GEZONDHEIDSDETECTIVES

Transcriptie

1 GEZONDHEIDSDETECTIVES RESULTATEN VAN EEN VERKENNEND ONDERZOEK Klant: RIVM Contactpersoon: Adam de Jong (RIVM) Auteurs: Maxime Rooijmans, Nicolien Scheerman & Joris Schuurman (YoungWorks) Datum: 4 april 2013

2 INHOUD 1. MANAGEMENT SUMMARY P INLEIDING P.5-8 Achtergrond Doelstelling Doelgroep Opzet 3. BEELD & RELEVANTIE GEZONDHEID P.9-15 Algemeen beeld Relevantie & informatiebehoefte 4. BEOORDELING CONCEPT P KANSEN EN ADVIES P

3 1. MANAGEMENT SUMMARY

4 BELANGRIJKSTE INZICHTEN I Op dit moment lijkt de kans van slagen van de Gezondheidsdetectives bij de doelgroep klein. Het concept sluit onvoldoende aan op de leefwereld van jongeren: Jongeren willen geen ongevraagd, persoonlijk advies over gezondheid via social media. Social media is het privédomein van jongeren. Ze komen hier samen om met hun vrienden te zijn, niet om indirect- benaderd te worden door externe partijen. Advies en hulp omtrent gezondheid is alleen gewenst als jongeren daar zelf om vragen. Als het gaat om gezondheidsvoorlichting willen jongeren advies van een autoriteit: een expert of ervaringsdeskundige. Leeftijdsgenoten zien ze niet als autoriteit. Jongeren zijn uit zichzelf niet zo met gezondheid bezig. Ze hebben een latente behoefte aan gezondheidsvoorlichting; pas als ze klachten hebben komen ze met vragen. Hun informatiebehoefte is daarmee vooral ad hoc (en niet preventief). Jongeren reageren negatief op de naam Gezondheidsdetectives. Ze associëren de naam heel letterlijk met detectives en voelen zich gecontroleerd en op de huid gezeten. 2

5 BELANGRIJKSTE INZICHTEN II Wel blijkt een potentieel om hetzij in een andere vorm- met het thema gezondheid aan de slag te gaan: Gezondheid en gezond leven gaat voor jongeren vooral over voeding en beweging. Oudere jongeren zijn sterk geïnteresseerd in gezondheid vanwege de link met hun uiterlijk. Jongeren overschatten zichzelf in hun kennis en gedrag over gezondheid. Ze vinden zichzelf erg gezond en denken alles over gezondheid te weten, terwijl dit in werkelijkheid lang niet altijd zo is. Ook zien we een discrepantie tussen kennis en gedrag: weten dat roken ongezond is, betekent bijvoorbeeld niet dat ze het niet doen. Groepsdruk is een sterk bepalende factor voor het uiteindelijke (ongezonde) gedrag van jongeren. Voorlichting rondom gezondheid kunnen we indelen in licht en zwaar advies. Onder licht advies vallen laagdrempelige, algemene gezondheidstips zoals gezonde recepten of sportoefeningen. Deze vorm is geschikt voor social media. Zwaar advies betreft hulp bij persoonlijke problemen. In dit geval hebben jongeren behoefte aan een professionele plek 3

6 BELANGRIJKSTE INZICHTEN III (online/chat/telefoongesprek) waar ze terecht kunnen om in vertrouwen met een expert over hun probleem te praten. Social media zijn niet geschikt voor de zware vorm. Jongeren hebben behoeft aan één (online) plek waar ze terecht kunnen voor betrouwbare informatie rondom gezondheid. Momenteel is alle informatie rondom gezondheid wijdverspreid over het internet, maar is er volgens jongeren geen duidelijk aanspreekpunt met autoriteit waar ze (anoniem) met al hun vragen en problemen terecht kunnen. 4

7 2. INLEIDING

8 INLEIDING Achtergrond De #Jeugdimpuls geeft via scholen en sociale media een impuls aan de gezonde leefstijl van jongeren. Organisaties op het gebied van gezonde leefstijl, het onderwijsveld en sociale media werken samen in dit tijdelijke programma. De coördinatie is in handen van RIVM Centrum Gezond Leven. In samenwerking met het kernteam heeft CGL een interactief concept bedacht om met jongeren in gesprek te gaan over gezondheid. CGL heeft YoungWorks gevraagd dit concept, genaamd Gezondheidsdetectives, te beoordelen op aansluiting met de doelgroep. Gezondheidsdetectives is een jongerenparticipatieproject waarbij jongeren (14 18 jaar) worden ingezet om vanuit hun eigen belevingswereld leeftijdsgenoten te bereiken. De Gezondheidsdetectives opereren in de jongerenwereld van sociale media (facebook/ youtube/twitter/hyves) en brengen daar, gevraagd en ongevraagd, vragen van jongeren en antwoorden van kennisinstituten bij elkaar. YoungWorks is gevraagd de beoordeling van het concept bij de doelgroep in kaart te brengen. Ook draagt YoungWorks oplossingen aan om het concept, hetzij in andere vorm, zoveel mogelijk op de jongerendoelgroep te laten aansluiten. 6

9 DOELSTELLING, DOELGROEP & OPZET I Doelstelling Bijbehorende doelstelling luidt als volgt: Inzicht verkrijgen in de informatiebehoefte van jongeren als het gaat om gezondheid Inzicht verkrijgen in de aansluiting van het concept Gezondheidsdetectives op de leefwereld van jongeren Opzet In dit onderzoek richten we ons op jongeren in de leeftijd van 10 tot en met 18 jaar. We hebben ervoor gekozen om jongeren in twee verschillende focusgroepen, bestaande uit 6 8 personen, te spreken: Groep 1: primair onderwijs & onderbouw voortgezet onderwijs (10-14 jaar) Groep 2: bovenbouw voortgezet onderwijs & hoger onderwijs (15 18 jaar) Om te grote verschillen tussen respondenten onderling (ingegeven door leeftijd en opleidingsniveau) te voorkomen, hebben we ervoor gekozen groep 7 en havo/vwo klas 3 niet mee te nemen in groep 1. Om dezelfde reden hebben we ervoor gekozen hbo ers en wo ers (leerjaar 1 en 2) in groep 2 buiten beschouwing te laten. Bij de samenstelling van de groepen is zoveel mogelijk gelet op spreiding in geslacht, afkomst en regio. De groepsgesprekken vonden plaats op 18 en 19 maart in Amsterdam. In totaal is met 14 jongeren gesproken. Resultaten voortkomend uit het onderzoek geven een eenduidig beeld 7

10 DOELSTELLING, DOELGROEP & OPZET II van hoe jongeren over het concept Gezondheidsdetectives denken. Aan de hand hiervan kunnen we goede uitspraken doen over de aansluiting van het concept op hun leefwereld. Gezien de kleinschalige onderzoeksopzet levert het onderzoek echter geen compleet op van hoe jongeren over gezondheid denken. We benadrukken daarom dat dit onderzoek indicatief van aard is vanwege de beperkte omvang van het onderzoek. Leeswijzer In het volgende hoofdstuk (3) Beeld & relevantie gezondheid bespreken we het algemene beeld dat jongeren hebben van gezondheid. Daarnaast gaan we in op de relevantie van gezondheid en specifieke informatiebehoefte van de doelgroep. In hoofdstuk 4 beschrijven we de beoordeling van het concept de Gezondheidsdetectives. Tot slot bespreken we in het laatste hoofdstuk (5) kansen en advies om zoveel mogelijk aansluiting te vinden op de jongerendoelgroep met het thema gezondheid. 8

11 3. BEELD & RELEVANTIE GEZONDHEID

12 Gezondheid ALGEMEEN gaat BEELD voor jongeren vooral over voeding en beweging. Dat gezondheid meer is dan dat realiseren ze zich in eerste instantie niet. Algemeen beeld In onderstaande wordcloud zijn meest voorkomende associaties van jongeren bij het thema gezondheid weergegeven. Gezondheid gaat voor jongeren vooral over voeding en beweging en in mindere mate over genotsmiddelen (roken, alcohol). Dat gezondheid ook gaat over (cyber)pesten, mentale gezondheid, geweld en veilige seks beseffen de meeste jongeren zich niet. Opvallend is dat de oudere groep het thema gezondheid al iets breder trekt: zij benoemt spontaan mentale gezondheid (lachen, humeur en medicijnen). 10

13 In VERSCHILLEN deze levensfase IN INFORMATIEBEHOEFTE mist het thema gezondheid urgentie om actief mee aan de slag te gaan. Dit neemt niet weg dat jongeren het wel een belangrijk en interessant thema vinden. Relevantie gezondheid & informatiebehoefte Jongeren zijn uit zichzelf niet zo met gezondheid bezig. Pas als ze klachten hebben komen ze met vragen. Informatie zoeken ze voornamelijk online, via de zoekmachine. Hier worden ze vaak doorverwezen naar fora. Ik denk dat je eerst naar het internet gaat voordat je de huisarts opbelt. (Pim, mbo, 18 jaar) Meestal kom je uit op een forum. Dan denk je meteen dat je allerlei enge ziektes hebt. (Ajlar, havo, 15 jaar) De informatiebehoefte van jongeren is ad hoc. Desalniettemin is er wel interesse in het onderwerp: jongeren weten dat gezondheid belangrijk is. Als we kijken naar hun interesses en bijbehorende informatiebehoefte, zien we een aantal verschillen tussen de jonge en de oudere groep. Deze bespreken we hieronder. Een eerste verschil betreft de beleving van het thema gezondheid. De jongste groep vindt het lastig om met leeftijdsgenoten over gezondheid te praten. Ze zitten in een levensfase waarin ze zeer ontvankelijk zijn voor de mening van hun vrienden (zie kader: sociaal-emotionele ontwikkelingen). Praten over een onderwerp dat niet sexy is maakt je niet populair. Onderwerpen waar (passief) behoefte aan is in relatie tot gezondheid zijn vooral risicogedragingen als roken, alcohol drinken en drugsgebruik. 11

14 KADER: SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING Bij de ontwikkeling van jongeren tussen hun 10 e en 25 e levensjaar zien we drie wegen, die tegelijk worden bewandeld en elkaar ook beïnvloeden: de lichamelijke ontwikkeling, de cognitieve ontwikkeling en de sociaal-emotionele ontwikkeling. De laatste ontwikkeling is verantwoordelijk voor het inzicht in jezelf en in anderen. We zien hierin drie verschillende fasen: 1. Vroege adolescenten (10 14 jaar): wankele stappen in het hier en nu Jongeren maken zich los van hun ouders Gaan nieuwe verbindingen aan met leeftijdsgenoten: de groep is het belangrijkst Zijn heel gevoelig voor groepsdruk: willen vooral niet opvallen 2. Midden adolescenten (14 16 jaar): het experiment IK Jongeren ontwikkelen steeds meer een eigen ik Durven steeds meer af te wijken van de groep Experimenteren (met alles!) staat centraal 3. Late adolescenten (16 22 jaar): (on)verwacht (on)volwassen Jongeren krijgen steeds meer een eigen identiteit en worden zelfbewuster Zijn minder gevoelig voor groepsdruk Stellen zich verantwoordelijker op, naar zichzelf en naar anderen Bron: Puberbrein Binnenstebuiten (YoungWorks)

15 Groepsdruk KENNIS, HOUDING is een sterk & GEDRAG bepalende factor voor het uiteindelijke (ongezonde) gedrag van jongeren. Voor de oudere doelgroep is gezondheid nog steeds geen favoriet gespreksonderwerp, maar ze ervaren geen drempel om er met leeftijdsgenoten over te praten. Gezondheid is niet echt een onderwerp waar je met je vrienden over praat. Wij praten over andere dingen. Ik zie me al aankomen, ze lachen me uit. (Leelo, vwo, 14 jaar) Een ander duidelijk verschil is de behoefte aan concrete handvatten om leeftijdsgenoten te stimuleren tot gezond gedrag. Hoewel gezondheid een lastig onderwerp is, probeert de jongste groep elkaar toch aan te spreken en te corrigeren op ongezond gedrag (slechte voeding of roken). Zij zoeken heel duidelijk naar handelingsperspectief om leeftijdsgenoten op een effectieve manier te corrigeren, zonder daarbij hun eigen positie in de groep te verliezen. Bij de oudere groep is dit wat minder aan de orde: zij laten elkaar. Ze vinden het niet gek om hier met elkaar over te praten, maar zullen zich ook niet bemoeien met hoe anderen zichzelf gezond houden. Groepsdruk is een sterk bepalende factor voor het uiteindelijke (ongezonde) gedrag van jongeren. Een vriend van mij is best wel dik. Hij eet heel veel chips en drinkt van die energy drinks. Toen heb ik een keer tegen hem gezegd dat hij het wel iets minder moet doen en toen werd hij een beetje boos. (Seth, groep 8, 12 jaar) Als je met vrienden op stap gaat ga je gewoon naar de McDonalds of de KFC. Dan ga je echt niet als enige niet mee. (Leelo, vwo, 14 jaar) 13

16 Jongeren overschatten zichzelf: ze denken meer van gezondheid te weten dan KENNIS, ze in werkelijkheid HOUDING & GEDRAG doen. Overigens is weten niet hetzelfde als doen: we zien een discrepantie in kennis & gedrag. Opvallend bij de jonge doelgroep is de kinderlijke nieuwsgierigheid naar gezondheid. Ze zijn sterk geïnteresseerd in hele basale feiten en weetjes. Ik las dat 70 uur per week slapen goed voor je is. Sinds 2012 doe ik dat. (Seth, groep 8, 12 jaar) Een laatste verschil betreft de link met het thema gezondheid. De oudere groep is vanuit hun sterke betrokkenheid met uiterlijk zeer geïnteresseerd in het onderwerp. Ze zitten met luchtige vragen als waar groeit mijn haar sneller van en hoe kweek ik een wasbordje. Ik denk dat wij op de leeftijd zitten dat je het heel erg uitmaakt hoe je eruit ziet. Als ik één pondje aankom schreeuw ik het hele huis bij elkaar. (Mona, havo, 15 jaar) Er zijn echter ook een aantal overeenkomsten. Zo overschatten de meeste jongeren zichzelf als het gaat om aanwezige kennis en eigen gedrag met betrekking tot gezondheid. Ze denken gezonder te leven en meer te weten dan ze in werkelijkheid doen. Daarnaast zien we een discrepantie in kennis & gedrag: weten dat iets niet goed voor je is, betekent niet dat je het ook daadwerkelijk niet doet. Juist in de puberteit zijn jongeren gevoelig voor korte termijn impulsen en instant beloning (zie kader: ontwikkeling in het puberbrein). Ik denk dat veel jongeren wel weten hoe het zit, maar dat ze er lak aan hebben. Veel jongeren hebben een houding van: Ik zie wel wat er gebeurt. YOLO! (Ajlar, havo, 15 jaar) 14

17 KADER: ONTWIKKELINGEN IN HET PUBERBREIN Lange tijd dachten we dat het brein aan het eind van de kindertijd wel zo n beetje klaar was, maar inmiddels weten we dat de hersenen in de tienerjaren juist een grote transformatie doormaken. Het menselijk brein is pas rond het 25 e levensjaar volgroeid. Hierdoor weten we dat bij jongeren zeker aan het begin van de puberteit de ratio en emotie meer uit balans zijn. Jongeren zijn hierdoor overgevoelig voor prikkels en impulsen, terwijl hun frontaalkwab, die verantwoordelijk is voor de meer rationele competenties, nog onvolgroeid is. Gezond gedrag en het vermijden van gezondheidsrisico s is bij uitstek een gebied waarop het onrijpe puberbrein het soms laat afweten. Met hun overactieve beloningscentrum zijn ze veel gevoeliger voor korte termijn impulsen, zoals een lekkere snack kopen bij de supermarkt in de pauze. De remmende systemen in de frontaalkwab zijn namelijk -zeker bij jonge adolescentennog onvoldoende ontwikkeld om in te kunnen zien dat het gedrag wat je nu laat zien grote consequenties met zich meebrengt in de toekomst. Langetermijn denken is iets wat jongeren, door alle ontwikkelingen in het brein, niet zo goed kunnen. Zeker bij gezondheidsvoorlichting is het belangrijk om deze ontwikkeling mee te nemen en te zoeken naar wegen waarop je jongeren nú kunt belonen. Bron: Puberbrein Binnenstebuiten (YoungWorks)

18 4. BEOORDELING CONCEPT

19 Jongeren willen ongevraagd geen persoonlijk advies over gezondheid via social media. Resultaten uit het onderzoek wijzen vooralsnog- een negatief advies uit voor de uitvoering van het concept van de Gezondheidsdetectives om de volgende redenen: Social Media = privéterrein. Jongeren gebruiken social media voornamelijk om in verbinding te staan met hun vrienden. Ze stellen het niet op prijs om via deze weg ongevraagd door externe partijen rondom het thema gezondheid benaderd te worden. Ongewenst advies voelt als bemoeizucht of spam. Ik vind dat Twitter voor andere dingen is. Ik heb het zelf ook. Het is meer gewoon voor vrienden. (Leelo, vwo, 14 jaar) Het eerste waar ik aan denk bij dit concept zijn van die spam-mailtjes. (Roquaya, vwo, 17 jaar) De meeste jongeren zijn uit zichzelf niet zo bezig met gezondheid: gezondheid heeft geen centrale plek in hun belevingswereld. Het thema mist daarmee urgentie om actief mee aan de slag gaan. Dat geldt ook voor jongeren die minder gezond leven. 17

20 Het klinkt heel stom maar voor iets hoort iets. Ik denk dat ik en de meesten ook wel zo denken. Ik zie niet zo goed wat de detectives ons brengen. (Aljar, havo, 15 jaar) 18

21 Als het gaat om gezondheidsvoorlichting willen jongeren advies van een autoriteit: een expert of ervaringsdeskundige. Leeftijdsgenoten zien ze niet als autoriteit en zijn daarmee niet betrouwbaar. Jongeren krijgen liever informatie van autoriteiten en experts als het gaat om gezondheid, dan van peers (leeftijdsgenoten). Leeftijdsgenoten zien ze niet als autoriteit en daarmee ook niet als een betrouwbare informatiebron. Liever vragen ze advies aan (ervarings)deskundigen. Dan gaat een jochie van 14 mij vertellen wat ik moet doen? (Marco, vwo, 18 jaar). Ik luister gewoon niet naar jongeren. (Ajlar, havo, 15 jaar). Waar ik mij het meest door aangesproken zou voelen zijn mensen die erin gestudeerd hebben of mensen die er ervaring mee hebben gehad. (Roqaya, vwo, 17 jaar). De naam Gezondheidsdetectives roept een negatief beeld op bij jongeren. Ze associëren de naam met (negatief) gecontroleerd gedrag en (overbodige) bemoeizucht. Detectives associeer ik echt met misdaad, iets wat de politie moet oplossen. Dit gaat om je gezondheid. Beetje overdreven. (Mona, havo, 15 jaar) 19

22 Tot nu toe is er volgens jongeren nog geen duidelijke plek met autoriteit waar ze laagdrempelig en anoniem- terecht kunnen met alle soorten vragen over gezondheid. We hebben de jongeren verschillende functies en vormen voorgelegd die de Gezondheidsdetectives (hetzij in een andere vorm) zouden kunnen vervullen. Hieruit komt duidelijk naar voren dat jongeren vooral geïnteresseerd zijn in een geïntegreerde website (inclusief mobiele versie) van allerlei gezondheidsinstanties waar ze met al hun vragen terecht kunnen: een vast aanspreekpunt met autoriteit. Het zou fijn zijn als er één website komt voor gezondheid. Er zijn al heel veel websites, maar die zijn allemaal verspreid. Beste irritant als je de hele tijd op een andere site moet. (Fynn, groep 8, 12 jaar) Als je de site opent wil je meteen zien of het betrouwbaar is. Het is nog een beetje een vage bedoeling allemaal online over gezondheid. (Mathijs, vmbo, 15 jaar) Andere ideeën/functies die aanspreken: (anonieme) vertrouwenspersoon bij gezondheidsproblemen/vragen (via chat of telefoon) offline voorlichting op scholen luchtige gezondheidstips gerelateerd aan uiterlijke verzorging (bijv. via Twitter) 20

23 21 1 Ik vind het wel goed als er een één site met keurmerk komt. Nu heb je allemaal van die losse sites en kom je meestal op de verkeerde terecht waar niet alles op staat. (Marnix, groep 8, 12 jaar)

24 5. KANSEN EN ADVIES

25 Op dit moment sluit het concept onvoldoende aan op de leefwereld van jongeren. Wel zijn een aantal behoeften naar voren gekomen, waar duidelijk kansen liggen. Voor deze doelgroep lijkt de kans van slagen van de Gezondheidsdetectives op dit moment klein. Het concept sluit onvoldoende aan op de leefwereld van jongeren: Jongeren willen niet (ongevraagd) persoonlijk benaderd worden via social media door externe organisaties. Advies van leeftijdsgenoten is niet interessant. Jongeren willen advies van experts. De vraag What s in it for me is nog niet duidelijk (genoeg) voor jongeren. Gezondheid is voor de meeste jongeren in deze levensfase geen urgent, relevant thema. Wel blijkt een potentieel om hetzij in een andere vorm- met het thema gezondheid aan de slag te gaan: De oudere groep (15 18 jaar) is sterk geïnteresseerd in gezondheid vanwege de link met hun uiterlijk. Tot nu toe is er geen duidelijk aanspreekpunt met autoriteit waar jongeren met alle vragen over gezondheid terecht kunnen. Momenteel is alle informatie rondom gezondheid wijdverspreid zonder een voor jongeren herkenbaar keurmerk- over het internet. Naar een huisarts toestappen is een te hoge drempel voor jongeren: dan moet je echt een urgent of groots probleem hebben. En met de eigen, directe omgeving zoals ouders- kan of durf je bijvoorbeeld niet alles te bespreken. 23

26 We zien kansen in een voor jongeren duidelijke plek met autoriteit waar ze anoniem- terecht kunnen met alle vragen omtrent gezondheid. De behoefte aan informatie over gezondheid is latent aanwezig: triggers zijn nodig. Informatiebehoefte van jongeren zal hiermee vrijwel altijd ad hoc zijn. We onderscheiden de volgende informatie- en hulpbehoefte bij jongeren: Lichte informatiebehoefte tips over gezonde voeding, uiterlijk of sportoefeningen Zware informatiebehoefte hulp bij een persoonlijk probleem zoals overgewicht of pesten Lichte informatiebehoefte Jongeren hebben basale, luchtige vragen waar ze graag antwoord op willen. Denk aan tips als hoe bak je een gezonde cupcake of wat (eten of drinken) helpt tegen puistjes. Deze behoefte leent zich om met name passief online informatie aan te bieden, onder andere via op social media, bijvoorbeeld in de vorm van een Facebook-pagina of een Twitteraccount. Jongeren kunnen de pagina op eigen beweging bezoeken (passief) of zich abonneren op de nieuwsbrief (actief). Omdat het luchtige onderwerpen betreft die de leefwereld van jongeren 24

27 We onderscheiden een lichte en een zware informatiebehoefte bij jongeren. De eerste variant betreft luchtige, basale tips over gezondheid, de tweede variant gaat over hulp bij persoonlijke problemen. raken (hoofdzakelijk gerelateerd aan uiterlijk) en daardoor duidelijk de vraag What s in it for me beantwoordt, is het geoorloofd om aanwezig te zijn op social media. Zware informatiebehoefte Deze informatiebehoefte heeft vooral betrekking op problemen die er al zijn. Het gaat om problemen die jongeren in hun eentje niet kunnen oplossen en waarbij ze niet zomaar door de eigen omgeving geholpen willen of kunnen worden. Problemen kunnen in de taboesfeer liggen, wat het makkelijker maakt om met onbekende experts anoniem in gesprek te gaan. Deze behoefte gaat zowel over informatieverstrekking als hulpverlening. Discussie Uitvoering van het concept in de vorm zoals dit er nu ligt is niet raadzaam. Wel hebben we in dit hoofdstuk een aantal kansen beschreven die voorzien in de behoefte die jongeren hebben. Tegemoetkomen aan de behoeften zoals hierboven beschreven, vergt meer inspanning dan het opzetten van een luchtig (online) platform. Omdat meerwaarde juist gecreëerd kan worden door de krachten van verschillende organisaties te bundelen vraagt dat ook de nodige samenwerking en bijbehorende inzet van diverse organisaties. Wij zien hierin zeker mogelijkheden om jongeren effectief te informeren over gezondheid en zo een gezonde leefstijl te bevorderen. 25

28 T +31 (0)