Alle Verdragen van het internationaal humanitair recht, ook degenen die in dit artikel vermeld worden, kunnen geraadpleegd worden op

Transcriptie

1 5 Alle Verdragen van het internationaal humanitair recht, ook degenen die in dit artikel vermeld worden, kunnen geraadpleegd worden op 70

2 Bescherming door het Internationale Rode Kruiscomité in de praktijk Laetitia de Radigues 1 1. Inleiding In dit artikel wordt beschreven hoe het Internationale Rode Kruiscomité (ICRC) bescherming, zoals omschreven in het internationaal humanitair recht (IHR), dagelijks toepast in de praktijk. 2 Bescherming kan worden gedefinieerd als alle inspanningen die zijn gericht op het verkrijgen van volledige eerbiediging van de rechten van het individu en van de verplichtingen van de overheid of wapendragers in overeenstemming met de letter en de geest van de relevante rechtstakken. Om de context van de activiteiten van het ICRC en hun juridische basis te begrijpen, worden eerst de verschillende soorten gewapende conflicten besproken en de regels die erop van toepassing zijn. Daarbij is er steeds aandacht voor het mandaat van het ICRC. Vervolgens worden de verschillende beschermingsactiviteiten behandeld: bezoeken van gedetineerden, beschermen van de burgerbevolking en tracing (familiebanden herstellen). Deze activiteiten worden zowel vanuit juridisch als praktisch perspectief belicht. (1) Laetitia de Rodigues heeft 10 jaar gewerkt voor het Internationale Rode Kruiscomité (ICRC) in verschillende gebieden, zoals Colombia, Soedan, de Palestijnse gebieden en Tsjetsjenië. Deze tekst is in eigen naam geschreven en dus niet in naam van het Rode Kruis. (2) Gebruikte bronnen: en Eric David, Principes de droit des conflits armés, Bruylant,

3 2. Internationaal humanitair recht en zijn toepassing Het IHR is de tak van het internationaal publiekrecht die de betrekkingen tussen de partijen bij een gewapend conflict regelt. Het IHR beoogt uit humanitaire overwegingen de gevolgen van gewapende conflicten te beperken. Het is gericht op de bescherming van personen die niet of niet langer deelnemen aan de vijandelijkheden, zoals zieke en gewonde strijders, maar ook gevangenen en burgers. Daarnaast beschrijft het IHR de rechten en plichten van de partijen bij een conflict tijdens de vijandelijkheden. De meeste van deze regels zijn in de Verdragen van Genève en hun Aanvullende Protocollen terug te vinden. Hierin is ook de specifieke rol van het ICRC in gewapende conflicten opgenomen. Er kunnen drie categorieën van gewapend geweld worden onderscheiden die elk door een specifiek juridsch kader worden beheerst: 1. Een internationaal gewapend conflict: hierbij is er sprake van een gewapend conflict tussen strijdkrachten van twee of meer staten of een bezetting waarbij een andere staat effectieve controle heeft over een deel of geheel van het territorium. Alle IHR-regels zijn in deze situatie van toepassing. 2. Niet-internationaal gewapend conflict speelt zich af op het territorium van een staat tussen de strijdkrachten van een staat en een of meerdere georganiseerde gewapende groepen onder een verantwoordelijk bevel of tussen gewapende groepen onderling. Aanvullend Protocol II uit 1977 is van toepassing en het gemeenschappelijk artikel 3 in de Verdragen van Genève. 3. Interne onrust en ongeregeldheden, zoals rellen, geïsoleerde en sporadische gewelddadigheden. Hierbij is er geen sprake van een georganiseerde gewapende groep en is de intensiteit van geweld te beperkt om te kunnen spreken van een niet-internationaal gewapend conflict. Deze situaties worden niet beschouwd als een gewapend conflict. Het IHR is dus niet van toepassing. Dit juridische kader is belangrijk voor de concrete toepassing van de regels in een bepaalde situatie op het terrein. In Colombia bijvoorbeeld wilden de opstandelingen dat hun gevangengenomen strijders erkend werden als krijgsgevangenen. Het statuut van krijgsgevangene en de rechten die daarmee gepaard gaan, bestaan echter alleen in internationale gewapende conflicten en niet in niet-internationale. 72

4 Hierbij moeten twee opmerkingen gemaakt worden: De basisprincipes van het IHR gelden zowel in internationale als niet-internationale gewapende conflicten. Tijdens de dagelijkse ICRC-praktijk wordt het IHR meestal niet als dusdanig benoemd, maar eerder benaderd vanuit de achterliggende basisprincipes. In de literatuur wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen het Recht van Den Haag en het Recht van Genève. Traditioneel werd het Recht van Den Haag gerelateerd aan de methoden (zoals het verbod om burgers aan te vallen) en aan middelen van oorlogsvoering (beperking op het gebruik van bepaalde wapens). Het Recht van Genève hield verband met de bescherming en behandeling van mensen die niet of niet meer deelnemen aan de strijd, zoals gewonden en zieken van de strijdkrachten, krijgsgevangenen en burgers. Sinds de twee Aanvullende Protocollen van 1977 bij de Verdragen van Genève is dit onderscheid vervaagd. 3. Mandaat van ICRC in gewapende conflicten Alle staten samen, de zogenaamde internationale gemeenschap, hebben het ICRC het mandaat gegeven om slachtoffers van gewapende conflicten te helpen en om toe te zien op de naleving van het IHR. De vier Verdragen van Genève en Aanvullende Protocollen beschrijven de humanitaire activiteiten van het ICRC voor de bescherming van burgers en het verlenen van bijstand. Aanvullend Protocol I bepaalt bijvoorbeeld: De Partijen bij het conflict dienen het Internationale Rode Kruiscomité naar hun vermogen alle faciliteiten te verlenen om dit Comité in staat te stellen de humanitaire taak te vervullen waarmee het door de Verdragen en dit Protocol is belast, ten einde bescherming van en bijstand aan de slachtoffers van conflicten te verzekeren; het Internationale Rode Kruiscomité kan tevens alle andere humanitaire werkzaamheden ten behoeve van die slachtoffers verrichten, mits de desbetreffende Partijen bij het conflict daarmee instemmen. (Art. 81, lid 1) In een niet-internationaal gewapend conflict stelt gemeenschappelijk artikel 3 van de Verdragen van Genève van 1949 dat Personen die niet rechtstreeks aan de vijandelijkheden deelnemen ( ) moeten onder alle omstandigheden menslievend worden behandeld. Vervolgens wordt een lijst van verboden opgesomd zoals aanslag op het leven en lichamelijke geweldpleging, in het bijzonder het doden op welke wijze ook, verminking, wrede behandeling en marteling; het nemen van gijzelaars; buitengerechtelijke executies zonder een eerlijk proces. Eveneens wordt vermeld dat een 73

5 onpartijdige humanitaire organisatie, zoals het ICRC, haar diensten kan aanbieden aan de partijen bij het conflict. Bij interne onlusten heeft het ICRC een initiatiefrecht. Dit betekent dat het zijn diensten kan aanbieden, overeenkomstig artikel 5 van de statuten van de Rode Kruis- en Rode Halve Maanbeweging. 4. ICRC-beschermingsactiviteiten De beschermingsactiviteiten van het ICRC worden hieronder zowel vanuit een praktische als juridische benadering toegelicht. Hulp aan slachtoffers van een conflict kan worden bekeken vanuit verschillende invalshoeken. Bijstand kan bijvoorbeeld worden verleend door te voorzien in voedsel en onderdak, medische zorg of water. Het voorkomen dat mensen worden vermoord of het informeren van niet-strijders over hun fundamentele rechten en plichten is de invalshoek van bescherming. Ook moeten strijders herinnerd worden aan of geïnformeerd worden over welke regels zij moeten respecteren. In de praktijk betekent dit dat binnen het ICRC het departement Bijstand verantwoordelijk is voor de eerst beschreven activiteiten, de daarop volgende door het departement Bescherming en de laatste door het departement Verspreiding. Al deze activiteiten zijn gericht op het waarborgen van het respect en de waardigheid van de bevolking. Belangrijk om te benadrukken is dat de naleving van de basisbeginselen van het Rode Kruis, waaronder in het bijzonder de onpartijdigheid, neutraliteit en onafhankelijkheid, de basis vormen van alle ICRC-activiteiten. Ze vormen het kader van het ICRC en de nationale Rode Kruis- en Rode Halve Maanverenigingen, met wie het ICRC vaak samenwerkt. Het ICRC kiest geen partij, maar behandelt mensen volgens de noden die zij hebben. Andere criteria zijn niet van toepassing. Onder de talrijke activiteiten van het departement Bescherming van het ICRC in conflictsituaties kunnen drie kernactiviteiten worden omschreven: bezoek aan gedetineerden; bescherming van de burgerbevolking; tracing (herstel van familiebanden). 4.1 Bezoek aan gedetineerden Het bezoek aan gedetineerden is een van de kernactiviteiten van het ICRC. Vaak zijn 74

6 gedetineerden zeer kwetsbaar, omdat ze beschouwd worden als de vijand. Het risico bestaat dat hen de toegang tot medische zorg geweigerd wordt, dat ze mishandeld of gemarteld worden of dat ze gewoonweg verdwijnen Juridisch kader De internationale gemeenschap heeft het ICRC in de Verdragen van Genève het mandaat toegekend om zowel krijgsgevangenen als geïnterneerde burgers tijdens een gewapend conflict te bezoeken. Waar mogelijk bezoekt het ICRC ook mensen die in andere situaties van geweld zijn aangehouden. De detentiebezoeken hebben als doel ervoor te zorgen dat gevangenen, ongeacht de redenen voor hun arrestatie en detentie, worden behandeld met waardigheid en menselijkheid in overeenstemming met internationale normen en standaarden. ICRC-afgevaardigden werken samen met de autoriteiten om misbruiken te voorkomen en om zowel de behandeling van gedetineerden als hun detentieomstandigheden te verbeteren. Er bestaat al lang een stilzwijgende overeenkomst tussen de staten om de bescherming te garanderen van gevangen soldaten: de eerste bezoeken van het ICRC aan krijgsgevangenen dateren uit 1915 en het eerste verdrag om krijgsgevangenen te beschermen, kwam tot stand in De Verdragen van Genève zijn geratificeerd door alle landen in de wereld en bieden bij een internationaal gewapend conflict onder het Derde en Vierde Verdrag de wettelijke basis voor de ICRC-bezoeken Procedure De aanpak van de bezoeken is over de hele wereld dezelfde. Eerst onderhandelt het ICRC een bezoekregeling. Deze overeenkomst omvat het recht voor het ICRC om toegang te hebben tot alle gevangenen, alle plaatsen van detentie en om de gedetineerden onder vier ogen te kunnen interviewen. Om haar mandaat te kunnen uitvoeren dient het ICRC een lijst op te maken met gegevens van de gedetineerden (naam, geboortedatum, enz.) om de bezoeken te herhalen. Deze overeenkomst wordt in het betreffende land op het hoogste niveau onderhandeld. Zodra de overeenkomst voor het bezoek goedgekeurd is door de autoriteiten van een land, begint het ICRC met het bezoeken van de gevangenen. De manier waarop een bezoek wordt uitgevoerd is overal dezelfde. De ICRC-afgevaardigden vergaderen eerst met de autoriteiten van de gevangenis. Deze laatsten hebben de eerste verantwoordelijkheid voor een menswaardige behandeling van de gedetineerden. Het is daarom cruciaal dat er met hen wordt samengewerkt. Het is belangrijk om hun standpunt te begrijpen en een vetrouwensrelatie op te bouwen. Sommige problemen vallen onder de verantwoordelijkheid van de gevangenisdirectie, bijvoorbeeld de discipline binnen de gevangenis, terwijl andere problemen buiten hun invloedsfeer vallen. Denk hierbij aan een gebrek aan voedsel, een erf dat niet omheind is, 75

7 enzoverder. Het ICRC kan in bepaalde gevallen optreden als bondgenoot van de gevangenisdirectie door hen bijstand te verlenen om de precaire situatie van de beschermde personen te verbeteren of om hen in staat te stellen de andere verplichtingen van het IHR te kunnen nakomen. Wanneer gedetineerden bijvoorbeeld klagen over onvoldoende voedsel en wanneer uit de metingen blijkt dat ze inderdaad ondervoed zijn, kan dit verschillende oorzaken hebben. Dit kan op gevangenisniveau zijn (bv. het voedsel wordt gestolen door de bewakers of door andere gedetineerden, of het wordt verspild in de keuken) of op bestuurlijk niveau (bv. slechte organisatie, geen budget). Om het probleem te kunnen aanpakken, moet men dan ook een diepgaand inzicht verwerven in de situatie Bezoek De volgende stap is het bezoek aan de detentieplaats. Het is belangrijk dat ICRC-medewerkers zelf de leefomstandigheden zien van de gedetineerden. In 2010 bezochten ICRC-afgevaardigen meer dan gedetineerden in detentieplaatsen in 71 landen en in 5 internationale gerechten. Individuele gesprekken Een essentieel moment tijdens het bezoek zijn de individuele gesprekken met de gedetineerden. Het is van belang om dit gesprek te voeren zonder getuigen, zodat de gedetineerde vrij kan praten. Eerst registreert de afgevaardigde de persoonsgegevens van de gedetineerde. Dit is nodig om verdwijningen te voorkomen. Daarna wil het ICRC onder andere weten onder welke omstandigheden de gedetineerde leeft en hoe de ondervraging is verlopen. Als een gedetineerde een probleem aankaart, vraagt de afgevaardigde altijd of hij wil dat het ICRC hierover praat met de autoriteiten. Wil hij dit niet, dan zal de informatie niet worden gebruikt, maar wordt ze bewaard en kunnen bijvoorbeeld meerdere bezoeken plaatsvinden op de betreffende locatie. Het ICRC biedt de mogelijkheid aan de gedetineerde om naar zijn familie te schrijven door middel van een Rode Kruisbericht, een korte brief met enkel familienieuws, die door het Rode Kruis zal worden overgebracht. Plaats van detentie Met betrekking tot de omstandigheden van detentie verzamelt het ICRC informatie over voedsel, water, hoe vaak de gedetineerden mogen douchen, enzoverder. Hierbij is kennis over het land belangrijk: het is de perceptie van de gevangene die telt en niet die van de afgevaardigde. Discipline is ook een lastige kwestie. In sommige gevangenissen zijn gedetineerden zelf verantwoordelijk voor het waarborgen van de discipline en is er een risico op misbruik. Het valt onder de verantwoordelijkheid van de overheid om ervoor te zorgen dat geen misbruik plaatsvindt. De afgevaardigde besteedt aandacht aan een evenwicht tussen wat de gedetineerden zeggen en wat 76

8 hij ziet, zo voorkomt hij dat hij wordt gemanipuleerd. Dit kan emotioneel moeilijk zijn omdat de ICRC-afgevaardigde vaak de enige persoon is tegen wie de gedetineerde echt kan praten. Hij kan over zijn situatie geen klacht indienen bij de bewakers of de gevangenisautoriteiten en evenmin wil hij klagen bij zijn familie, omdat zij zich dan zorgen om hem gaan maken. Soms worden personen die zijn aangehouden in verband met het conflict samen met reguliere gedetineerden ondergebracht. In dergelijke situaties onderhoudt het ICRC enkel een individuele follow-up met de eerste groep, maar de invloed van het ICRC op de voorwaarden van detentie (zoals voedsel en toegang tot de binnenplaats) komt alle gedetineerden ten goede. Hulp wordt soms voorzien, maar het is niet aan het ICRC om de rol van de autoriteiten over te nemen. Wel kan het ICRC de overheid helpen om haar verantwoordelijkheid op te nemen. Gesprek met autoriteiten Aan het einde van het bezoek heeft de ICRC-afgevaardigde een laatste gesprek met de autoriteiten. De verbeteringen ten opzichte van vorige keer worden vermeld, samen met de aspecten die nog moeten worden aangepakt. Tevens wordt de lijst van de gedetineerden gecontroleerd. Bevinden de eerder bezochte gevangenen zich nog altijd in deze gevangenis? Zijn ze overgeplaatst of vrijgelaten? Zo ja, waarheen? Degenen die zijn overgeplaatst, worden in hun nieuwe detentieplaats bezocht en zij die zijn vrijgelaten worden bezocht op het adres dat zij hebben opgegeven tijdens hun registratie. Mocht het nodig blijken, dan wordt er een follow-up gedaan op een hoger niveau, wanneer de gevangenisdirecteur bijvoorbeeld geen acties onderneemt wordt er contact opgenomen met een persoon hoger in rang. Terug op kantoor wordt een rapport geschreven aan de hand van het bezoek en de gesprekken. Deze bevindingen worden gebruikt voor het volgende bezoek. Het is vaak werk op korte, middellange en lange termijn Bezoek van familie In landen waar het moeilijk of onmogelijk is voor de familieleden om hun dierbaren te bezoeken in de gevangenis, organiseert het ICRC familiebezoeken. Dit kan zowel door middel van financiële steun (bv. Colombia, Rusland) als door het transport van de familieleden te faciliteren. Zo biedt het ICRC bijvoorbeeld ondersteuning aan de familieleden van de Palestijnse gevangenen om Israël binnen te komen Vertrouwelijkheid Vertrouwelijkheid wordt vaak beschouwd als een doel, terwijl het een hulpmiddel 77

9 is. Het betekent echter niet dat er niets wordt gezegd. Wel behoudt het ICRC openbare veroordelingen voor de meest uitzonderlijke gevallen. Het ICRC gelooft dat een constructieve dialoog meer resultaat teweegbrengt, maar beseft dat van tijd tot tijd openbare veroordelingen de beste manier is om zijn doel - de bescherming van de slachtoffers van het conflict - te bereiken. Een van de criteria om te beslissen om al dan niet in de openbaarheid te treden, is het belang van de slachtoffers. Een publieke veroordeling is bedoeld om de staten aan hun verplichting te herinneren. Artikel 1 van de vier Verdragen van Genève bepaalt immers dat de staten de regels zullen respecteren en er tevens voor instaan dat ze worden nageleefd. 4.2 Bescherming van de burgerbevolking Regels ter bescherming van burgers Tijdens de laatste 60 jaar is het belangrijkste slachtoffer van oorlog de burgerbevolking. Respect voor de regels over het uitvoeren van de vijandelijkheden, minimaliseert het leed dat aan burgers wordt toegebracht tijdens de oorlog. De burgers nemen geen deel aan de vijandelijkheden en moeten daarom worden beschermd. Veel te vaak worden burgers het slachtoffer van het conflict, per ongeluk of opzettelijk als oorlogstactiek, zoals bijvoorbeeld de oorlogen in de Democratische Republiek Congo of in het voormalige Joegoslavië hebben aangetoond. Beroving van water, voedsel, onderdak en medische zorg, maar ook verkrachtingen, detentie of zelfs executie behoren tot de mogelijke praktijken. Burgers hebben rechten en de doelstelling van het ICRC is om te bevorderen dat deze rechten worden gerespecteerd. Volgende bepalingen uit de Aanvullende Protocollen bij de Verdragen van Genève geven de essentie weer van de manier waarop de vijandelijkheden moeten worden uitgevoerd om burgers te beschermen. Noch de burgerbevolking als zodanig, noch de burgers mogen het voorwerp van een aanval vormen. Daden van geweld of bedreiging met geweld, waarvan het belangrijkste oogmerk is de burgerbevolking angst aan te jagen, zijn verboden. (API, Art. 51 lid 2., APII, Art. 13 lid 2) Aanvallen op de burgerbevolking of burgers bij wijze van represaille zijn verboden. (API, Art. 51 lid 6.) Bij het uitvoeren van militaire operaties moet er voortdurend over worden gewaakt dat de burgerbevolking, de burgers en de goederen van burgerlijke aard worden ontzien. (API, Art. 57 lid 1.) Dit blijft van toepassing zolang de burgerlijke goederen (waaronder scholen, moskeën en ziekenhuizen) 78

10 niet worden gebruikt om de tegenstander te bestrijden. Worden ze wel voor dit doel gebruikt, dan kan het burgerlijk goed zijn bescherming verliezen. ( ) de Partijen bij het conflict te allen tijde het onderscheid te maken tussen de burgerbevolking en de strijders en tussen de goederen van burgerlijke aard en de militaire objectieven en dienen zij derhalve hun operaties uitsluitend tegen militaire objectieven te richten. (API, Art. 48 lid 1.) IHR-verplichtingen voor betrokken partijen Vanuit militair oogpunt moeten de strijdkrachten de regels van het IHR integreren in hun werking vanaf de voorbereidingen van een operatie. De staten zijn verplicht om het IHR te verspreiden onder hun troepen. Het ICRC herinnert alle partijen bij een conflict aan die verplichting. Als er overtredingen gebeuren, maakt het ICRC hierover rapporten op en meldt het de schendingen aan diegenen die ervoor verantwoordelijk zijn. Volgend persbericht van het ICRC is een concreet voorbeeld hiervan. Het werd verspreid net voor de militaire interventie door de internationale coalitie in Libië in maart Het vat de fundamentele IHR-regels over de bescherming van de burgerbevolking samen. Geneva (ICRC) The International Committee of the Red Cross (ICRC) is deeply concerned about the intensification in recent days of the fighting in and around densely populated centres in Libya, with the consequent risk to civilian lives. As airstrikes in Libya by international forces begin, the ICRC calls upon all parties the international forces, the Libyan government forces, and the armed opposition to abide strictly by the rules and principles of international humanitarian law. In accordance with its mandate, the ICRC appeals to all those involved in the hostilities to comply with international law. In particular, they must distinguish at all times between civilians and fighters. Attacks that directly target the civilian population are strictly prohibited by international humanitarian law. That law also prohibits the use of human shields. 79

11 Indiscriminate attacks are likewise strictly prohibited. The parties must take all precautions, including in their choice of means and methods of warfare, to avoid as far as possible harming civilians. Persons not directly participating in the hostilities including combatants who surrender or who are no longer capable of fighting because they are wounded or have been captured must not be attacked and must be treated humanely. We urge the parties to the conflict to allow humanitarian organizations safe access to war-affected areas and to enable medical personnel and ambulances to reach the wounded, ( ) Werkwijze ICRC voor bescherming brugers Het ICRC is vertegenwoordigd in 80 landen in zowel de hoofdsteden als de meer afgelegen gebieden. De organisatie werkt op basis van onderhandelde toegang. Het leggen van contacten met alle centrale en lokale overheden, strijdende partijen, opstandelingen en gewapende groepen die betrokken zijn in een bepaalde context, staat centraal in de werkwijze van het ICRC. De nabijheid van de getroffen bevolking is ook een belangrijk principe voor de werking. Zonder kennis uit eerste hand over hoe de specifieke humanitaire problemen moeten worden aangepakt, is er geen betekenisvolle actie mogelijk. Het aangaan en onderhouden van de dialoog met alle partijen bij het conflict is daarom cruciaal. Deze permanente dialoog is niet alleen de basis voor toegang tot de slachtoffers en voor de veiligheid van de medewerkers op het terrein, maar is ook een absolute voorwaarde om deze groepen en instanties te betrekken bij de beschermingsactiviteiten. Met concrete informatie vanop het terrein over schendingen van het IHR informeert het ICRC de autoriteiten over de beschermingsproblemen en vraagt hen actie te ondernemen en/of biedt hulp aan de slachtoffers. De acties die het ICRC onderneemt, zijn niet beperkt tot het maken van een voorstelling van de problemen bij de autoriteiten. Ze kunnen ook het promoten van inzetregels (rules of engagement) inhouden of gaan over de naleving van internationale normen voor de strijdkrachten en politie voor de evacuatie van personen die zijn ingesloten door de vijandelijkheden. Het ICRC kan ook bemiddelen om het sluiten van overeenkomsten tussen de partijen bij een conflict te vergemakkelijken. Dit zal bijdragen tot de bescherming van de fundamentele rechten van de bevolking. Zo worden bijvoorbeeld Palestijnse boeren op de Westelijke Jordaanoever vaak geconfronteerd met moeilijkheden in het bereiken en onderhouden van hun gewassen 80

12 die buiten de afscheiding van de Westelijke Jordaanoever gelegen zijn. Dit is in strijd met het IHR dat van toepassing is in de bezette gebieden. ICRC-afgevaardigden nemen dan contact op met de Israëlische autoriteiten om de Palestijnse boeren toegang te verlenen tot hun velden. Een ander voorbeeld uit de bezette gebieden is het contacteren van de Israëlische autoriteiten om een ambulance toegang te verschaffen tot gewonden. Ook kunnen de autoriteiten worden gecontacteerd voor het vervoer van zieken, gewonden of hoogzwangere vrouwen in ambulances naar de ziekenhuizen bij het passeren van een check-point. Overtredingen kunnen worden gemeld op het niveau waar dit naar verwachting het meeste impact heeft. Dit kan inhouden dat de hogere autoriteiten van de staat erover worden aangesproken of zelfs de autoriteiten van andere staten Impact van ICRC-beschermingsactiviteiten Het is moeilijk te meten wat het resultaat is van de beschermingsactiviteiten van het ICRC. Door zijn aanwezigheid en door te observeren wat er gebeurt, worden een aantal schendingen voorkomen. De voormalige Zuid-Afrikaanse president Nelson Mandela, die vele jaren tijdens zijn gevangenschap werd bezocht door het ICRC, schreef in zijn memoires: Waar het om gaat, is niet zodanig over wat het Rode Kruis doet, maar wat het voorkomt. Over het algemeen gesproken is het respect van het IHR afhankelijk van een combinatie van verschillende elementen: de opleiding van de soldaat, zijn persoonlijke waarden, de bekwaamheid van de commandant, de gebruikte argumenten, het belang, het imago van een land, enzoverder. Het ICRC heeft hier een volwaardige rol in te vervullen. 4.3 Tracing (herstel van familiebanden) Conflicten en rampen laten meer achter dan fysieke wonden. In onrust, paniek en terreur kunnen familieleden in een paar minuten van elkaar worden gescheiden. Soms leidt dit tot lange jaren van angst en onzekerheid over het lot van kinderen, echtgenoten of ouders. Het is een belangrijke uitdaging voor het ICRC en de nationale Rode Kruis- en Rode Halve Maanvereniging om deze mensen te lokaliseren en terug in contact te brengen met hun familieleden. Het werk omvat het opsporen van mensen, het uitwisselen van boodschappen aan de familie, gezinshereniging of het verduidelijken van het lot van de vermiste. Het vierde Verdrag van Genève vermeldt in artikel 25 het belang voor mensen om nieuws te kunnen blijven uitwisselen met familieleden. Wanneer de gewone post niet functioneert, kan dit worden gedaan door middel van Rode Kruisberichten. Deze uitwisseling kan plaatsvinden tussen een gedetineerde en zijn familie of tussen vluchtelingen of ontheemden en de familieleden die achterbleven. 81

13 Wanneer andere mogelijke communicatiemiddelen geen resultaat opleveren, of wanneer mensen zijn gearresteerd door onbekende personen en verwanten geen nieuws ontvangen, zorgt dit voor enorme angst bij de nabestaanden. Families hebben het recht om het lot van hun verwanten te kennen, en dus heeft elke partij bij een conflict een verplichting om te zoeken naar personen die door de tegenpartij als vermist worden aangegeven. Sinds de oorlogen in het voormalige Joegoslavië zijn veel inspanningen geleverd om te voorkomen dat mensen worden vermist en om de familieleden van vermiste personen te helpen. Deze informatie is in vele opzichten onontbeerlijk om het rouwproces te starten en om hun leven opnieuw te kunnen oppakken. Herstel van familiebanden is niet alleen in conflictsituaties van cruciaal belang. Onlangs, na de aardbeving in Japan, werd een soortgelijk systeem ontwikkeld: mensen die de ramp hadden overleefd en mensen die op zoek waren naar familieleden uit het getroffen gebied konden hun namen opgeven. De ICRC-website publiceert de namen van mensen die ofwel contact zoeken met familieleden en vrienden of die worden gezocht. In 2010 verzamelde en verspreidde het ICRC meer dan Rode Kruisberichten, waaronder van of voor gedetineerden. Het ICRC faciliteerde ook telefoongesprekken tussen familieleden, registreerde niet-begeleide minderjarigen en herenigde kinderen met hun families. 5. Besluit Gewapende conflicten bestaan al eeuwen en zullen blijven bestaan. Wel is er een geheel van rechtsregels ontwikkeld om de gevolgen van een gewapend conflict te beperken en om degenen die niet (meer) deelnemen te beschermen. Het ICRC is er om iedereen aan deze regels te herinneren en om het lijden van de slachtoffers van gewapende conflicten te verzachten. 82

14 83