HOE SURINAME ANDERHALVE EEUW GELEDEN TEGEN DEN BUITENLANDSCHEN VIJAND MAATREGELEN NAM

Transcriptie

1 HOE SURINAME ANDERHALVE EEUW GELEDEN TEGEN DEN BUITENLANDSCHEN VIJAND MAATREGELEN NAM DOOR FRED. OUDSCHANS DENTZ Koloniën waren in vroegere eeuwen een onzeker bezit. Rustelooze pogingen wendden de mogendheden aan om elkander haar koloniën afhandig te maken. Tal van malen verwisselden deze van eigenaar en brandschattingen brachten soms aan eigendommen onherstelbaar verlies toe, dat men in vele jaren niet te boven kwam. Zoo kwam Suriname 27 Februari 1667 in handen der Zeeuwen met verlies van één man (niet door een hst om de Engelsche vlag te laten waaien op Crynssens schip, zooals beweerd, doch nimmer bewezen is). Dit was voor Engeland een groot verlies. Bij eiken oorlog, waarin het moederland gewikkeld werd, ondervond een kolonie daarvan de gevolgen en stond zij aan invallen bloot. Wat Suriname betreft, denke men aan den inval in 1712 van den Franschen admiraal Cassard gedurende den Spaanschen successieoorlog, welke inval met een zwaren brandschatting werd afgekocht. De schade van dit rampjaar kwam Suriname in jaren niet te boven. Zij bedroeg / Sur. of / Ned. Courant. Maatregelen ter verdediging, o.a. fortenbouw, bleven dan ook niet uit. Onder den gouverneur Bernard Texier ( ) was Suriname in zoodanigen staat van tegenweer, dat de Engelschen het niet waagden de kolonie aan te vallen, zoals zij Berbice, Demerary, Sint Eustatius en Curac.ao deden. Een der maatregelen, welke de voortvarende gouverneur in 1781 in samenwerking met het Hof van Politie en Crimineele Justitie nam, was het vaststellen van een Reglement of Ordre, waarna een ieder Colonier en ingezeeten dezer Colonie Surinamen in cas van alarm 186

2 HOE SURINAME MAATREGELEN NAM 187 weegens Buitenlandsche vijanden zig stiptelijk zullen hebben te gedragen". De politieke Raad arresteerde op 8 Maart 1781 dit reglement, dat de gouverneur den volgenden dag goedkeurde, daartoe door de Directeuren en Regeerders der kolonie Suriname gemachtigd. Het werd in druk uitgegeven ter gepriviligeerde Gouvernements Drukkerij van de Erven J. Brink te Paramaribo. Het vangt aan met deze woorden: Wij Bernard Texier, Gouverneur Generaal over de Colonie van Surinamen, Rivieren en Districten van Dien, Mitsgaders Colonel over de Gezamentlijke Militie deezer Landen, & & & en De Edele Achtbaare Heeren Raaden van Politie en Crimineele Justitie der voorsz. Colonie, & & & Alle den geene die deeze zullen zien ofte hooren lezen Salut: doen te weten; Dat wij tot beveijlinge deezer dierbaare Colonie en ingevalle van Attacque eeniger Buitenlandsche Vijand (het gunt nogthans God Almagtig genadiglijk gelieve te verhoeden) nebben nodig geoordeelt en goedgevonden, vast te stellen ende te Emaneeren het Navolgende REGLEMENT OF ORDRE, waar na een iegelijk Colonier en Ingezeeten deezer Provintie van Suriname in cas van Alarm weegens Buiten-Landsche Vijanden zig stiptelijk zal hebben te gedragen". De 24 artikelen van dit reglement zullen wij hieronder in het kort behandelen. Ieder kapitein werd gehouden in zijn wijk bij alarmslag de trom te roeren, zoodra het alarmsignaal van het fort Zeelandia werd gegeven, waarna het Oranjevaandel zich op het Plein moest opstellen voor het gebouw van het Hof van Civiele Justitie; het Witte vaandel moest zich in den ouden Oranjetuin (begraafplaats) opstellen ten Noorden van de kerk; het blauwe vaandel op het kruispunt van Keizer-, Klipsteenen-, Dominestraat en Heiligenweg (de tegenwoordige,,spanhoek"); het Groene vaandel voor den tuin van den heer Calicher *) in de Rust- en Vredestraat. De compagnien der vrije burgers, mulatten en negers moesten op hun gewone wachtplaatsen komen, en zij, die bij de brandweer waren ingedeeld, dienden zich aan het brandreglement te houden. Alleen zij, die boven de zestig jaar waren en niet in staat de wapenen te voeren, mochten met stok en degen verschijnen. Alle landsdienaren en gewezen landsdienaren, niet ) C. F. Calicher was Kamerbewaarder bij de Hoven en Collegien, tevens houtmarktmeester.

3 188 F. OUDSCHANS DENTZ, HOE SURINAME TEGEN DEN behoorende bij de Burger Compagnieën, waren verplicht zich met behoorlijk schiet en zijd geweer" en vier en twintig scherpe patronen te wapenen en ten gouvernemetshuize te verschijnen. Daar zou het Hof van Politie hen naar bevind van zaken te werk te stellen. De burgers moesten zich van een goede snaphaan en zijdgeweer" met 48 scherpe patronen voorzien, kruit, lood en vuursteenen,,na ad venant". De kapiteins van Paramaribo dienden, evenals iedere compagnie vrije mulatten en negers, een officier naar het gouvernementshuis te zenden om aldaar hun bevelen af te halen. Tot zoover de voorschriften in de hoofdplaats Paramaribo. Van evenveel en wellicht van meer belang was de regeling voor de districten, waar men, zonder de vlugge verbindingen van den tegenwoordigen tijd uren, soms dagreizen, van de stad verwijderd op de aan de rivieren gelegen plantages woonde, omringd door een groote slavenmacht, welke niet steeds vriendelijk gezind tegenover de dikwerf wreede meesters stond, en die dan ook elke gebeurtenis gretig konden aangrijpen om in opstand te komen of te ontvluchten. De planters dienden dan ook zich wel bewust te zijn, hoe zij zich,,in cas van alarm" in tegenweer moesten stellen. In de eerste plaats dan de waarschuwing. Zoodra de planters en hun personeel het groot-alarm van den buitenlandschen vijand hoorden, moesten zij drie vlug op elkaar volgende schoten lossen en voorts drie maal ieder half kwartier weder een schot. Daarna moesten de kapiteins in iedere divisie (district) met bekwamen spoed een vaartuig de rivier opzenden, een bovenwaarts en een stadwaarts, in welk vaartuig voortdurend alarm getrommeld moest worden. Men stelle zich den toestand van de plantages in dit uitgestrekte land voor oogen, waar men rustig werkend, ver van de bewoonde wereld, plotseling het waarschuwend alarm hoorde, dat gevaar van buiten dreigde! Op het hooren van het groot-alarm moesten de planters met hun bedienden (opzichters) zich met niet minder dan drie en niet meer dan zes bekwame slaven gereed houden om zich in hun divisie naar de alarmplaats van hun compagniën te begeven. Voornamelijk dienden zij uit hun opzichters en slaven diegenen uit te kiezen, die met vuurwapenen konden omgaan. Waar waren die alarmplaatsen gelegen? Voor de bewoners van het district Beneden-Commewijne was het de plantage Zoelen", voor die van Beneden-Cottica: de

4 BUITENLANDSCHEN VIJAND MAATREGELEN NAM 189 plantage Rust en Werk", voor die van Matappica: de plantage Constantia", voor die van Boven-Commewijne: de plantage La Jalousie", voor die van Boven-Cottica en Perica: de Kerkegrond, voor die van Thorarica: de plantage Mopentipo", voor die van Para, waaronder ook de gronden langs het Pad van Wanica behoorden de: plantage Beekhuizen". Voor die van de Joodsche natie, die van Zandpunt af tot boven aan de Joden Savanna woonden, was bepaald, dat zij zich met hun bedienden op de Joden Savanna moesten melden, om vandaar uit gezonden te worden waarheen de nood vereischte. De blanke districtsbewoners waren verplicht een goede Snaphaan en Zijd Geweer", met 12 scherpe patronen, kruit, lood, vuursteenen en provisie van mondkost en drank voor zich en hun slaven voor den tijd van 14 dagen bij zich te hebben. Het Bestuur verwachtte dat de planters hun bekwaamste slaven zouden medenemen, voornamelijk degenen, die met vuurwapenen konden omgaan. Het verwachtte zulks uit liefde voor den lande en het Gemene Weiweezen", en bleek dit niet het geval te zijn of weigerden zij het, dan hadden de kapiteins de plicht die goede slaven eenvoudig te nemen en daarvan aanteekening te houden, zullende die zig daar teegens Opposeeren, Arbitralijk werden gecorrigeert". Als voorzorgsmaatregel was aan de planters voorgeschreven steeds drooge kost voor den tijd van 14 dagen in voorraad klaar te hebben, zoodat het bij eventueel alarm mogelijk zou zijn in de mondbehoeften te voorzien. Ook bij verzuim daarvan bestond arbitraire correctie. Zoodra de kapiteins op hun Rendez vous-plaatse" aankwamen, zouden zij inspectie over hun manschappen houden, hun bewapening en mondkost en van de gebreken daarin nauwkeurig aanteekening houden. Vervolgens iets over het vervoer. In Suriname beschikt men over verschillende soorten vaartuigen, zooals ponten, tentbooten, roeibooten en corjalen. Nu was er voorgeschreven, dat ieder, zoowel te Paramaribo als op de plantages in de districten alles in het werk moest stellen zijn ponten en vaartuigen in gereedheid te houden, terwijl de kapiteins in de onderscheidene districten in geval van groot alarm alle corjalen en geschikte vaartuigen, met uitzondering van de tentbooten, welke op de plantages ten dienste van de planters moesten blijven, naar Paramaribo of naar Fort Nieuw-Amsterdam moesten zenden, om ze daar ten dienste van het land bij de hand te hebben.

5 190 F. OUDSCHANS DENTZ, HOE SURINAME TEGEN DEN Op de overheid rustte ook de verplichting, ze later aan de eigenaars terug te geven; eventueel toegebrachte schade zou naar billijkheid worden vergoed. Het fort Nieuw-Amsterdam lag aan samenvloeiing van de Suriname en Commewijne. Met den aanleg was men in 1734 begonnen; in 1747 was het gereed. Het was een goed strategisch punt en van groote militaire waarde voor de verdediging tegen den buitenlandschen vijand, aangezien alle van zee binnenkomende schepen dit fort moesten voorbijvaren. Vandaar dat was voorgeschreven, dat in cas van alarm de kapiteins van de districten Cottica, Commewijne, en Matappica een corjaal met een blanke naar dit fort zouden zenden. Indien het niet mogelijk was daar te landen, zouden die corjalen naar de plantage Zoelen" moeten gaan. De kapiteins van het district Thorarica moesten daarentegen een corjaal met een blanke naar Fort Zeelandia zenden, hetwelk dichterbij gelegen was, om de bevelen der regeering af te wachten. Van de hooger gelegen districten moesten de kapiteins een dergelijke corjaal naar de alarmplaats van de benedendistricten afzenden. Zooals men weet, wordt Suriname aan de Noordkust door den Atlantischen oceaan begrensd. Daarin monden verschillende kreken uit, zooals aan de oostzijde de Motkreek en de Oranjeof Vredenburgerkreek, de Matappica, aan welke kreken, die zich met de Cottica verbinden, toen ter tijde tal van bloeiende plantages gelegen waren. Het was een zeer bevolkte wijk. Mocht nu het alarm van den zeekant, door de Brandwacht aan de Motkreek of op de post Oranje worden gegeven, dan waren op de planters dezelfde voorschriften van toepassing, welke wij zoo juist hebben genoemd en moesten deze zich op voornoemde posten vervoegen om hulp te verleenen en gehoorzaamheid aan den aldaar commandeerenden officier te bewijzen. Zij, die woonden van den hoek van de Motkreek en de Boven- Cottica tot aan de plantage,,la Paix", moesten zich naar de posten Oranje en Vreedenburg begeven, en zij die stroomafwaarts tot aan de hoek van Paramarica woonden, waren aangewezen om zich naar de Post-Brandwacht te begeven. Ten slotte was er voorgeschreven, dat ieder zonder onderscheid te Paramaribo er voor moest zorg dragen zijn slaven, die niet ten behoeve van den lande werden gecommandeerd of te werk gesteld, gedurende het alarm in hun huizen en op hun erven te houden en ervoor te zorgen, dat deze zich niet op straat vertoonden op boete van / 250. voor iedere slaaf, behalve de arbitraire

6 BUITENLANDSCHEN VIJAND MAATREGELEN NAM 191 Correctie" en de straf, welke bovendien op den slaaf zou worden toegepast. Er was ook nog een boete van / 500. bedreigd, tegen hen, die in gebreke bleven alarmsein op de plantage te geven. Plantages, welke geen kanon bezaten, mochten 6 kort op elkaar volgende geweerschoten doen lossen. Het einde van een groot alarm alles veilig zou door vier kort op elkaar te lossen kanonschoten van het fort Zeelandia worden aangegeven. En zullen" zoo eindigt het reglement de Respective Opper en Onder-Officieren ieder naar zijn rang en qualiteit verpligt zijn te obidieeren de ordre van Gouverneur en Raaden, of derzelver Gecommitteerdens, ook van yder derzelver in 't bijzonder, gelijk de gemeene haare Officieren moeten gehoorzamen en respecteeren, alles doende wat tot afbreuk der Vijanden en Conservatie deezer Landen nodig zal bevonden werden; zullende die geenen die voor bedagtelijk agter blijven, geconsidereerd werden als ontrouwe en bloohartige Onderdaanen, en na Exigentie van zaaken Arbitralijk gecorrigeert, gelijk ook iedereen Principalijk de Officieren, hooge of Subalterne, die eenige Laff hartige daden begaan met de Dood of aan den Lijve na Exigentie van Zaaken zal werden gestraft". Het voorschrift werd niet alleen te Paramaribo bekend gemaakt en opgeplakt, doch tevens in de districten van plantage tot plantage rondgezonden, evenals zulks met het plakaat van den Bededag was geschied. Er stond een boete van / 50. op, wanneer een planter er geen exemplaar van op zijn plantage liet aanplakken. Zes dagen later, dat is op 14 Maart stelde het Hof een aanvulling van het reglement op, dat aan den gouverneur den 8sten tevoren was voorgelegd en goedgekeurd. Zij behelsde de bepaling, dat om alle confusien en verwarringen voor te komen" niemand zonder uitzondering bij het hooren van het gerucht van het verschijnen van den buitenlandschen vijand of tijdens het groot-alarm alleen of met slaven (ook de slaven niet afzonderlijk) zich naar elders mocht begeven, hetzij buiten Paramaribo, op eenige gronden, hetzij naar plantages. De Raad-Fiscaal was met het toezicht op de naleving belast.