengen, waren er schijntoegangen. De grafkamer was uitgehouwen in de bodem onder de mastaba. Hierin stond de sarcofaag, dat is een stenen grafkist met daarin twee of drie houten kisten die in elkaar pasten. In de kleinste kist lag het gemummificeerde lichaam. In het graf werden kostbare geschenken gelegd om de overledene te begeleiden naar het hiernamaals. Rotsgraven Rotsgraven zijn grafkamers die zijn uitgehouwen uit de rotswanden of rotsbodem langs de oevers van de Nijl. De Vallei der Koningen is de bekendste en bevat een enorme verzameling van rotsgraven en tempels. De vallei werd gebouwd om de graven van de farao s te beschermen tegen grafrovers en bestaat uit complexe gangenstelsels. In 1922 is hier het rotsgraf van Toetanchamon gevonden. Dit graf was vrijwel ongeschonden en er waren Afb. 1.6 Vallei der Koningen. meer dan 3500 kunstvoorwerpen aanwezig. In de latere jaren van het Egyptische rijk werden de piramides gebouwd. Aangenomen wordt dat deze bouwwerken grafmonumenten waren voor de farao s. De piramides zijn de beroemdste bouwwerken uit het Oude Egypte, er zijn er ongeveer tachtig. De piramides van Cheops, Chefren en Mykerinos liggen bij Gizeh en zijn erg bekend. De piramide van Cheops is de grootste, deze is 145 meter hoog en 223 meter breed. Tempels In Egypte werden voor belangrijke goden tempels gebouwd. Ze waren ommuurd en naast de ingang stonden twee obelisken. Een obelisk is een zuilvormig bouwwerk en symboliseert de zonnegod Ra. In Parijs, Londen en New York staan Egyptische obelisken. Deze zijn in de 19e eeuw door Egypte aan de steden geschonken. Tempels bestonden uit zuilen met daaroverheen dwarsbalken om het dak te dragen. De Egyptenaren waren de eersten die de zuil op deze manier toepasten. In latere bouwstijlen wordt de zuil heel vaak op deze manier gebruikt. Egyptische zuilen zijn er in veel varianten en ze zijn geïnspireerd op plantaardige materialen; zo is er de papyruszuil, lotuszuil en de palmzuil. Afb. 1.7 Deze Egyptische obelisk staat in Istanbul en werd gebouwd ter ere van de zonnegod Ra. Hij is in de Romeinse tijd verplaatst naar deze stad die toen Constantinopel heette. De hiërogliefen beschrijven de overwinningen van farao Toetmosis. 10 EGYPTE