PATIËNTEN INFORMATIE. Zwangerschapsdiabetes

Transcriptie

1 PATIËNTEN INFORMATIE Zwangerschapsdiabetes

2

3 Beste toekomstige mama Er werd zwangerschapsdiabetes bij jou vastgesteld. Het diabetesteam van het AZ Lokeren wil je hierover graag zo goed mogelijk informeren en hierbij begeleiden. In deze folder vind je alle nodige informatie over wat zwangerschapsdiabetes nu eigenlijk is, hoe je er mee moet omgaan, wat de behandeling inhoudt en hoe wij jou zullen begeleiden tot na de geboorte van je baby. In het eerste deel van de folder vind je alle theoretische info. In het tweede deel vind je alle praktische zaken. Als er vragen zijn, die na het lezen van deze folder toch nog onbeantwoord blijven, dan staan wij uiteraard graag voor jou klaar. Je diabetesteam. 3

4 DEEL 1 4

5 DEEL 1 Wat is zwangerschapsdiabetes? Zwangerschapsdiabetes betekent dat tijdens de zwangerschap abnormaal hoge bloedglucosewaarden worden vastgesteld. Zwangerschapsdiabetes wordt jaarlijks vastgesteld bij meer dan 1 op 50 zwangere vrouwen in Vlaanderen. Sommige risicofactoren, zoals overgewicht, leeftijd en erfelijkheid spelen zeker een grote rol. We kunnen louter op basis hiervan niet precies voorspellen wanneer en bij welke vrouwen dit zal ontstaan. Een aantal vrouwen heeft namelijk geen duidelijke risicofactoren maar ontwikkelt toch zwangerschapsdiabetes. Bij wie wordt het opgespoord? Momenteel wordt aanbevolen om zwangere vrouwen systematisch te screenen op zwangerschapsdiabetes. Dit gebeurt normaal tussen de 24 ste en de 28 ste week van de zwangerschap. Wanneer je extra risico loopt (vroegere zwangerschapsdiabetes of een bevalling van een zwaar kind, familiale heeft diabetes enz.) zal je arts beslissen dat je al onmiddellijk moet getest worden bij de eerste consultatie. Je bloedglucosewaarden kunnen dan immers al gestoord zijn, waardoor een behandeling vroeger dient te starten. Hoe wordt het opgespoord? De standaardtest om zwangerschapsdiabetes op te sporen is de challenge test. Hiervoor zal je een suikeroplossing (50 gr. suiker) moeten opdrinken en dit kan op elk moment van de dag gebeuren, het hoeft niet nuchter. Na één uur wordt er een bloedafname gedaan om het glucosegehalte in je bloed te meten. Indien deze resultaten zwangerschapsdiabetes doen vermoeden, zal je arts beslissen om de diagnose te bevestigen via een tweede test: de orale glucosetolerantietest (OGTT). Bij deze test moet je nuchter zijn en een oplossing met 100 gr. suiker drinken. Er wordt 4 maal bloed afgenomen, telkens met een tussenpauze van één uur. Na 4 bloedafnames zal je arts al een goed beeld hebben over de manier 5

6 DEEL 1 waarop je lichaam een enorme toevoer aan glucose verwerkt. Als 2 van de 4 waarden te hoog zijn, wordt de diagnose van zwangerschapsdiabetes bevestigd. Bij 1 afwijkende waarde gaan we je echter ook al opvolgen. Hoe ontstaat zwangerschapsdiabetes? Tijdens elke zwangerschap Tijdens elke gezonde zwangerschap produceert de placenta (de moederkoek) vele hormonen die de baby helpen ontwikkelen. Diezelfde hormonen hebben echter ook een keerzijde: ze werken de normale stofwisselingsprocessen tegen, vooral in de 2de helft van de zwangerschap. Het hormoon insuline speelt in die stofwisseling een centrale rol: insuline is als het ware de sleutel die de brandstof van het lichaam, glucose of bloedsuiker genoemd, ter hoogte van onze cellen binnenlaat. De zwangerschapshormonen verhinderen in zekere mate de werking van de insuline. Hierdoor is er plots veel meer insuline nodig om dezelfde hoeveelheid glucose in de cellen te kunnen binnenlaten. We zeggen dan dat de cellen weerstandig worden aan insuline of insulineresistent. Bij een normale zwangerschap zal de pancreas hierop reageren door meer insuline te produceren. Bij zwangerschapsdiabetes Bij zwangerschapsdiabetes doet zich echter in de pancreas een belangrijk probleem voor ter hoogte van de cellen die insuline afscheiden, de bètacellen. Normaal kunnen die bètacellen vlot reageren wanneer het lichaam in de 2de helft van de zwangerschap plots veel meer insuline nodig heeft. Vrouwen met zwangerschapsdiabetes hebben echter meestal een vooraf bestaand probleem (vaak door overgewicht) dat ervoor zorgt dat de bètacellen de toegenomen vraag naar insuline niet meer kunnen volgen. Glucose kan hierdoor niet meer vlot in de weefsels worden opgenomen en stapelt zich sneller op in het bloed: dit heet hyperglycemie. Vanaf bepaalde waarden spreekt men van zwangerschapsdiabetes. De bloedglucosewaarden worden in 9 op 10 gevallen kort na de bevalling weer normaal. Maar het optreden van zwangerschapsdiabetes betekent wel dat je nu extra op je hoede moet zijn. 6

7 DEEL 1 Hoe wordt zwangerschapsdiabetes behandeld? Zwangerschapsdiabetes verloopt heel vaak zonder symptomen maar toch is een strikte opvolging en behandeling noodzakelijk om het risico op verwikkelingen voor moeder en kind minimaal te houden. Gezonde voeding en beweging De behandeling van zwangerschapsdiabetes bestaat in de eerste plaats uit een advies over gezonde voeding. Het doel is om normale bloedglucosewaarden te bereiken terwijl er genoeg voedingsstoffen voor moeder en kind worden voorzien. Er wordt ook naar gestreefd om overdreven gewichtstoename te vermijden. Al naargelang je gewicht zal de energie-inname daarom meer of minder beperkt worden. Let op: het gaat hier niet om een vermageringsdieet! Bij een agressief dieet komen immers gifstoffen vrij die schadelijk zijn voor je baby. Naast de caloriebeperking moet specifiek aandacht worden besteed aan de inname van koolhydraten en vetten. Verder zal je voeding niet verschillen van die van een normale zwangere op het gebied van eiwitten, mineralen en vitamines. Onze diëtist zal aangepast voedingsadvies geven. Ben je niet zeker of je bepaalde voedingsmiddelen mag eten? Breng dan de verpakkingen mee naar de diëtist. Enkele voedingstips die zeker te volgen zijn: Eet op regelmatige tijdstippen en sla geen maaltijden over. Gebruik dagelijks 3 hoofdmaaltijden en 2-3 tussendoortjes (fruit, ongezoete yoghurt enz.). Drink voldoende (1,5 liter), bij voorkeur water. Vermijd het gebruik van toegevoegde suikers zoals in frisdrank, fruitsap, gezoete yoghurt, koekjes, gebak enz. Geef de voorkeur aan volkoren producten zoals volkoren brood, bruine rijst, volkoren pasta enz. Ook regelmatige beweging wordt aangeraden als onderdeel van de behandeling. Fysieke activiteit verbetert namelijk de werking van insuline en is dan ook zeer belangrijk om je bloedglucosewaarden onder 7

8 DEEL 1 controle te houden. Informeer bij je behandelende arts welke vorm van lichaamsbeweging de beste is tijdens je zwangerschap. Zelfmonitoring Zelfmonitoring of zelfcontrole betekent dat je het gehalte aan suiker in je bloed zelf opmeet (door middel van een vingerprik) en systematisch bijhoudt. Regelmatig meten is belangrijk om er zeker van te zijn dat je bloedglucose goed geregeld is en binnen de normale waarden (dus van iemand zonder diabetes) blijft. Naargelang de meetwaarden zijn er soms aanpassingen nodig in je behandeling. Insuline Indien dieetmaatregelen alleen niet voldoende zijn om de hogere bloedglucosewaarden te normaliseren, wordt insuline voorgeschreven. Bij insulinetherapie wordt de zwangerschap nauw opgevolgd door je gynaecoloog en ons diabetesteam. Een van onze diabeteseducatoren zal je leren om de insuline zelf te injecteren. Wat zijn de gevolgen van zwangerschapsdiabetes? Op korte termijn Mits een goede opvolging en behandeling brengt zwangerschapsdiabetes geen ernstige verwikkelingen teweeg bij je baby. De bloedglucosewaarden zijn immers meestal pas te hoog na de 20ste week van de zwangerschap. Aangezien de organen van je baby dan al gevormd zijn, is er geen verhoogd risico op aangeboren afwijkingen. Zwangerschapsdiabetes kan (onbehandeld) wel aanleiding geven tot: Een te zware baby (of macrosomie) vergroot de kans op problemen bij de bevalling zoals keizersnede en schouderontwrichting. Hypoglycemie bij je baby kort na de bevalling moet zeker opgevolgd worden; soms is een opname op de afdeling neonatologie nodig. Onrijpheid van de organen: onrijpheid van de lever van de baby kan leiden tot geelzucht. 8

9 DEEL 1 De mogelijke gevolgen van (onbehandelde) zwangerschapsdiabetes op korte termijn voor de moeder zijn: Keizersnede en problemen bij de bevalling. Teveel vruchtwater; hierdoor kan de baby te vroeg worden geboren. Problemen met hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap. Urineweginfecties. Op langere termijn In tegenstelling tot wat de term zwangerschapsdiabetes doet vermoeden, eindigt het verhaal niet bij de bevalling. Je mag niet vergeten dat dit een belangrijk signaal was van je lichaam! De zwangerschapsdiabetes verraadt als het ware de zwakke punten van je lichaam terwijl je daar anders misschien niets van zou merken. Je hebt dan ook een grote kans om tijdens een volgende zwangerschap precies dezelfde problemen te ontwikkelen. Belangrijker nog is dat zowat de helft van de vrouwen die zwangerschapsdiabetes hebben gehad, op een termijn van 5 à 10 jaar na de bevalling, blijvende diabetes ontwikkelt. En dit geldt niet alleen voor vrouwen die insuline nodig hebben voor de behandeling van zwangerschapsdiabetes. Ook wie niet echt last ondervindt van de zwangerschapsdiabetes, of gemakkelijk voldoende controle van de bloedglucose bereikt door een aangepaste voeding en voldoende beweging, heeft een sterk verhoogd risico op diabetes. Wat na zwangerschapsdiabetes? Zwangerschapsdiabetes is een duidelijk signaal van je lichaam dat je niet zomaar in de wind mag slaan. Maar dit is geen reden tot paniek; het geeft je nu vooral de mogelijkheid om er iets mee te doen. Na de bevalling is een goede opvolging de beste garantie om verdere gezondheidsproblemen te voorkomen. Na de bevalling is je huisarts de meest aangewezen persoon om een oogje in het zeil te houden. Licht je huisarts steeds in over het feit dat je zwangerschapsdiabetes hebt gehad indien die er niet van op de hoogte is. Je hebt zelf een erg belangrijke verantwoordelijkheid! 9

10 DEEL 1 Een regelmatig bloedonderzoek is nodig om een nieuwe ontregeling van je bloedglucosewaarden en de ontwikkeling van diabetes snel te kunnen opsporen. Daarom wordt aanbevolen om hiervoor een eerste test te plannen 6 tot 12 weken na de bevalling als je flesvoeding geeft, ofwel na het stoppen van de borstvoeding. Ga daarna zeker jaarlijks ter controle langs bij je huisarts voor een nuchtere bloedglucosebepaling. Ook wanneer je van plan bent om opnieuw zwanger te worden, is een extra controle zeker aangeraden. Zwanger worden met een onbehandelde diabetes betekent immers een risico voor je kind. Probeer na de geboorte op een 6 à 12-tal maanden het gewicht te bereiken dat je had vóór je zwangerschap. Als je dan nog overgewicht hebt, is het belangrijk dat je daar snel iets aan doet. Overgewicht is één van de belangrijkste factoren die mee bepalen of je na je zwangerschapsdiabetes ook type 2 diabetes zal ontwikkelen. Zorg voor voldoende lichaamsbeweging. Het doel is om elke dag minstens 30 minuten een matig intensieve fysieke activiteit te beoefenen. Project Zoet Zwanger Het doel van dit project is er voor zorgen dat zoveel mogelijk vrouwen met zwangerschapsdiabetes, na de bevalling, de nodige stappen ondernemen om diabetes te voorkomen en eventueel vroegtijdig op te sporen. Bij het eerste contact met de diabetesverpleegkundige, zal je registratie in orde gebracht worden en zal je een folder ontvangen met informatie over dit project. Je kan ook terecht op 10

11 DEEL 2 11

12 DEEL 2 Hoe gaan we jou begeleiden? Je werd doorverwezen naar ons team door je gynaecoloog of begeleidende arts. Volgende afspraken/contacten zullen plaatsvinden: Afspraak met een van onze diabeteseducatoren voor educatie rond zwangerschapsdiabetes, het aanleren van zelfcontrole, het inschrijven in onze diabetesconventie en de registratie in het project Zoet Zwanger. Afspraak met onze diëtiste voor aangepast voedingsadvies. Afspraak bij de endocrinoloog. Eerst testen we uit hoe hoog je bloedsuiker is met enkel en alleen een aangepaste levens- en voedingsstijl. Na een paar dagen bellen we jou op (je hoeft niet langs te komen) en vragen we telefonisch je resultaten van de afgelopen dagen op. Zijn deze binnen de norm, dan gaan we verder op deze manier, en houden we wekelijks telefonisch contact. Om de 4-6 weken zal je op controle komen bij de endocrinoloog. Zijn de waarden te hoog, dan zal er in overleg met de endocrinoloog insulinetherapie opgestart worden. Je komt dan langs bij de diabeteseducator en die zal jou stap voor stap aanleren hoe je insuline injecteert. In dit geval zal je iets intensiever opgevolgd worden om snel te kunnen evalueren en dosisaanpassingen door te kunnen voeren. Ook in dit geval kom je om de 4-6 weken langs bij de endocrinoloog. Elke keer dat je langskomt op consultatie, breng je jouw meettoestel mee. Heb je langer dan een week geen telefoontje van ons gehad? Aarzel niet om ons dan zelf te contacteren. Bij slechte waarden mag je ons ook altijd zelf opbellen voor extra advies en de nodige aanpassingen. De vroedvrouwen in het AZ Lokeren kregen allemaal de aangepaste vorming om jou op de best mogelijke manier te begeleiden tijdens de arbeid en de bevalling. Ook dan breng je jouw meettoestel en strips mee. 12

13 DEEL 2 Na de bevalling zal je nog 2 dagen je bloedglucose moeten meten. Eén van onze educatoren zal jou en je baby een bezoekje brengen op materniteit om je waarden te evalueren. Er wordt een opvolgafspraak bij de endocrinoloog gemaakt 4 weken na je bevalling als je flesvoeding geeft. In het geval van borstvoeding, is dit na 3 maanden ten laatste. Verdere opvolging de komende jaren verloopt best via je huisarts (jaarlijks bepaling nuchtere bloedglucose) en ondersteuning via het project Zoet Zwanger. Zelfcontrole: stap voor stap Was je handen wassen met water en zeep (geen ontsmettingsalcohol!) en goed drogen. Plaats een nieuwe naald in prikpen plaatsen (elke dag een nieuwe naald!). Breng een strip aan in het meettoestel aanbrengen (potje strips steeds onmiddellijk sluiten). Prik met prikpen in de zijkant van je vingertop. Breng bloed aan op de teststrip. Noteer de waarde die op het scherm verschijnt eventueel in je dagboekje. Streefwaarden in de zwangerschap Nuchter (voor het ontbijt) < 90 mg/dl 1 uur na het ontbijt < 140 mg/dl 1 uur na het middagmaal < 140 mg/dl 1 uur na het avondmaal < 140 mg/dl Als je enkel behandeld wordt met een dieet, volstaat het om dagelijks nuchter aan zelfcontrole te doen, en 2 keer per week een dagcurve te prikken. (= 4x/dag: nuchter en telkens 1 uur na de hoofdmaaltijden) Als je behandeld wordt met insuline, moet je dagelijks een dagcurve prikken. (= 4x/dag: nuchter en telkens 1 uur na de hoofdmaaltijden) 13

14 DEEL 2 Hypoglycemie Dit zijn te lage bloedglucosewaarden, namelijk <70 mg/dl. De symptomen hiervan zijn: Wat moet je doen als je denkt dat je een hypo hebt? Als je één van de hiervoor opgesomde tekenen ervaart, moet je eerst je bloedsuiker meten. Voel je je echter te beroerd, of heb je geen materiaal bij de hand, dan ga je best meteen over tot actie. De behandeling van een hypo uitstellen is gevaarlijk. Wanneer je glycemie lager is dan 70 mg/dl, neem je 4 druivensuikers of 150 ml frisdrank (geen light). Na 20 minuten controleer je opnieuw je suikerspiegel, en indien nog steeds te laag (<70mg/dl) neem een tweede portie snelwerkende suikers in. 14

15 DEEL 2 Krijg je tussen twee maaltijden in een hypo, of s nachts, dan volstaat de behandeling met snelwerkende suikers niet. Het is dan beter ook een kleine snack te nemen, zoals een boterham, een stuk fruit of een vezelrijke koek. Best altijd druivensuiker op zak hebben. Door het hongergevoel bij een hypo zal je misschien de neiging hebben om veel te willen eten. Probeer je echter aan bovenstaande richtlijnen te houden, anders zal je glycemie nadien te hoog komen te staan. Hyperglycemie Dit zijn te hoge bloedglucosewaarden, >180mg/dl. (Bij zwangeren streven we echter naar waarden <140mg/dl 1uur na de hoofdmaaltijden) De symptomen hiervan zijn: Wat moet je doen bij hyperglycemie? Steeds blijven drinken (water). Bij braken: naar de spoedopname. Neem contact op met ons diabetesteam. 15

16 DEEL 2 Insuline injecteren: stap voor stap Insuline wordt onder de huid ingespoten. Dit kan op verschillende plaatsen in het lichaam. Bij voorkeur de kortwerkende insuline (die je voor de maaltijd inspuit) in de buik en de langwerkende insuline (die je s avonds inspuit voor het slapen gaan) in het bovenbeen. Het is belangrijk om goed te roteren, dit wil zeggen niet steeds inspuiten op dezelfde plaats. Anders bestaat de kans op het ontwikkelen van lipodystrofie: harde bultjes/plekjes waar de insuline niet (goed) meer zal in opgenomen worden en dus ook niet (goed) zal werken. Inspuitplaatsen: buik (kortwerkende insuline, voor de maaltijd) of bovenbeen (langwerkende insuline, voor het slapen gaan) Injecteren: Gebruik steeds een nieuwe naald (4 mm, zelf aan te kopen bij de apotheek). Spuit steeds 2E weg als testdosis, om te controleren of de pen en naald goed werken. Stel de juiste dosis insuline in. Injecteer loodrecht in de buik of in het bovenbeen, zonder huidplooi. Breng de naald volledig in maar druk niet té hard door. Injecteer traag de ingestelde dosis insuline. Wacht 10 seconden alvorens de naald terug te trekken. Naald verwijderen na inspuiten. 16

17 DEEL 2 Reserve-insuline wordt bewaard in de koelkast. Liefst in het groentenvak van de koelkast, en niet in de deur, om temperatuursschommelingen te vermijden. Ook niet tegen de achterwand plaatsen (sneller kans op vriezen). De insuline die je aan het gebruiken bent, mag 30 dagen op kamertemperatuur bewaard worden. Als je pen niet leeg is na deze 30 dagen, moet je ze weggooien en een nieuwe starten. 17

18 DEEL 2 Jouw insuline en bijbehorende aandachtspunten Insuline Wanneer Waar 10 min. voor de maaltijd buik 20 min. voor de maaltijd voor slapen (altijd zelfde tijdstip) buik been 10x wentelen Niet eten = niet spuiten X Altijd spuiten X Tussendoortje Laatavond snack 18

19 DEEL 2 Contactgegevens diabetesteam Op weekdagen tussen 9 en 16 uur Charlotte Stevens, diëtiste educator: tel Sarah Ott, coördinator diabetesteam educator vroedvrouw: tel Hanne Keppens, verpleegkundige educator: tel Consultatie-uren (steeds op afspraak) dr. Spijker: maandag uur; dinsdag en uur dr. Husein: woensdag uur dr. Van Doninck: donderdag uur dr. Ruighe: vrijdag uur Wat te doen in nood en je de educatoren niet kan bereiken? Neem contact op met het telesecretariaat via tel Het secretariaat kan je vertellen wanneer de educatoren terug bereikbaar zijn. In een acute noodsituatie neem je contact op met je huisarts of de huisarts van wacht via het centraal oproepnummer: - Regio Lokeren: tel Regio Eksaarde en Moerbeke: tel Bij problemen met je meter of insulinepen, kan je naar de spoeddienst gaan van het AZ Lokeren. Je dient je hiervoor eerst aan te melden aan het algemeen onthaal van het ziekenhuis. 19

20 Jouw afspraken Algemeen Ziekenhuis Lokeren Partner van het UZ Gent Lepelstraat LOKEREN Onthaal tel fax Diabetologie - endocrinologie tel tel info@azlokeren.be AZ Lokeren 2017 Auteur/verantwoordelijke: diabetesteam