Zicht op uitstroom Stappenplan voor het in beeld brengen van de uitstroom uit het Beschermd Wonen

Transcriptie

1 Stappenplan voor het in beeld brengen van de uitstroom uit het Beschermd Wonen Sylvia Schutte en Nico Dam (HHM) Susan van Klaveren en Netty van Triest (Platform31)

2 Uitgave Platform31 Den Haag, juni 2017 Auteurs: Sylvia Schutte (HHM), Nico Dam (HHM), Susan van Klaveren (Platform31) en Netty van Triest (Platform31) Redactie: Platform31 Foto cover: Alex Schröder Platform31 Kennis- en netwerkorganisatie Platform31 ziet de trends in stad en regio. We verbinden beleid, praktijk en wetenschap rondom actuele vraagstukken en komen tot een aanpak waarmee bestuurders, beleidsmakers en uitvoerders direct aan de slag kunnen. De oplossingen houden we niet voor onszelf: iedereen profiteert mee van de resultaten. Postbus 30833, 2500 GV Den Haag Hoewel grote zorgvuldigheid is betracht bij het samenstellen van dit rapport, aanvaarden Platform31 en de betrokkenen geen enkele aansprakelijkheid uit welke hoofde dan ook voor het gebruik van de in deze publicatie vermelde gegevens. Alles uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt mits de bron wordt vermeld.

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 Inleiding 7 1 Uitstroomcijfers Uitstroom en het belang van inzicht daarin Waarom zijn deze cijfers niet bekend? Basis voor matchen vraag en aanbod Leeswijzer 15 2 Proces Betrokken partijen Aanpak Keuzes 19 3 De inventarisatie Stappenplan Aandachtspunten Een voorbeeld 27

4

5 Samenvatting Er is veel spraakverwarring over wat de behoefte is aan zelfstandige woningen door doorstroming uit Beschermd Wonen. Partijen gebruiken verschillende definities en dus ook gegevens. Deze publicatie helpt u bij het definiëren en in kaart brengen van de uitstroom uit het Beschermd Wonen. De volgende onderwerpen komen aan bod: Belang van uitstroomcijfers Beschikbaarheid van informatie Definiëren van Beschermd Wonen en zelfstandig wonen Proces: betrokken partijen, aanpak en te maken keuzes Inventarisatie: in kaart brengen van de cijfers De publicatie besluit met een stappenplan en voorbeelden uit de praktijk. Uitstroom naar de wijk Voor mensen met psychische zelfredzaamheidsbeperkingen bestaat de breed gedragen wens gewoon in de wijk te blijven wonen, of weer te gaan wonen. De zorg dient naar de cliënt te komen, in plaats van een verhuizing van de cliënt naar een instelling. Voor cliënten die in een beschermende woonvorm verblijven, is het streven dat zij (als dit mogelijk is) uitstromen naar een zelfstandige woning in de wijk. Belang van uitstroomcijfers De laatste twee á drie jaar zijn centrumgemeenten aan de slag om inzicht te krijgen in de lokale uitstroomcijfers. Zij hebben deze cijfers nodig om te kunnen bepalen hoeveel woningen nodig zijn voor uitstromers uit het Beschermd Wonen en hoe de randvoorwaarden in wijken en buurten voor een Beschermd Thuis ingevuld kunnen en moeten worden. Daarmee zijn uitstroomcijfers belangrijk om te kunnen sturen op een soepele overgang vanuit Beschermd Wonen naar een Beschermd Thuis. De uitstroomcijfers kunnen worden gebruikt voor het maken van afspraken tussen corporaties en gemeenten over woonruimteverdeling en prestatieafspraken wonen en zorg. Daarnaast kunnen gemeenten de cijfers gebruiken om tot goede inkoopafspraken met zorgpartijen en schuldhulpverlening te komen. 5 Beschikbaarheid van informatie Uitstroomcijfers zijn niet zonder meer beschikbaar. Partijen definiëren Beschermd Wonen verschillend. Onder meer de drie wijzen waarop wonen en zorg van elkaar zijn gescheiden, dragen bij aan de spraakverwarring rondom Beschermd Wonen en dat uitstroomcijfers niet zomaar in registraties zijn opgenomen. Wonen en zorg worden op de volgende drie manieren (in toenemende mate) van elkaar gescheiden. Functionele scheiding: Beschermd Wonen omvatte onder de AWBZ zowel een herstelfunctie als een permanente woonfunctie, als gevolg van de ambulantisering worden deze twee functies van elkaar gescheiden. Financiële scheiding: Het wonen maakt geen onderdeel uit van de all-in financiering voor Beschermd Wonen. De doorstromer betaalt zelf de woning, zo nodig aangevuld met huurtoeslag. Organisatorische scheiding: De diensten worden door verschillende organisaties geboden. Het wonen is afzonderlijk van de begeleiding georganiseerd.

6 Definiëren van Beschermd Wonen en zelfstandig wonen In de Wmo 2015 is Beschermd Wonen (in art. 1) als volgt gedefinieerd: Wonen in een accommodatie van een instelling met daarbij behorende toezicht en begeleiding, gericht op het bevorderen van zelfredzaamheid en participatie, het psychisch en psychosociaal functioneren, stabilisatie van een psychiatrisch ziektebeeld, het voorkomen van verwaarlozing of maatschappelijke overlast of het afwenden van gevaar voor de cliënt of anderen, bestemd voor personen met psychische of psychosociale problemen, die niet in staat zijn zich op eigen kracht te handhaven in de samenleving. Door de verschillende wijzen waarop partijen Beschermd Wonen definiëren, is het belangrijk om lokaal/ regionaal in gezamenlijk overleg een definitie vast te stellen van Beschermd Wonen. Deze definiëring is het startpunt van de inventarisatie van uitstroomcijfers en maakt direct helder dat de inventarisatie van deze cijfers onderdeel is van een gezamenlijk proces tussen gemeenten, corporaties en zorgaanbieders. Proces De inventarisatie is gericht op de volgende onderzoeksvraag: Hoe te komen aan betrouwbare en realistische cijfers die enerzijds de jaarlijkse uitstroom uit intramurale capaciteit weergeven en anderzijds als input kunnen dienen voor afspraken voor instroom op de sociale huurmarkt? Deze vraag kan niet beantwoord worden met een simpel antwoord, maar vraagt om een proces waarin gemeenten, corporaties en zorgaanbieders met elkaar definiëren wat uitstroom is, welke voorzieningen regionaal en welke lokaal worden georganiseerd en welk aanbod er nodig is aan woningen en voorzieningen in de wijk. Het in kaart brengen van de uitstroomcijfers is daarmee een opmaat voor beleid rondom het weer in de wijk wonen van de doelgroep. 6 Inventarisatie Onderdeel binnen dit proces is het in kaart brengen van de cijfers. Onderzoeks- en adviesbureau HHM heeft, in opdracht van en in nauwe samenwerking met (centrum- en regio) gemeenten, een methode ontwikkeld die op een aantal plaatsen is toegepast. De methode bestaat uit het in kaart brengen van de aanbieder Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang en het per aanbieder uitvragen van de gewenste informatie per locatie en doelgroep. Het gesprek maakt nadrukkelijk deel uit van de methode bij het definiëren van Beschermd Wonen en het uitvragen van de benodigde informatie bij aanbieders, omdat het onder meer kennis oplevert over de mogelijkheden en belemmeringen bij door- en uitstroom, kennis van de problematiek van de doelgroep (per aanbieder) en de kansen voor oplossingen. Deze materiedeskundigheid bij gemeenten is noodzakelijk om de kennis die in het veld beschikbaar is te kunnen duiden en te interpreteren en om deze te vertalen naar het benodigde aantal woningen in de eigen regio.

7 Inleiding De doorstroming van mensen uit Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen naar een zelfstandige huurwoning stokt. Het gebrek aan voldoende, betaalbare sociale huurwoningen, blijkt niet de enige verklaring te zijn. Door hun problematiek ontbreekt het deze doorstromers vaak aan een stabiel inkomen, ontbreekt de vereiste begeleiding bij alle bureaucratische hobbels en missen zij de vereiste inschrijvingsduur voor een sociale huurwoning. Deze belemmeringen verhinderen de toegang tot een sociale huurwoning. 1 Naast een woning heeft deze doelgroep ook andere ondersteuning nodig: een integraal arrangement. Met afspraken over bijvoorbeeld een urgentieregeling voor een woning, toegang tot schuldhulpverlening en budgetbeheer of een garantie op begeleiding en terugkeer. Om dit te kunnen organiseren, is afstemming nodig binnen een gemeente, maar ook tussen gemeenten en andere partijen. Hier gaat veel in mis. Het blijkt een uitdaging om deze voorwaarden vast te leggen in een arrangementafspraak of gebiedsafspraak tussen onder meer woningcorporaties, GGZ-zorgaanbieders en gemeenten. En voor het inrichten van de begeleiding, monitoring en bijstelling van een samenwerkingsproces. Het gevolg: door vele obstakels tussen partijen stokt de doorstroming naar de sociale huurwoning. Doorstromers zijn bovendien vaak onzeker over het zetten van de stap naar zelfstandig wonen, omdat de zekerheid van randvoorwaarden ontbreekt. Aanleiding voor het experiment Weer thuis in de wijk Wat kan je verbeteren in de samenwerking tussen gemeente, corporatie en zorgaanbieder om naast een woning ook begeleiding en dagbesteding voor elkaar te krijgen voor doorstromers uit Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang? Dat is de kern van het experiment Weer thuis in de wijk dat Platform31 organiseert voor veertien gemeenten en hun partners in Nederland. Het doel van het experiment is om sociale interventies in de praktijk verder te ontwikkelen om zo tot nieuwe werkwijzen, aanpakken of producten te komen. Iedere gemeente heeft delen van het palet aan oplossingen. De basis van het experiment vormt een Community of Practice bestaande uit woningcorporaties, GGZinstellingen en gemeenten uit de volgende veertien verschillende steden: Almelo, Amsterdam, Apeldoorn, Assen, Breda, Den Haag, Dordrecht, Groningen, Haarlemmermeer, Harderwijk, s- Hertogenbosch, Hoorn, Leiden en Tilburg. In meerdere intervisiebijeenkomsten wordt kennis uitgewisseld en nieuwe kennisvragen geformuleerd die de input vormen voor aanvullende studies. Dit experiment loopt van september 2016 tot december In het experiment worden drie thema s uitgewerkt: 7 1. Inzicht in de woningvoorraad en nieuwe woonvormen: welke afspraken kunnen door wie worden gemaakt om goedkope woningvoorraad beschikbaar te stellen aan de doorstroomgroep en aan welke nieuwe oplossingen kan worden gedacht? 2. Procesregie: hoe kan de samenwerking tussen de verschillende partijen het best worden ingericht? Welk afspraken zijn nodig? 3. De randvoorwaarden in de wijk: hoe te zorgen voor organisatie en financiering van randvoorwaarden die zorgen voor een zachte landing in de wijk? 1 Zie

8 Het experiment maakt onderdeel uit van het kennis- en experimentenprogramma Langer Thuis dat wordt uitgevoerd door Platform31 in samenwerking met het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg. Het programma is in opdracht van de ministeries VWS en BZK tot stand gekomen. Het experiment is tevens verbonden aan het Actieplan Weer thuis in de wijk, een initiatief van VNG, Aedes, Federatie Opvang en Leger des Heils om samen met bestuurlijke regio s de doorstroming van Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang soepel te laten verlopen. Wat levert het experiment op? De opbrengst van het experiment is handelingsperspectief. Op dit vraagstuk vinden partijen veelal het wiel uit. Het experiment verzamelt de wielen, werkt deze uit met aanvullend onderzoek en stelt deze in de loop van 2017 voor andere praktijken ter beschikking door middel van publicaties ( Deze publicatie is de eerste in een serie en is gericht op het in kaart brengen van de uitstroom uit het Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang. Daarnaast kunt in het najaar van 2017 publicaties van ons verwachten over: Dilemma s en oplossingen op het terrein van wonen. Het vormgeven en stimuleren van samenwerking in de driehoek gemeente, corporaties en GGZinstelling. Keuzemogelijkheden en interventies op het terrein van wonen, begeleiding en buurtmanagement. 8 Waarover gaat deze publicatie? Om te kunnen bepalen hoeveel woningen nodig zijn en hoe de randvoorwaarden in wijken en buurten ingevuld kunnen en moeten worden, is inzicht nodig in de uitstroom uit het Beschermd Wonen. Dit klinkt als een simpele vraag waar geen publicatie aan gewijd hoeft te worden. Maar de praktijk leert dat er om verschillende redenen - veel spraakverwarring is over wat uitstroom uit het Beschermd Wonen. Er is veel variatie in doelgroepen, woonvormen en financieringsconstructies en tussen partijen is daar geen overeenstemming over. Daarbij geldt dat uitstroom ook onderwerp van onderhandeling is tussen gemeenten, corporaties en GGZ-instellingen, zowel lokaal als op regionaal niveau. Cliënten kunnen gereed zijn voor uitstroom, maar geen woning en passende voorzieningen in de wijk aangeboden krijgen en daardoor in het Beschermd Wonen blijven. Hierdoor ontstaat een verschil in potentiële en feitelijke uitstroom, die beide onderwerp van gesprek dienen te zijn. Deze publicatie helpt u bij het definiëren en in kaart brengen van de uitstroom uit het Beschermd Wonen. De volgende onderwerpen komen aan bod: Belang van uitstroomcijfers Beschikbaarheid van informatie Definiëren van Beschermd Wonen en zelfstandig wonen Proces: betrokken partijen, aanpak en te maken keuzes Inventarisatie: Stappenplan en voorbeeld. In deze publicatie wordt met name gesproken over doorstroming vanuit Beschermd Wonen, de doorstroming uit de Maatschappelijke Opvang vergt een vergelijkbare aanpak.

9 1 Uitstroomcijfers 1.1 Uitstroom en het belang van inzicht daarin Met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015 valt Beschermd Wonen, een verblijfsvorm waarbij sprake is van een integrale financiering van wonen en begeleiding, onder de gemeentelijke verantwoordelijkheid. In de Wmo 2015 is Beschermd Wonen (in art. 1) als volgt gedefinieerd: Wonen in een accommodatie van een instelling met daarbij behorende toezicht en begeleiding, gericht op het bevorderen van zelfredzaamheid en participatie, het psychisch en psychosociaal functioneren, stabilisatie van een psychiatrisch ziektebeeld, het voorkomen van verwaarlozing of maatschappelijke overlast of het afwenden van gevaar voor de cliënt of anderen, bestemd voor personen met psychische of psychosociale problemen, die niet in staat zijn zich op eigen kracht te handhaven in de samenleving. Voor mensen met psychisch zelfredzaamheidsbeperkingen bestaat de breed gedragen wens gewoon in de wijk te blijven wonen, of weer te gaan wonen. De zorg dient naar de cliënt te komen, in plaats van een verhuizing van de cliënt naar een instelling. Voor cliënten die verblijven in een beschermende woonvorm is het streven dat zij op termijn zoveel mogelijk zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun woonsituatie en de financiering daarvan, waarbij er waarborgen nodig zijn voor deze kwetsbare groep. Het gaat om mensen die langdurig, soms zelfs levenslang, aangewezen zijn op wonen in een beschermende setting en bij wie het risico op terugval bestaat. 2 9 Door de VNG-Commissie Toekomst Beschermd Wonen, de commissie Dannenberg, is een visie ontwikkeld op de toekomst van het Beschermd Wonen. Deze visie gaat er vanuit dat één tot twee derde van de mensen die anno 2015 in het Beschermd Wonen woont, onder bepaalde voorwaarden (op termijn) kan uitstromen naar een zelfstandige woning in de wijk. Uitgaande van het bewonersaantal in Beschermd Wonen van bewoners begin 2015 kan landelijk op grond van de vuistregel van de commissie Dannenberg theoretisch een eenmalige extra vraag naar woningen worden bepaald van minimaal woningen, plus een jaarlijks aantal nieuwe uitstromers. Onduidelijk is om hoeveel uitstromers het per regio of per gemeente gaat. De meeste gemeenten en zorginstellingen houden hier geen registratie van bij. Door regionale verschillen in de snelheid waarmee de intramurale capaciteit van Beschermd Wonen wordt afgebouwd en het aandeel cliënten dat al voor 2015 Beschermd Wonen thuis ontving, verschilt de uitstroom per regio. Een verdeling van de landelijke raming over de regio s is hierdoor niet zinvol. De laatste twee à drie jaar zijn centrumgemeenten aan de slag gegaan om inzicht te krijgen in de lokale uitstroomcijfers. Zij hebben deze cijfers nodig om te kunnen bepalen hoeveel woningen nodig zijn voor uitstromers uit het Beschermd Wonen en hoe de randvoorwaarden in wijken en buurten voor een beschermd thuis ingevuld kunnen en moeten worden. Daarmee zijn uitstroomcijfers belangrijk om te 2 Memorie van Toelichting, Wmo Aantal cliënten in zorg op basis van de Reality Check, ; daarnaast zijn er cliënten met een pgb. De Reality Check is een landelijk onderzoek dat is verricht ten behoeve van het verdeelmodel Beschermd Wonen waarmee inzicht is gekregen in het aantal cliënten dat daadwerkelijk in zorg was op basis van een geldige GGZ-C indicatie op Bron: Jansen, P., Hofman, L. & Bakker, P. (2017). GGZcliënten in de Wlz - Inschatting omvang indien grondslag psychische stoornis wordt toegevoegd aan de Wlz. Enschede: HHM.

10 kunnen sturen op een soepele overgang vanuit Beschermd Wonen naar een Beschermd Thuis. Dit kan op verschillende manieren: Gemeenten en corporaties maken afspraken over de woonruimteverdeling, ofwel de wijze waarop de vrijkomende huurwoningen worden verdeeld. Voor veel bijzondere doelgroepen werkt de reguliere woonruimteverdeling niet en zijn andere voorrangsregels nodig. Er kunnen afspraken gemaakt worden over het realiseren van extra woningen voor bijzondere doelgroepen, maar ook over voorrangs- of urgentieregels. Vaak worden deze afspraken regionaal gemaakt. In de Prestatieafspraken Wonen kunnen gemeenten en corporaties afspraken vastleggen over de kwantiteit, betaalbaarheid en de kwaliteit van de woningvoorraad. In toenemende mate maken gemeenten en corporaties ook afspraken over de ruimtelijke samenhang tussen aangepaste woningen en wijkvoorzieningen en over de samenhang met het sociaal domein. Uitstroomcijfers zijn ook nodig om de voorzieningen in wijken en buurten te organiseren die een zachte landing van doorstromers in de wijk, mogelijk maken. Te denken valt aan integrale arrangementen waar (woon-)begeleiding, dagbesteding en eventueel schuldhulpverlening onderdeel van uitmaken. Inzicht in de aantallen uitstromers en hun behoeften dragen bij aan het maken van goede inkoopafspraken met zorgpartijen en schuldhulpverlening en het nadenken over de locatie van voorzieningen als dagbesteding. 10 Voorbeelden Den Bosch heeft een urgentieplusregeling afgesproken met de woningcorporaties. Daarmee leveren de corporaties een bijdrage aan de uitstroom uit Beschermd Wonen. De rolverdeling is als volgt: de woningcorporaties zorgen voor de woningtoewijzing en de directe bemiddeling. De gemeente regelt de toegang tot de begeleiding, de opvang en Beschermd Wonen. Regionaal is de behoefte berekend: in Den Bosch zijn woningen betrokken in deze urgentieplusregeling. In Coevorden heeft de gemeente drie maanden de tijd om een kandidaat voor een aangepaste woning te vinden en betaalt in die periode ook de huurderving. Is er na drie maanden geen kandidaat, dan zijn corporaties vrij om de woning aan een eigen kandidaat toe te wijzen en worden aanpassingen indien nodig verwijderd. In Krimpen aan den IJssel wil men juist ontlabelen bij diverse wooncomplexen, ter bevordering van zelfstandig wonen, levendigheid en voorkomen van leegstand. In Zoetermeer is afgesproken dat woningcorporaties kwetsbare mensen binnen drie maanden moeten huisvesten. Doen zich problemen voor rond het gedrag van huurders dan kan er snel een kortdurende begeleiding worden ingezet vanuit de gemeente zonder indicatie vooraf of er kan een spoedprocedure worden gestart om snel begeleiding in te kunnen zetten als maatwerkvoorziening. Bij het in kaart brengen van de uitstroom is inzicht in wachtlijsten ook van belang. Door inzichten te verzamelen in belemmeringen in de hele keten, ontstaat helderheid over de oorzaken van wachtlijsten bij de in- en uitstroom uit het Beschermd Wonen en/of de Maatschappelijke Opvang. Het is bijna een reflexmatige reactie dat het bestaan van wachtlijsten een aanwijzing vormt voor een tekort van de desbetreffende functie. Bij Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang is dat echter de vraag. Er kunnen veel redenen zijn waardoor de doorstroming in de keten verstopt raakt. In sommige regio s zorgt een wachtlijst bij de uitstroom bijvoorbeeld ook voor een wachtlijst bij de instroom in Beschermd Wonen. Door de uitstroom op gang te brengen, kan de wachtlijst voor instroom afnemen. Inzicht in de

11 belemmeringen in de keten kan zo leiden tot andere (betere) aangrijpingspunten voor het oplossen van wachtlijsten. Voorbeeld De gemeente Utrecht 4 deed in 2015 en 2016 onderzoek naar de oorzaak en omvang van de wachtlijsten voor Opvang en Bescherming. Daaruit bleek dat er meer factoren op de aanwezigheid van wachtlijsten van invloed waren, zoals: De mate waarin er specifieke plaatsen voor bepaalde cliëntgroepen aanwezig zijn. De beschikbaarheid van betaalbare en passende huisvesting en tussenoplossingen zoals kleinschalige en geclusterde woonvarianten. De aanwezigheid van schuldenproblematiek en hoe hier mee wordt omgegaan. De (overige) infrastructuur voor ambulante ondersteuning. 1.2 Waarom zijn deze cijfers niet bekend? Uitstroomcijfers zijn over het algemeen niet opgenomen in registraties van zorginstellingen en gemeenten. Maar er zijn meer redenen waarom deze cijfers niet zomaar beschikbaar zijn. Dit komt met name doordat er spraakverwarring bestaat over wat uitstroom is. Deze spraakverwarring is onder meer het gevolg van de doorontwikkeling die Beschermd Wonen de laatste decennia heeft doorgemaakt. Op drie manieren is een scheiding aangebracht tussen wonen en zorg. In de praktijk lopen deze drie ontwikkelingen door elkaar, met onduidelijkheid en verschillende perspectieven tot gevolg. Hieronder volgt een beknopte uitleg. 11 Functionele scheiding wonen en zorg Oorspronkelijk werd Beschermd Wonen gezien als de laatste stap van de intramurale behandeling in psychiatrische ziekenhuizen. De cliënten werkten verder aan hun herstel in de Regionale Instelling voor Beschermd Wonen (RIBW), waar zij veelal permanent konden verblijven. Beschermd Wonen had zowel een herstelfunctie als een permanente woonfunctie. In de loop der jaren ook onder de AWBZ - zijn ambulantisering en verdere uitstroom steeds belangrijker geworden, met als doel toe te werken naar zelfstandig wonen. Kenmerk van de ambulantisering is dat de functie begeleiding steeds meer wordt losgekoppeld van het gebouw of de woning. Ongeacht de woonplek, kan begeleiding worden gegeven. De zorgaanbieder betaalt de woning en de cliënt krijgt de woning in gebruik op grond van de zorgovereenkomst. De zorgondernemer betaalt de woning uit de all-in vergoeding voor het Beschermd Wonen. De ambulantisering leidt zo tot meer diversiteit en meer varianten in het Beschermd Wonen: van het klassieke intramurale verblijf tot meer of minder begeleide woonvormen zonder 24-uurstoezicht. Denk bij deze laatste aan het huren van de instelling, groepswoningen met zorg op afstand of satellietwoningen (een zelfstandige woning in de wijk). Financiële scheiding van wonen en zorg Bij een financiële scheiding van wonen en zorg maakt het wonen geen onderdeel uit van de all-in financiering. De doorstromer betaalt zelf de woning, zo nodig aangevuld met huurtoeslag. 4 Zie:

12 In de periode voorafgaand aan de decentralisaties was de AWBZ de financieringsbron voor langdurig verblijf, 24-uurstoezicht en ondersteuning voor mensen met psychiatrische problemen. Door een CIZindicatie in de vorm van een Zorgzwaartepakket (ZZP) kon toegang tot Beschermd Wonen worden verkregen. De indicatie garandeert de financiering voor zowel de cliënt als de zorgaanbieder van begeleiding én verblijf (het wonen). Met de decentralisaties in het sociaal domein is Beschermd Wonen onder de verantwoordelijkheid van gemeenten gekomen en valt de financiering onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Met deze middelen financieren de centrumgemeenten de klassieke vormen van Beschermd Wonen, maar ook de (onder de AWBZ ontwikkelde) meer geambulantiseerde varianten waarin het verblijf wordt geleverd. 12 De aangekondigde doordecentralisatie 5 van de middelen voor Beschermd Wonen naar het lokaal Wmobudget, leidt tot heroverwegingen. Gemeenten kunnen voor het uitgangspunt kiezen, conform de visie van de commissie Toekomst Beschermd Wonen, dat voor een groot deel van de cliënten van Beschermd Wonen sprake moet zijn van zelfstandig wonen in een woning met een huurovereenkomst. De financiering van het wonen valt dan voor deze groep niet meer onder het budget van Beschermd Wonen. De huurder dient een eigen inkomen te hebben waarmee hij of zij de woning betaalt. De zorgaanbieder ontvangt niet meer een all-in budget voor doorstromers waarmee zowel begeleiding als het wonen kunnen worden betaald. De verwachting is dat gemeenten deze financiële scheiding zullen toepassen conform de visie Toekomst Beschermd Wonen. Beschermd Wonen is dan in de toekomst het klassiek intramurale verblijf, waarvoor gemeenten regionaal de capaciteit afspreken. Meer geambulantiseerde varianten van de ondersteuning zijn dan een vorm van lokale ondersteuning, waarbij begeleiding, dagbesteding of andere vormen van ondersteuning uit de lokale Wmo-middelen worden gefinancierd. Organisatorische scheiding wonen en zorg Naast de functionele en financiële scheiding van wonen en zorg kunnen deze functies ook door verschillende organisaties worden aangeboden. Het wonen is dan afzonderlijk van de begeleiding georganiseerd. Het zorgvastgoed kan in eigendom zijn van een RIBW-instelling, een GGZ-aanbieder of een woningcorporatie. Ook kunnen doorstromers zelf een woning in bezit hebben of huren van een woningcorporatie, zorgaanbieder of particuliere verhuurder. Zorgvastgoed en woningen kunnen dus diverse eigenaren hebben, ongeacht de wijze waarop de exploitatie wordt gefinancierd. Het vastgoed kan betaald worden uit het all-in budget van Beschermd Wonen, uit de Wet langdurige zorg (Wlz) of door de huur die een cliënt betaalt. In veel regio s is een deel van het zorgvastgoed van Beschermd Wonen eigendom van corporaties. Zij verhuren dit vastgoed collectief aan zorgaanbieders. Door de wijzigingen in financiering van zorgvastgoed (door de invoering van de Wet langdurige zorg en de overheveling van Beschermd Wonen naar de Wmo) zeggen sommige zorgaanbieders hun huurcontracten bij de woningcorporaties op. Anderen hebben juist hun vastgoed overgedragen aan corporaties vanwege het feit dat zij de verhuur van woningen niet als kernactiviteit beschouwen. 5 Dit is het gevolg van het advies van de Commissie Toekomst Beschermd Wonen (de commissie stond onder leiding van Eric Dannenberg). Per 1 januari 2020 worden de budgetten voor Beschermd Wonen niet langer toegekend aan centrumgemeenten, maar aan alle gemeenten. Centrumgemeenten en regio s worden daarom aangespoord om een visie op te stellen en een plan van aanpak te maken voor deze doordecentralisatie en de toekomstige regionale samenwerking rond Beschermd Wonen. Dit betreft overigens ook de Maatschappelijke Opvang.

13 Zelfstandige woning? In de volksmond is zelfstandig wonen een losse woning in de wijk. Zelfstandige woningen dienen conform het Bouwbesluit en bij toekenning van huurtoeslag aan bepaalde kwaliteitseisen te voldoen, zoals onder andere een eigen huisnummer, sanitair en kookgelegenheid. Wanneer hier geen sprake van is, gaat het formeel gezien niet om een zelfstandige woning, maar om een kamer of verblijfseenheid. In materiële verschijning ziet Beschermd Wonen er in sommige situaties uit als een zelfstandig woning, maar is er vanwege de financiering sprake van zorgvastgoed. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de cliënt een zelfstandige woonruimte huurt van de GGZ-instelling. Voor deze woonruimten gelden de genoemde kwaliteitseisen van een zelfstandige woning niet, maar gelden de bouwkundige eisen aan zorgvastgoed. Verschillende insteek als gevolg van scheiden wonen en zorg In diverse gesprekken over Beschermd Wonen zorgen de drie vormen van het scheiden van wonen en zorg voor spraakverwarring, doordat partijen iets anders bedoelen. Ter illustratie geven we hiervan twee voorbeelden: Een GGZ-instelling huurt een gewone woning in de wijk en betaalt deze uit het budget Beschermd Wonen. Als een bewoner van een Beschermd Wonen-voorziening in deze woning gaat wonen, is er dan sprake van doorstroming? Zorgvastgoed wordt administratief omgeklapt naar een zelfstandige woning. Het gebouw en de woningen blijven hetzelfde, maar de huur wordt voortaan door de individuele huurder betaald in plaats van door de zorgaanbieder uit het budget voor Beschermd Wonen. Is er dan sprake van doorstroming? Verschillende perspectieven betrokkenen De spraakverwarring heeft ook te maken met het perspectief van de verschillende betrokken partijen: Aanbieders redeneren vaak vanuit de verblijfsplaats van een cliënt, ofwel de plaats waar de cliënt zorg ontvangt. Als een cliënt verhuist uit Beschermd Wonen is er in het perspectief van de aanbieder sprake van uit- of doorstroom, ongeacht de wijze van financiering van de nieuwe woning. Gemeenten kijken veelal naar het financieringskader: wordt het verblijf betaald vanuit de middelen voor Beschermd Wonen of betaalt een bewoner huur? Woningcorporaties spreken vaak van uitstroom wanneer een doorstromer verhuist naar een woning met een huurovereenkomst. En cliënten beschouwen uitstroom vaak als een situatie waarin hij/zij in grote mate zelfstandig kan leven, ongeacht de wijze van financiering of de organisatie die de woning biedt. 13 Bij een inventarisatie van de uitstroom is het dus zaak met elkaar helder te definiëren wanneer er sprake is van uitstroom uit het Beschermd Wonen. En ook betekent dit dat systemen niet zomaar de gewenste informatie leveren. 1.3 Basis voor matchen vraag en aanbod Aanleiding voor de inventarisatie van de uitstroom is de gemeenschappelijke ambitie om de inclusieve samenleving mogelijk te maken. Iedereen heeft recht op een zelfstandige woonplek in de wijk. Om zelfstandig wonen mogelijk te maken is er voor doorstromers uit Beschermd Wonen bijna altijd voor korte of langere tijd begeleiding nodig. Deze randvoorwaarden bepalen de mate en de snelheid waarin

14 iemand zelfstandig kan gaan wonen. Een GGZ-aanbieder die een inschatting maakt over welke bewoners kunnen uitstromen, zal de aanwezige randvoorwaarden in een wijk of gemeente laten meewegen. Bovendien willen corporaties bij het maken van een voorrangsregeling voor uitstromers ook weten hoe deze randvoorwaarden voor hun nieuwe huurders zijn geregeld. Maar ook welk beroep zij kunnen doen op de samenwerkingspartners wanneer er bijvoorbeeld sprake is van een crisis bij een huurder, overlast voor de buurt of achterblijvende huurbetaling. Dit maakt dat een inventarisatie over uitstroom meestal gepaard gaat met een (vervolg)gesprek tussen partijen over hoe doorstromers zelfstandig (kunnen) gaan wonen. Een inventarisatie van uitstroom van cliënten is hierdoor in veel gemeenten de start van een samenwerkingsproces waarin naast het in kaart brengen van de vraag van de cliënt, aan de orde is hoe het aanbod dat nodig is voor cliënten samenhangend wordt afgesproken tussen de driehoek: gemeente, zorgaanbieders, woningcorporaties. In dit gesprek komen veelal de volgende vragen aan bod: Welke randvoorwaarden zijn nodig voor de doorstromers? Wie levert het benodigde vastgoed: woningen en woonvormen? Wie levert de begeleiding en andere randvoorwaarden? Welke garanties geven organisaties aan de doorstromer? Welke garanties in aanbod (aantallen en financiering) geven zij elkaar? Hoe organiseren zij toegang en uitvoering? Hoe monitoren zij de voortgang? 14 Voorbeelden Den Bosch heeft als centrumgemeente een beleid uitgestippeld van Beschermd Wonen naar beschut wonen. In het geval van beschut wonen is sprake van het scheiden van wonen en zorg. De bewoner huurt zelf een woning. Bij woningcorporaties wordt de taak gelegd om cliënten snel aan woonruimte te helpen en dit is SMART opgenomen in de prestatieafspraken. De gemeente maakt de corporaties medeverantwoordelijk voor het doen slagen van de omslag van Beschermd Wonen naar beschut wonen. Als centrumgemeente Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen maakt Den Bosch beleid voor een regio, maar de prestatieafspraken in kwestie hebben alleen betrekking op het eigen grondgebied. In Den Haag is de volgende rolverdeling afgesproken: de gemeente zorgt voor kennis en cijfers. De gemeente ziet zichzelf als regisseur en coördinator. De woningcorporaties zijn belast met het toewijzen van woningen. Zij zijn nadrukkelijk probleemeigenaar. De sociale wijkzorgteams hebben een gedeelde verantwoordelijkheid en zijn belast met het signaleren en voorkomen van problemen; woningcorporaties krijgen een directe lijn naar de wijkzorgteams. Er wordt gestreefd naar een raamovereenkomst waarin gemeente, woningcorporaties en zorgaanbieders afspraken maken over de inzet van sociale wijkzorgteams bij begeleid wonen en de organisatie van de woningtoewijzing voor deze groep. In de nieuwe prestatieafspraken worden uitvoeringsafspraken gemaakt over de signalering van problemen en de rol van de wijkzorgteams. Ook wordt een nieuwe preventieve aanpak uitgerold die gestoeld is op een beoordeling van potentiële huurders en een toets op hun woonvaardigheden. Deze vragen zijn ook onderwerp van gesprek in het experiment Weer thuis in de wijk. In een volgende publicatie in het kader van het experiment werken we de vraagstukken en voorbeelden uit over de wijze waarop de samenwerking in de genoemde driehoek kan worden georganiseerd. En hoe invulling kan

15 worden gegeven aan het organiseren van de randvoorwaarden voor een zachte landing van doorstromers in de wijk, zoals begeleiding, schuldhulpverlening en buurtmanagement. 1.4 Leeswijzer Door het ontbreken van registraties en een eenduidige definitie van Beschermd Wonen over de verschillende perspectieven op uitstroom, volstaat een onderzoek naar uitstroomcijfers niet. Naast het in kaart brengen van de cliënten vraagt het om heldere definities vanuit een toekomstvisie en een gezamenlijk proces tussen gemeenten en zorginstellingen om tot gedeelde inzichten te komen. Dit gezamenlijke proces komt in hoofdstuk 2 aan de orde. In hoofdstuk 3 geven we een stappenplan voor de inventarisatie en tonen we de resultaten van een dergelijke inventarisatie aan de hand van een voorbeeld. 15

16 2 Proces 2.1 Betrokken partijen Drie partijen zijn belangrijk bij het in kaart brengen van de uitstroom: De gemeenten (centrum- en regiogemeenten) als verantwoordelijken voor het Beschermd Wonen en als regisseur waar het gaat om het organiseren van de randvoorwaarden voor een zachte landing in de wijk voor instromers uit het Beschermd Wonen. De GGZ-instellingen en RIBW en als aanbieders van Beschermd Wonen en derhalve als partij die het meeste zicht heeft op en kennis heeft over de potentiële uitstromers. En corporaties omdat zij veelal een woning leveren wanneer uitstroom naar zelfstandig wonen in de wijk aan de orde is. 16 Interne verbindingen in een gemeente van belang Inzicht in uitstroom is niet alleen voor de gemeentelijke afdeling samenleving of sociaal domein van belang, maar ook voor de afdelingen Wonen en Werk en Inkomen. Afspraken over doorstroming en garanties over het beschikbaar stellen van woningen of een garantie op begeleiding, terugkeer of schuldhulpverlening/budgetbeheer, moeten vertaald worden in gemeentelijk beleid in de domeinen Werk en Inkomen, Wmo en Wonen. Om die reden is het van belang dat gemeenten intern hun beleidsfunctionarissen opdracht geven hun werkzaamheden op elkaar af te stemmen in de doorvertaling naar de beleidscycli van Wmo, Werk en Inkomen en Wonen. Dit kunnen lokale beleidscycli zijn zoals Wmo-inkoop, schuldhulpverleningsbeleid of prestatieafspraken Wonen. Afspraken kunnen ook regionale inbedding nodig hebben, afhankelijk van de schaalgrootte waarop beleid en uitvoering van de gemeente zijn georganiseerd. Woonruimteverdeling wordt bijvoorbeeld vaak regionaal afgesproken. Gezien de belemmeringen in de doorstroming is het van belang dat snel wordt nagedacht over een interne integrale gemeentelijke projectgroep, zodat problemen direct vertaald kunnen worden in de desbetreffende afdelingen. Tip: Ook het versterken van de samenwerking tussen toegang en beleid is nuttig. De afdeling Toegang beschikt vaak (makkelijker) over cijfers; de afdeling Beleid kan die vervolgens naar de gewenste situatie vertalen. Misschien een open deur, maar de uitwisseling blijkt in de praktijk vaak niet vanzelfsprekend te zijn. 2.2 Aanpak Hoe ga je vervolgens aan de slag om zicht te krijgen op uitstroom naar zelfstandige huurwoningen? In deze publicatie schetsen we een mogelijk aanpak aan de hand van praktijkvoorbeelden door onderzoeks- en adviesbureau HHM; niet als blauwdruk, maar ter inspiratie van hoe u te werk kunt gaan. Initiatief tot inventarisatie In de lokale praktijk neemt meestal de centrumgemeente het initiatief om de inventarisatie uit te voeren. Tot 2020 heeft zij immers de verantwoordelijkheid voor Beschermd Wonen. Met het oog op de

17 toekomstige verantwoordelijkheden voor alle gemeenten is het belangrijk dat zij regiogemeenten in dit proces betrekken. Om zorg te kunnen dragen voor voldoende woningen en ondersteuning hebben zij inzicht nodig in het aantal doorstromers dat zij in de komende jaren mogen verwachten. Het komt ook voor dat een regiogemeente aan de slag wil gaan met een inventarisatie van de uitstroom uit Beschermd Wonen. In die gevallen is het van belang dat zij hierover contact zoekt met hun centrumgemeente, om eventuele daar aanwezige informatie op te vragen en zo aanbieders minder te belasten. In de voorbereiding op de situatie van doordecentralisatie kiezen sommige regio s voor een structuur van werkgroepen per thema, waarbij iedere gemeenten verantwoordelijkheid draagt over een werkgroep. Het volgen van het stappenplan, beschreven in hoofdstuk 3, kan bij één van de werkgroepen worden belegd. Voorbeeld De gemeente Leiden heeft een schriftelijke inventarisatie gedaan over de verwachte uitstroom en doelgroepen. En voert in 2017 in regionaal verband een nader onderzoek uit om meer inzicht te krijgen in de (mogelijke) uitstroom. In de regio gaan partijen uit van de visie dat een dak boven het hoofd een voorwaarde is voor maatschappelijk herstel. Vanuit deze visie van Housing First is afgesproken dat bij uitstroom uit de maatschappelijke opvang cliënten zoveel mogelijk een huis dienen te krijgen in de gemeente van herkomst. En dat instroom in de opvanginstellingen zoveel mogelijk moeten worden voorkomen. Om dit mogelijk te maken voor de eigen dak-/thuislozen zet Leiden in op tijdelijke toevoegingen aan de sociale woningvoorraad door 150 kwalitatief hoogwaardige verplaatsbare woonunits te bouwen, panden aan te kopen voor tijdelijke huisvesting en een leegstaand verzorgingshuis tijdelijk te benutten. 17 Het gesprek is belangrijk! Op grond van de ervaring van experimentpartners en onderzoeksbureau HHM lijkt een gesprek met zorgaanbieders de beste start voor een inventarisatie, in plaats van op voorhand te koersen op voorgestructureerde vragenlijsten of data. Het gesprek levert het (brood)nodige beeld van de verschillende aanbieders in een regio, de mogelijkheden en belemmeringen bij door- en uitstroom, kennis van de problematiek van de doelgroep (per aanbieder) en de kansen voor oplossingen. Deze materiedeskundigheid bij gemeenten is noodzakelijk om de kennis die in het veld beschikbaar is te kunnen duiden en te interpreteren. Dit om deze te vertalen naar het benodigde aantal woningen in de eigen regio. Fasen in het gesprek In het proces zijn vaak meerdere gesprekken nodig en de samenstelling van de gesprekspartners zal afhankelijk van de fase verschillen. Verkenning: Vanwege de verschillende perspectieven richten de eerste gesprekken zich op het definiëren van uitstroom en in het gezamenlijkheid verkennen van de problematiek. Duiden: Na het verzamelen van de gegevens (zie hoofdstuk 3) is het van belang om de uitkomsten te bespreken met de verschillende gemeentelijke diensten en vertegenwoordigers van aanbieders. Deze gesprekken zijn nodig om de uitkomsten te begrijpen en waar mogelijk te verklaren. Zo ontstaat een scherper beeld van de feitelijke actuele situatie en de bewegingen richtingen doorstroom en uitstroom.

18 Vertalen: De resultaten bieden vervolgens een basis voor het opstellen van een gezamenlijke ambitie. En daaropvolgend het maken van afspraken over zelfstandig wonen met de daarbij horende randvoorwaarden, waar het gaat om Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang. Monitoren: Het vinger aan de pols houden is van belang om zien af de gemaakte afspraken daadwerkelijk de beoogde resultaten opleveren. Doordat in dit beleidsveld tal van nieuwe concepten worden gelanceerd, helpt monitoring ook bij het inzichtelijk krijgen van wat werkt en wat niet. De cyclus van prestatieafspraken wonen en zorg Prestatieafspraken worden voor één jaar gemaakt, met een doorkijk naar de drie jaren daarna. Het proces is in grote lijnen als volgt: 18 Jaar 1: januari De gemeente maakt haar woonvisie kenbaar. Dit mag ook een kortere woonagenda zijn. Jaar 1: juli De woningcorporatie komt op basis daarvan met een activiteitenoverzicht. Jaar 1: december Na overleg sluiten de gemeente, de woningcorporatie(s) en de huurdersorganisatie(s) prestatieafspraken voor jaar 2 met een doorkijk voor jaren 3, 4 en 5. Jaar 2 Uitvoering. Jaar 3: mei De woningcorporatie doet verslag van haar activiteiten in jaar 2. Jaar 3: juni Gemeente, de woningcorporatie(s) en de huurdersorganisatie(s) evalueren de activiteiten van jaar 2 in het licht van de gemaakte afspraken in jaar 1. De evaluatie is input voor de cyclus die gestart is in jaar 3 en is van invloed op de prestatieafspraken voor jaar 4. Jaarlijks wordt de cyclus opnieuw gestart. Iedere cyclus van afspraken maken, uitvoeren en evalueren neemt drie jaar in beslag. Er lopen daarom drie cycli parallel. De gesprekken kunnen een langere periode beslaan. Tijdens het experiment Weer thuis in de wijk merken de deelnemers op dat het belangrijk is om niet te wachten totdat er een eenduidig en gedragen uitstroomcijfer uit de exercitie komt, maar stappen gezet moeten worden om de uitstroom goed te kunnen begeleiden. Dilemma: het is moeilijk om op concrete aantallen te sturen. Tip: Je kunt met elkaar afspreken dat je niet met exacte aantallen woningen werkt, maar met marges. De corporatie kan binnen een bandbreedte woningen toewijzen aan die doelgroep. Tip: Begin ergens. Spreek iets af: aantallen, duur van de afspraak, bekostiging. Spreek vooral af om de trend te monitoren. In Apeldoorn spraken de partijen een Opstapregeling af die zo nodig jaarlijks kan worden bijgesteld. Het aantal toegewezen woningen lag afgelopen jaren rond de honderd woningen. Parkstad gokte op een 250 woningen die nodig waren voor de uitstroom. In de praktijk blijken dat er nu minder, zo n honderd woningen, te zijn. Tip: Parkstad houdt de doelstellingen ook liever dynamisch dan zich vast te pinnen op een wiskundige benadering met model en cijfers. Belangrijk is trends in de gaten te houden en daarop te acteren.

19 Positieve neveneffect: inzicht in elkaar en bouwen aan vertrouwen De informatie-uitwisseling tussen partijen in de keten is vaak onvoldoende. Aanbieders zijn bijvoorbeeld onvoldoende bekend met de procedures die corporaties hanteren, gemeenten hebben geen beeld van de complexiteit van de doelgroep, corporaties benaderen de Beschermd Wonen-groep op dezelfde wijze als de andere kwetsbare groepen die ze al kennen/huisvesten. De gesprekken leveren ook inzicht op in elkaars werkwijze, processen en keuzemomenten. Een inventarisatie heeft niet alleen als doel feitelijke informatie boven tafel te krijgen, maar ook om inzicht te genereren in elkaars mogelijkheden en onmogelijkheden. Deze informatie helpt bij het maken van sluitende afspraken, het oplossen van complexe casuïstiek en het verhelpen van wachtlijsten bij in- en uitstroom. Ter illustratie: Cliënten met een slecht woonverleden (bijvoorbeeld huurachterstanden, overlast) kunnen qua zorgvraag klaar zijn voor uitstroom naar zelfstandige huisvesting, maar door woningcorporaties worden geweerd vanwege dit verleden. Om tot uitstroom te komen, is overeenstemming nodig tussen betrokken partijen over de condities waaronder de uitstroom kan plaatsvinden. Dit vraagt om een gedragen uitvoeringsplan huisvesting Beschermd Wonen, waarin aanbieders, corporaties en gemeente afspraken maken over de condities waaronder uitstroom/doorstroom kan plaatsvinden. In de volgende publicatie beschrijven we hoe partijen deze samenwerking kunnen construeren en met welke spelregels zij dergelijke problemen kunnen aanpakken. 2.3 Keuzes In het traject naar uitstroom dienen de partijen gezamenlijk en individueel een aantal keuzes te maken. De volgende drie vraagstukken staan daarbij centraal. 19 Definiëring beschermd wonen en uitstroom Eén van de eerste besluiten die de samenwerkende partijen, met name gemeenten en zorginstellingen, moeten nemen is, definiëren wat zij verstaan onder Beschermd Wonen en wanneer er dan sprake is van uitstroom. De volgende vragen kunnen hierbij behulpzaam zijn: 1. Welke groepen wonen in een intramurale setting en blijven in de toekomst mogelijk onder de Wet langdurige zorg (Wlz)? 2. Welke groepen wonen in een intramurale setting en blijven ook in de toekomst vallen onder het regime van het Beschermd Wonen? 3. Voor welke groepen is nabijheid van begeleiding en dagstructurering (nog) noodzakelijk? 4. Welke groepen kunnen zelfstandig wonen met begeleiding op afspraak? Bij deze vragen draait het om de vraag welke cliënten zorginhoudelijk gereed zijn na verblijf in de 24- uursvoorziening en geen behoefte meer hebben aan 24-uurs toezicht of ongeplande begeleiding. Meestal zijn cliënten dan relatief stabiel op diverse levensdomeinen, zoals het kunnen omgaan met beperkingen en verslavingsgedrag. En hebben zij een eigen netwerk en voldoende vaardigheden. Denk daarbij aan sociale vaardigheden, regie over de huishouding en het doen van de administratie. Echter, de meerderheid van de cliënten heeft na uitstroom nog steeds begeleiding nodig. Vaak is dat een combinatie van individuele begeleiding, dagbesteding, hulp bij budgetbeheer, advies over onverwachte gebeurtenissen of voorvallen waarmee zij geen raad weten of hulp bij de opbouw van een ondersteunend netwerk.

20 Doelgroepen De huidige doelgroep van het Beschermd Wonen (en Maatschappelijke Opvang) is divers. Het uitstroompotentieel van deze doelgroepen hangt samen met de aard van de beperking(en), persoonlijke eigenschappen en de persoonlijke situatie van de cliënt. Het is van belang hier gevoel bij te krijgen. Aanbieders zullen vragen hierover inhoudelijk aanvliegen, maar voor gemeenten is met name relevant wat deze inhoud zegt over de mogelijkheden van uitstroom om zelfstandig te wonen. In gesprek kan dit nader worden afgestemd. Bijvoorbeeld mensen met een stoornis in het autistisch spectrum of een licht verstandelijke beperking (LVB) kunnen qua uitstroompotentieel vergelijkbaar zijn, maar een heel andere zorgvraag hebben. Een aantal relevante punten hierbij zijn de bijkomende problematiek (bijvoorbeeld LVB), de leeftijd (bij jongvolwassenen is ook nog ondersteuning nodig bij het volwassen worden ), de herkomst en geschiedenis (is er al een langdurige geschiedenis in de GGZ, in de opvang of in Jeugdvoorzieningen?), eventueel middelengebruik en of dat al dan niet op de voorgrond staat et cetera. 20 Grenslokale en regionale functies Beschermd Wonen De gewenste beweging is dat cliënten niet meer hoeven te verhuizen zodra zij Beschermd Wonen of de Maatschappelijke Opvang verlaten. Het gesprek tussen partijen is vervolgens nodig over welk vervolgarrangement voor deze groep noodzakelijk is. De centrumgemeenten voor Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen hebben daarnaast vaak een extra taak om meer gespecialiseerde of regionale voorzieningen aan te bieden. Waar de grens ligt tussen het lokale en het regionale aanbod staat niet vast, maar is onderwerp van gesprek. Per regio kan deze grens anders komen te liggen. Dit is afhankelijk van onder meer het aantal cliënten en hun kenmerken, het bestaande aanbod en de keuzes die gemeenten in de regio onderling maken met betrekking tot de regionale samenwerking en de verdeling van de verschillende verantwoordelijkheden. Varianten Klassiek intramuraal (24-uurs toezicht en nabijheid in accommodatie instelling). Geambulantiseerd wonen (24 uur zorg in nabijheid of op afroep) diverse varianten mogelijk: geclusterd niet geclusterd; in een groep in eenpersoonshuisvesting; als locatie van waaruit cliënten nog verhuizen-als eindlocatie (omklap/housing first dit is de gewenste beweging). Zelfstandig wonen met begeleiding. Concentratie Financiering Middelen BW Lokale Wmo middelen Waar ligt de grens van lokale en regionale verantwoordelijkheid? Regionaal Lokaal Spreiding

21 Kern van bovenstaand schema is dat de verschillende varianten van het wonen een glijdende schaal te zien geven. De nieuwe verantwoordelijkheidsverdeling vanaf 2020, waarbij de centrumgemeente verdwijnt maar regionale samenwerking voor de intramurale zorgvormen noodzakelijk blijft, vraagt om het trekken van een grens tussen de lokale verantwoordelijkheid van elke gemeente en de gezamenlijke regionale taken. In de huidige situatie en informatiebehoefte gaat het om het om de overgang van de huidige centrumgemeentelijke financiering (Budget Beschermd Wonen) naar financiering van begeleiding en andere zaken uit het lokale Wmo-budget. In de toekomstige situatie wanneer iedere gemeente ook budgettair verantwoordelijk is voor Beschermd Wonen is die financiële overgang vooral van belang bij het inregelen van gezamenlijke regionale zorgvormen. Voorbeeld In Zeeland redeneert een aanbieder dat het voor cliënten Beschermd Wonen die geclusterd samen wonen beter is als zij bij elkaar kunnen blijven. De onderlinge samenhang tussen de lotgenoten vormt een belangrijk onderdeel van het toezicht. Uitstroom betekent dan niet dat de cliënt verhuist, maar dat de ondersteuner zich langzamerhand terugtrekt uit de woning en meer op afstand komt. Beschermd Thuis: keuzes over het aanbod Naast het definiëren van Beschermd Wonen is het van belang met elkaar te spreken over wat nodig is voor de verschillende groepen. Hier focussen we op de groepen die uitstromen naar de wijk: Hoe organiseer je een Beschermd Thuis voor deze uitstromers? Welk aanbod is hiervoor nodig? 21 Door de commissie Dannenberg is een visie voor Inclusief wonen voor doorstromers uit het Beschermd Wonen geschetst: Van Beschermd Wonen naar Beschermd Thuis. In deze visie wordt tevens het ondersteuningscontinuüm voor herstel en participatie geschetst. Samengevat zijn de vitale onderdelen van dit ondersteuningscontinuüm: 1. Basisbenodigdheden voor stabiel wonen: registratie, inkomen en zorgverzekering; 2. Een samenhangend geheel van gevarieerde en betaalbare wooneenheden met flexibele, outreachende ondersteuning; 3. Buurtmanagement: preventie en actie bij overlast; 4. Inkomens- en schuldbeheer; 5. Dagstructuur, dagactivering, leren en opleiden (Laagdrempelige inloopcentra in de wijk, voor ontmoeting, activiteiten en steun bij dagelijkse vragen). Naast het in kaart brengen van de uitstroom uit het Beschermd Wonen en de Maatschappelijke Opvang is het waardevol om met betrokken partijen te spreken over het aanbod dat nodig is voor een zachte landing in de wijk. Hierbij kunnen verschillende vraagstukken en knelpunten aan de orde komen. Hoe bijvoorbeeld om te gaan met aanbod dat niet individueel kan worden geboden zoals inloop, ontmoeting, beschikbaarheid?