Uitgebracht aan: Senternovem De heer ir. M.H.M. Dumont Postbus RE Utrecht. Projectnummer SenterNovem: ( )

Transcriptie

1 Kansen voor mestvergisting Dit rapport geeft een beeld van de perspectieven voor mestvergisting zoals die blijken uit een groot aantal uitgevoerde Duurzame Energiescans op agrarische bedrijven. Uitgebracht aan: Senternovem De heer ir. M.H.M. Dumont Postbus RE Utrecht Projectnummer SenterNovem: ( ) Uitgebracht door: DLV Plant bv Drs. A.C. van Boven Postbus CA Wageningen ( ) A.C.van.Boven@dlv.nl DLV Plant bv, oktober

2 Inleiding DLV heeft dit jaar 214 Duurzame energiescans uitgevoerd op agrarische bedrijven. Bedoeling van deze scans is vast te stellen welke rendabele investeringsopties een agrariër heeft waar het gaat om de opwekking van duurzame energie. De scan geeft onder andere de terugverdientijd per optie. Een agrariër beslist zelf of hij op grond van de uitgevoerde scan overgaat tot verdere actie. Eén van de onderzochte opties is mest(co-)vergisting. Deze rapportage bevat een aggregatie van de resultaten van de uitgevoerde DE-scans met de bedoeling een zo goed mogelijk beeld te geven van de kansen en knelpunten voor toepassing van mest(co-)vergisting op het agrarisch bedrijf. Naast aggregatie van de resultaten geeft het rapport inzicht in de concrete stappen die agrariërs hebben genomen of gaan nemen op basis van de uitgevoerde DE-scans. DLV Plant bv, oktober

3 1 Uitgevoerde DE-scans Selectie Voor deelname aan de DE-scans hanteert DLV een selectie van bedrijven, om een succesvolle uitvoering mogelijk te maken. Niet alle agrarische bedrijven komen in aanmerking voor de DE-scan. De geselecteerde bedrijven voldoen aan een aantal criteria (bedrijfsgrootte, uitbreidingskansen etc). De door DLV opgestelde criteria geven duidelijk aan voor welke bedrijven inpassing van Duurzame Energie een kans van slagen heeft. DLV heeft uiteindelijk 214 bedrijven geselecteerd. In dit rapport zijn de resultaten van 207 van de 214 uitgevoerde DE-scans nader geanalyseerd. De selectie van de bedrijven is gedaan in 11 regio s (173 bedrijven) en daarnaast hebben 34 individuele bedrijven buiten de betreffende regio s meegedaan. De gescande bedrijven zijn verspreid over Nederland te vinden: Limburg : Venray, Nederweert Noord-Brabant : Bernheze, Gemert, De Mortel Gelderland : Buren, Putten Zuid-Holland : Pijnacker Noord-Holland : Haarlemmermeer Flevoland : gehele provincie Gelderland : Aalten, Berkelland Overijssel : Hellendoorn Drenthe : individuele bedrijven Zeeland : individuele bedrijven Groningen : individuele bedrijven Friesland : individuele bedrijven De gescande bedrijven hebben een wijde range van bedrijfskenmerken. Ze zijn als volgt in te delen: Tabel 1: Gescande bedrijven Type bedrijf: Aantal bedrijven Range Melkveehouderij : 76 (40 à 235 melkkoeien) Varkenshouderij : 57 (80 à 1700 zeugen, 300 à 8600 vleesv.) Glastuinbouw : 31 (0,7 à 5,8 hectare) Pluimveehouderij : 19 ( à dieren ) Vleeskalverhouderij : 9 (650 à 1200 dieren) Akkerbouw : 8 (34 à 210 hectare) Overig : 7 Gemiddeld hadden deze bedrijven ca.18 ha. Landbouwgrond, variërend tussen de 0 en 210 hectare, waarbij vanzelfsprekend zij aangetekend dat een ha glastuinbouw een compleet andere inhoud heeft dan bijvoorbeeld een ha akkerbouw DLV Plant bv, oktober

4 2 Werkwijze DE-scans Opzet van het project in schema Gesprekken met bedrijven Subsidieaanvraag Go/ No Go Excursie Algemene Inventarisatie / Bedrijfsbezoek Analyse DE-rapportage Slotbijeenkomst Go/ No Go DE-projectplan uitdieping kansrijke opties basis voor investeringsbeslissing Go/ No Go DE-scan Realisatie Figuur 1: Werkwijze met betrekking tot de Duurzame Energiescan Tijdens de DE-scan zijn bij de deelnemende bedrijven gegevens geïnventariseerd. De gegevens zijn verwerkt in een rekenprogramma dat deels gebruik maakt van de DE-scan methodiek van SenterNovem en verder aangevuld is met gegevens uit de DLV-organisaties. De resultaten van het rekenprogramma geven inzicht in het fysiek-technische potentieel en de economische haalbaarheid van duurzame energie-opties op de bedrijven. In aanvulling op de informatie vanuit de bedrijven is ook gesproken met gemeenteambtenaren en marktpartijen die een rol kunnen hebben bij het realiseren van duurzame energie projecten. Op deze wijze is inzicht verkregen in onder meer de juridische haalbaarheid van een potentieel DE-project. Het fysiek-technische, economische en juridische potentieel vormt de samen de kern van de DE-scan rapporten die voor alle deelnemende bedrijven zijn opgesteld. DLV heeft daarnaast de deelnemende bedrijven en andere belangstellenden meegenomen op excursie naar verschillende locaties waar duurzame energie wordt geproduceerd. Tijdens de bezoeken is toelichting gegeven op de verschillende aspecten die een rol spelen bij de realisatie van dergelijke projecten. Ook de ervaringen met betrekking tot de exploitatie zijn aan de orde gekomen. Na afronding van de rapportages zijn voor in totaal 8 slotbijeenkomsten alle deelnemers uitgenodigd. De aanwezigen hebben gediscussieerd over de kansen en belemmeringen met betrekking tot duurzame energieprojecten. De gevoerde discussie moet ertoe leiden dat de marktpartijen de volgende stap zetten die moet worden gedaan om duurzame energie te realiseren. Het zetten van een volgende stap is tijdens het slotsymposium tevens gestimuleerd door de aanwezigheid van enkele leveranciers, financiers, DLV-adviseurs, de gemeente en andere DLV Plant bv, oktober

5 marktpartijen/geïnteresseerden. Vragen over financieringen, vergunningen en exploitatie heeft men kunnen stellen, vervolgafspraken zijn gemaakt en discussiepunten zijn op tafel gelegd. De opzet van het symposium werd bij navraag bijzonder goed gewaardeerd door zowel standhouders als agrariërs. Er was veel ruimte gemaakt voor discussie en netwerken. Verschillende leveranciers hebben afspraken met potentiële nieuwe klanten kunnen maken. De werkwijze van de uitgevoerde DE-scan wordt in de onderstaande figuur schematisch weergegeven. 3 Berekeningen Bij de verschillende duurzame energie (DE) toepassingsmogelijkheden, zijn de haalbaarheidsberekeningen allemaal op eenzelfde wijze uitgevoerd. Het doel hiervan is om zo volledig mogelijk aan te geven wat de reële terugverdientijden en rendementen zijn. De daarbij gebruikte uitgangspunten zijn: Alle bedragen zijn exclusief BTW (als een bedrijf gebruikt maakt van de landbouwregeling dient men hierop te letten bij de investeringskosten); De investeringsbedragen zijn gebaseerd op offertes en prijsopgaven van leveranciers en ondernemers die al voor een DE-systeem hebben gekozen in het verleden. Bij de prijs- /kwaliteitverhouding is zo goed mogelijk uitgegaan van wat als reëel is te beschouwen. Dit betekent dat niet van de goedkoopste en niet van de duurste versies binnen een systeem is uitgegaan. De praktijk leert dat verschillen van tientallen procenten wel mogelijk zijn door merkkeuze, bedrijfsomstandigheden, omvang van de installatie en de marktprijzen. De investeringen in de DE-installatie zelf zijn aangevuld met een zo volledig mogelijk aantal bijkomende kosten om een installatie operationeel te laten zijn. Op deze wijze is getracht zo goed mogelijk de werkelijke situatie te benaderen; Voor DE-systemen waarbij arbeid nodig is voor het gebruik, is gerekend met een gemiddeld aantal benodigde uren tegen een tarief van 30,- per uur. Dit om te voorkomen dat eigen arbeid niet wordt meegenomen als kostenpost. Op grotere bedrijven met medewerkers is gebruik van arbeid ook een kostenpost; Afschrijving van de totale bruto investering in 10 jaar, waarbij is uitgegaan van geen restwaarde. Er is gekozen voor 10 jaar omdat de MEP-subsidie ook voor een periode van maximaal 10 jaar van toepassing is (bijvoorbeeld bij een biogasinstallatie of een windturbine); Voor rente is gerekend met een tarief van gemiddeld 4%. Per situatie kunnen de tarieven verschillend zijn, maar de gebruikte percentages zijn gemiddeld genomen gebruikelijk in 2006; Voor het toepassen van EIA-subsidie (44% extra afschrijving) is uitgegaan van een belastbaar inkomen wat valt in de eerste schijf van 34,15%. Bij een in werkelijkheid hoger of lager belastbaar inkomen, kan dit leiden tot een onder- of overschatting van het berekende rendement of terugverdientijd. Omdat echter winsten (en eventuele verliezen) over meerdere jaren verrekend mogen worden en bij een normale bedrijfsvoering toch fiscaal inkomen verwacht mag worden, is uitgegaan van de eerste belastingschijf; Onderhoudskosten zijn berekend op basis van een vast percentage van 1 á 3 procent of de verwachte volledige servicekosten (bij WKK-installaties). Voor de verkoop van stroom is uitgegaan van 15 cent per kwh (9,7 MEP + 5,3 stroomprijs). De laatste scans zijn afgerond ná de stopzetting van de MEP-subsidie. Bij deze bedrijven heeft DLV tevens de situatie zónder MEP doorgerekend. Tabel 2: Gehanteerde energieprijzen Elektriciteit (in centen per kwh, excl. BTW) kwh verbruik/jaar Energiebelasting Netwerk Levering Totaal ,05 Piek: 7,50 Piek: 3,25 17,80 à13,05 DLV Plant bv, oktober

6 ,43 Dal4,40 Dal: 1,60 14,18 à 9, milj. 0,74 11,49 à 6,73 Aardgas (in centen per kwh, excl. BTW) m³ verbruik/jaar Energiebelasting Transport Levering Totaal ,07 0,1 à 2,2 31,00 43,48 à 45, ,38 Idem Idem 40,79 à 42, milj. 3,11 Idem Idem 31,52 à 33,72 1 milj. 10 milj. (glas) 1,15 Idem 22,00 23,25 à 25,35 HBO : 60 à 75 cent per liter (1 liter = 1,11 m³ aardgas) Propaan: 40 à 65 cent per liter (1 liter = 0,78 m³ aardgas) In dit rapport wordt ook over terugverdientijd e.d. gesproken. De gebruikte begrippen zijn als volgt bepaald: De terugverdientijd is berekend op basis van het gemiddelde netto resultaat per jaar verhoogd met de afschrijvingen (en eventueel met de EIA-subsidie). Door de bruto investering te delen op dit totale bedrag van netto resultaat + afschrijvingen is de terugverdientijd berekend. We beseffen dat hiervoor meerdere berekeningsmogelijkheden zijn, elk met de eigen voor- en nadelen, maar hebben dit als praktische en toepasbare maatstaf genomen die goed uitlegbaar is bij agrarische bedrijven). Het netto resultaat is het resultaat, uitgedrukt in euro per jaar, wat over blijft na aftrek van alle kosten gemiddeld over 10 jaar. Door hogere voornamelijk rentekosten in de eerste jaren en aanloopkosten in het eerste jaar, zal het netto resultaat dan lager zijn. In de laatste jaren is dit dan uiteraard weer hoger (voor een liquiditeitsberekening zijn deze resultaten daarom niet direct te gebruiken). Het rendementspercentage is berekend ten opzichte van het rentepercentage waarmee is gerekend voor de totale investering. Is het rendementspercentage hoger dan het rentepercentage, dan betekent dit dat de installatie of systeem naar rato een hoger rendement oplevert op de totale bruto investering. Door het economisch afschrijven in 10 jaar, kan het voorkomen dat het netto resultaat negatief is terwijl de terugverdientijd dan ruim 10 jaar is. Dit komt wellicht niet logisch over, maar is het gevolg van een relatief korte afschrijvingsperiode. Bij een netto resultaat van nul is de terugverdientijd gemiddeld precies 10 jaar. Tabel 3: Globale investeringskosten biogasinstallatie (incl. mest- en co-substratenopslagen, prijzen excl. BTW) Capaciteit (Ton/jr.) bruto investering (euro) Invest./kW e (euro) inhoud (m³) vermogen WKK (kw) x x x DLV Plant bv, oktober

7 4 Perspectief voor mestvergisting blijkend uit DE-scans 4.1 Rendementsfactoren co-vergisting De volgende factoren zijn van belang als het gaat om het behalen van een goed rendement met een biogasinstallatie. Hoogte subsidie(s)+prijzen energiemarkt Capaciteit biogasinstallatie (schaalvoordeel) Uitvoering biogasinstallatie: welke producten vergisten Vergunningen- en financieringskosten Kosten en kwaliteit co-substraten (al of niet mest vergisten) Kosten afzet en/of verwerking digestaat Ligging bedrijf i.v.m. bijkomende kosten Benuttingsmogelijkheden groene stroom en restwarmte (samenwerking afnemers) Vakmanschap (techniek+biologie) en arbeidskosten Ondernemersschap (handelen e.d.) De hoogte van de vergoeding die voor de energie wordt verkregen is essentieel voor een rendabele installatie. Het zelf kunnen inzetten van de warmte en elektriciteit (minimaal ca ,- energiekosten) is vaak essentieel. In de oude MEP-situatie was de vergoeding van de groene stroom echter vaak ook voldoende indien de installatie groot genoeg gebouwd is. Er gaan dan ook nog schaalvoordelen spelen. In principe zal er bij een kleine installatie toch al gauw minimaal ton per jaar vergist moeten worden om rendabel te kunnen produceren. De grootte van de installatie kan echter ook bijzonder goed tegenwerken: hoge opslag- en afzetkosten van het digestaat drukken het rendement sterk. Overigens is het verplaatsen hierin een grote factor. Vergisting op de productielocatie van mest en nabij een afzetlocatie digestaat heeft dan ook de voorkeur. Ook de afzetlocatie van de energie moet zo dicht mogelijk bij de biogasinstallatie zijn. Biogas en warmte kunnen ook over een bepaalde afstand verplaatst worden met pijpleidingen. Hierdoor kan bijvoorbeeld binnen de bebouwde kom met energie van het platteland worden gewerkt. Denk bijvoorbeeld aan een nieuwbouwwijk of een utiliteitsgebouw met een hoog energiegebruik. Tot slot geldt ten aanzien van duurzame energie nagenoeg altijd: een nieuwbouw project biedt meer kansen. Met name als lage temperatuurverwarming toegepast kan worden, zijn de kosten voor aanleg hiervan bij nieuwbouw lager dan bij bestaande bouw. 4.2 Waar een wil is, is een weg Hoewel bij 57% van de onderzochte bedrijven een terugverdientijd van minder dan 7,5 jaar berekend is voor een co-vergister (zie Tabel 4), zijn de ondernemers terughoudend m.b.t. co-vergisting. Covergisting is voor hen nog altijd een nieuwe ontwikkeling waar veel technische factoren bij komen kijken. Omdat het een nieuwe techniek betreft die zich in Nederland nog in de ontwikkelingsfase bevindt en bovendien een hoge investering vergt, zijn veel van de bezochte ondernemers erg terughoudend. Deze terughoudendheid wordt nog eens extra gevoed met onzekerheid over subsidies, regelgeving en onbekendheid met energietoepassingsmogelijkheden. Tabel 4: Overzicht terugverdientijden per regio scans < 5 jaar % < 5 jaar 5 tot 7,5 7,5 tot 10 > 10 jaar IP Limburg % Nederpeel % Bernheze % Buren % Flevoland % DLV Plant bv, oktober

8 Putten % Pynacker % Haarlemmermeer 7 0 0% Berkelland % Aalten % Hellendoorn % Individueel % Totaal Percentage 100% 10% 47% 21% 22% Tabel 5: Overzicht terugverdientijden per type bedrijf aantal scans < 5 jaar % < 5 jaar 5 tot 7,5 % 5-7,5 Melkveehouderij % 33 43% Varkenshouderij % 34 60% Glastuinbouw % 6 19% Pluimveehouderij % 8 42% Vleeskalverhouderij % 9 100% Akkerbouw % 5 63% Overig % 3 43% Totaal Percentage 100% 10% 47% In veel gevallen is een beter rendement op de installatie te halen door samenwerking met een energievragende onderneming in de buurt. Hoewel ook hier een bepaalde terughoudendheid te vinden is bij de agrarische ondernemers, is hier een duidelijke verbetering in waar te nemen, mede door de gehouden bijeenkomsten. Ondernemers hebben namelijk lang niet altijd goed in beeld met welke potentiële energievragers samengewerkt kan worden. Ook het bezoek aan een installaties geeft een goed beeld van de bijkomende zaken bij het gebruik van de biogasinstallatie. Het maakt het voor ondernemers zeer concreet wat er komt kijken bij daadwerkelijk investeren in een installatie. Dit maakt dat ondernemers concreter gaan denken dan alleen vanuit een roze wolk te kijken naar mogelijke rendementen en toch niets doen. Als wordt gevraagd naar de maximaal geaccepteerde terugverdientijd, dan wordt door de agrariër meestal maximaal 5 à 7 jaar genoemd, anders wordt geen investering gedaan. Zeker de onzekerheid van subsidie/regelgeving en de hoge investering doen de ondernemers neigen naar een kortere terugverdientijd dan 5 jaar. Een goede vergoeding voor de opgewekte energie is dus absoluut noodzakelijk om een doorbraak in het aantal initiatieven te krijgen. Mede als gevolg van de hoge investeringen en de vele bijkomende aspecten (handel, afzet digestaat, wet- en regelgeving, etc.) wordt na afronding van de DE-scan toch ook met veel interesse gekeken naar de eenvoudigere technieken zoals biomassa gestookte CV-ketels. Ook voor andere DE-opties zijn dus goede terugverdientijden te realiseren en deze mogelijkheden brengen minder risico s met zich mee in de exploitatie. DLV Plant bv, oktober

9 Tabel 6: Overzicht van aantal DE-opties met een terugverdientijd van minder dan 7,5 jaar, per gemeente (m.u.v. glastuinbouw) Gemeente Innovatief Platteland Buren Nederpeel Putten Bernheze Flevoland Hellendoor n Aalten Berkelland Ind. Scans Totaal Zonnecollectoren Zonnecellen (Eigen gebruik) Zonnecellen (Leveren aan net) Windenergie Bio-Energie: Verbranden Bio-Energie: Vergisten Biobrandstoffen (PPO), Warmtepompen En Energieopslag Totaal Tabel 7: overzicht van aantal bedrijven met een doorgerekende terugverdientijd van minder dan 7,5 jaar voor één of meerdere DE-opties Gemeeente Innovatief Platteland Buren Nederpeel Putten Bernheze Flevoland Hellendoorn Aalten Berkelland Ind. Scans Totaal Aantal deelnemende bedrijven Aantal bedrijven met een optie met terugverdientijd <7,5 jaar % bedrijven met een optie met terugverdientijd <7,5 jaar % 90% 77% 89% 92% 95% 82% 93% 80% 94% 88% DLV Plant bv, oktober

10 4.3 Initiatiefnemers na afloop van de DE-scan Na afloop van de slotbijeenkomsten is door veel leveranciers aangegeven dat er serieuze belangstelling is getoond voor hun producten. Ook vergisting heeft een duidelijke interesse bij de verschillende deelnemers gekregen. Om dit te verifiëren heeft DLV een enquête gehouden onder de bedrijven die meegedaan hebben aan de DE-scan. In enkele dagen tijd kwamen hier 60 reacties uit naar voren. Hieruit bleek het volgende: 10% van de deelnemers heeft een milieu- en/of bouwvergunning aangevraagd. De inschatting van DLV is dat dit allemaal voor een vergister is. 5% heeft een vergister aangeschaft 7% heeft een biomassa gestookte CV-ketel aangeschaft 5% heeft een warmtepomp aangeschaft In totaal zijn onder de geënquêteerden 15 investeringen gedaan n.a.v. de DE-scan (score van 25% binnen een half jaar naar afronding van de scan!). Ruim de helft van de bedrijven heeft een of andere vervolgactie ondernomen (van investeren tot offertes tot aanvullende info opvragen). Vijf bedrijven hebben bijvoorbeeld een offerte voor een vergister opgevraagd en elf bedrijven voor een biomassa gestookte CV-ketel. Dat de biomassa gestookte CV-ketel populair zou blijken ten opzichte van de vergister, was niet geheel onverwacht. Na afloop van de slotbijeenkomsten werd veel belangstelling getoond voor de biomassa gestookte CV-ketel, omdat deze lage terugverdientijden hebben en een relatief lage investering vergen. Ook de stopzetting van de MEP heeft waarschijnlijk meegespeeld. Toch is het interessant om te zien dat een kwart (15 bedrijven) van de ondervraagden in de toekomst alsnog een vergister denken te overwegen. Eerder genoemde rendementsfactoren spelen een rol bij de afweging om wel/niet te investeren in een vergister. Elf van de ondervraagden overwegen in de toekomst een biomassa-gestookte CV-ketel aan te schaffen. De ondervraagden zijn in ruime meerderheid positief over de DE-scan en de informatie die het heeft opgeleverd. Uiteraard zijn er altijd bedrijven waarvoor de onderzochte energie-opties geen goede terugverdientijd opleveren. Voor hen is het uiteraard een minder interessant project geweest. DLV Plant bv, oktober

11 5 Samenvatting en conclusies Doel van de opdracht was om generieke succescriteria vast te stellen voor biogasinstallaties. Uit ons onderzoek blijkt dat er niet een, of zelfs niet enkele criteria zijn die tot een eensluidend oordeel leiden. Het gaat altijd om de combinatie van verschillende factoren die elkaar wederzijds beïnvloeden. Hierdoor kan bijv. een beperkte omvang worden goedgemaakt met de directe aanwezigheid van cosubstraten met een negatieve waarde. Daarom hebben wij een concluderende tabel ontwikkeld waarmee een ondernemer kan vaststellen aan welke criteria hij voldoet. Als de score op alle onderdelen goed of zeer goed is, kan de conclusie worden getrokken: dit is een haalbaar initiatief. Hetzelfde geldt voor de criteria die gelden m.b.t. een biogasinstallatie. De haalbaarheid van een installatie kan afhankelijk zijn van de verschillende criteria die genoemd zijn in dit rapport. Ieder criterium staat echter op zichzelf en kan de haalbaarheid maken of breken. Het wordt daarom zeer aanbevolen een concrete toepassing altijd te laten toetsen door een onafhankelijk adviseur, zodat meerdere typen installaties en mogelijke menu s worden meegenomen in het onderzoek. Toets zelf je eigen idee rendement biogasinstallatie DE-scan Figuur 2: DLV-toets zoals gepresenteerd op 2 oktober 2006 te Utrecht DLV Plant bv, oktober