Mondchirurgie voor tandartsen

Transcriptie

1 Mondchirurgie voor tandartsen

2 Mondchirurgie voor tandartsen prof. dr. P.J.W. Stoelinga dr. J.J.A. Brouns prof. dr. M.A.W. Merkx met medewerking van dr. mr. R.H.B. Allard Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009

3 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 887 Ontwerp omslag en binnenwerk: TEFF ( Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Voorwoord bij de 1e druk 1 Voorwoord bij de 2e druk 3 1 Anamnese en evaluatie van de patiënt Inleiding Geneesmiddelen Behandeling Patiënten met hepatitis-b- of -C-virus of hiv Hart- en vaatziekten Bloedingsneiging Diabetes mellitus Schildklierafwijkingen Epilepsie Maag- en darmziekten Leverziekten Nierziekten Overgevoeligheid voor anesthesievloeistof 11 Literatuur 11 2 Voorbereiding van de operatie Instrumentarium Sterilisatie Hechtmaterialen Voorlichting van de patiënt Preoperatieve medicatie 16 Literatuur 17 3 Beginselen van een chirurgische ingreep Inleiding Incisies en ontwerp van mucoperiostale lappen 19

5 VI Mondchirurgie voor tandartsen 3.3 Verwijderen van bot Sluiten van de wond 23 Literatuur 23 4 Peroperatieve complicaties Inleiding Vitale functies Hartslag (pols) Bloeddruk Ademhaling Overige parameters Huid Halsvenen Pupillen Bewustzijn van een patiënt Diagnostiek Vasovagale collaps of syncope (flauwvallen) Hyperventilatie Diabetisch coma Respiratoire obstructie Overgevoeligheidsreacties Reactie op vasoconstrictors (adrenaline, noradrenaline) Acute overgevoeligheidsreacties Hartklachten Angina pectoris Myocardinfarct Uitrusting 31 Literatuur 31 5 Postoperatieve behandeling Inleiding Bestrijding van pijn en zwelling Mondhygiëne 34 Literatuur 34 6 Wortelresten Inleiding Afgebroken wortel bij extractie Asymptomatische wortelrest Wortelrest bij ontsteking Chirurgische techniek (figuur 6.1) 37 Literatuur 44 7 Verwijdering van verstandskiezen Inleiding 45

6 Inhoud VII 7.2 Beoordelingvandechirurgischeimplicaties De mate van impactie De angulatie van het element De wortelcontour Relaties Chirurgische techniek Incisie en vrijleggen van de kroon in de onderkaak Incisie en vrijleggen van de kroon in de bovenkaak 69 Literatuur 72 8 Verwijdering van geïmpacteerde elementen Inleiding Indicatie voor verwijdering Hoektandenenpremolarenindebovenkaak Mesiodens Premolarenindeonderkaak 89 Literatuur 92 9 Vrijleggen van geretineerde of geïmpacteerde elementen Inleiding Operculotomie Buccale benadering van een geretineerde of geïmpacteerde hoektand Palatinale benadering van een geretineerde of geïmpacteerde hoektand 100 Literatuur Chirurgische endodontie (apexresecties) Inleiding Indicaties en contra-indicaties Chirurgische techniek Incisie Apicale benadering Retrograde afsluiting Preparatie wortelkanaal en orthograde afsluiting Relatie tot de sinus maxillaris Relatie tot de canalis mandibulae Botlittekens 114 Literatuur Excisie van kleine perifere tumoren Inleiding 117

7 VIII Mondchirurgie voor tandartsen 11.2 Perifere tumoren van het mondslijmvlies Mucokèles Epulides Frenulumextirpatie en eliminatie van briden Frenulum labii Indicatie tot verwijdering Chirurgische techniek Frenulum linguae Briden Indicatie tot verwijdering Chirurgische techniek 132 Literatuur Verwijdering van exostosen en benige correcties Inleiding Exostosen Torus mandibularis 138 Literatuur Excisie prothesefibromen, flabby ridges en fibreuze tubera Inleiding Prothesefibromen Flabby ridge Fibreuze tubera 142 Literatuur Dentoalveolaire traumata Inleiding Diagnostiek Behandeling van traumata van de blijvende dentitie Kroonfracturen Kroon-wortelfracturen Wortelfracturen Concussie en subluxatie Intrusieve en extrusieve luxatie Laterale luxatie Avulsie of exarticulatie Fracturen van de processus alveolaris Spalken Wortelresorptie Behandeling van trauma van de melkdentitie Gecompliceerde kroonfractuur Kroonwortelfractuur 156

8 Inhoud IX Wortelfractuur Contusie, subluxatie, laterale luxatie, intrusie luxatie Extrusie luxatie 156 Literatuur Complicaties Inleiding Aspiratie Nabloedingen Alveolitis Ontstoken hematoom Vertraagde wondgenezing Antrumperforaties Zenuwlaesies Kaakfracturen Tuberfracturen Onderkaakfracturen 170 Literatuur Juridische aspecten bij chirurgische tandheelkunde Inleiding Het bekwaamheidsvereiste Voorbehouden handelingen De informatieplicht en het toestemmingsvereiste Informed consent Informatieplicht Enige voorbeelden Het toestemmingsvereiste Wie moet toestemming geven? De WGBOregels over de geïnformeerde toestemming Dossiervorming Inzagerecht Gegevensverstrekking aan derden Acute medische noodsituaties Inspanning versus resultaat Aansprakelijkheid Praktijkrichtlijnen Tuchtrecht 185 Literatuur Receptuur Analgetica en antiflogistica Antibacteriële middelen 187

9 X Mondchirurgie voor tandartsen 18.3 Mondspoeling Sedativa Slaapmiddel Tampon 188 Appendix 189 Inleiding 189 Wortelpuntoperatie (informatiebrochure vóór de ingreep) 189 Verzorging na een wortelpuntoperatie 191 Verwijderen van verstandskiezen (informatiebrochure vóór de ingreep) 192 Verzorging na het verwijderen van verstandskiezen en wortelresten 194 Open antrum 195 Formulier te gebruiken bij het verzoek tot onderbreking van anticoagulantiatherapie 197 Endocarditisprofylaxe 197 Register 201

10 Voorwoord bij de 1e druk De uitoefening van de tandheelkunde heeft in Nederland een bijzondere ontwikkeling doorgemaakt die nauwelijks vergelijkbaar is met die in andere, ons omringende landen. Onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog was er een groot tekort aan tandartsen en dat heeft geduurd tot ten minste halverwege de jaren zeventig. Gedwongen door tijdgebrek en wellicht ook omdat tijdens de opleiding onvoldoende onderwijs was genoten in de chirurgie, ontstond geleidelijk de gewoonte om de dentoalveolaire chirurgie te verwijzen naar kaakchirurgen. De opleiding van kaakchirurgen hield gelijke tred met deze ontwikkeling, waardoor er een soort evenwicht ontstond tussen vraag en aanbod op het gebied van de dentoalveolaire chirurgie. Er zijn evenwel drie ontwikkelingen te onderkennen die er mogelijk voor zorgen dat ten minste een deel van de dentoalveolaire chirurgie weer terug zal gaan naar de tandarts-algemeen practicus: 1 Het tekort aan tandartsen was begin jaren tachtig opgeheven, waardoor de factor tijdgebrek werd geëlimineerd. In de praktijk blijkt dat er inderdaad meer tandartsen belangstelling hebben gekregen voor het uitvoeren van chirurgische ingrepen. Nationaal en internationaal wordt hierop ingespeeld door het aanbieden van postgraduate onderwijs. 2 De bevolking, in haar algemeenheid, heeft minder cariës waardoor er meer tijd is voor andere, minstens zo belangrijke aspecten van de tandheelkunde. 3 Het werkterrein van de kaakchirurg heeft zich langzamerhand uitgebreid. De tamelijk lange en dure opleiding richt zich vooral op de maxillofaciale chirurgie, zoals traumatologie, osteotomieën, oncologische ingrepen. De huidige en vooral de toekomstige kaakchirurg zal zich daarom meer bezighouden met deze vaak tijdrovende en ingewikkelde ingrepen in vergelijking met de kaakchirurg oude stijl, die vooral dentoalveolaire chirurgie uitvoerde. Er ontstaat dus ruimte voor de tandarts-algemeen practicus om zich toe te leggen op de mondchirurgie, voor zover die kan worden uitgevoerd in de algemene praktijk. Dit sluit goed aan op de tendens om in de huidige curricula van de opleiding tot tandarts weer meer aandacht te besteden aan de medisch-biologische aspecten van de tandheelkunde en vooral aan de

11 2 Mondchirurgie voor tandartsen diagnostiek van afwijkingen van de mond. Er is een onmiskenbare tendens waarneembaar, ook internationaal gezien: het beroep van tandarts evalueert naar dat van mondarts. De schrijvers van dit boek hebben gemeend aan de behoefte van verschillende tandartsen te voldoen door een boek te schrijven dat als leidraad kan dienen voor hen die zich op de mondchirurgie willen toeleggen. Er is met opzet gekozen voor een zo rijk mogelijk geïllustreerde en praktische atlas waarbij het accent ligt op een protocollaire benadering. De kwaliteit van de mondchirurgie is immers sterk afhankelijk van technisch goed uitgevoerde handelingen. De inhoud van dit boek beperkt zich tot die ingrepen waarvan de schrijvers menen dat die kunnen worden uitgevoerd in een goed toegeruste, algemene praktijk. De reguliere exodontie, inclusief de basischirurgische technieken zoals lokale anesthesie, hechten en verzorging van een extractiewond, zijn er niet in opgenomen omdat hiervoor een uitstekend leerboek bestaat in het Nederlandse taalgebied. 1 Voor de behandeling van ontstekingen geldt hetzelfde. 2 De implantologie werd buiten beschouwing gelaten omdat hierover verschillende nieuwe boeken zijn verschenen, vaak gerelateerd aan een bepaald implantaatsysteem. Een uitzondering werd gemaakt voor de vestibulumplastiek volgens Edlan-Mejchar, omdat deze techniek universeel kan worden toegepast voor elk gewenst implantaatsysteem in de onderkaak. Ten slotte willen wij eenieder bedanken die direct of indirect heeft meegewerkt aan de totstandkoming van dit boek. Veel dank zijn wij verschuldigd aan de assistentes op de polikliniek van de afdeling Mondziekten en kaakchirurgie van het Ziekenhuis Rijnstate te Arnhem. Zonder hun geduld hadden we nooit de vele foto s kunnen maken waaruit uiteindelijk een selectie is gemaakt. Onze grote waardering en dank gaan uit naar Inge Slob die het manuscript vele malen heeft bewerkt. Wij hopen dat met deze atlas een leemte is opgevuld in de bibliotheek voor tandartsen. P.J.W. Stoelinga J.J.A. Brouns Literatuur 1 Boering G, Baart JA, Reenen GJ van, Voorsmit RACA. Gebitsextractie. 2e druk. Utrecht: Bunge, Vriezen THC. Kaakontstekingen. 3e druk. Leiden: Stafleu & Tholen bv, 1979.

12 Voorwoord bij de 2e druk Sinds de 1e druk zijn er ruim tien jaar verstreken en daarin is de positie van de tandarts in het Nederlandse zorgstelsel wederom veranderd. Er is gekozen voor een stelsel waarbij de tandarts, meer nog dan vroeger, een delegerende rol zal krijgen waarbij mondverzorg(st)ers en mondhygiënisten een belangrijke rol zullen spelen. De tandarts zal meer worden ingezet voor het behandelen van de complexe gevallen en daaronder vallen zeker ook de oudere patiënt met zijn medische achtergrond en de mondchirurgie. Om deze reden werd het curriculum weer verlengd naar zes jaar, waarbij onder andere het onderwijs in de mondziekten en kaakchirurgie weer wordt uitgebreid. Er bestaat bovendien een mogelijkheid voor toekomstige studenten om een chirurgisch profiel te kiezen tijdens de opleiding, waardoor zijn of haar competentie om in de algemene praktijk dentoalveolaire chirurgie te bedrijven aanzienlijk zal toenemen. Door deze maatregel wordt verwacht dat een deel van de dentoalveolaire chirurgie weer zal worden uitgevoerd in de algemene tandheelkundige praktijk. Deze herziene druk werd daarom aangepast aan de eisen van de tijd, terwijl enkele wijzigingen werden aangebracht op basis van voortschrijdend inzicht. De uitgangsgedachte, dat dit boek vooral een praktisch handboek zou moeten zijn, werd daarbij niet verlaten. Er werd bewust afgezien om de implantologie te bespreken, omdat er verschillende handboeken bestaan die dit onderwerp afdoende behandelen. Wij hopen dat ook deze herziene druk zijn weg zal vinden onder de nieuwe generatie tandartsen met belangstelling voor mondchirurgie. P.J.W. Stoelinga J.J.A. Brouns M.A.W. Merkx