Bijenexcursie Kruidhof

Transcriptie

1

2 Bijenexcursie Kruidhof Inleiding Welkom bij de bijenexcursie in Botanische tuin De Kruidhof. Deze excursie is ontstaan uit een samenwerking tussen De Klyster, NME-Achtkarspelen, De Kruidhof en de imkervereniging. Samen willen wij de kinderen betrekken bij de natuur in hun eigen leefomgeving. Kinderen krijgen een band met de natuur door naar buiten te gaan en de natuur met al hun zintuigen te ervaren. Kinderen zijn altijd geboeid door insekten. Vlinders en libellen oogsten bewondering door hun mooie kleuren, hommels zijn bijna aandoenlijk met hun mollige lijfjes. Dat bijen honing maken en nodig zijn voor bestuiving weet bijna iedereen, maar het verschil tussen een bij en een wesp is voor veel kinderen (en ook volwassenen) veel moeilijker. Hierdoor is er veel onterechte angst voor bijen. Tijdens de excursie ontdekken kinderen van alles over het leven van de bij. Ze proeven honing, ze bekijken bijenbloemen, ze mogen allerlei imkerattributen bekijken en bevoelen en zelfs ruiken. De geur van echte bijenwas is heel herkenbaar, maar ook kunstwas heeft een bepaalde geur. Als klap op de vuurpijl mogen de kinderen met echte imkerkappen op een bijenkolonie zien. Een onuitwisbare indruk! Veel plezier tijdens de excursie! Marjolein Staal en Ragna van Sonsbeek Wat hoort bij de bijenexcursie? Deze lesbrief Plattegrond Kruidhof (zie pagina 30) Imkermateriaal (regelt de imker) Imkerkapjes (regelt de imker) Wat moet u zelf regelen? Zie voorbereiding op de excursie Voor wie is deze excursie bedoeld? Groep 6 (of combinatiegroep 5/6, 6/7) van de basisschool. Er kan 1 groep tegelijk met de gids mee. Bijenexcursie Kruidhof 1

3 Evaluatie In deze lesbrief treft u een evaluatieformulier aan. Wilt u dit formulier invullen en opsturen? Dit kan ook digitaal: Door wie is deze excursie mogelijk gemaakt? De bijenexcursie is een initiatief van NME-Centrum De Klyster, NME-Achtkarspelen en de lokale Imkervereniging. De Klyster is het intergemeentelijk Centrum voor natuur- en milieueducatie van de gemeenten Dongeradeel, Dantumadeel en Kolummerland c.a. NME-Achtkarspelen is het punt voor natuur en milieueducatie van de gemeente Achtkarspelen. De excursie wordt verzorgd door een imker van Imkersvereniging Kollumerzwaag e.o. en is mede mogelijk gemaakt door Botanische tuin De Kruidhof, die haar faciliteiten ter beschikking stelt. Voor het lesmateriaal is gebruik gemaakt van verschillende internetbronnen, informatie van Botanische tuin de Kruidhof en de Imkervereniging Kollumerzwaag e.o. De lesbrief is samengesteld door Ragna van Sonsbeek. De lesbrief is bestemd voor de scholen uit de klysterregio die lid zijn van De Klyster. Derden mogen niet zonder voorafgaande toestemming gebruik maken van ons educatief materiaal. Meer weten? kijk bij activiteiten Bijenexcursie Kruidhof 2

4 Voorbereiding op de excursie Waar is de excursie? De excursie vindt plaats in: Botanische tuin De Kruidhof Schoolstraat 29B 9285 NE Buitenpost U kunt u auto parkeren op de parkeerplaats bij de ingang. Verzamelen bij het hek. U wordt daar opgehaald door de imker. U hoeft geen toegang te betalen. Hoe lang duurt de excursie? De excursie duurt anderhalf uur. Voor de heen- en terugreis moet u extra tijd inplannen. Wat kost de excursie? De school betaalt voor de excursie een eigen bijdrage. Wat moet de school regelen? Vervoer naar De Kruidhof Dat kinderen kleding met lange mouwen aan hebben, geen zoete geurtjes dragen Dat kinderen geen snoep of andere zoetigheid bij zich hebben Dat kinderen op de hoogte zijn van de regels Huisregels Kruidhof Toiletten zijn in de hal bij de ingang van tuincafé De Uithof. Hier kan gebruik van worden gemaakt, maar kinderen mogen verder niet het tuincafé in. Ook het ijstijdenmuseum of het winkeltje zijn verboden terrein. Daarnaast is het vanzelfsprekend dat er geen verstoringen of vernielingen plaatsvinden. Er is een grote speeltuin waar natuurlijk wel even gebruik van gemaakt mag worden. Is er extra begeleiding nodig? Nee, er hoeven geen extra begeleiders mee. De gids en de leerkracht zijn voldoende. Vinden chauffeurs het leuk om mee te gaan dan zijn ze van harte welkom. Wat kan de leerkracht van te voren met de leerlingen bespreken? Het is belangrijk dat de kinderen van te voren weten dat bijen niet agressief zijn, maar wel kunnen steken. Ze zijn zich dan beter bewust van de gedragsregels. In deze lesbrief vindt u achtergrondinformatie over bijen en een aantal opdrachtsuggesties. U kunt hier al vast aandacht aan besteden. Ook kunt u de plattegrond van De Kruidhof met de kinderen bekijken. Bijenexcursie Kruidhof 3

5 Wat te doen bij bijensteken? Achterin deze lesbrief (op pagina 31) vindt u informatie over wat u kunt doen als u of een van de kinderen gestoken wordt door een bij. Wat kan de leerkracht na de excursie doen? Achterin deze lesbrief staan een aantal lessuggesties en werkbladen, bijvoorbeeld: Een bijenhotel maken Een filosofisch gesprek over het nut van bijen Een honingpot maken van klei Filmpjes van beeldbank bekijken Bijenexcursie Kruidhof 4

6 Achtergrondinformatie bijen Er zijn ongeveer soorten bijen bekend. Ook de hommels rekenen we tot de bijensoorten. Hommels onderscheiden zich van andere bijensoorten door hun grootte en dichtere beharing. Daardoor kunnen ze ook in koudere streken overleven. Veel bijen leven solitair. Dat wil zeggen dat ze alleen leven en niet in een grote groep, zoals de honingbij doet. Solitaire bij De solitaire bij doet alles alleen: nestmaken, voedselzoeken, eileggen. Soms liggen de nesten dicht bij elkaar en vormen kolonies maar dat hoeft niet. Soms wordt dezelfde hoofdingang van het nest gebruikt maar ook dat hangt van de soort af. Ze leven vaak maar een paar weken. Er zijn verschillende soorten, zoals: zijdebijen, groefbijen, zandbijen, metselbijen en behangersbijen. Voedsel Wilde bijen hebben vaak een hele speciale relatie met hun omgeving. Soms zijn ze voor hun voedsel (nectar en stuifmeel) geheel afhankelijk van één soort plant. Ook zijn er soorten die uitsluitend in zanderige bodem nestelen. Het gebied waarbinnen een bij voedsel zoekt, is niet erg groot en mede afhankelijk van de grootte van de bij. Wilde bijen vliegen vaak op planten waar honingbijen hun neus voor ophalen. Het vervoer van het stuifmeel, eiwitrijk voedsel voor de larven, gebeurt ook per soort verschillend. Enkele soorten hebben zogenaamde korfjes aan hun achterpoten, anderen zoals metselbijen hebben lange haren aan hun buik, buikschuier genoemd, waartussen de stuifmeelpollen goed blijven zitten. Nest Wilde bijen kunnen op hele verschillende plekken hun nest maken, het verschilt per soort. Vele maken een nest in de grond, soms gewoon verticaal naar beneden, anderen graven horizontaal in een talud of dijk. Weer anderen kauwen zelf een nestholte uit in verrot hout of gebruiken oude kevergangen in dood hout. Maar ook holtes in stenen muren of holle rietstengels worden afhankelijk van welk soort als nestlocatie gekozen. Harsbijen bouwen hun eigen kleine broedcelletje van leem en hars, dat ze van de bomen halen. Afwerking van de binnenzijde kan met stukjes blad (behangersbij) of met harige vezels van planten (wolbijen), zijdebijen gebruiken een zelfgemaakte vloeistof dat na opdroging een zijdeachtige glans heeft. Bijenexcursie Kruidhof 5

7 Koekoeksbijen De naam zegt het al een koekoeksbij legt een ei in het nest van een andere solitaire bij. Angel Alle vrouwelijke wilde bijen kunnen steken, maar de meesten hebben slechts een hele kleine angel, die niet eens door de huid heen komt. Mannetjes hebben er geen, omdat de angel is ontstaan uit een legbuis voor het leggen van de eieren. Wilde bijen steken niet gauw: ze hebben geen kolonie te verdedigen. Een steek van een honingbij of van een hommel kan wel door de huid heen prikken en behoorlijk zeer doen. De honingbij De honingbij maakt deel uit van een bijenvolk van gemiddeld zo n tot bijen. In het wild bewoont zo n volk vaak een holle boomstam. Het overgrote deel van het volk bestaat uit werksters ofwel onvruchtbare vrouwelijke bijen. Daarnaast zijn er ongeveer duizend darren of mannetjes en één koningin. Deze koningin is een ware eiermachine: ze legt zo n eitjes per jaar. Dat is ook wel nodig om het bevolkingsaantal op peil te houden, want de gemiddelde leeftijd van een zomerbij (de bij die gedurende de zomer de nectar verzamelt) bedraagt zo n zes weken. Dan zijn de vleugels versleten en sterft de bij. De honingbij leeft van nectar en stuifmeel van bloemen. De nectar zet ze om in honing met behulp van enzymen uit de honingblaas. Die honing slaat ze op in raten. Deze voorraad kan het bijenvolk aanspreken als dat nodig is (bijvoorbeeld in de winter). Een bijenvolk gaat regelmatig zwermen. Dat betekent dat de oude koningin uit het bestaande nest vertrekt om ergens anders een nieuw volk op te bouwen. Ze neemt daarbij een deel van het oude volk mee. In het oude nest komen dan enkele andere koninginnen uit eitjes. Ook zij vertrekken uit het oude nest en nemen delen van het oude volk mee. Zo splitst een volk zich tijdens het zwermen in drie tot zes nieuwe volken. In het beeldverhaal (pagina 9-12) kunt u meer lezen over het leven van de honingbij. Bijenexcursie Kruidhof 6

8 Het nut van de honingbij voor de mens De mens maakt al heel lang gebruik van de diensten van met name de honingbij. Hier komen vier van die diensten in volgorde van belangrijkheid aan bod: 1. Bestuiver van planten en bomen Veel planten en bomen zijn voor hun bevruchting afhankelijk van de bij. Door bezoeken aan zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen neemt de bij onbedoeld (mannelijk) stuifmeel mee in de haartjes op zijn lijf. Dat wordt afgezet op de vrouwelijke bloem. 2. Honingproducent Vroeger was honing de enige bekende zoetstof en dus erg kostbaar. Tegenwoordig produceert een bijenvolk in ons land jaarlijks ongeveer dertig kilo honing. In warmere landen als Australië kan die productie oplopen tot driehonderd kilo! 3. Wasproducent Bijen kunnen was aanmaken. Ze gebruiken die was om raten te maken. Daarin worden honing en broedsel bewaard. Gedurende de middeleeuwen was dit een belangrijk product. Er werden kaarsen van gemaakt. Die waren behoorlijk kostbaar en alleen betaalbaar voor de elite. Tegenwoordig gebruikt men vooral paraffine (een kunstmatige stof) voor de productie van kaarsen. 4. Bijengif als medicijn Het is al lange tijd bekend dat bijengif een goed medicijn is tegen gewrichtspijnen zoals reuma. Men laat bij die behandeling de bij in de huid van de patiënt steken en het gif vervolgens zijn werk doen. Bijenexcursie Kruidhof 7

9 Wespen, bijen, hommels, zweefvliegen; wie is wie? Veel mensen kunnen geen onderscheid maken tussen de wesp en de bij. Voor hen zijn het allebei vervelende insecten die kunnen steken. Maar daarmee houdt de vergelijking eigenlijk ook meteen op. Want de verschillen zijn groter dan de overeenkomsten. bij De bij is bruiner en hariger dan de wesp. Een bij leeft van nectar en stuifmeel en is niet geïnteresseerd in zoetigheid. Buiten op het terras zul je zelden of nooit worden lastig gevallen door een bij. Een bij heeft een angel met weerhaken; als zij een zoogdier steekt, blijft de angel in de huid steken en sterft de bij. hommel Een hommel lijkt anatomisch veel op een bij maar heeft meer beharing en wordt een stuk groter. Eigenlijk zou hij helemaal niet moeten kunnen vliegen met zijn dikke lijf en kleine vleugeltjes. Hij doet het toch maar mooi met een truukje, waarbij hij wervelingen veroorzaakt. Een hommel kan wel steken maar zal dat zelden doen. wesp Een wesp heeft een duidelijk herkenbaar streepjespatroon in geel en bruin. Een wesp is een rover en vleeseter. Een wesp gaat tegen de winter op zoek naar zoetigheid, een bij is daar niet in geïnteresseerd. Een wesp heeft een ronde angel. Ze kan daarmee meermalen steken en die steken ook overleven. Is agressiever dan de anderen. zweefvlieg Veel zweefvliegen bootsen vliesvleugeligen zoals wespen, bijen, of hommels na door felle kleuren, overeenkomstige patronen of lichaamsbeharing op bepaalde plaatsen. Zweefvliegen vliegen anders dan bijen en wespen; ze hangen soms stil in de lucht. Ze hebben twee vleugels en geen vier, zoals alle bijen, wespen en hommels. Bijenexcursie Kruidhof 8

10 Beeldverhaal (ook te vinden in de Kruidhof) Bijenexcursie Kruidhof 9

11 Bijenexcursie Kruidhof 10

12 Bijenexcursie Kruidhof 11

13 Bijenexcursie Kruidhof 12

14 Lessuggesties Hieronder volgen 9 lessuggesties. De bijbehorende werkbladen zijn apart uit te printen voor de leerlingen of op het digibord te laten zien. Lessuggestie 1: Klassengesprek en schrijfopdracht in twee delen Materialen: werkblad 1, papier, pen Werkvorm: klassengesprek en individueel Tijdsduur: 15 minuten voor en 30 minuten na de excursie Uitvoering: Voor de excursie: Praat met de kinderen over wat ze weten over bijen. Dit kan aan de hand van een stelling. Bijvoorbeeld bijen zijn vervelende steekbeesten Leg ze niet teveel woorden in de mond maar probeer ze wel hun ideeën te laten onderbouwen. Zijn er veel vooroordelen over bijen? Een andere stelling kan zijn: Bijen zijn nuttige beestjes Wat weten de kinderen hierover te vertellen? Schrijf de belangrijkste uitkomsten op een vel papier. Na de excursie: Haal het vel papier weer tevoorschijn. Klopt het beeld nog steeds of moet het bijgesteld worden? Praat hier over met de kinderen. Wat is er veranderd en waarom? Schrijfopdracht: Laat de kinderen opschrijven hoe ze eerst dachten over bijen en hoe zu nu denken over bijen. laat ze een conclusie trekken, net als in een echt onderzoekje. Laat ze er plaatjes bij zoeken of tekeningen bij maken. De uitkomsten kunnen gepresenteerd worden, bijvoorbeeld in de schoolkrant. Bijenexcursie Kruidhof 13

15 Lessuggestie 2: Doe de bijendans... Materialen: werkblad 2, bloemen Werkvorm: dansvorm Tijd: 15 minuten Uitvoering: In gymlokaal Bijen vertellen hun soortgenoten waar voedsel te vinden is door middel van een dans. Wanneer een bij een goede voedselbron gevonden heeft, vertelt ze dat aan haar nestgenoten. Zet op verschillende plaatsen in het lokaal bloemen neer. Laat de leerlingen rondedansen en kwispeldansen doen, waarbij de andere leerlingen moeten raden welke bloemen bedoeld worden. tip: Er zijn verschillende filmpjes op youtube te vinden die deze dans laten zien. Lessuggestie 3: Maak een honingpot van klei Materialen: werkblad 3, materialen beschreven op werkblad 3 Werkvorm: creatief Tijdsduur: 45 minuten Uitvoering: De kinderen maken een honingpotje van klei. Vraag de kinderen wie er thuis een mooi versierde honingpot heeft. Dat hoeft niet een pot voor gebruik te zijn, het mag ook een verzamelobject of siervoorwerp zijn. Vraag of de kinderen die pot mee naar school mogen brengen. Op internet zijn ook veel potten van verzamelaars te vinden. Stel vragen aan de kinderen: Wie eet er weleens honing? Waar komt die honing vandaan? Waarin zit honing verpakt? Bijenexcursie Kruidhof 14

16 Lessuggestie 4: Maak zelf een bijenhotel! Materialen: werkblad 4, materialen beschreven op werkblad 4 Werkvorm: creatief Tijdsduur: half dagdeel tot enkele dagdelen Uitvoering: De kinderen bouwen een nestplaats voor solitaire bijtjes. In de (school)tuin leven een heleboel wilde bijen. Ze leven alleen, verzorgen zelf hun jongen en prikken niet. Voor deze bijen is heel goed een bijenhotel te bouwen. Zet het hotel op een zonnig plekje en het zal al snel bewoond worden. Gebruik een kratje als basis voor het bijenhotel. Bedenk van te voren of het moet hangen of staan en zorg ervoor dat het bevestigd kan worden. Lessuggestie 5: Drachtplanten Materiaal: werkblad 5 en knipvel 1, schaar, lijm, kleurpotloden Werkvorm: individueel Tijdsduur: 30 minuten Uitvoering: Kopieer of print werkblad 5 en knipvel 1 voor iedere leerling. Bespreek met de leerlingen wat drachtplanten zijn. Zoek ter illustratie plaatjes van de planten of zoek ze in het echt. Laat de leerlingen de goede plant bij de goede naam plakken en inkleuren. Lessuggestie 6: Kleurplaat Materialen: werkblad 6, kleurpotloden Werkvorm: individueel Tijdsduur: 20 minuten Uitvoering: Bespreek met de kinderen de kenmerken van een honingbij. Laat hen de bij in de juiste kleuren kleuren. De bloem mag zo uitbundig mogelijk. Bijenexcursie Kruidhof 15

17 Lessuggestie 7: Kijk en vergelijk Materialen: werkblad 7, papier, pen Werkvorm: individueel of in groepjes Tijdsduur: 30 minuten Uitvoering: Bijen wespen en hommels verschillen van elkaar. Als je die verschillen kent dan weet je beter hoe je op de beestjes moet reageren. Bespreek de verschillen met de kinderen en laat ze eerst zelf probren de opdracht te maken. Vergelijk de uitkomsten en maak een overzicht van de belangrijkste kenmerken en stel samen gedragsregels op rondom bijen, wespen en hommels. tip: Deze opdracht is goed te doen voor de excursie, zodat de kinderen goed op de hoogte zijn van de gedragsregels. Lessuggestie 8: Vertelplaat Materialen: werkblad 8 en onderstaand verhaal bij vertelplaat Werkvorm: verhalend, laat de vertelplaat zien op het digibord, of kleurenkopie Tijdsduur: 30 minuten Uitvoering: Aan de hand van Yana, een werkster in een bijenkorf, wordt het leven van een honingbij geschetst. Vertel zelf het verhaal van Yana, of laat de kinderen het verhaal bedenken. De nummers voor het verhaal corresponderen met de nummers op de vertelplaat. Verhaal bij vertelplaat Dit is het verhaal van Yana, een werkster in een bijenkorf. Ze werkt van s morgens vroeg tot s avonds laat. 1. Ik begon als een klein, wit eitje. Dat werd door de koningin in een lege cel in de bijekorf gelegd. Doordat het kleverig was, kon het mooi rechtop blijven staan. 2. Na 3 dagen kroop ik als larve uit dat eitje. 3. De werksters zorgden ervoor dat wij, larven, zeker geen honger hadden. 4. We zwommen letterlijk rond in een soort dikke melk die door de jonge bijen werd gemaakt. Bijenexcursie Kruidhof 16

18 5. Na weer drie dagen kregen wij, werkbijen in wording, wat minder krachtig voedsel. De toekomstige koninginnen kregen verder hetzelfde, krachtige voedsel. 6. Na zes dagen waren we volgroeide larven. 7. Nu sloten de werksters onze cel af met een dekseltje dat ze zelf maakten van bijenhaar en stuifmeel. 8. Onze imker zag onmiddellijk welk soort bij zich in elke cel bevond. Niet moeilijk ook, want de darren waren veel groter dan wij en dus stonden de dekseltjes van hun cellen veel boller dan het onze. 9. Bij een koninginnencel is het nog duidelijker. Koninginnen worden nu eenmaal zeer groot en hebben dus veel plaats nodig. De vorm van het dekseltje, met zijn slurfje, is zeer opvallend. De imker noemt dat een moerdop. 10. In onze cellen groeiden wij uit tot poppen. 11. Na 12 dagen kwamen we als volgroeide bijen uit onze pop gekropen. 12. De koningin had voor heel die verandering slechts 7 dagen nodig; 13. de darren wel Tijd om bij te komen hadden we niet. Vanaf de eerste dag moesten alle werksters aan de slag. Alle cellen moesten immers netjes gepoetst zodat de koningin er nieuwe eitjes kon leggen. Als dat klaar was mochten we de larven voederen. 15. Het leukste vond ik onze volgende opdracht. We mochten stuifmeel aannemen en nectar tot honing verwerken. 16. Zo konden we een voorraad aanleggen tegen de komende koude dagen. 17. Maar mooie liedjes duren niet lang en al vlug mocht ik een paar dagen bouwbij spelen. Mijn taak bestond er uit nieuwe cellen te maken. 18. Nee, dan was ik toch liever wachtbij. Dan mocht ik onze woning verdedigen tegen indringers. 19. En zo vlogen de eerste 21 dagen voorbij. Vanaf morgen wacht mij een nieuwe taak. Dan mag ik de kast verlaten om nectar en stuifmeel uit de bloemen te halen. 20. Hopelijk krijg ik een beetje hulp van de oudere bijen. Die zullen mij wel vertellen waar ik de beste bloemen kan vinden. Wat zeg je? Kunnen bijen niet praten? Wij hebben onze eigen taal. Niet met woorden, maar met allerlei dansfiguren vertellen wij elkaar waar de bloemen te vinden zijn. 21. Hopelijk verdwaal ik niet. De andere bijen hebben me verteld dat ik goed naar de zon moet kijken om de kast terug te vinden. Nu ja, als zij dat kunnen, waarom ik dan niet. Ik heb nog nooit gehoord van een bij die verdwaald is, dus... Bijenexcursie Kruidhof 17

19 (1) Dan is onze koningin toch wel een stuk beter af. Je kan haar makkelijk herkennen. Ze heeft een groter borststuk dan ik en met haar lange, slanke achterlijf kan ze tot op de bodem van de cel komen om eitjes te leggen. Dat is juist haar belangrijkste taak. In de lente legt ze er tot 2000 per dag. 22. Vandaar dat ze door haar hofdames vertroeteld wordt. Zelf heeft ze geen tijd om voedsel te zoeken dus zorgen de hofdames dat ze geen honger heeft. De koningin is duidelijk de baas. Zij regelt de gang van zaken in de kast en alle andere bijen moeten gehoorzamen. 23. Dan zijn er ook nog de mannetjes in de kast: de darren. Die zijn groter en dichter behaard dan wij, werksters. Zij moeten zorgen voor de bevruchting van de koningin. En wij moeten er dan weer voor zorgen dat zij niets tekort komen. Toch ben ik niet echt jaloers op de darren. Als ze hun werk hebben gedaan, staat hen immers een zekere dood te wachten. Sommigen verlaten de kast en zullen van de kou omkomen, anderen worden door de werksters doodgestoken. Darrenslacht noemen wij dat. Maar nu wordt het hoog tijd om afscheid te nemen en een beetje te rusten. Morgen moet ik immers een hele dag nectar en stuifmeel verzamelen. En daar zal ik de rest van mijn leven mee vullen. Lessugestje 9: Frysk Materialen: wurkblêd 9 Wurkfoarm: skriuwopdracht Frysk Tiid: 20 minuten Utfi ering: De bern leare in pear nije Fryske wurden en oefenje mei it skriuwen derfan. Elts wurd hat mei de bij út te stean. Bepraat mei de bern de wurden fan wurkblêd 9. Lit de bern ombeurten de wurden hurdop foarlêze. Wat betsjutte de wurden? Kinst der ek in sin mei meitsje? Ta eintsjebeslút: De bern skriuwe it wurd 5 kear op yn it Frysk. Netsjes skriuwe sûnder flaters. Is dit te maklik, dan skriuwe de bern in kreaze sin op it wurkblêd. De plaatsjes kinne kleurd wurde. Bijenexcursie Kruidhof 18

20 Bijenexcursie Kruidhof 19

21 Bijen vertellen elkaar waar voedsel te vinden is door middel van een dans. Wanneer een bij een goede voedselbron gevonden heeft, vertelt ze dat aan haar nestgenoten. Kijk goed naar de plaatjes en dans de bijen na! De rondedans: Met de rondedans laat een bij aan de andere bijen zien dat er dichtbij voedsel te vinden is..... De werkster loopt wild over de raat en duwt tegen de andere bijen; Ze laat eventjes van het voedsel proeven; Ze gaat in een kleine cirkel lopen met in het midden maar 1 broedcel; De andere werksters lopen achter haar aan; Na een paar cirkels draait ze zich om en loopt in de tegenovergestelde richting; De andere werksters volgen haar weer. De werkster vliegt weg en de andere werksters kunnen zelf het voedsel vinden. De kwispeldans:.. De kwispeldans begint hetzelfde. De werkster duwt tegen enkele andere werksters en laat hen proeven. Daarna loopt ze in een halve cirkel; Op het einde van deze cirkel keert ze in een rechte lijn naar het uitgangspunt terug, terwijl ze met haar achterlijf kwispelt;. Dan herhaalt ze de halve cirkel en het rechte stuk maar dan in de andere richting;. Bij deze dans krijgen de andere werksters informatie over de richting en de afstand tot de bloemen.. Deze dans gebeurt van beneden naar boven (verticaal). De hoek die de werkster maakt met deze verticale lijn is de hoek van de weg naar het voedsel ten opzichte van de zon.. De afstand wordt meegedeeld door de snelheid waarmee de bij danst. Hoe sneller wordt gedanst, hoe dichterbij de voedselbron is. Bijenexcursie Kruidhof 20

22 Materiaal klei roller spatel mesje verf penseel eventueel: blanke lak Kijk naar de afbeelding hiernaast. Welke vorm heeft deze honingpot? Je gaat zelf van klei een honingpot maken in de vorm van een bijenkorf. Volg de aanwijzingen goed!. Maak een plat stuk klei en steek met een glas een mooie ronde vorm uit. Dit wordt de bodem van je honingpot. Maak een rolletje van klei en maak hier een ring van. Druk deze vast op de bodem. Maak andere ringen, die steeds korter worden en plak die op elkaar tot de korf dicht is. Snijd het kopje van de korf zoals bij een ei. Dit kopje is het deksel.. En dan het allerbelangrijkste: gebruik je spatel om alle ringen goed in elkaar te duwen! Neem daar de tijd voor. Doe je dat niet goed, dan valt je pot na droging uit elkaar.. Laat de pot goed drogen Beschilder en versier je honingpot. Bijenexcursie Kruidhof 21

23 Materiaal houten kratje stukjes bamboe baksteen met gaten houtblokken stro ander materiaal met gaten In de tuin leven een heleboel wilde bijen. Ze leven alleen, verzorgen zelf hun jongen en prikken niet. Hiernaast zie je een bijenhotel. Het is nog niet bewoond, maar als het op een zonnig plekje staat dan blijft het niet lang leeg. Wat moet je doen? Gebruik een kratje als basis voor het bijenhotel. Bedenk van te voren of het moet hangen of staan en zorg ervoor dat het bevestigd kan worden. Let op: hierbij heb je misschien hulp nodig van een volwassene:.. Zaag de bamboestokken in stukken zodat ze in het hotel gestapeld kunnen worden. Boor in de houtblokken gaatjes tussen de 4 en 12 mm groot en zo diep als de boor komt. Haal met een vijl de ruwe kantjes weg. Vraag hiervoor hulp. Vul het kratje met de blokken, houtjes, strootjes en stenen. Plaats het hotel op een zonnige plek in de schooltuin. Al gauw worden er gaatjes dichtgesmeerd: ze zijn bewoond! De bijen hebben dan hun eitjes in de gaatjes gelegd. Laat het hotel in de winter buiten hangen, in het voorjaar komen de jonge bijtjes te voorschijn. Tip: Je kan een bijenhotel zo groot maken als je zelf wilt. Via Google kom je nog veel meer tips en ideeën tegen. Bijenexcursie Kruidhof 22

24 Bijenexcursie Kruidhof 23

25 Bijenexcursie Kruidhof 24

26 Bijenexcursie Kruidhof 25

27 Vergelijken: Bijen, wespen en hommels lijken op elkaar. Toch zijn er kleine verschillen in hoe ze leven en hoe ze er uit zien. Vergelijk ze eens met elkaar en schrijf de verschillen op. Patroon achterlijf Vorm achterlijf Beharing Grootte dier Angel blijft wel /niet in je huid Steekt wel/niet snel Gedragsregels: Niemand vindt een bijen- of wespensteek fijn. Sommige mensen zijn zelfs allergisch voor zulke steken. Help om een lijst te maken met dingen die je kan doen en laten, om insectensteken te vermijden. Schrijf op een blad papier de verbeterde foute zinnen tot ze een goede tip worden. 1. Kom liever niet in de buurt van bloeiende bloemen of overrijp (afgevallen) fruit en wees voorzichtig bij het plukken van fruit of bloemen. 2. Laat tijdens een picknick zoetigheden of vleesresten rondslingeren. 3. Vermijd vuilnisbakken en afvalemmers. 4. Verplaats dikke oude takken of boomstronken, want wespen kunnen daar hun nest hebben. 5. Gebruik veel parfum, haarspray, sterk geparfumeerde zeep of zonnebrandcrème. 6. Draag het liefst wijde kleding met kleurige bloempatronen. 7. Zweten, tijdens het sporten en spelen in de vrije natuur, trekt geen stekende insecten aan. 8. Bijen houden van klaver en veel wespen leven in de grond. Loop buiten dus op blote voeten. 9. Vermijd snelle bewegingen. Als er een bij of wesp in de buurt is, sla dan niet overhaast naar het insect. 10. Als je een wespennest ziet, kun je dat zelf wel weghalen. Bijenexcursie Kruidhof 26

28 Bijenexcursie Kruidhof 27

29 Bijenexcursie Kruidhof 28

30 Links voor op school Hieronder staan een aantal links met informatie, filmpjes, animaties etc. interactieve site, met animaties over hoe bijen wonen en leven site met determinatietabellen om precies op te zoeken welke bij je hebt gevonden nl.wikipedia.org/wiki/hommels Hommelsoorten op een rijtje wikipedia speciaal over bijen voorlichtingsfilm van 20 minuten Informatie illustraties, filmpjes en werkbladen Je komt er ook via: wereldzaken, natuur en klimaat. Op youtube zijn veel leuke filmpjes te vinden, bijvoorbeeld over de bijendans. Bijenexcursie Kruidhof 29

31 Plattegrond De Kruidhof

32 Bijensteken Bijen steken uit verdediging, dus op het moment dat zij zich bedreigd voelen. Via de angel spuiten ze gif in het lichaam. Wanneer de bij wegvliegt, blijft de angel die voorzien is weerhaken, achter in de huid. In de angel bevindt zich een gifzakje dat langzaam wordt leeggepompt in de huid. Dit gif is verantwoordelijk voor de lichamelijke verschijnselen. De hoeveelheid gif die vrijkomt, is afhankelijk van de leeftijd van de bij en de tijd die de angel in de huid aanwezig blijft. Een bijensteek geeft meestal alleen onschuldige, lokale verschijnselen. Soms treedt er een allergische of overgevoeligheidsreactie op die direct behandeld moet worden. Wanneer medische hulp? Wanneer één van de volgende situaties op u (of iemand anders) van toepassing is, is het belangrijk dat u direct medische hulp inroept door het bellen van alarmnummer 112: u bent overgevoelig voor bijensteken en u hebt geen noodmedicijnen bij zich na de steek treden moeilijkheden met de ademhaling op (benauwdheid, kortademigheid, piepen) u wordt onwel of dreigt het bewustzijn te verliezen; (dit zijn ernstige symptomen en ontstaan vrijwel altijd binnen een kwartier na de steek) Wanneer een van de volgende situaties van toepassing is, is het belangrijk dat u contact opneemt met de huisarts: u bent gestoken in de neus, mond, keel, hals of tong; na de steek ontstaan zwellingen op andere plaatsen dan waar u gestoken bent; u hebt jeuk over het gehele lichaam; u hebt rode uitslag over het hele lichaam; u krijgt koorts; u hebt andere verschijnselen waarover u zich zorgen maakt Wat kunt u er zelf aan doen? Angel verwijderen Verwijder zo snel mogelijk heel voorzichtig, de angel, het liefst door het uit de huid te krabben. Dit kunt u doen met uw nagel of met een uitgegloeide naald. Wanneer u de angel beetpakt en eraan trekt, is de kans groot dat u het gifzakje leeg drukt, waardoor er onnodig veel gif in uw huid terechtkomt. Desinfecteer na het verwijderen van de angel, de huid zo mogelijk met een desinfecterende vloeistof (jodium of alcohol). Uitzuigen Zuig krachtig aan de plaats van de steek. Slik na het uitzuigen niet door maar spuw het uit. De bij laat naast het gif ook een geurstof op uw huid achter, die andere bijen waarschuwt. Er bestaat daarom een kans dat u nogmaals gestoken wordt. Door de plek te schuren met wat gras (of een ander natuurlijk materiaal) verwijdert u deze geurstof. Koelen U kunt de plaats van de steek koelen met natte doeken, een ijskompres of bijvoorbeeld een met een handdoek omhuld koelelement. Bent u gestoken in uw mond, dan kunt u iets kouds in de mond nemen. Smeren De klachten van een bijensteek kunt u met een aantal middelen verlichten. Dergelijke producten zijn verkrijgbaar bij de drogist en de apotheek. Bijenexcursie Kruidhof 31

33 Evaluatie De Klyster wil graag weten wat u en uw leerlingen van de excursie hebben gevonden. Tips, suggesties, verbeterpunten, alles is welkom, want hiermee kunnen we de kwaliteit verbeteren. Wilt u daarom dit formulier invullen? Naam school: Leerkracht: Groep:... met... leerlingen 1. Wat vindt u van de excursie Bijen? onvoldoende voldoende goed zeer goed 2. Welke gids heeft uw groep rondgeleid?... Hoe beoordeelt u deze gids van de imkervereniging? onvoldoende voldoende goed zeer goed 3. Hoe beoordeelt u het materiaal bij de excursie? onvoldoende voldoende goed zeer goed 4. Hoe beoordeelt u het terrein waar de excursie wordt gegeven? onvoldoende voldoende goed zeer goed 5. Hoe beoordeelt u de rol van De Klyster in dit project? onvoldoende voldoende goed zeer goed 6. Kunt u kort beschrijven wat de kinderen van de excursie hebben gevonden? Hebt u tips, suggesties, verbeterpunten? Wat voor cijfer geeft u de excursie? (kies uit een cijfer tussen 1 en 10)... Heeft u leuke verhalen of foto s over dit project. Dan houden we ons aanbevolen! info@klyster.nl Of schrijf een korte recensie op de site! ( Hartelijk bedankt voor het invullen. U kunt dit formulier sturen naar: NME-Centrum De Klyster Doniawei GK DAMWALD U kunt het formulier ook digitaal invullen. U vindt dit formulier op onze site