Het zit ons in de genen 50 jaar laboratoriumonderwijs Leiden

Transcriptie

1 Het zit ons in de genen 50 jaar laboratoriumonderwijs Leiden HL Labjournaal A4 FC v6.indd :37

2 Dit jubileummagazine ter ere van 50 jaar laboratoriumonderwijs in Leiden kwam tot stand met behulp van vele studenten, docenten en medewerkers van Hogeschool Leiden en afdeling MLO van het ROC Leiden. Een aantal studenten in het bijzonder heeft zich ingespannen om informatie te verzamelen, interviews af te nemen, foto s te maken en artikelen te schrijven. Onze dank gaat daarvoor uit naar Alex van der Hoeven, Ouafae Akkouh, Zulaiga Habiboellah, Shevarna van Elsen, Tasmia Mirza, Tijmen van Dam en Wilco Mellema. Ook waren de volgende docenten en medewerkers nauw betrokken: Anita Dirks, John van der Willik, Maria Plug en Maaike Romijn. Colofon: Communicatie en organisatie: afdeling Marketing & Communicatie Hogeschool Leiden Tekstproductie, conceptontwikkeling en eindredactie: Meike Grol, 17bomen, De Bilt Fotografie: Edda Grol, Utrecht Vormgeving: UwMerk!Waardig, Rotterdam Drukkerij: De Groot Drukkerij HL Labjournaal A4 FC v6.indd :37

3 Het zit ons in de genen Van huis uit ben ik bioloog. Biologen bestuderen het leven, dat gekenmerkt wordt door voortplanting, groei en ontwikkeling van individuen, van levende wezens. Deze eigenschappen zijn ook van toepassing op tal van andere elementen. Zo is het huidige aanzien van de stad Leiden een gevolg van de geschiedenis van haar ontwikkeling van de afgelopen duizend jaar. Had Willem van Oranje in 1575 niet besloten dat Leiden een universiteit kreeg, dan had het er hier allemaal heel anders uitgezien. Elke beslissing die de inwoners van Leiden door de jaren heen genomen hebben, zijn van wezenlijke invloed geweest op de ontwikkeling van de stad. Ook voor het laboratoriumonderwijs geldt dit, ook voor het beroep van analist en voor ieder mens individueel. Je moet jezelf blijven ontwikkelen. Het is belangrijk om met je tijd mee te gaan, nieuwe vakgebieden te exploreren, nieuwe methodes te bedenken en in gebruik te nemen. Als ik zo terugkijk op vijftig jaar groei en ontwikkeling van het labonderwijs in Leiden, zie ik vele veranderingen. Van twee- naar vierjarige opleidingen, van een diploma zonder titel via de titel van ingenieur naar die van Bachelor of Applied science, en vanaf 2015 zelfs Bachelor of Science [BSc]. Van het kijken naar cellen naar de moleculaire biologie. We hebben nieuwe terreinen verkend, nieuwe labs gebouwd, nieuwe machines aangeschaft. We zijn steeds de ontwikkelingen in het werkveld blijven volgen. Dat alles heeft geleid tot waar we nu staan, met twaalf laboratoria met up-to-date apparatuur waarin we 1500 analisten opleiden voor de branche. En jaarlijks komen er vijfhonderd alumni terug om bijgeschoold te worden. Al die oud-studenten en -docenten die hier deze dagen aanwezig zijn, mogen met recht trots zijn op de bijdrage die ze hebben geleverd aan de fantastische opleidingen die we nu hebben. Hun aanwezigheid destijds, de beslissingen die ze in hun tijd hebben genomen, hebben de basis gelegd voor ons succes nu. Foto: Frank Hoyink De oprichting van het Centre of Expertise Genomics is opnieuw een stap in de geschiedenis van het laboratoriumonderwijs in Leiden. Het is een belangrijk moment dat we niet zomaar voorbij mogen laten gaan in Leiden. Daarom wil ik studenten, reünisten, partners uit het bedrijfsleven en onderwijs aansporen om te blijven groeien en ontwikkelen. Net als wij. Het zit ons tenslotte allemaal in de genen. John van der Willik, Directeur Techniek Hogeschool Leiden, MLO ROC Leiden 3 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :37

4 50 jaar laboratoriumonderwijs in Leiden 1869 De ontdekking van DNA in witte bloedcellen 1938 Eerste beschrijving van nucleaire resonantie spectrometrie door Isidor Rabi. Een variant hiervan (NMR) wordt de belangrijkste analysetechniek in de organische chemie 1955 Eerste demonstratie van GCMS, gaschromatografie (GC) gekoppeld aan een massaspectrometer (MS) Particuliere analistenopleidingen Aan het einde van de negentiende eeuw ontstaat er behoefte aan laboratoriumpersoneel bij universiteiten, ziekenhuizen en industriële ondernemingen. Het opleiden van de nieuwe groep medewerkers, analysten genoemd, gebeurt voornamelijk op particulier initiatief. In Leiden zijn in de jaren zestig wel vier verschillende opleidingen tot (leerling-)analist. Naarmate de beroepsgroep groeit, wordt de roep om eenduidige exameneisen groter en begint de overheid met het verstrekken van subsidies. Om subsidie te krijgen richten de particuliere instituten VORNA en LOI op 21 februari 1964 de Stichting Leids OpleidingsInstituut Voor Analisten op Genetische code gekraakt 1858 Ontwikkeling van het concept van chemische structuur door Friedrich August Kekulé en Archibald Scott Couper 1808 Ontwikkeling van de atoomtheorie door John Dalton 1953 Basenvolgorde DNA bepaald door James Watson en Francis Crick 1928 De ontdekking van de penicilline 1964 Vestiging eerste gesubsidieerde laboratoriumschool in Leiden Op 5 augustus 1964 ontvangt het Leids opleidingsinstituut voor analisten (LOIVA) de eerste subsidie van het ministerie van Onderwijs. De school vestigt zich aan Oosterkerkstraat in een stenen en een houten gebouw. In het houten gebouw wordt scheikunde gegeven en voor de praktijklessen zijn twee lokalen beschikbaar, met een gangetje ertussen als weegkamer. De analytische practica zijn nog voornamelijk gebaseerd op gravimetrie en volumetrie en men gebruikt een slingerbalans als weegapparaat. De heer Cees de Jong is directeur, eerst van de avondopleiding en na het verkrijgen van subsidie voor de dagopleiding, van beide opleidingen Afbouw van de avondopleiding Na de inwerkingtreding van de Mammoetwet in 1968 begint men op de dag- en avondschool met opleidingen in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Er komen een driejarige mbo-opleiding, een tweejarige hbo-a- en en een driejarige hbo-b-opleiding. Door de verschuiving van avondnaar dagonderwijs wordt de huisvesting op de Oosterkerkstraat te klein. Er wordt een houten gebouw met twee laboratoriumzalen in gebruik genomen en er vindt een verbouwing plaats. Ook wordt een aantal houten loodsen omgebouwd tot theorielokalen. Bron: onderwijserfgoed.nl 1975 De uitvinding van het sequencen, het bepalen van de basenvolgorde van DNA HL Labjournaal A4 FC v6.indd :37

5 1975 Een zwarte rookwolk luidt het einde in van de periode aan de Oosterkerkstraat. Het natuurkundepracticumlokaal en de hal van de school staan in vuur en vlam. Hoewel de brand snel onder controle is, volgen de studenten hun theorielessen nog maanden in stinkende lokalen. In datzelfde jaar moet de school ontruimd worden, omdat de gemeente Leiden de grond opeist voor woningbouw. Eind jaren zestig is een aanvraag ingediend voor de bouw van een nieuwe school, begroot op 291 leerlingen, maar dat gebouw is nog niet klaar Nieuwe school meteen al te klein In 1977 is het nieuwe gebouw aan de Leidsedreef klaar. Bij aanvang van het nieuwe schooljaar wordt het gebouw in gebruik genomen onder de naam Laboratoriumschool Rijnland. Bij de opening van de school blijkt deze helaas te klein. De school probeert uit te breiden, maar dat lukt niet. Daarom wordt de oude mavo-school weer als dependance ingeschakeld Ontdekking dat statines het LDL-cholesterolniveau in het bloed van proefdieren verlagen 1982 Eerste humane recombinante insuline op de markt 1986 Ontkoppeling MLO en HLO Als gevolg van de nieuwe visie op het hoger onderwijs (de HOACnota) mochten alleen nog hbo-opleidingen in hbo-instituten zitten. Om die reden moest er een ontkoppeling tussen het middelbaar en hoger laboratoriumonderwijs plaatsvinden, op papier en in materiaal. Men loste dat op met gekleurde labels op de apparatuur: blauw voor MLO en rood voor HLO Tijdelijk naar Leiderdorp Tot de nieuwe school klaar is, worden de theorielessen gegeven in het voormalig mavo-schoolgebouw aan de Van Geerstraat en de praktijklessen in een bedrijfshal aan de Lijnbaan, beide in Leiderdorp. De bedrijfshal wordt met behulp van houten schotten in een aantal lokalen verdeeld, die van boven met elkaar in verbinding staan. Door gelijktijdige praktijklessen is dit erg rumoerig Publicatie structuurnota In de structuurnota staat dat de tot dan toe driejarige mboopleiding moet veranderen in een vierjarige opleiding, genoemd: MLO-T. Tevens moet er een kortere, meer praktisch gerichte opleiding opgezet worden (MLO-P). In de sector hoger beroepsonderwijs moet een drie- of vierjarige opleiding komen die de hbo-a en de hbo-b opleidingen vervangt: het Hoger Laboratorium Onderwijs (HLO). Het MLO-P komt uiteindelijk nooit van de grond. In plaats daarvan ontstaat het kort middelbaar laboratoriumonderwijs (KMLO) Ontdekking HIV 1978 Eerste reageerbuisbaby 1986 Oprichting Leidse Hogeschool voor beroepsonderwijs Volgens de minister moest een hbo-instituut minstens zeshonderd studenten hebben. De Laboratoriumschool Rijnland voldoet niet aan deze eis en gaat op zoek naar fusiepartners. In 1985 sluit de Laboratoriumschool een samenwerkingsovereenkomst met de Stichting Samenwerkende Academies voor Gezondheidszorg te Leiden, de Leidse Pabo en het Katholiek Instituut voor Hoger Sociaal Agogisch Onderwijs Mater Deï uit Den Haag. Ze noemen zich de Leidse Hogeschool voor beroepsonderwijs, waar het hoger laboratoriumonderwijs deel van uitmaakt. HL Labjournaal A4 FC v6.indd :37

6 1990 Eerste toepassing gentherapie bij de mens 1999 Van de Leidse- naar de Zernikedreef Alle opleidingen binnen de Leidse Hogeschool vestigen zich in 1999 in een nieuw gebouw aan de Zernikedreef. De school krijgt dan ook haar huidige naam: Hogeschool Leiden. Het HLO verhuist in de zomervakantie van 99 naar de derde verdieping van het nieuwe gebouw. Het MLO blijft gebruikmaken van het gebouw aan het Leidsedreef, dat gekocht is door het ROC Leiden De eerste knockoutmuis 1991 Ontdekking van carbon nanotubes, de start van het nanotechnologieonderzoek 1997 Schaap Dolly wordt gekloond 1997 Eerste uitbraak vogelgriepvirus (H5N1) bij mensen in Hong Kong 2003 Oprichting Centrum Bioscience en Diagnostiek (CBD) De nascholingscursussen en contractactiviteiten worden samengevoegd in een eigen centrum Oprichting Middelbare Technische School Leiden Na 31 juli 1990 zijn het hoger- en middelbaar laboratoriumonderwijs op papier van elkaar gescheiden, ook al worden beide opleidingen nog in het gebouw aan de Leidsedreef gegeven. Formeel staat het MLO zelfs korte tijd op zichzelf. Op 1 augustus 1990 fuseert het MLO echter met twee andere technische scholen in Leiden en omgeving en vormt de Middelbare Technische School Leiden (MTSL). Dit als gevolg van de operatie Sectorvorming Middelbaar beroepsonderwijs, die uiteindelijk zal leiden tot de oprichting van de ROC's Eerste Polymerase Chain Reaction 1996 Realisering ROC Leiden Op 1 augustus 1996 ontstaan regionale opleidingscentra (ROC s) voor mbo en volwasseneneducatie. Samen met andere opleidingen gaat de MTSL op in het ROC Leiden. Binnen deze brede onderwijsgemeenschap bevindt zich de sector Laboratoriumtechniek Fik in het fietsenhok Over het fietsenhok aan de Leidsedreef, dat gedeeld werd met een naastgelegen school, was eerder nogal eens bonje, omdat de laboratoriumschool door dit hok niet kon uitbreiden. In 1998 woedt er een brand. Gelukkig heeft de brandweer de brand snel onder controle, maar meneer Dusee vindt het een mooie gelegenheid om een klassenfoto van zijn Chemieklas te maken Weer herenigd In 2004 worden middelbaar en hoger laboratoriumonderwijs herenigd op de Zernikedreef. Officieel blijft het MLO onderdeel van het ROC, maar locatie, faciliteiten en organisatie zijn weer gedeeld Overleden stier Herman wordt opgezet in Naturalis HL Labjournaal A4 FC v6.indd :37

7 2007 Dr. Willem van Leeuwen lector Innovatieve Moleculaire Diagnostiek 2007 Eerste individuele genoom gedecodeerd 2008 Nobelprijs Harald zur Hausen voor de ontdekking van het humaan papillomavirus 2011 Verhuizing TOPlab Het TOPlab verhuist naar huidige plek in het BioPartner3-gebouw aan de J.H. Kortweg Dr. Barbara Gravendeel lector Biodiversiteit, in samenwerking met Naturalis 2014 Oprichting Expertisecentrum Genomics Het Centre of Expertise Genomics (CoEG) wordt opgericht in samenwerking met Naturalis, BaseClear, Universiteit Leiden en het Leids Universitair Medisch Centrum. Het krijgt een cruciale rol in de regio als centrum voor toegepast onderzoek, onderwijs en dienstverlening op het gebied van genomics Oprichting van het TOPlab Dit lab is het reclamebord van Hogeschool Leiden op het gebied van Innovatieve Moleculaire Diagnostiek (IMD). In dit kenniscentrum kunnen studenten afstudeerprojecten doen en zich specialiseren. Docenten uit de kenniskring van het lectoraat IMD geven leiding aan moleculaire diagnostische projecten en maken daarbij gebruik van de meest recente onderzoekstechnieken. Ze zetten zich ook in voor vragen vanuit het bedrijfsleven en de overheid Eerste kankergenoom Voltooiing verbouwing G-vleugel beschreven In 2008 vond een grote verbou- 28 en 29 maart 2014 wing plaats bij Hogeschool Leiden. Er kwam een nieuwe vleugel, de G-vleugel. Na het voltooien van de verbouwing kreeg het laboratoriumonderwijs meer ruimte voor de praktijkzalen. Hierdoor waren externe faciliteiten zoals het P-gebouw (portable units) en het U-gebouw (de oude universiteit naast het parkeerterrein) niet meer nodig Studentenaantal blijft groeien Van 2002 tot 2010 is het aantal inschrijvingen op het HLO toegenomen met 85%. Bij het MLO ziet men na de samensmelting met het HLO in 2004 het aantal inschrijvingen meer dan verdubbelen. Viering 50-jarig bestaan van het Laboratoriumonderwijs in Leiden 50 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

8 Negenendertig jaar voor de klas Toen Peter ten Wolde in 1973 solliciteerde bij het Leids Opleidingsinstituut voor Analisten (LOIVA) wist hij nog niet dat hij er negendertig jaar zou blijven werken. Hij gaf de vakken scheikunde, biochemie en later moleculaire biologie. Sinds een jaar is Peter gepensioneerd, maar hij mist de gezelligheid op de hogeschool nog vaak. Studente Ouafae Akkouh sprak met hem. Bron: Uit eigen archief Hoe beschrijft u het laboratoriumonderwijs in de afgelopen negenendertig jaar? Het laboratoriumonderwijs begon als een soort middelbare school. De wetgeving is een aantal keer veranderd, waardoor het langzamerhand hoger onderwijs werd waarbij meer zelfstandigheid van de studenten werd verwacht. Het niveau is dus opgekrikt in de afgelopen jaren. Ook zijn er meer keuzemogelijkheden. Voorheen hadden we bijvoorbeeld geen afstudeerrichting moleculaire biologie of dierexperimenteel onderzoek. Je had een chemische richting die bestond uit analytische chemie of organische chemie, en een medische richting die bestond uit klinische chemie, microbiologie en histocytopathologie. Later kwam daar biochemie bij, eerst alleen bij de chemische richting. Daarna zowel de chemische als de medische richting. Tegenwoordig hoort biochemie, oftewel moleculaire biologie, juist alleen bij de medische richting. Hoe bent u docent geworden? Toen ik klaar was met mijn studie, wilde ik de research in. Maar omdat de werkloosheid hoog was, ben ik in militaire dienst gegaan. Na anderhalf jaar was ik blij dat ik een baantje kon krijgen in het onderwijs. Dat was dus niet omdat ik dat zo graag wilde, maar omdat het eigenlijk het enige was dat ik kon krijgen. Ik heb wel eens getracht iets anders te doen dan doceren, maar dat is gestrand. Ik heb ook wel eens geprobeerd om directeur te worden van het HLO, maar toen eindigde ik als tweede. Ik was een goede kandidaat, maar die andere kandidaat kreeg toch iets meer de voorkeur. Vandaar dat ik maar leraar ben gebleven. Daar was ik ook best tevreden mee. Wat is het meest veranderd in al die jaren dat u voor het HLO heeft gewerkt? De studenten zelf zijn niet zo anders. Wel moeten ze elke keer iets anders leren. De technieken zijn enorm veranderd. Dat geldt vooral voor de moleculaire biologie. Door recombinant- DNA-technieken en de polymerase kettingreactie (PCR) weten we zoveel meer dan vroeger. Het gevolg hiervan is dat we zoveel data hebben dat het moeilijk is om die te verwerken. Op dat punt haakte ik af. Al die DNA-sequenties met elkaar vergelijken, daar ben ik eigenlijk nooit goed in geworden. Dat liet ik graag aan mijn jongere collega s over! Mist u het om docent te zijn? Ja, ik mis het wel. Laat ik maar gewoon ja zeggen. Vaak word ik s morgens wakker en denk ik: Wat zal ik nou eens gaan doen? Ik zoek altijd wel wat om te doen, maar het komt ook voor dat ik een hele dag niemand tegenkom. Dat is toch heel anders dan toen ik hier op school rondliep. Dat is wat ik het meeste mis, de dagelijkse contacten met collega s en studenten. 8 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

9 Oude technieken nieuwe technieken Hoe ging het vroeger in het lab? Vóór alle snelle computers en moderne microscopen? Drie studenten waren nieuwsgierig en bezochten Museum Boerhaave, het Rijksmuseum voor de Geschiedenis van de Natuurwetenschappen en de Geneeskunde. De collecties weerspiegelen ruim vierhonderd jaar Nederlandse wetenschapsgeschiedenis en behoren tot de wereldtop. Je vindt er bijvoorbeeld de microscopen van Antoni van Leeuwenhoek en de uitvindingen van Christiaan Huygens. Om de laboratoriumtechnieken van vroeger te vergelijken met de huidige technieken namen Ouafae Akkouh, Tasmia Mirza en fotograaf Wilco Mellema een kijkje in het museum. Een vergrootglas met één lens Antoni van Leeuwenhoek vervaardigde in totaal zo n vijfhonderd microscoopjes. Deze microscoopjes waren vrij primitief en leken op geen enkele manier op de microscoop zoals wij die nu kennen. Ze bestonden uit twee kleine metalen plaatjes, waartussen een minuscuul lensje was geklemd. Hierop zat een stelsel van schroeven waarop een preparaat kon worden gemonteerd dat voor de lens werd geplaatst. (1) De manier waarop Antoni deze microscopen maakte, hield hij angstvallig geheim. De uitvinding van de microscoop was een mijlpaal voor de microbiologie, één van de belangrijke specialisaties binnen het laboratoriumonderwijs. Vanaf dat moment konden bijvoorbeeld rode bloedlichaampjes, bacteriën of spermatozoïden worden bekeken. Tegenwoordig kunnen we deze structuren bij een veel hogere resolutie bekijken, zelfs op celorganelniveau. En de microscoop aansluiten op een beeldscherm (2). Bonte rij Om micro-organismen, zoals bacteriën, te identificeren worden er verschillende biochemische testen gebruikt. Eerst wordt het micro-organisme gekweekt op een reeks voedingsbodems (3) en vervolgens met een klassieke bonte rij getest (4). Een bonte rij is een serie buizen met verschillende voedingsmedia waar de onbekende bacterie op wordt beënt, waarna door biochemische omzettingen verschillende kleurreacties ontstaan. Elke reactie is uniek voor een bepaald micro-organisme. Tegenwoordig zijn er kant-en-klare testen waarbij de media in droge vorm in kleine plastic welletjes zitten (5). Die testen kunnen snel en gemakkelijk beënt worden met een suspensie van de te onderzoeken cultuur. De resultaten worden afgelezen op basis van kleur-, structuur- en luchtbelvorming. Na het aflezen van de resultaten kun je de gegevens invoeren in een programma waar de naam van de micro-organismen uitrolt. Doordrenkt met bloed Bij patiënten van wie vermoed wordt dat zij anemie of een stollingsziekte hebben, worden hematologische analyses gedaan, waarbij vaak hemoglobine wordt getest. Daar gebruikte men voorheen speciale filtreerpapiertjes voor. Het filtreerpapiertje moest het bloed langzaam opzuigen tot het papier helemaal was doordrenkt met bloed. Vervolgens werd de kleur van het papier vergeleken met een hemoglobinescala (6). Tegenwoordig hebben we daar een Haematology Analyzer voor (7). Het apparaat zuigt een beetje bloed op en analyseert het. Daarna rolt een papiertje uit de analyzer met de bloedwaardes en met de samenstelling van het bloed, uitgesplitst naar verschillende bloedcellen. Met de hemoglobinescala kon je alleen kijken naar de kleur! Foto 1: website Boerhaave, foto 2: foto 7: 9 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

10 Studeren doe ik nog steeds dicht bij de bron Marc de Sitter begon zijn opleiding Chemie in 2003 en studeerde in 2010 af in Analytische Chemie. Tijdens zijn afstudeeronderzoek bij AkzoNobel werd zijn interesse gewekt voor de technische aspecten van verf. Niet lang na zijn afstuderen kon hij op zijn stageadres aan de slag. Nu werkt hij op de afdeling colormarketing. AkzoNobel, hoe is dat zo gekomen? Het begon met een afstudeeronderzoek over de glastransitietemperatuurbepaling van bindmiddelen. Het hoofdbestanddeel van verf is een bindmiddel dat na drogen vast wordt. De temperatuur op het moment waarop de verf van zacht en vloeibaar naar hard en broos gaat, heet de glastransitietemperatuur (Tg). De Tg is van belang voor de kwaliteit van de verf en de toepassing. Voor een autoverf wil je een hoge Tg, zodat de verflaag lang robuust blijft, terwijl een houtverf mee moet bewegen als het kozijn uitzet en weer inkrimpt. Na mijn afstuderen kwam ik bij AkzoNobel op het R&D Lab terecht, waar ik verantwoordelijk was voor het onderhoud aan bestaande kleurloze producten, zeg maar de spiegellaag op de auto. Ik moest bij problemen in productie of regelgeving zorgen dat het product zo aangepast werd dat het probleem werd opgelost. Bijvoorbeeld bij verf die losliet of die te zacht of te hard was. Daarna ging je naar de afdeling colormarketing. Wat doe je daar? Bij een autokleur is het allerbelangrijkste dat een reparatie onzichtbaar uit te voeren is. We kunnen precies de kleur krijgen die we willen door het goede geel, rood en blauw te mengen volgens een bepaald recept. Mijn taak is te zorgen dat een klant de juiste tinten krijgt met het recept erbij. Ik ben een spil tussen de afdelingen die dat op elkaar afstemmen. Hoewel ik nu color productmanager ben, heeft mijn opleiding grote voordelen. De technische aspecten hebben invloed op de uiteindelijke gedragingen van de verf: dichtheden, kleurnauwkeurigheid, licht. Het is belangrijk om deze verschillen te begrijpen. Mijn scheikundige achtergrond helpt me te bepalen of iets goed is of niet, zodat ik zie waar het fout gaat en dat klanten uit kan leggen. Heb je dierbare herinneringen aan je studietijd? Dat sowieso, we hadden een hele leuke studiegroep. Daarmee gingen we na het laatste tentamen van het jaar de auto in om een weekendje naar Center Parcs te gaan. Erg gezellig. Mijn mooiste herinnering is aan docent Tjerk van Beijeren Bergen Henegouwen. Door zijn begeleiding lukte het mij mijn diploma te halen. Ik was namelijk een enthousiaste student als het op de praktijk aankwam, maar in theorie had ik geen zin. Door Tjerk kwam ik erachter dat ik bij het studeren op een rustige plek moet zitten, zo dicht mogelijk bij de bron. In tegenstelling tot het merendeel van de studenten heb ik altijd op school gestudeerd, zelfs op vrije dagen. Dat doe ik nog. Zelfs als ik nu opleidingen volg, reserveer ik op mijn werk vergaderruimtes waar ik ga zitten leren. Voor mij werkt dat gewoon het beste. Toen je ging werken, was je toen goed voorbereid op de arbeidsmarkt? Vaktechnisch heb ik niets gemist. Wel is iedereen binnen je opleiding gemotiveerd, alle koppen staan dezelfde kant op. Bij een bedrijf, zeker bij een grote multinational, zijn er soms stugge mensen of moeizame processen. Een opleiding kan je daarop niet voorbereiden. Daarom adviseer ik studenten om altijd in het bedrijfsleven stage te lopen, dan leer je hoe het in het echt gaat. Dat maakt een wereld van verschil. Bron: Uit eigen archief 10 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

11 Uit de oude doos Op gespannen voet De directeuren De Jong en Dolle stonden begin jaren zeventig op gespannen voet met elkaar. In die tijd werd ook de personeelsraad opgericht. Door de oplettende personeelsraad werden de directeuren vaak samen in een hoek gedreven, wat volgens de overlevering de samenwerking tussen de heren en de school ten goede kwam. Bron: Uit eigen archief Levende kunst In 1977 kreeg Laboratoriumschool Rijnland een nieuwe locatie aan de Leidsedreef. Kunstenaar Daniëls uit Arnhem had voor de binnenplaats een kunstwerk ontworpen: vanuit een boom op een kunstmatig heuveltje construeerde hij een metalen bliksemschicht naar een vijvertje. Dit symboliseerde het ontstaan van het leven op aarde, dat op de school bestudeerd werd. De boom kon niet groeien, omdat zijn wortels het grondwater niet raakten en omdat leerlingen het maar al te leuk vonden om na het behalen van hun diploma hun (vieze) labjassen eronder te verbranden. Pipetteerballonnen Op de afdeling Microbiologie moesten de laboratoriumjassen worden ingeleverd in een speciale UV-ruimte. Nadeel was dat de jassen daar werden gestolen. Ook de pipetteerballonnen verdwenen als sneeuw voor de zon. Een anekdote uit de schoolkrant van 1972: Monique, altijd even plank-slank, komt anderdaags op het practicum, nu stralend in de juiste proporties. Hans gaat naar haar toe en fluistert: We hebben ze hard nodig. Wat?, vraagt Monique een beetje verleidelijk. Nou, zegt Hans, die pipetteerballonnen. Ik zoek me rot. Mijn naam is bus De schoolkrant heette De Erlemeyer, waarvan de eerste editie verscheen in mei Dertig jaar later ging hij ter ziele. De kopijbus vroeg om aandacht, maar kreeg die steeds minder. Lees hier de desperate oproep van de kopijbus: Mijn naam is bus, voluit kopybus. Ik ben vier jaar geleden geboren, de juiste datum is mij niet bekend. Wel weet ik dat ik ondervoed ben. Ik lijd aan verroesting en aan reumatiek, want vier jaar lang is er nauwelijks naar mij omgekeken. Zorg voor mij het komende jaar en stop mij vol met heerlijke en leuke blaadjes. Die oproep leidde tot fiepjes, lekke pipetteerballonnen, niet gummende gummetjes en ongebruikt WC-papier. Of kopybus daar op zat te wachten? Sjors en Sjimmels Meneer Kieft had altijd aparte hobby s. Een daarvan was dingen laten kweken, ze vergeten en later in een andere toestand terugvinden. Zo ook, op z n Kiefts: Een bakje Sjimmels. Na lang zoeken bleek de sjimmel veranderd te zijn in een kamerplant die door Saskia Honders trouw water werd gegeven. 11 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

12 Aandacht voor asbestkanker Duco van Dalen, alumnus Chemie, fietste in 2013 in zes maanden van Midden-China naar Nederland. Ter nagedachtenis aan zijn vader, die het jaar ervoor overleed aan een mesothelioom, kanker veroorzaakt door het inademen van asbest. Met zijn stichting Longest Breath wil Duco mensen bewustmaken van de gevaren van asbest. Vader Van Dalen was gespecialiseerd in warmtekrachtkoppelingen, cv s en radiatoren, waarbij asbest als isolatiemateriaal gebruikt wordt. Toen bleek dat hij ernstig ziek was, was Duco net begonnen aan de Universiteit Utrecht, omdat hij na het hbo door wilde doorstromen naar de universiteit. Hij stopte tijdelijk met zijn studie en ging weer thuis wonen. Na het overlijden van zijn vader zag hij diens fiets in de schuur staan en dacht: hierop wil ik weg. Duco: Ik heb veel met hem gereisd, naar de bergen, fietsen, wandelen. Al die plekken waar ik mooie herinneringen aan had, wilde ik langsgaan op de fiets. Turkije zat. In China kwam hij op televisie en in Iran op de radio. Ook fietste hij langs een aantal onderzoekscentra en sprak met onderzoekers. Nu geeft hij presentaties en maakt hij een documentaire over zijn reis. Met het geld dat hij ophaalt, gaat hij niet zelf onderzoek doen. Hij is wel in gesprek met verschillende onderzoeksinstellingen. Ik ga de cheque nog niet uitreiken, omdat ik verwacht het komende halfjaar meer geld te verzamelen voor de stichting. Daarna gaat hij zich weer richten op zijn eigen carrière. Bron: Uit eigen archief Duco maakte eerst zijn studie Chemie af. Hij vond een stageplek bij het Nederlands Kankerinstituut in Amsterdam, het ziekenhuis waar zijn vader was behandeld. Ik hechtte er waarde aan dat ik daar in het lab stond en onderzoek deed naar nieuwe methoden om kanker te bestrijden. Daarna richtte Duco de stichting Longest Breath op, vroeg om media-aandacht en organiseerde evenementen om geld in te zamelen voor de reis en voor onderzoek. Vervolgens ging hij fietsen. De reis was geweldig, ik heb ontzettend mooie dingen meegemaakt. Je merkt dat het gemakkelijk is om op de fiets overal naar toe te gaan. De wereld is een stuk kleiner geworden. Duco kreeg aardig wat aandacht voor zijn reis: hij kwam in Hart van Nederland en werd door Giel Beelen gebeld toen hij in 12 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

13 Bron: Uit eigen archief Verleden HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

14 Welke opleidingen en afstudeerrichtingen zijn er nu? Hogeschool Leiden Bachelor Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek (HBO voltijd, duur 4 jaar) Het onderzoeken van plantaardig, dierlijk of menselijk materiaal: daar houdt een student Biologie en medisch laboratoriumonderzoek zich tijdens de studie mee bezig. Denk bijvoorbeeld aan DNA-sporenonderzoek om misdaden te helpen oplossen, aan onderzoek van bloedmonsters, kankeronderzoek of onderzoek naar vreemde ziekteverwekkende virussen. Bachelor Chemie (HBO voltijd, duur 4 jaar) Chemici ontwikkelen nieuwe stoffen die in het dagelijks leven heel handig en nuttig zijn. Ook werken ze aan betere technieken om stoffen aan te kunnen tonen. Chemici ontwikkelen methoden, voeren metingen uit en kunnen uit de resultaten de juiste conclusies trekken. Net als de opleiding Biologie en medisch laboratoriumonderzoek is de studie Chemie gericht op onderzoeksfuncties in laboratoria. Centrum Bioscience en Diagnostiek Het CBD is een afdeling binnen het cluster Techniek van Hogeschool Leiden. Dit centrum verzorgt scholing, advies en onderzoek voor organisaties en professionals op het gebied van life sciences & health. Het centrum biedt opleidingen, cursussen en maatwerktrajecten aan rond diverse thema s: Moleculaire Biologie, Microbiologie, Klinische chemie/hematologie/laboratoriumgeneeskunde, Pathologie/Histologie, Immunologie/Immunochemie, Agrobotanie en Life Science algemeen. Lectoraat Biodiversiteit / lector dr. Barbara Gravendeel Samen met docenten, studenten en organisaties uit het werkveld verricht het lectoraat toegepast onderzoek op het gebied van biodiversiteit. De nadruk ligt daarbij op genoomanalyses. Zo wordt onderzoek gedaan met DNA barcoding markers om in beslag genomen materiaal van illegaal verhandelde planten- en diersoorten op naam te brengen. Verder houdt het lectoraat zich bezig met de ontwikkeling van de keuzeminor Applied Genomics. Lectoraat Innovatieve Moleculaire Diagnostiek / lector dr. Willem van Leeuwen Het lectoraat stimuleert, ondersteunt en ontwikkelt onderzoek op het gebied van moleculaire diagnostiek om bestaande kennis en ervaring te verruimen. Een belangrijk doel daarbij is om de diagnosetijd te verkorten met behulp van nieuwe technologieën, waardoor bijvoorbeeld snel kan worden ingegrepen bij de uitbraak van infectie-ziekten. Het lectoraat onderhoudt contacten met life science-bedrijven binnen en buiten de regio. Denk aan ziekenhuislaboratoria, universitaire centra en andere instituten, maar ook aan onderzoeksprojecten op verzoek van derden. TOPlab De kracht van het TOPlab ligt vooral in de snelheid waarmee analisten een diagnose kunnen stellen. Dat betekent bijvoorbeeld dat genezingsprocessen bij bacteriologische besmettingen sneller kunnen starten. In het TOPlab werken studenten mee aan onderzoeksprojecten, onder begeleiding van de betrokken lectoren, docenten en professionals uit het werkveld. Het idee is om een wisselwerking tot stand te brengen waar zowel het onderwijs, de sector en de maatschappij van kunnen profiteren. 14 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

15 MLO - Opleidingen Allround Laborant (niveau 3, BOL, duur 2,5 jaar) Biotechnologisch Analist (niveau 4, BOL, duur 4 jaar) Chemisch-fysisch Analist (niveau 4, BOL, duur 4 jaar) Analist Klinische Chemie (niveau 4, BOL, duur 4 jaar) Analist Pathologie (niveau 4, BOL, duur 4 jaar) Microbiologisch Analist (niveau 4, BOL, duur 4 jaar) Allround Laborant (niveau 3, BBL, duur 2 jaar) Biotechnisch Analist (niveau 4, BBL, duur 2 jaar) Chemisch-fysisch Analist (niveau 4, BBL, duur 2 jaar) Analist Klinische Chemie (niveau 4, BBL, duur 2 jaar) Analist Pathologie (niveau 4, BBL, duur 2 jaar) Allround Laborant (niveau 4, BBL, duur 2 jaar) 15 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

16 E P R U U Z E N Ï E L C U N S C O H E M G I S T I P C R E R N O L L A B R E E T T E P I P R C Z O A I E R C N Y I E F S E S U N H H P E I E Z W U A A K O I A C M J D M C O I K R J De woordzoeker is gemaakt door Tasmia Mirza. R R V H I I E N A D U T A G B A C E T L L E A C E T S R O A M I R E N L O R L R Z Y Y T L L M I I R I D B J O U N O A P O Y N E E Q O N Q U U T O M I M F G Z K Y I Z A L R H T O P A M I N O Z U U R F C E M R E L A B J O U R N A A L S M H I N E T Y C O R T Y R E E G C G Woordzoeker Aminozuur DNA Erlenmeyer Eukaryoot Kernlichaam Microscoop Nucleïnezuur Pipetteerballon Brander Eiwitsynthese Erytrocyten Fluorescentie Labjas Milliq PCR Zoutzuur Chromotografie Epje Ethanol Gist Labjournaal molmarker Pipet Zuivering 16 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

17 Het zit in me om niet te willen falen Jennifer Chin is vierdejaars Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek met een specialisatie in moleculaire biologie. Ze doet haar afstudeerstage op het Amsterdams Medisch Centrum (AMC). Op de hogeschool is Jennifer gewoon een van de vele studenten. Toch is het best bijzonder dat ze zover is gekomen. Ze wordt bij haar studie namelijk altijd vergezeld door een doventolk. Bron: Uit eigen archief Waarom koos je voor deze studie? Ik wilde de theorie kunnen toepassen op de praktijk. Daarom koos ik een hbo-opleiding. Ik vind dat nog steeds het leukste aan mijn studie: werken in de labs en de theorie gelijk toepassen. 'Op het AMC onderzoek ik welke rol het eiwit PV-1 speelt bij doorlaatbaarheid van de bloedretinale barrière. Normaal gesproken komt dat eiwit nauwelijks voor in het oog, behalve bij diabetici, bij wie het eiwit schade aan het oog berokkent. 'Ik denk erover om hierna een master te volgen, het liefst in het buitenland. Het maakt niet uit waar, zolang ik zonder veel gedoe voorzieningen kan regelen en mensen mij accepteren zoals ik ben. Je bent doof sinds je tweede. Hoe doe je dat op school? Ik gebruik gebarentolken voor de praktijk en schrijftolken voor de hoorcolleges. Met medestudenten en docenten praat ik zelf en lees ik de spraak af (liplezen). Alleen bij belangrijke dingen gebruik ik de tolk. Soms heb ik last van isolement, als ik in een groep ben zonder tolk erbij. Ik kan maximaal twee mensen tegelijk volgen. Het fijne aan deze school is dat niemand echt moeite heeft met mijn doofheid. Ze behandelen me gewoon als een van de vele studenten. Het gaat echt om mijn kennis en vaardigheden. De doofheid wordt niet gebruikt als excuus als ik niet goed werk. Dat is ook wat ik wil, want ik ben niet bijzonder vanwege mijn handicap. Ik zie mezelf als een normaal mens dat toevallig niet kan horen. Ik heb ook geen vertraging opgelopen tijdens mijn studie, hoewel ik er wel een jaartje tussenuit ben geweest. 'Ik ben toen naar Washington D.C. in de Verenigde Staten geweest, naar de Gallaudet University, de enige universiteit voor dove en slechthorende mensen. Met het tolken gaat het ook wel eens mis: bij een practicum vertaalde de gebarentolk alles wat de docente vertelde over de experimenten die we gingen doen. Op een gegeven moment gebaarde de tolk het woord gel met een gebaar van gel op je haar doen, maar we gingen gelelektroforese doen. Nou, dat doe je echt niet met je haar... Heb je vaak te maken met vooroordelen? Ja, nog steeds. Horende mensen mogen best meer geduld met ons hebben. De grammatica van gebarentaal is bijvoorbeeld anders dan die van gesproken taal. Daarom schrijven veel dove mensen onduidelijk. Dat betekent niet dat ze dom zijn. Ik heb moeite met lidwoorden, want de gebarentaal gebruikt ze niet. Je moet dat zo zien: ik ben tweetalig opgevoed, met gebarentaal als eerste taal en spraak als tweede. Heb je zoveel bereikt door hard werken of door talent? Door hard werken, denk ik. Ik heb soms last van uitstelgedrag, maar uiteindelijk heb ik alles altijd op tijd ingeleverd. Dat lukt vooral door doorzettingsvermogen, het zit in me om niet te willen falen. Ik wil mezelf en anderen bewijzen dat ik het wel kan ondanks mijn doofheid. Ik hoop daarmee ook een goed voorbeeld te geven aan andere dove mensen, want er zijn nog steeds mensen die denken dat ze niet in staat zijn om zo ver te kunnen komen vanwege hun doofheid. 17 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

18 Doorlopende leerlijnen Binnen het laboratoriumonderwijs kunnen studenten een doorlopende leerlijn volgen van het MLO naar de studies Chemie of Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek (B&M). Wie zin heeft, kan daarna doorstromen naar een universitaire master. Danny Dukers, onderwijsmanager B&M, ziet grote voordelen van een doorlopende leerlijn, maar vindt het niet voor iedereen geschikt. Iedereen kan het hoger laboratoriumonderwijs binnenkomen met een MLO- of een mbo-opleiding op niveau vier. Iemand met een laboratoriumachtergrond mag meteen in het tweede jaar starten in een zij-instroomprogramma. Daarin laten we de mbo-studenten een aantal dingen doen waar ze vaak iets minder goed in zijn. Wat ze bijvoorbeeld lastig vinden, is om wat ze in hun hoofd hebben netjes op papier te zetten. Mbo ers zijn praktisch hartstikke handig. Maar nette rapporten schrijven, protocollen maken en begrijpen waarom ze dat moeten doen op het hbo, dat is wel anders dan op een MLO. en heb je uiteindelijk maar één diploma. We zien met enige regelmaat mensen die het niet redden. Dan heb je niets. Je kunt ook beter een goede mbo er zijn dan een slechte hbo er. Als je op het hbo altijd op je tenen loopt, dan wordt het op de arbeidsmarkt best lastig. Daar wordt verwacht dat je constant op hbo-niveau werkt. Er zijn bovendien veel banen voor mbo ers. Als geen enkele mbo er de arbeidsmarkt op gaat, dan hebben we een probleem. De overgang van het MLO naar het hoger laboratoriumonderwijs is een forse stap. Het tempo ligt een stuk hoger. Ook moeten MLO'ers wennen aan de vaak Engelstalige boeken. Om ze een handje te helpen hebben we ervaren studieloopbaanbegeleiders die al jaren op de zij-instroomklas zitten. De afstemming tussen mbo en hbo gaat gemakkelijk, want we hebben ons eigen MLO in huis en we hebben goed contact met een aantal curriculumcoördinatoren om te kijken op welk niveau deze mensen van de opleiding komen. En er komen hier natuurlijk ook MLO-studenten uit de rest van Nederland. Zolang ze gemotiveerd zijn, is die overgang goed te doen. Een doorlopende leerlijn heeft grote voordelen voor studenten. Ook voor de arbeidsmarkt is het positief om mensen te hebben die gewoon de hele sequens gevolgd hebben: eerst mbo, dan hbo en eventueel een wo-master. Die zijn heel goed opgeleid op het technische vlak, die kennen de juiste handelingen. De helft van het aantal studenten op het MLO stroomt door naar het hbo. Van hbo-studenten begint vijftien procent aan een master aan de universiteit. Na je propedeuse kun je door naar een masteropleiding. Een kleine groep doet dat. Een grotere groep maakt eerst de bachelor af. In het derde jaar bieden we een soort wo-doorstroom-minor aan. Er zijn afspraken met een aantal universiteiten dat mensen die zo n minor gedaan hebben, direct kunnen instromen in het mastertraject. Soms komen studenten na hun propedeuse naar mij toe en zeggen: Danny, ik wil naar de universiteit. Lijkt je dat een goed idee? Dan geef ik ze meestal het advies om eerst de bachelor af te maken. Dan heb je namelijk een diploma. Vervolgens doe je twee jaar een master. In totaal zes jaar. Als je na je propedeuse een vijfjarige master doet, kost het ook zes jaar 18 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

19 Alex van der Houven begon zo n zes jaar geleden in Leiden aan het middelbaar laboratoriumonderwijs Biotechnologie niveau 4. Na het behalen van zijn mbo-diploma studeerde hij verder op het hbo, bij Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek (B&M). Het leuke aan zijn opleiding vindt Alex dat het hem elke keer weer verrast hoe bepaalde systemen of mechanismen in elkaar zitten. Medestudente Shevarna van Elsen vraagt hem hoe het was om over te stappen van middelbaar naar hoger laboratoriumonderwijs. Foto: Shevarna van Elsen Hoe heb jij je tijd als MLO er ervaren? Toen ik op deze school kwam, kende ik niemand. Op dat moment vond ik dat erg vervelend, maar ik leerde al snel mensen kennen. Door de combinatie van de leuke mensen en de lesinhoud wist ik dat ik de juiste opleiding had gekozen. Leiden is een goede plek om het MLO te doen. In het derde en vierde jaar liep ik stage bij twee verschillende bedrijven. Hier heb ik echt veel geleerd. Het was leuk om te zien hoe het labwerk in een bedrijf eraan toe gaat in vergelijking tot het labwerk op school. Tijdens de stages besefte ik dat ik de researchrichting op wilde. Ik had meer kans op een baan in die richting wanneer ik een hbo-opleiding ging doen. Het tempo ligt veel hoger Heb je veel aan je MLO-opleiding gehad? Zeker weten! Het MLO is heel goed om de echte basis te leren. Ook is twee jaar stage een goede voorbereiding op het hbo of voordat je aan het werk gaat. Je kunt zoveel leren van het uitvoeren van de werkzaamheden. Hoe is het om van mbo naar hbo over te stappen? Het verschil in lesgeven op het middelbaar- in vergelijking tot het hoger laboratoriumonderwijs is best groot, tenminste zo heb ik het ervaren. Als er dingen op het MLO niet worden begrepen, wordt het net zolang uitgelegd totdat iedereen in de klas het snapt. Bij B&M moet je goed opletten en zorgen dat je alles begrijpt. Het tempo ligt hier veel hoger. Daar had ik het in het begin wel moeilijk mee, maar na twee maanden wist ik niet beter. Waarom koos je voor de richting Moleculaire Biologie? Op het MLO werd me al duidelijk dat ik biologie veel leuker vind dan chemie. Mijn interesses liggen meer op het niveau van DNA en RNA. Ik vind het leuk om te weten hoe bepaalde mechanismen in de celkern werken. Het is toch bizar dat in het DNA alle informatie ligt om alles te regelen voor het hele lichaam? Wat zou je zeggen als iemand graag naar het hoger laboratoriumonderwijs wil? Doen! Wel raad ik aan je eerst goed te oriënteren of dit is wat je wilt. Het is een pittige opleiding, waarin veel zelfstandigheid verwacht wordt. Wanneer je er echt in geïnteresseerd bent, is het meer dan de moeite waard. 19 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

20 Een leven lang leren Het Centrum Bioscience en Diagnostiek (CBD) organiseert nascholingscursussen en maatwerktrajecten voor laboratoriumpersoneel. Het grootste deel van het aanbod is bedoeld voor analisten op mbo- en hbo-niveau, maar er worden ook cursussen en in-company-trainingen gegeven aan academici of zelfs aan werknemers zonder laboratoriumachtergrond. De laatste tijd vinden er verschuivingen plaats, zowel in de scholingsvragen als in het werkveld zelf, vertelt Maria Plug, onderwijsmanager CBD. Bedrijven en instellingen komen in toenemende mate naar ons toe met scholingsvragen. Bijvoorbeeld als ze gaan reorganiseren of wanneer er nieuwe apparatuur wordt gekocht en men nog niet bekend is met de achtergrond van de methode. Maar ook omdat een individuele medewerker bijgeschoold moet worden. De vragen zijn heel divers. Wij bedenken de juiste aanpak en inhoud en maken een voorstel. In samenspraak met de opdrachtgever wordt vervolgens onderwijs op maat ontwikkeld. Het CBD staat voor een levenlang leren. Voor Maria persoonlijk betekent dat dat je in je loopbaan voldoende ruimte krijgt om die dingen bij te leren die maken dat je goed je werk kunt uitvoeren en die zorgen dat je plezier in je vak houdt. Als CBD dragen wij vooral bij aan de vakinhoudelijke bekwaamheid van mensen. We proberen bij die vakinhoudelijke cursussen te zorgen dat mensen plezier in het leren houden door zo goed mogelijk aan te sluiten op de dagelijkse praktijk van onze cursisten en interactief te werken, bijvoorbeeld door mensen te vragen een casus mee te brengen die we behandelen tijdens de cursus.' Bij een aantal cursussen hebben we toetsing. Vooral oudere werknemers vinden het spannend om na jaren weer een toets te maken. Bij reorganisaties kan het toetsresultaat meetellen bij je indeling en dat kan heel ingrijpend zijn. In zulke gevallen proberen we mensen op hun gemak te stellen, door wat extra tijd te nemen en met hen te praten. Tijdens in-companytrainingen draagt onze interactieve didactiek ook bij aan teambuilding. Soms krijgen we bij een evaluatie terug dat de scholing heeft geleid tot een betere samenwerking op de werkvloer. Dat is natuurlijk leuk om te horen.' Bij het ontwikkelen van nieuwe cursussen betrekken we naast onze deskundige docenten ook het werkveld. We vragen onze cursisten in evaluaties naar hun interesses en houden recente ontwikkelingen bij door naar congressen te gaan en te spreken met ons netwerk van gastdocenten. Daardoor zien we goed hoe het werkveld verandert en veranderen wij mee. Veel diagnostische laboratoria worden door fusies steeds groter. Megalabs met enorme straten van apparatuur, allemaal gerobotiseerd. Het wordt een black box. Een monster komt binnen met een barcode erop. Het volgt een route door de straat en aan het eind komen er gegevens uit. Ga dan maar eens aan de hand van wat je ziet, denken: hee...is hier misschien iets geks gebeurd? Dat moeten mensen leren. Als je zelf dingen bij elkaar pipetteert, dan merk je problemen tijdens het proces eerder op. Vakinhoudelijke kennis blijft de basis en daaraan willen wij een belangrijke bijdrage blijven leveren. 20 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38

21 Soms val je van het bordje af en moet je jezelf er weer op zetten Het middelbaar en het hoger laboratoriumonderwijs kennen een jarenlange gezamenlijke geschiedenis. Toen de laboratoriumscholen in 1986 werden opgesplitst, gingen de HLO-afdelingen op in de hogescholen. De MLO s kwamen in de ROC s terecht. John van der Willik, directeur van het cluster Techniek van Hogeschool Leiden, zette zich er voor in om MLO en HLO weer samen onder één dak te krijgen. Onderwijsmanager Tini Bouwman startte in 2005 bij het MLO aan de Zernikedreef. Beiden spreken over de noodzaak het MLO op de kaart te blijven zetten. John van der Willik vertelt hoe hij in 1985 samen met collega s de Laboratoriumschool Rijnland splitste, letterlijk. De pipetten gingen naar het hbo, de buretten naar het mbo, en ook het personeel werd gescheiden. Het middelbaar laboratoriumonderwijs werd eerst een onderdeel van de Middelbare Technische Sectorschool Leiden (MTSL) en uiteindelijk een afdeling van ROC Leiden. De splitsing van de laboratoriumscholen was bijna overal in het land ten nadele van het MLO. Zo ook in Leiden. De studentaantallen liepen terug en de afdeling raakte in de rode cijfers. Met tweehonderd studenten waren ze te klein voor een eigen unit. Kortom, het ging niet goed met het MLO in Leiden. Ik werkte bij de hogeschool en vroeg me af in hoeverre dit ook mijn probleem was,' aldus John van der Willik. We krijgen geld van de overheid, belastinggeld, om jonge mensen op te leiden voor een beroep dat ertoe doet, in dit geval voor de branche waarin analisten werken. We leiden op voor de branche: dát is prioriteit nummer één. Je moet dus verder kijken dan je eigen 'hogeschoolbedrijf'. Het was niet in het belang van de branche als het MLO in Leiden zou worden opgeheven, zoals in andere plaatsen wel gebeurde. Er is een grote vraag naar mbo ers. Ik werd projectleider van MLO en HLO weer samen onder één dak. Toen de hogeschool ging bijbouwen, hebben we er ook laboratoria bijgebouwd voor het MLO. Saillant detail daarbij was dat toen de labs klaar waren en de verhuiswagens voor de deur stonden, de samenwerkingsovereenkomst tussen ROC en Hogeschool Leiden niet getekend werd. Maar ook zonder handtekeningen zijn we verder gegaan. In 2004 trok het MLO bij de Hogeschool Leiden in met 199 studenten. Onderwijsmanager Tini Bouwman kijkt met tevredenheid terug op de tien jaar dat ze met haar MLO in de hogeschool verblijft. Ik heb een fantastische baan en een fantastisch team. We doen het heel goed, moet ik zeggen. De medewerkerstevredenheid is hoog, de studententevredenheid is hoog en we zijn, sinds we hier zitten, verdubbeld in studentenaantal. In oktober 2013 telden we 477 MLO-studenten. Ons team is erg betrokken bij het onderwijs en de studenten. Daarnaast zijn ze allemaal deskundig op hun eigen specialistische vakgebied. In de loop der jaren is een goede organisatie ontstaan, waarin iedereen zijn eigen verantwoordelijkheden neemt. Het team is ook heel betrokken bij elkaar. We zijn tenslotte een apart geval in de hogeschool. Ik doe mee met de wettelijke vereisten van het mbo-veld. Dat kan ook niet anders, ik hoor bij het ROC. De wetten zijn anders en het taalgebruik is anders. Als je even doorpraat, blijkt dat je het over dezelfde dingen hebt, maar dat het net even anders genoemd wordt. Dat is soms lastig. Maar daar kom je ook wel weer uit. Die verschillen, daar bewegen wij ons in en daar verhouden wij ons toe. Ik kan het niet anders zeggen. Ik ben een buitenbeentje hier in de hogeschool, maar ik ben net zo goed een buitenbeentje in het ROC. Zo doe ik bijvoorbeeld niet mee met de roosterplanning van het ROC. Soms val je van het bordje af en moet je jezelf er weer op zetten. Ik stoor me daar niet aan. Het hoort bij mijn baan en ik weet dat als er in een van beide organisaties een nieuw iemand komt, het MLO niet als eerste op het netvlies staat. Dan ben ik degene die onze afdeling weer even op de kaart moet zetten. Als ik dat niet doe, dan is het MLO er ook niet. Niet in het ROC en niet in de hogeschool. > Tini Bouwman 21 HL Labjournaal A4 FC v6.indd :38