Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar De onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten in België en Nederland Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Maud Van Heyghen (studentennr ) (major: Burgerlijk Recht en Strafrecht) Promotor: Prof. Dr. Gerd Verschelden Commissaris: Ilse Martens

2 Inhoudstafel Inhoudstafel... 1 Dankwoord... 3 Inleiding... 4 I. Gronden tot echtscheiding Situatie in België, de wet van 27 april A. Echtscheiding door onderlinge toestemming... 8 B. Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting Situatie in Nederland, wet van 6 mei A. Voor B. Na II. Alimentatierecht in België en Nederland: algemeen overzicht A. De schuldvraag B. Grondslag van de uitkering III. Alimentatieovereenkomsten IV. Onderhoudsplicht tussen ex-echtgenoten Gerechtigdheid op een uitkering A. De behoefte B. Uitzonderingen Begroting A. Staat van behoefte en draagkracht B. De aanzienlijke economische terugval Beperking in de tijd Einde van de onderhoudsuitkering A. Nieuw huwelijk en beide vormen van samenleven B. Overlijden van de onderhoudsplichtige De wijzigbaarheid Indexatie Kapitalisatie

3 8. Uitvoerbaarheid Besluit Bibliografie Belgisch recht Wetgeving Rechtspraak Rechtsleer Nederlands recht Wetgeving Rechtspraak Rechtsleer

4 Dankwoord Deze masterproef vormt het sluitstuk op een mooie studieloopbaan. Dit is dan ook het ideale moment om iedereen te bedanken die mij bij dit eindwerk en mijn studies gesteund hebben. Allereerst wil ik mijn promotor Prof. Dr. Gerd Verschelden en mijn commissaris Ilse Martens oprecht bedanken voor het aanbrengen van het onderwerp, het geven van kritische inzichten en de uitzonderlijke begeleiding tijdens deze periode. Daarnaast bedank ik ook mijn ouders, mijn zus en mijn broers die mij altijd de mogelijkheden, de vrijheid en de steun hebben geschonken om te doen wat ik wou doen, zowel op studiegebied als in het algemeen. Verder richt ik een woord van dank tot al mijn vrienden. Hun hulp, aanmoedigingen en tips, alsook de leerrijke discussies en de ontspannende gesprekken hebben mij enorm veel geholpen. Tot slot wens ik mijn vriend Thomas te bedanken voor zijn onvoorwaardelijke steun in de moeilijkere studie- en eindwerkmomenten en alle waardevolle momenten in de afgelopen jaren. 3

5 Inleiding Het Nederlandse echtscheidingsrecht, dat grondig wijzigde door de wet van 6 mei Titel 17 van Boek 1 van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek 1, wordt vaak aanzien als een van de meest vooruitstrevende van Europa. Het is dan ook niet te verwonderen dat België voor de hervorming van het echtscheidingsrecht haar inspiratie bij onze noorderburen heeft gehaald. Het vertrekpunt van het wetsontwerp was dat er een verruimd basisrecht op een uitkering zou ontstaan, zoveel mogelijk los van de schuldvraag, met een beperking in de tijd en de duur. Vanaf 1 september 2007 was deze hervorming een feit en veranderde het Belgische echtscheidingsrecht ingrijpend. In dit schrijven zal het alimentatierecht tussen ex-echtgenoten vergeleken worden tussen België en Nederland. Om deze rechtsvergelijking aan te gaan, dient in eerste instantie nader inzicht te worden verworven over de gronden van echtscheiding. Zowel in België als in Nederland werd getracht tot een uniforme echtscheidingsgrond te komen. Nederland is daar grotendeels in geslaagd met de echtscheiding op grond van duurzame ontwrichting, waarbij de Belgische wetgever deze grond ook in grote mate heeft overgenomen met de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting. Daarenboven blijft in België ook de echtscheiding door onderlinge toestemming bestaan, maar die wordt versoepeld. Als gevolg van de echtscheiding wordt verder in dit werk het onderhoudsrecht en de onderhoudsverplichting in België en Nederland meer gedetailleerd besproken. In een eerste overzicht wordt ingegaan op de invoering van de schuldloze echtscheiding en de grondslag van de onderhoudsuitkering. Ingevolge de nieuwe echtscheidingswet speelt de schuldvraag niet langer een rol. In principe kan iedereen veroordeeld worden tot het betalen van alimentatiegelden. De procedures worden versneld en zijn humaner. De wetgever wenst aan iedereen op gelijke wijze een recht op echtscheiding te waarborgen. Volgend op dit algemeen overzicht zal men in de twee laatste hoofdstukken een vergelijkende analyse maken van de Belgische en Nederlandse alimentatieovereenkomsten, alsook van alle elementen die de voorwaarden van de onderhoudsuitkering bepalen. 1 Hierna kortweg N.B.W. 4

6 Zowel in België als in Nederland, worden de partijen gestimuleerd om onderling alimentatieovereenkomsten te sluiten, die achteraf door de echtscheidingsrechter gehomologeerd worden. Voor de onderhoudsuitkering heeft men acht bepalende kenmerken geïdentificeerd, die in dit werk afzonderlijk worden besproken. Bij elk kenmerk zal worden stilgestaan bij de verschillen en gelijkenissen tussen het Belgisch en Nederlands recht. Voor de gerechtigdheid en de begroting van de uitkering wordt de nadruk gelegd op de invulling van de woorden behoefte, zware fout, draagkracht en de aanzienlijke economische terugval. Ook de tremanormen die gebruikt worden door de Nederlandse rechters worden kort toegelicht. De limitering in de tijd van de uitkering is in België een nieuw aspect. Met de nieuwe wetgeving heeft België dit element aan de regelgeving toegevoegd, waarbij enige inspiratie werd gezocht in Nederland. De onderhoudsuitkering wordt in een aantal door de wet opgesomde gevallen beëindigd. De uitkering eindigt in geval van overlijden, het aangaan van een nieuw huwelijk of een nieuwe samenleving. Een belangrijk onderdeel van de vergelijkende studie is zonder meer de wijzigbaarheid van de onderhoudsuitkering, waarbij wordt ingegaan op de verschillende regelingen die gelden in België en Nederland. Ook de indexatie komt hier aan bod aangezien dit aanzien kan worden als een bepaalde vorm van wijziging van de onderhoudsuitkering. Tenslotte wordt de vergelijking gemaakt van de verschillende standpunten tussen het Belgische en Nederlands recht met betrekking tot de laatste twee kenmerkende elementen, de kapitalisatie en de uitvoerbaarheid van de onderhoudsuitkering. 5

7 I. Gronden tot echtscheiding 1. Situatie in België, de wet van 27 april Sedert 1 september 2007 treedt de nieuwe echtscheidingswet, goedgekeurd op 12 april 2007 door de Kamer van Volksvertegenwoordigers en verschenen in het Belgisch Staatsblad op 7 juni 2007, in werking De nieuwe echtscheidingswet streeft ernaar de schadelijke gevolgen van de echtscheidingsprocedure op de relaties tussen de partijen zoveel mogelijk te beperken. Het is niet langer de voor de breuk verantwoordelijke partij die in de procedure centraal staat. 3 Dit principe weerspiegelt zich ook in de gronden tot echtscheiding. Voortaan gelden er slechts twee echtscheidingsgronden. 3. Onder de oude regeling kunnen drie echtscheidingsgronden onderscheiden worden: de echtscheiding op grond van bepaalde feiten, de echtscheiding op grond van twee jaar feitelijke scheiding en de echtscheiding door onderlinge toestemming. Met het oog op vereenvoudiging werd aanvankelijk voorgesteld deze drie procedures tot één enkele procedure samen te voegen. 4 De echtscheiding door onderlinge toestemming werd evenwel niet opgegeven, maar werd geïntegreerd in de uniforme procedure. 2 Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding, BS 7 juni Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding 12 april 2007; H. CASMAN, Nieuw echtscheidingsrecht, toelichting voor de notariële praktijk, NFM 2007, (277) 279; P. SENAEVE, De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht. Deel I. De echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting, T.Fam. 2007, (103) 124; G. VERSCHELDEN, Echtscheidingswet fundamenteel gewijzigd, Juristenkrant, Afl. 152, 27 juni 2007, 7. 4 Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer , nr /001, 3; H. CASMAN, Nieuw echtscheidingsrecht, toelichting voor de notariële praktijk, NFM 2007, (277) 279; F. SWENNEN, Echtscheidingswet 2007 in een notendop, Notariaat 2007,1. 6

8 4. De oude artikelen 229, 231, 232 en 233 B.W. werden in het wetsontwerp samengevoegd tot artikel 229 B.W. Het wetsontwerp 5 voorzag dat de echtscheiding kon aangevraagd worden omwille van de duurzame ontwrichting tussen de echtgenoten. De vaststelling van deze ontwrichting kan blijken uit de innerlijke overtuiging van de rechter, of door het verstrijken van een bepaalde termijn 6 of wegens ernstige fout Van deze uniforme echtscheiding is uiteindelijk niets terechtgekomen. De wetgever opteerde voor twee vormen: de echtscheiding op grond van een onherstelbare ontwrichting en de echtscheiding door onderlinge toestemming. In plaats van één basisartikel zijn het er twee geworden: artikel 229 B.W. en 230 B.W. Het systeem van de wachttermijnen is wel min of meer overeind gebleven, evenals de ernstige fout De nieuwe wetgeving maakt het mogelijk over te stappen van de ene procedure, zij het in één richting, naar de andere indien de relaties tussen de echtgenoten in de loop van de procedure evolueren. 9 Bekijken we nu deze nieuwe echtscheidingsgronden van naderbij. 5 Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer , nr /018, Op eenzijdig verzoek na een termijn van één jaar. Indien deze termijn niet volledig is verstreken op het moment van de aanvraag, kan de rechter een wachttijd opleggen tijdens de procedure van maximaal zes maanden of minder derwijze dat de termijn wel verstreken is wanneer de rechterlijke uitspraak volgt en dit mits een bevestiging van de aanvraag. Op gezamenlijk verzoek na een termijn van feitelijke scheiding van zes maanden, respectievelijk maximaal drie maanden of minder tijdens de procedure mits bevestiging van de aanvraag. 7 In het aanvangsstadium moest de fout niet worden bewezen, aanwijzingen volstonden, vermits de gevolgen beperkt waren. 8 Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding, BS 7 juni Van de echtscheiding door onderlinge toestemming naar de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting; C. AUGHUET, Les modifications en matière de divorce par consentement mutuel, Div.Act. 2007, (127) 128; F. BUYSSENS, Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007, NFM 2008, (3) 15. 7

9 7. Sedert 1 september 2007 is in België de nieuwe echtscheidingswet 10 van toepassing. We onderscheiden twee mogelijke echtscheidingsgronden: de echtscheiding door onderlinge toestemming 11 en de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting. 12 A. Echtscheiding door onderlinge toestemming 8. Wanneer twee echtgenoten gezamenlijk beslissen om hun huwelijk te beëindigen, is er sprake van de zogenaamde echtscheiding door onderlinge toestemming. 13 De echtgenoten regelen in dat geval samen de aspecten en gevolgen van de echtscheiding zowel wat betreft hun persoonlijke situatie, als hun vermogen en, indien nodig, wordt ook een regeling uitgewerkt voor hun kinderen De echtscheiding door onderlinge toestemming bestond reeds onder de oude wetgeving, maar er werden een aantal nieuwe wijzigingen doorgevoerd. 10. Vóór 1 september 2007 was een minimumleeftijd van minstens 20 jaar voorzien om in onderlinge toestemming uit de echt te kunnen scheiden. De minimumleeftijd werd afgeschaft door de nieuwe wet. Ook was het vereist dat de echtgenoten minstens 2 jaar gehuwd waren alvorens kon overgegaan worden tot echtscheiding door onderlinge toestemming; ook deze voorwaarde is weggevallen onder de nieuwe echtscheidingswet Een echtscheiding door onderlinge toestemming zal slagen indien beide echtgenoten een volledig akkoord bereiken omtrent alle gevolgen van hun breuk. Deze overeenkomst moet opgesteld zijn wil men een verzoekschrift tot echtscheiding door onderlinge toestemming 10 Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding, BS 7 juni Kortweg EOT. 12 Kortweg EOO. 13 Artikel 230 BW; C. AUGHUET, Les modifications en matière de divorce par consentement mutuel, Div.Act. 2007, F. BUYSSENS, Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007, NFM 2008, (3) Artikel 230 BW; C. AUGHUET, Les modifications en matière de divorce par consentement mutuel, Div.Act. 2007,

10 indienen bij de rechtbank. Door de neerlegging van het verzoekschrift tot echtscheiding door onderlinge toestemming wordt de procedure bij de rechtbank aanhangig gemaakt. Nadat het verzoekschrift tot echtscheiding door onderlinge toestemming bij de rechtbank ingediend wordt 16, moeten beide echtgenoten tweemaal verschijnen voor de rechtbank vooraleer het huwelijk effectief ontbonden is. De eerste verschijning gebeurt ongeveer een maand na de indiening van het verzoekschrift, de tweede verschijning drie maanden na de eerste verschijning, deze drie maanden worden aanzien als een reflectieperiode. 17 Indien de echtgenoten kunnen bewijzen dat zij zes maanden voor de indiening van het verzoekschrift al feitelijk gescheiden leefden, dan is één verschijning voldoende Als op de tweede verschijning één van de partijen niet komt opdagen, of zich niet akkoord verklaart met de overeenkomst, dan kan op eenvoudige vraag 19 van de meest gerede partij de overgang worden gemaakt naar de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting. 20 De overeenkomst tot echtscheiding door onderlinge toestemming blijft dan van kracht als voorlopige maatregel. 21 Indien de overeenkomst niet de vorm van een uitvoerbare titel heeft, wordt de zaak bepaald op de rechtsdag van kort geding Bij een echtscheiding door onderlinge toestemming bepalen de partijen zelf in hun overeenkomst of er al dan niet een alimentatie betaald wordt. De alimentatie na echtscheiding wordt in principe wijzigbaar in geval van nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen, tenzij uitdrukkelijk anders overeengekomen F. BUYSSENS, Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007, NFM 2008, (3) F. SWENNEN, Echtscheidingswet 2007 in een notendop, Notariaat 2007, (1) Artikel 1291bis Ger. W.; F. SWENNEN, Echtscheidingswet 2007 in een notendop, Notariaat 2007, (1) Artikel 229, 3 BW; artikel 1255, 2 Ger. W. juncto en artikel 1294 bis, 1 Ger.W. 20 Artikel 1294 bis, 1 Ger.W. 21 Artikel Ger. W. 22 Artikel 1256 Ger. W. 23 Artikel 301, 7, 1ste lid BW; F. BUYSSENS, Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007, NFM 2008, (3) 11. 9

11 Wanneer de ex-echtgenoten onderling geen overeenkomst sluiten met betrekking tot een alimentatie, kan de rechter in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt of later, op vraag van de 'behoeftige' echtgenoot, een alimentatie opleggen. B. Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting 14. De echtscheiding op grond van bepaalde feiten en de scheiding op grond van meer dan twee jaar feitelijke scheiding worden onder de nieuwe wetgeving vervangen door de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting Het bewijs van de onherstelbare ontwrichting kan echter nog steeds worden aangetoond door de feitelijke scheiding of op basis van bepaalde feiten. 25 De procedure wordt ingeleid bij verzoekschrift. De echtgenoten dienen te motiveren waarom er sprake is van onherstelbare ontwrichting en dienen de overeengekomen akkoorden op te nemen die tussen hen werden gemaakt. Indien slechts gedeeltelijke akkoorden werden bereikt door de echtgenoten, zal de kortgedingrechter voorlopige maatregelen treffen. a. Op grond van feitelijke scheiding 16. Bij een echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting op grond van feitelijke scheiding kunnen beide echtgenoten samen, of kan één echtgenoot afzonderlijk het verzoekschrift bij de rechtbank indienen. 17. Indien de echtscheiding door beide echtgenoten is aangevraagd en de echtgenoten zes maanden feitelijk gescheiden zijn op het moment van de eerste verschijning, wordt de echtscheiding onmiddellijk uitgesproken. 26 Indien niet, dan zal een tweede verschijning vastgelegd worden na het verstrijken van deze termijn van zes maanden. 27 Indien de echtscheiding door één echtgenoot wordt aangevraagd, wordt de noodzakelijke periode van 24 Zie het nieuwe artikel 229 BW. 25 Feitelijke scheiding: artikel 229, 2 en 3 BW en artikel 1255, 1 Ger. W.; feiten: artikel 229, 1 BW; K. VERSTRAETE, De hervorming van het echtscheidingsrecht, TVW 2007, Artikel 229, 2 BW; artikel Ger. W. 27 H. CASMAN, Nieuw echtscheidingsrecht, toelichting voor de notariële praktijk, NFM 2007, (277)

12 feitelijke scheiding verlengd tot één jaar. 28 Indien de echtgenoten minder dan één jaar feitelijk gescheiden zijn, zal de rechter ook hier een nieuwe zitting bepalen die maar plaatsheeft na het verstrijken van die periode van één jaar (of één jaar na de eerste zitting). b. Op grond van feiten 18. Een echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting kan tevens uitgesproken worden op grond van feiten 29 zoals overspel, grove beledigingen, slagen en verwondingen. De wet bepaalt dat onherstelbare ontwrichting bestaat wanneer de voortzetting van het samenleven en de hervatting ervan redelijkerwijze onmogelijk is geworden door die ontwrichting De onherstelbare ontwrichting kan worden vastgesteld door de rechter op basis van de stukken die door de partijen worden voorgelegd. Beide partijen kunnen de onherstelbare ontwrichting bewijzen met alle middelen van recht. De rechter beoordeelt deze bewijsstukken op basis van zijn innerlijke overtuiging. 31 c. Op grond van herhaald verzoek 20. De echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting kan tenslotte ook worden uitgesproken op grond van een herhaald verzoek. Het verzoek tot echtscheiding moet tweemaal worden gedaan waarbij tussen beide verzoeken een reflectieperiode van drie maanden 32 respectievelijk een jaar 33 in acht moet worden genomen, naargelang het verzoek al dan niet gezamenlijk wordt gedaan of wordt aanvaard door de verweerder Artikel 229, 3 BW; F. SWENNEN, Echtscheidingswet 2007 in een notendop, Notariaat 2007, (1) Artikel 229, 1 BW; F. SWENNEN, Echtscheidingswet 2007 in een notendop, Notariaat 2007, (1) Artikel 229, 1 BW; F. SWENNEN en F. APS, De echtscheidingswet 2007, RW , (554) Artikel 1255, 4 Ger. W. (nieuw); G.VERSCHELDEN, Echtscheidingswet fundamenteel gewijzigd, Juristenkrant, Afl. 152, 27 juni 2007, Artikel 229, 2 BW. 33 Artikel 229, 3 BW. 34 F. SWENNEN, Echtscheidingswet 2007 in een notendop, Notariaat 2007, (1) 3. 11

13 2. Situatie in Nederland, wet van 6 mei Het Nederlandse echtscheidingsrecht is een van de meest vooruitstrevende van Europa. Reeds sinds de invoering van de wet van 6 mei op 1 oktober 1971 hebben zich binnen het Nederlands echtscheidingsrecht belangrijke ontwikkelingen voorgedaan welke wij pas recentelijk in België terugvinden. Hierna volgt een kort overzicht. A. Voor De echtscheiding kan slechts ingeroepen worden op basis van schuldgronden zoals de ernstige misdragingen van de ene echtgenoot tegenover de andere. Het bewijs van deze misdragingen dient te worden geleverd door de echtgenoot die de echtscheiding heeft gevorderd of bij ontkenning ervan door de gedaagde Indien de echtgenoten tot een scheiding wensen over te gaan zonder dat aan de wettelijke voorwaarden wordt voldaan of wanneer het voldaan zijn aan de voorwaarden moeilijk te bewijzen is, kan tussen hen de afspraak worden gemaakt dat de rechtsgrond, ook al deed deze zich in werkelijkheid niet voor, door de gedaagde partij niet zal worden tegengesproken. De gevorderde echtscheiding werd dan bij gebrek aan verweer tegen de echtscheidingsgrond toegewezen. Het rechtdoorzee erkennen van het wederzijds akkoord als zelfstandige echtscheidingsgrond, destijds bepleit vanuit liberale hoek, stuitte op verzet vanuit de andere kamp van het politieke spectrum, waar de toelating van consensuele echtscheiding werd beschouwd als strijdig met het beginsel van de onontbindbaarheid van het huwelijk. 35 Wet van 6 mei 1971 tot herziening van het echtscheidingsrecht, Stb.1971, Oud artikel 264 N.B.W.: overspel, kwaadwillig verlaten, veroordeling wegens misdrijf tot vrijheidsstraf van vier jaren of langer, zware verwondingen of zodanige mishandeling door de ene echtgenoot jegens de andere gepleegd waardoor diens leven in gevaar wordt gebracht of waardoor hem gevaarlijke verwondingen zijn toegebracht. 12

14 24. Overeenkomstig het oude artikel 280 N.B.W. kon de alimentatie slechts toekomen aan degene op wiens verzoek de echtscheiding of scheiding van tafel en bed was uitgesproken. Met andere woorden enkel de onschuldige echtgenoot kon aanspraak maken op alimentatie Na scheiding van tafel en bed, waarvoor minder zware gronden gelden 38, kon de ontbinding worden gevorderd. 39 Voorwaarde was evenwel dat de scheiding van tafel en bed minstens vijf jaren had geduurd en dat beide partijen de ontbinding wensten. 40 B. Na Sedert 1 oktober 1971 geldt overeenkomstig de Nederlandse wetgeving slechts één echtscheidingsgrond: namelijk de duurzame ontwrichting van het huwelijk. 41 Ook hier merken we dat de schuldvereiste niet langer speelt om aanspraak te kunnen maken op een alimentatie. 27. Ook andere belangrijke ontwikkelingen dienen opgemerkt te worden. Het aantal samenlevingsvormen dat bij verbreking tot een wettelijke onderhoudsverplichting kan leiden werd uitgebreid tot het geregistreerd partnerschap. Ook personen die niet rechtstreeks bij de verbroken samenlevingsvorm betrokken zijn, zoals de stiefvader bij gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag of bij de gezamenlijke voogdij, kunnen een onderhoudsverplichting te vervullen hebben. Het aantal factoren dat van belang is bij de beoordeling van het bestaan van een onderhoudsverplichting en de omvang ervan, werd door de nieuwe wetgeving uitgebreid. 37 TH. M. DORN, Monografieën (echt)scheidingsrecht: Alimentatieverplichtingen, Deel 4a, Den Haag, Sdu Uitgevers, 2005, Oud artikel 288 N.B.W.: buitensporigheden, mishandelingen, grove beledigingen door de ene echtgenoot tegenover de andere begaan of eenparig verzoek van partijen zonder opgave van oorzaak 39 TH. M. DORN, Monografieën (echt)scheidingsrecht: Alimentatieverplichtingen, Deel 4a, Den Haag, Sdu Uitgevers, 2005, Oud artikel 255 N.B.W. 41 Artikel 1: 151 N.B.W. 13

15 a. Duurzame ontwrichting 28. De echtscheiding kan in Nederland sedert 1971 slechts worden uitgesproken op grond van de duurzame ontwrichting van het huwelijk. Dit geldt zowel voor het eenzijdig verzoek 42 als voor het gemeenschappelijk verzoek 43. Twee voorwaarden moeten vervuld zijn. Vooreerst dient de samenleving tussen de echtgenoten ondraaglijk geworden te zijn, wil het verzoek kans op slagen hebben. Ten tweede mag er geen kans op herstel bestaan van de echtelijke verhoudingen. 44 In geval van een eenzijdig verzoek moet de verzoekende echtgenoot de duurzame ontwrichting aantonen en bij ontkenning door de andere echtgenoot bewijzen Wanneer beide echtgenoten niet van mening zijn dat de ontwrichting duurzaam is, dan wordt over dit aspect een procedure gevoerd. Evenwel dient opgemerkt te worden dat door de bekentenis in rechte van de verwerende partij dat het huwelijk inderdaad duurzaam ontwricht is, de zaak onmiddellijk naar de raadkamer wordt verzonden voor verdere afhandeling. 30. De eis tot echtscheiding kan zowel op gemeenschappelijk verzoek als op éénzijdig verzoek worden ingesteld. Wanneer de eis op gemeenschappelijk verzoek wordt ingesteld is de rechter verplicht de mening van de echtgenoten te aanvaarden dat de ontwrichting duurzaam is. 46 b. Scheiding van tafel en bed 31. De scheiding van tafel en bed wordt in stand gehouden voor de echtgenoten die getrouwd willen blijven, maar niet meer samen kunnen of willen wonen. 47 De scheiding van tafel en bed wordt ingeschreven in het huwelijksgoederenregister bij de Rechtbank. Scheiding van tafel en bed kan worden verzocht op dezelfde gronden en dezelfde wijze als welke gelden voor de 42 Artikel 1:151 en 1:153 N.B.W. 43 Artikel 1:154 N.B.W. 44 J. DE BOER, Personen- en familierecht, Asser-serie 1, deventer, Kluwer, 2006, 468; S.F.M. WORTMANN, Artikel 151, in X, pers- en familierecht 2006, Deventer, Kluwer, S.F.M. WORTMANN, Artikel 151, in X, pers- en familierecht 2006, Deventer, Kluwer, J. DE BOER, Personen- en familierecht, Asser-serie 1, deventer, Kluwer, 2006, 477; J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, Antwerpen, Maklu, 2007, J. DE BOER, Personen- en familierecht, Asser-serie 1, deventer, Kluwer, 2006,

16 echtscheiding. 48 Het is belangrijk te onderstrepen dat, in tegenstelling tot de soms gebruikte classificaties, het verschil tussen beide niet in de grondvoorwaarden is geregeld doch enkel in de gevolgen. 32. Echtgenoten die van tafel en bed gescheiden zijn, kunnen om een ontbinding van het huwelijk verzoeken. Wanneer het verzoek om ontbinding van het huwelijk eenzijdig is, moet de scheiding van tafel en bed drie jaar hebben geduurd voordat het huwelijk ontbonden kan worden. 49 Op het verzoek van één van de echtgenoten kan de rechter deze termijn wel terugbrengen tot één jaar. 50 Er dient dan wel sprake te zijn van wangedrag -vanwege de andere echtgenoot- in die mate dat van de echtgenoot die het verzoek indient niet kan verwacht worden het huwelijk voort te zetten. Dienen de echtgenoten het verzoek om ontbinding van het huwelijk gezamenlijk in, dan geldt geen termijn alvorens het verzoek tot ontbinding kan worden ingewilligd. c. Flitsscheiding Volledigheidshalve staan we kort stil bij de zogenaamde flitsscheiding Tot 1 maart 2009 was het in Nederland mogelijk het huwelijk te ontbinden door middel van de zogenaamde flitsscheiding waaraan de rechter niet te pas komt. Het huwelijk werd omgezet in een geregistreerd partnerschap, vervolgens werd dit geregistreerd partnerschap ontbonden P. VLAARDINGERBROEK, K. BLANKMAN, A.P. VAN DER LINDEN, E.C.C. PUNSELIE en C.G.M. VAN WAMELEN, Het hedendaagse personen- en familierecht (Behoudens het huwelijksvermogensrecht), Deventer, Tjeenk Willink, 2002, J. DE BOER, Personen- en familierecht, Asser-serie 1, deventer, Kluwer, 2006, 539; J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, Antwerpen, Maklu, 2007, J. DE BOER, Personen- en familierecht, Asser-serie 1, deventer, Kluwer, 2006, I. VAN FRANKENHUYZEN en B. HIJSTEK, Scheiden voor beginners: de echtscheidingsgids van A tot Z, Amsterdam, Vassallucci, 2001, 317; P. VLAARDINGERBROEK, K. BLANKMAN, A.P. VAN DER LINDEN, E.C.C. PUNSELIE en C.G.M. VAN WAMELEN, Het hedendaagse personen- en familierecht (Behoudens het huwelijksvermogensrecht), Deventer, Tjeenk Willink, 2002, J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, Antwerpen, Maklu, 2007,

17 II. Alimentatierecht in België en Nederland: algemeen overzicht 34. Beide landen, België en Nederland, erkennen de duurzame ontwrichting als echtscheidingsgrond. De vraag rijst hoe binnen deze twee rechtssystemen de behoefte tot onderhoud kan worden ingevuld. We richten onze aandacht naar het recht op onderhoudsbijdrage tussen de ex-echtgenoten. A. De schuldvraag 35. Door de in 1971 ingevoerde Nederlandse echtscheidingswet oefent de schuldvraag zo goed als geen invloed meer uit op het recht op alimentatie. Het is niet langer alleen de echtgenoot op wiens verzoek de echtscheiding wordt uitgesproken die in aanmerking kan komen voor een uitkering tot levensonderhoud. Het alimentatierecht is losgekoppeld van de schuld en de processuele positie van de partijen, zodat de rechter in alle vrijheid naar billijkheid kan beslissen aan wie een uitkering toekomt Tot 2007 werd naar Belgisch recht het toekennen van een onderhoudsuitkering na echtscheiding, behalve in onderlinge toestemming, op basis van schuld of onschuld toegekend. 54 De onschuldige behoeftige echtgenoot kon onderhoudsuitkering krijgen ten laste van de vermoedelijke schuldige echtgenoot. De onderhoudsvordering had een schadevergoedende en levensonderhoudende karakter. Enerzijds beoogde men de behoeftige in staat te stellen in zijn behoeften te voorzien, anderzijds diende de schuldige echtgenoot de onschuldige echtgenoot in staat te stellen de levensstandaard van tijdens de huwelijkssamenleving te behouden Onder de nieuwe Belgische regeling wordt de toekenning van het recht op levensonderhoud eveneens losgekoppeld van de schuldvraag evenals van de processuele positie van de echtgenoten. De schuld is niet langer een voorwaarde voor de toekenning van 53 C.A. TERWEE-VAN HILTEN, Alimentatie, Zwolle, Tjeenk Willink, 1984, D. MORTELMANS, F. SWENNEN en E. ALOFS, De echtscheiding en haar gevolgen: een vervlochten evolutie van recht en samenleving, in D. CUYPERS (eds.), Is echtscheiding werkelijk win for life?, Brugge, Die Keure, 2008, (1) I. MARTENS, De onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting, in P. SENAEVE, F. SWENNEN, G. VERSCHELDEN (eds), De hervorming van het echtscheidingsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, (57)

18 alimentatie. 56 Onder de nieuwe wet bestaat een aanspraak voor elke behoeftige echtgenoot. De toekenning van een alimentatie wordt afhankelijk gesteld van de behoefte aan een uitkering aan de ene zijde en de mogelijkheid aan de behoefte te voldoen aan de andere kant. Het gaat er in ieder geval niet meer om de uitkeringsgerechtigde in staat te stellen zijn bestaan verder te zetten op een gelijkwaardige wijze als tijdens het samenleven. 57 De alimentatie heeft een louter alimentair karakter gekregen. 58 De uitkering moet aanzien worden als een minimale tijdelijke hulp in afwachting van de financiële zelfredzaamheid van de ex-partner Het erkennen van schuld zal tot gevolg hebben dat de procedure versneld wordt, 60 gezien het bestaan van schuldig gedrag zonder meer het onherstelbare karakter aantoont van de ontwrichting van het huwelijk. 61 Anderzijds speelt het bij de toekenning van een onderhoudsuitkering geen rol wie schuld heeft aan de onherstelbare ontwrichting, zodat ook de schuldige echtgenoot een uitkering na echtscheiding kan bekomen. Opmerkelijk is dat de schuldige echtgenoot niet alleen gemakkelijk de echtscheiding kan verkrijgen, maar bovendien ook financiële steun van de onschuldige echtgenoot kan verkrijgen. 62 Hier sluipt het foutcriterium dus opnieuw binnen, waar art. 301, 2, tweede lid BW bepaalt dat de rechtbank het verzoek om een uitkering kan weigeren indien de verweerder bewijst dat de verzoeker een zware fout heeft begaan die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt. In tegenstelling tot de geest van de nieuwe wetgeving, kan de gerechtigde dus zijn alimentatie verliezen in geval van fout. Het begrip fout werd dus behouden in de nieuwe wet, maar niet meer als echtscheidingsgrond. 56 Memorie van toelichting op het voorstel van wet betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer , nr /001, Oud artikel 301, 1 BW; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, (1234) 1238; Rb. Brussel 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, 75; H. CASMAN, Nieuw echtscheidingsrecht, toelichting voor de notariële praktijk, NFM 2007, (277) J.-C. BROUWERS, Le nouvel article 301 du Code civil et le droit transitoire, Div.Act. 2007, (110) Rb. Brussel 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, (75) Bij ontwrichting waardoor de voortzetting en de hervatting van het samenleven redelijkerwijze onmogelijk is geworden; artikel 229, 1 BW en artikel 1255, 5 Ger. W. 61 Memorie van toelichting op het voorstel van wet betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer , nr /001, N. DANDOY, La réforme du divorce: les effets alimentaires, RTDF 2007, (1065)

19 B. Grondslag van de uitkering 39. De vaststelling van de onderhoudsuitkering wordt door de Hoge Raad als een verplichting gezien welke berust op de levensverhouding zoals die door het huwelijk is geschapen en die haar werking behoudt, ook al wordt de huwelijksband beëindigd. De onderhoudsverplichting tussen echtgenoten werkt dus ook na de ontbinding van het huwelijk door Het uitgangspunt in België is ook het huwelijk zelf en de daardoor aanwezige persoonlijke lotsverbondenheid van de echtgenoten. Het beëindigen van dit huwelijk maakt niet onmiddellijk een einde aan deze lotsverbondenheid. De economische gevolgen kunnen nog lange tijd doorwerken terwijl de persoonlijke gevolgen tussen de ex-echtgenoten ophouden te bestaan. 64 Het is die verbondenheid die de grondslag vormt van de onderhoudsuitkering De vaststelling van een uitkering tot levensonderhoud na echtscheiding wordt in Nederland deels wettelijk omschreven 66, deels uit de rechtspraak afgeleid. 67 De regeling is opgenomen in Titel 17 van Boek 1 van het Nederlandse Burgerlijke Wetboek. Deze titel is onderverdeeld in twee afdelingen. De eerste geeft algemene bepalingen over het levensonderhoud. De tweede afdeling is toegespitst op de onderhoudsverplichting van (stief)ouders jegens hun minderjarige (stief)kinderen. De onderhoudsplicht tussen (ex)echtgenoten is tevens op andere plaatsen in Boek 1 geregeld. In België daarentegen is alles bij wet bepaald. 63 HR 14 november 1997, NJ 1998, nr. 112, 601; HR 9 februari 2001, NJ 2001, nr. 216, 1451, noot S. WORTMANN; P. VLAARDINGERBROEK, K. BLANKMAN, A.P. VAN DER LINDEN, E.C.C. PUNSELIE en C.G.M. VAN WAMELEN, Het hedendaagse personen- en familierecht (behoudens het huwelijksvermogensrecht), Deventer, Tjeenk Willink, 2002, P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, Amendement nr. 26 over wetsvoorstel van wet betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer , nr /002, Titel 17, Boek 1, artikel 157 N.B.W. 67 HR 28 mei 1971, NJ 1971, nr. 371,

20 III. Alimentatieovereenkomsten 42. Zowel in België als in Nederland streeft de wetgever ernaar om binnen de echtscheidingsprocedure akkoorden tussen de ex-echtgenoten te stimuleren en de financiële afwikkeling zoveel mogelijk in onderling verband te laten plaatsvinden. In België is die doelstelling terug te vinden in artikel 301, 1 BW 68, in Nederland is dit in het artikel 1:158 N.B.W. De echtgenoten worden ertoe aangezet de eventuele afspraken omtrent een onderhoudsuitkering na echtscheiding, het bedrag ervan, de duur en de eventuele herzieningmodaliteiten contractueel en schriftelijk vast te stellen In Nederland spreekt men over een alimentatieovereenkomst. Die overeenkomst maakt onderdeel uit van andere afspraken die vastgelegd worden in een convenant. 70 Een convenant is een overeenkomst waarbij de partijen in alle vrijheid contracteren over alle zaken die verband houden met echtscheiding. Een convenant wordt opgesteld door een advocaat of een notaris en is bindend voor beide partijen. 71 De opgetekende afspraken mogen niet tegen de wettelijke regels indruisen. Bij een gemeenschappelijk verzoek tot scheiden, zal de rechter een echtscheidingsconvenant eisen om de echtscheidingsprocedure te versnellen. 44. Het artikel 301, 1 BW stelt onverminderd artikel 1257 Ger. W. kunnen de echtgenoten op elk ogenblik een overeenkomst treffen omtrent de eventuele uitkering tot levensonderhoud, het bedrag ervan en de nadere regels volgens welke het overeengekomen bedrag zal kunnen worden herzien. 68 Verslag namens subcommissie over wetsvoorstel van wet betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer , nr /007, N. DANDOY, La réforme du divorce: les effets alimentaires, RTDF 2007, (1065) 1066; I. MARTENS, De onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting, in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), De hervorming van het echtscheidingsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, (57) 97; X, Memo echtscheiding en alimentatie, Deventer, Kluwer, 2008, J.A.M.P. KEIJSER, Handleiding bij scheiding, Deventer, Kluwer, 2003, 151; M. KRIJNEN, Het bijstandsverhaal, over de onderhoudsverplichting en het verhaal van kosten van bijstand na echtscheiding, Utrecht, Wetenschapswinkel Rechten Univ. Utrecht, 1994, I. VAN FRANKENHUYZEN en B. HIJSTEK, Scheiden voor beginners: de echtscheidingsgids van A tot Z, Amsterdam, Vassallucci, 2001,

21 Dit artikel bepaalt aldus dat de uitkering bij overeenkomst kan worden uitgesloten of vastgelegd, ofwel tijdens de procedure 72, door een overeenkomst die tot tweemaal toe moet gehomologeerd worden, ofwel na ontbinding van het huwelijk. 45. Overeenkomsten gesloten voor de ontbinding van het huwelijk, maar tijdens de echtscheidingsprocedure, zijn voorlopig en aan een bijzondere rechterlijke controle onderworpen. 73 De echtgenoten kunnen tijdens de echtscheidingsprocedure geen afstand doen van de rechten op een uitkering tot levensonderhoud. 74 Vervolgens krijgt een tijdens de procedure gesloten overeenkomst slechts uitwerking na echtscheiding voor zover zij ten vroegste drie maanden na de homologatie bekrachtigd wordt door de echtscheidingsrechter. De overeenkomst wordt dan definitief gedurende de procedure en ook na de echtscheiding. Die overeenkomsten worden aan een bijzondere rechterlijke controle onderworpen Na de echtscheiding zijn de echtgenoten vrij om op basis van artikel 301, 1 BW eventuele aanspraken op uitkering tot levensonderhoud na echtscheiding en modaliteiten ervan contractueel vast te leggen. Enerzijds kan dat gebeuren in de vorm van een dading. 76 Daarin kan de gerechtigde het bedrag van de uitkering bepalen, wijzigen, de wijzigbaarheid van de uitkering conventioneel uitschakelen of afstand doen van het recht op een onderhoudsuitkering. 77 Anderzijds kan de gerechtigde een alimentatieovereenkomst sluiten. De overeenkomsten worden beheerst door de regels van het verbintenissenrecht en zijn rechtsgeldig zonder dat een rechterlijke goedkeuring vereist is 78, met uitzondering van kapitalisatie. 47. Ook in Nederland kunnen echtgenoten zowel voor als na de beschikking tot echtscheiding een overeenkomst opstellen. 72 Verslag namens de commissie voor justitie over wetsvoorstel betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer , nr /018, Artikel 1257 BW. 74 Artikel 301, 9, 1ste lid BW. 75 F. SWENNEN, Echtscheidingswet 2007 in een notendop, Notariaat 2007, (1) F. SWENNEN en F. APS, De echtscheidingswet 2007, RW , (554) A CH. VAN GYSEL, La pension après le divorce pour cause de désunion irrémédiable: un essai de lecture, in Y.-H. LELEU en D. PIRE (eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, De Boeck & Larcier, 2007, (91) N. DANDOY, La réforme du divorce: les effets alimentaires, RTDF 2007, (1065)

22 48. Er moet opgemerkt worden dat in Nederland aanstaande echtgenoten reeds voor hun huwelijk geen regeling kunnen treffen aangaande hun alimentatiepositie voor het geval hun huwelijk zou stranden. 79 Hetzelfde geldt in België zodat daar ook geen onderhoudsafspraken kunnen gemaakt worden bij de aanvang van het huwelijk. 49. Alimentatieovereenkomsten hebben een duurzamer karakter en zijn effectiever indien daarin is bepaald dat zij niet op grond van omstandigheden kunnen worden gewijzigd. 80 Zowel in België als in Nederland is het mogelijk om bij overeenkomst een beding van niet-wijziging in te voeren waarbij uitdrukkelijk wordt bedongen dat de alimentatie niet bij rechterlijke uitspraak zal kunnen worden gewijzigd op grond van wijziging van omstandigheden. 81 Vereist wordt dat het beding schriftelijk wordt vastgelegd. In Nederland is het geschrift een geldigheidsvereiste met de vernietigbaarheid tot sanctie. 82 In België is er een uitdrukkelijke bepaling vereist waarvan men kan uitgaan dat het om een geschrift gaat In de alimentatieovereenkomst kan overeengekomen worden om af te zien van alimentatie, dit wordt in Nederland een nihil beding genoemd. Dit beding heeft tot gevolg dat er geen alimentatie zal betaald of verkregen worden 84, dit wil niet zeggen dat de alimentatieplicht wordt beëindigd. 85 Een nihil beding is enkel geldig ten aanzien van ex-echtgenoten, het kan niet vastgelegd worden voor het huwelijk. 86 Eveneens is nietig wanneer een vrouw in een overeenkomst toezegt in het echtscheidingsgeding geen alimentatievordering te zullen instellen E.A.A.L, noot onder HR 7 maart 1980, NJ 1980, nr. 363, Artikel 1:159 N.B.W. 81 F. BUYSSENS, Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007 NFM 2008, (3) 9; M. KRIJNEN, Het bijstandsverhaal: over de onderhoudsverplichting en het verhaal van kosten van bijstand na echtscheiding, Utrecht, Wetenschapswinkel Rechten Univ. Utrecht, 1994, 28; C.A. TERWEE- VAN HILTEN, Alimentatie, Zwolle, Tjeenk Willink, 1984, J. DE BOER, Personen- en familierecht, Asser-serie 1, Deventer, Kluwer, 2002, F. BUYSSENS, Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007 NFM 2008, (3) I. VAN FRANKENHUYZEN en B. HIJSTEK, Scheiden voor beginners: de echtscheidingsgids van A tot Z, Amsterdam, Vassallucci, 2001, HR 12 mei 2006, NJ 2006, nr. 292, (2797) J.A.M.P. KEIJSER, Handleiding bij scheiding, Deventer, Kluwer, 2003, C.A. TERWEE-VAN HILTEN, Alimentatie, Zwolle, Tjeenk Willink, 1984,

23 51. Als door één van de partijen wordt afgezien van alimentatie, dan staat dit los van de mogelijkheid van bijstandsverhaal door gemeenten. 88 Indien ten onrechte bijstand wordt verstrekt, bijvoorbeeld omdat de alimentatieplichtige geen of te weinig alimentatie betaalt, dan zijn gemeenten wettelijk verplicht om het teveel uitgekeerde bedrag aan bijstand terug te eisen van degene die te weinig of niets betaalt. Natuurlijk kan de alimentatieplichtige dan de gemeente trachten te overtuigen dat geen alimentatie verschuldigd is of dat hij de alimentatie niet kan betalen. Maar welke afspraken ook zijn gemaakt, ook al is er een zogenaamd nihil beding overeengekomen waarbij afstand wordt gedaan van het recht op alimentatie, de gemeente zal altijd zelf nagaan of de draagkracht van de ex-echtgenoot ruimte biedt om aan de gemeente rechtstreeks te betalen. In de procedure is de verzoeker altijd de gemeente en de verweerder de verhaalsplichtige. De alimentatiegerechtigde is geen procespartij en ook geen belanghebbende. Wat ook de uitkomst van de procedure is, de alimentatiegerechtigde is daardoor niet gebonden. Na afloop van de bijstandverlening kan de alimentatiegerechtigde desgewenst zelf om een alimentatievaststelling verzoeken Indien tussen de partijen geen overeenkomst werd bereikt, beslist zowel in Nederland als in België de rechter over de vraag tot uitkering. 90 Deze kan tijdens de procedure of na de echtscheiding worden gevorderd. Het is echter ook mogelijk dat het één en ander in een latere beslissing van een rechter wordt vastgelegd De rechtbank van eerste aanleg die bevoegd is in het kader van een echtscheidingsprocedure is eveneens bevoegd om kennis te nemen van de vordering tot 88 M. KRIJNEN, Het bijstandsverhaal: over de onderhoudsverplichting en het verhaal van kosten van bijstand na echtscheiding, Utrecht, Wetenschapswinkel Rechten Univ. Utrecht, 1994, M. KRIJNEN, Het bijstandsverhaal: over de onderhoudsverplichting en het verhaal van kosten van bijstand na echtscheiding, Utrecht, Wetenschapswinkel Rechten Univ. Utrecht, 1994, 22 en A.-CH. VAN GYSEL, La pension après divorce pour cause de désunion irrémédiable: un essai de lecture, in Y.-H. LELEU en D. PIRE (eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, De Boeck en Larcier, 2007, (91) 102; J.H.M. TER HAAR en W.D. KOLKMAN, Personen- en familierecht en erfrecht in een notendop, Zutphen, Walburg pers, 2005, J. ROODHOOFT, W. SMETS en M. MOENS, Echtelijke moeilijkheden en dan? Een praktische leidraad na de nieuwe echtscheidingswet, Antwerpen, Standaard uitgeverij, 2007,

24 onderhoudsuitkering 92 volgens het adagium accessorium sequitur principale. Na de echtscheiding is de vrederechter bevoegd 93 zowel voor het toekennen, verhogen, verlagen, opheffen als voor het kapitaliseren van de uitkering. 94 IV. Onderhoudsplicht tussen ex-echtgenoten 1. Gerechtigdheid op een uitkering A. De behoefte 54. De schuldvraag staat niet langer centraal bij de toekenning van een onderhoudsuitkering. Als uitgangspunt geldt dat elke ex-echtgenoot aanspraak maakt op een onderhoudsuitkering ten laste van de draagkrachtige ex-echtgenoot, indien er redelijkerwijs een behoefte bestaat. 95 De behoefte van de ex-echtgenoot zal bepalend zijn om uit te maken wie recht heeft op een uitkering. 55. In België 96, alsook in Nederland, 97 kunnen de partijen een overeenkomst sluiten over de onderhoudsuitkering na echtscheiding. Regelen de partijen onderling niets dan kan de rechter bij het echtscheidingsvonnis of bij een latere uitspraak de partneralimentatie bepalen. 56. Wat er in België onder het begrip behoeftigheid moet verstaan worden, kan vastgesteld worden dat de term behoefte binnen de bedoelde context niet letterlijk overeenkomstig het gemeen onderhoudsrecht mag worden geïnterpreteerd. Er moet uitgegaan worden van een economisch onevenwicht tussen de echtgenoten Artikel 301, 2, 1ste lid BW. 93 Artikel 591, 7 Ger. W.; F. SWENNEN, noot onder Cass. 15 september 2006, RW , K. VERSTRAETE, Hervorming echtscheidingsrecht. Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding, NJW, 2007, (626) Artikel 301, 2, 1ste lid BW. 96 Artikel 301, 2, 1ste lid BW. 97 Artikel 157, lid 1 N.B.W. 98 P. SENAEVE, De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht. Deel I. De echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting, T.Fam. 2007, (103) 124; A.-CH VAN GYSEL, La 23

25 Naar Belgisch recht is er sprake van behoefte wanneer er een wanverhouding bestaat in de globale economische situatie, met andere woorden de inkomsten of mogelijkheden om inkomsten te verwerven van beide echtgenoten. 99 In de rechtspraak wordt een definitie gegeven aan de behoeftigheid. In de regel is de economisch zwakste ex-echtgenoot behoeftig in de zin van artikel 301, 2, eerste lid BW en dus onderhoudsgerechtigd. De economisch sterkste ex-echtgenoot is onderhoudsplichtig. 100 Het is met andere woorden een relatief begrip. De economische situatie wordt begroot aan de hand van de inkomsten en de mogelijkheden om inkomsten te verwerven verminderd met de lasten. Aangezien de globale economische situatie niet noodzakelijk dezelfde blijft, is het best mogelijk dat gedurende de looptijd van de onderhoudsuitkering, het gerechtigd zijn op een onderhoudsuitkering wisselt van titularis: de initieel onderhoudsplichtige kan onderhoudsgerechtigd worden en vice versa. 101 De vroegere notie levensstandaard wordt op het eerste gezicht verlaten. 102 Hoe de uitkering zal worden begroot hangt af van de rechter. 57. Ook in Nederland kan alleen aanspraak gemaakt worden op alimentatie als aan de behoeftigheid voldaan is. Er moet een causaal verband bestaan tussen de behoefte en het huwelijk. 103 Behoeftigheid moet in dit verband verstaan worden als de toestand waarin een persoon verkeert die redelijkerwijze niet in zijn eigen onderhoud kan voorzien en daarin dus door anderen moet geholpen worden. 104 Om te voldoen aan behoefte moet aan twee voorwaarden pension après le divorce pour cause de désunion irrémédiable: un essai de lecture, in Y.-H. LELEU en D. PIRE, La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, De Boeck & Larcier, 2007, F. SWENNEN, Familierecht in kort bestek, Antwerpen, Intersentia, 2008, Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, (710) 714; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, (719) P. SENAEVE, De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht. Deel I. De echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting, T.Fam. 2007, 125; F. SWENNEN, Familierecht in kort bestek, Antwerpen, Intersentia, 2008, 265; A.-CH VAN GYSEL, La pension après divorce pour cause de désunion irrémédiable: un essai de lecture, in Y.-H. LELEU en D. PIRE, La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, De Boeck & Larcier, 2007, Vred. Vorst, 7 mei 2008, RTDF 2008, (1234) M. KRIJNEN, Het bijstandsverhaal: over de onderhoudsverplichting en het verhaal van kosten van bijstand na echtscheiding, Utrecht, Wetenschapswinkel Rechten Univ. Utrecht, 1994, TH. M. DORN, Monografieën (echt)scheidingsrecht: Alimentatieverplichtingen, Deel 4a, Den Haag, Sdu Uitgevers, 2005,

26 voldaan zijn. Ten eerste zal het recht op een uitkering ontstaan wanneer de ex-echtgenoot zelf niet over voldoende inkomsten beschikt om in zijn eigen levensonderhoud te voorzien. Ten tweede is het vereist dat hij redelijkerwijs niet in staat is voldoende inkomsten te verwerven. Het Nederlandse recht stelt aldus een bijkomende vereiste. 105 Principieel ligt de vraag naar behoefte moeilijker als het gaat om het tweede element. Redelijkerwijze inkomsten kunnen verwerven wil zeggen dat de ex-echtgenoot zoveel mogelijk door arbeid of op een andere wijze in zijn eigen levensonderhoud moet voorzien. De rechter zal moeten oordelen of de ex-echtgenoot redelijkerwijs zou kunnen gaan werken. 106 Beide voorwaarden moeten beoordeeld worden aan de hand van de omstandigheden van het geval. 107 Voor deze omstandigheden moeten ook de nietfinanciële elementen in aanmerking genomen worden. Wat betreft de niet-financiële elementen spelen zowel de subjectieve, zoals het gedrag en meer bepaald het wangedrag als de objectieve niet-financiële elementen zoals de duur van het huwelijk. 108 Zij kunnen leiden tot afwijzing of verlaging als van de ex-echtgenoot redelijkerwijs niet of slechts in mindere mate kan worden verlangd bij te dragen. 58. In België is de rechter niet verplicht de onderhoudsuitkering toe te kennen. 109 Ook in Nederland is de rechter niet verplicht om een uitkering toe te kennen wanneer zich de behoeftigheid voordoet; de wet geeft de rechter de vrijheid dit te doen. 110 De rechter heeft een belangrijke discretionaire bevoegdheid bij de vaststelling van een onderhoudsuitkering. Door de ontkoppeling van schuld en alimentatie onder het echtscheidingsrecht van 1971 is deze bevoegdheid nog versterkt. Het loslaten van het schuldbeginsel betekent immers niet dat de rechter niet met bepaalde gedragingen van de echtgenoot bij vaststelling van de uitkering rekening zou moeten houden. 105 Artikel 1:157, lid 1 N. B.W.; W.C.E. HAMMERSTEIN-SCHOONDERWOERD, Echtscheiding en alimentatie bij rechterlijke uitspraak, Arnhem, Gouda Quint bv, 1983, J.A.M.P. KEIJSER, Handleiding bij scheiding, Deventer, Kluwer, 2003, M. KRIJNEN, Het bijstandsverhaal: over de onderhoudsverplichting en het verhaal van kosten van bijstand na echtscheiding, Utrecht, Wetenschapswinkel Rechten Univ. Utrecht, 1994, M. KRIJNEN, Het bijstandsverhaal: over de onderhoudsverplichting en het verhaal van kosten van bijstand na echtscheiding, Utrecht, Wetenschapswinkel Rechten Univ. Utrecht, 1994, Artikel 301, 2, eerste lid BW: de rechtbank kan een uitkering tot levensonderhoud toestaan. 110 C.A. TERWEE-VAN HILTEN, Alimentatie, Zwolle, Tjeenk Willink 1984,