2 De time-outmethodiek en de Spiraal van Geweld

Transcriptie

1 2 De time-outmethodiek en de Spiraal van Geweld Auteur: Helen Blow Stafmedewerker familiaal geweld, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Dit hoofdstuk is geïnspireerd op Justine van Lawicks hoofdstuk De spiraal van geweld bij paren in het boek Intieme Oorlog (1998). 1 Deze bijdrage is vooral een tekstuele bewerking van Van Lawicks verhaal. Aan haar komt dan ook alle eer toe. Van Lawick verwijst zelf naar het werk van Goldner (1997), wiens pionierende inspiratie haar tot de spiraal van geweld deed komen, en dat zich onafhankelijk in dezelfde richting als Van Lawicks inzichten verder ontwikkelde. De spiraal van geweld is een verklaringsmodel en een inzicht dat voor hulpverleners ontwikkeld is om bij partnergeweld in te zetten. Uiteraard blijft het verband tussen partnergeweld en andere vormen van familiaal geweld overeind, en moet ook dat bevraagd worden in een hulpverleningscontext of om een risico-inschatting te maken. Wat weten de kinderen over het geweld tussen hun ouders? Delen ze in de klappen? Hoe reageren ze hier allemaal op? In dit hoofdstuk heb ik telkens de titels van de genderneutrale spiraal van geweld eerst gezet en vervolgens de meer man- of vrouwgerichte versie ernaast. Ik stel vast dat Van Lawick zich bewust wordt van het genderstereotiepe aspect van haar beschrijving, en ik verwacht dat de hele spiraal in een latere druk genderneutraler gemaakt zal worden. Voorlopig is het echter nog wat het is en ook bruikbaar zoals het is. Heeft u als hulpverlener met twee vrouwen, twee mannen of een andere combinatie van gezinsleden te maken, dan zult u de spiraal wat creatiever moeten gebruiken. Elk verhaal is anders. Doorvragen is de boodschap. Alhoewel zowel het traditionele beeld van mannen en vrouwen als het feministische beeld over genderrollen ervan uitgaat dat mannen slaan en vrouwen alleen maar schelden, is het van belang vooraf te beseffen dat geweld tussen partners heel vaak bi-directioneel is. 2 Dat wil zeggen dat beide partners geweld kunnen gebruiken. 1 Groen, M. en van Lawick, J. (1998/2010) Intieme Oorlog. Over de kwetsbaarheid van familierelaties. Uitgeverij van Gennep, Amsterdam, p Strauss, Afl. 4 oktober Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 1

2 Om te beginnen moeten we geweld definiëren. We hebben het hier over lichamelijk, seksueel en psychologisch geweld. Van Lawick en Groen spreken van geweld wanneer de acties de integriteit van de ander aantasten en leiden tot psychologische en fysieke beschadiging van de ander (p. 19). Wat geweld is en wat niet, hangt dus voor een stuk af van het effect op de ander. Verder maken Van Lawick en Groen een onderscheid tussen intentioneel en niet-intentioneel geweld: bij intiem terroriseren is sprake van intentionele handelingen met het doel de ander te controleren. Bij veel voorkomend partnergeweld is juist sprake van controleverlies. Dit is een belangrijk onderscheid. Bij intiem terrorisme kan de persoon die het overwicht heeft (fysiek of psychologisch) zijn/haar macht misbruiken om de ander te beschadigen en zo door een sfeer van angst te scheppen de andere ondergeschikt houden. Dit vraagt echter om een andere diagnose en aanpak dan het veel voorkomend partnergeweld. Als beide partners aan elkaar gewaagd zijn, en elkaar psychologisch en/of fysiek onder de duim trachten te krijgen, kan dit tot ernstige en zeer schadelijke escalaties leiden en tot geweld waarbij beiden elkaar terroriseren. Heel vaak worden de verschillende geweldsvormen (fysiek, seksueel en psychologisch) door elkaar gebruikt. Politie/justitie heeft vaak meer aandacht voor het fysiek geweld dat makkelijker vast te stellen is. Bovendien is het zo dat als vrouwen hun man slaan, er minder kans is op (ernstige) letsels dan als mannen hun vrouw slaan 1 en dat er een taboe op rust voor mannen om over het fysieke geweld van hun vrouw te praten. Dat houdt het beeld in stand dat mannen gewelddadiger zijn dan vrouwen. Het gaat er niet om te stellen wie het gewelddadigst is, man of vrouw, maar om even stil te staan bij het feit dat de realiteit niet altijd strookt met onze verwachtingen. Natuurlijk heeft iedereen recht op fysieke veiligheid en is het goed dat fysiek geweld bestraft wordt. Er zijn tegenindicaties voor het inzetten van de geweldspiraal. Bij zeer extreem geweld, bij persoonlijkheidsstoornissen, zwaar middelenmisbruik, enz. kan deze methodiek niet werken en zelfs het probleem verergeren. Om de spiraal van geweld te stoppen moet de hulpverlener oog hebben voor alle vormen van geweld en van het zwart/wit-, man/vrouw-, dader/ slachtoffer-denken afstappen. De kunst van hulpverlening is immers doorvragen! Van Lawick pleit er dan ook voor om al bij het eerste gesprek het geweld ter sprake te brengen en er vooral bij de geweldpleger op door te vragen. Laat de partners niet vertellen wat de ander hen heeft aangedaan, laat hen vertellen wat zij zelf hebben gedaan. Zo nemen ze 1 Pieters e.a., Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 2 Afl. 4 oktober 2012

3 verantwoordelijkheid op voor hun eigen gedrag, en komen de slachtoffers niet in de positie van verrader te staan. Zo vermijd je ook dat uit angst de ernst van de feiten gebagatelliseerd wordt. Vervolgens installeert Van Lawick veiligheid door met de time-out procedure te werken. Dit is eigenlijk heel eenvoudig: beide partners beloven plechtig dat ze geen geweld zullen gebruiken, en dat als de ander een time out vraagt, ze die ook zullen geven. Dus als een van beiden zich zo kwaad voelt worden dat er geweld van kan komen, kan die time out zeggen en bv. even buiten gaan. De ander moet dit toelaten, niet meer doorvragen, de deur niet versperren enz. Vermits de hulpvraag vaak van de vrouw komt, en het fysieke geweld van de man, is het vooral van belang dat de man zich hier als eerste toe engageert. Maar ook de vrouwen moeten dit actief beloven. Heel vaak hebben zij de neiging dingen te willen uitpraten en vinden ze het héél moeilijk als mannen een time out vragen en even naar buiten gaan (zeker als ze goed weet dat hij dan op café gaat of bij vrienden, en zij daardoor met de kinderen thuis vast komt te zitten). Ze zien die time out dan als een vlucht, maar het is wel nodig om geweld te voorkomen. Door hen erop te wijzen dat die time out misschien vervelend is, maar wel nodig voor hun eigen veiligheid, zijn ze weer meer bereid mee te werken. Veiligheid komt eerst, dingen uitpraten, verder kunnen leven zoals je van plan was, op tijd zijn, de kamer in kunnen enz. komt allemaal pas na de veiligheid. Men kan de time out niet enkel toepassen bij fysiek geweld, ook als iemand bij psychologisch geweld zijn of haar geduld verliest, kan men een time out vragen. Van Lawick en veel andere therapeuten raden ten stelligste af om met een koppel door te blijven werken zolang het geweld duurt. Dit houdt nl. het risico in dat de hulpverlening het geweld bestendigt door er een gezamenlijk geheim van te maken. Door de time out als voorwaarde voor de hulpverlening te stellen, hebben zowel de partners als de hulpverlener er alle baat bij dat het geweld stopt en nemen ze verantwoordelijkheid. Opdat het zou werken, moet men natuurlijk wel op tijd een time out vragen. Dat veronderstelt dat men kan inschatten wanneer de kwaadheid dreigt over te koken. Daar blijken heel wat mannen wel wat moeite mee te hebben, terwijl vrouwen heel erg bezig zijn met het onderkennen van zijn signalen om zo het risico op geweld in te schatten of het geweld te vermijden. Om dit te bespreken zijn er hulpmiddeltjes zoals de metafoor Afl. 4 oktober Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 3

4 van de woedethermometer 1 of van de zee met de stroming die je meeneemt als je te ver komt, net zoals woede je meezuigt als je het te ver laat komen. 2 Vervolgens moet er afgesproken worden wat er gebeurt als er toch geweld plaatsvindt. Alcohol en middelen veroorzaken geen agressie, maar verminderen wel de zelfbeheersing, de rem op het gebruik van geweld. Het is geen geldig excuus om zich achter weg te stoppen, men heeft de keuze te drinken/te gebruiken of niet. Komt het alleen tot geweld bij zwaar misbruik van alcohol of andere middelen, dan moet er aan verslavingszorg gedacht worden. Terug naar de time out. Van Lawick laat haar cliënten haar onmiddellijk bellen voor een snelle afspraak als er geweld is gebeurd. Dan wordt alle therapie on hold gezet tot het geweld geanalyseerd is, en veiligheid middels de time out weer geïnstalleerd is. In de praktijk blijkt dat cliënten zich vaak inhouden omdat ze er opeens aan denken dat ze Van Lawick gaan moeten bellen als het fout gaat, en dat ze het dan allemaal moeten gaan uitleggen. Dat is een onprettig vooruitzicht vol schaamte, en het blijkt wel vaak te werken als een rem. Natuurlijk kan de time out mislukken als de partners het niet met goede wil toepassen. Het is zinvol daar samen met de cliënten vooraf over na te denken ( wat zou maken dat de time out niet zou lukken? ) en zo hun engagement om het te doen slagen te vergroten. Als alle vragen en tegenwerpingen besproken zijn moeten de cliënten nogmaals hun medewerking beloven, ieder voor zich, heel expliciet, als een belofte. In het begin ziet Van Lawick cliëntenparen eens in de twee à drie weken. Als het geweld gestopt is, vertraagt het gespreksritme tot eenmaal per maand. Meestal zijn ze zo n vijftiental zittingen bezig met begeleiding/therapie, maar wat haalbaar is hangt af van de hulpverleningscontext. Iedere keer dat er terugval is (dat er dus geweld wordt gebruikt) is het terug naar af, de therapie stopzetten en opnieuw aan veiligheid werken. 1 De Groof & De Gendt, 2007, p Groen & van Lawick, 2010, p Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 4 Afl. 4 oktober 2012

5 1. De time out is dus geïnstalleerd, wat nu? Soms zijn cliënten al zo tevreden dat het geweld gestopt is, dat ze verdere therapie niet nodig vinden. Toch is het belangrijk hen te motiveren om verder naar de complexe dynamiek in hun relatie te kijken, zodat de kans op terugval verkleint. Zijn ze niet te motiveren, dan is het belangrijk de weg open te houden zodat ze later nog kunnen terugkomen. Door het eerste succes met het stoppen van geweld is de kans dat ze de weg terugvinden naar de hulpverlening groter geworden. In begeleiding/therapie wordt geprobeerd met elkaar een nieuw verhaal te vertellen over de relatie, een verhaal dat de problemen zijn plek geeft, maar dat ook ruimte maakt voor een nieuw perspectief. Door vele verhalen te horen, is Van Lawick met haar collega s tot een soort raamwerk gekomen waarbinnen hun cliënten hun eigen verhaal kunnen vertellen. Hoewel dit raamwerk, de spiraal van geweld, vaak herkenbaar is voor mensen van niet-westerse afkomst, is het toch vooral op de westerse samenleving gebaseerd. Wanneer we met paren [koppels] uit andere culturen werken, stellen wij ons open voor hun verhalen en nodigen we hen uit onze beschrijvingen passend te maken voor hun situatie. Wie respectvol, zonder vooroordelen, omgaat met culturele verschillen en ruimte laat voor verscheidenheid zal hiermee niet direct problemen ondervinden. Wat wel overeind blijft, is het uitgangspunt dat geweld géén oplossing biedt voor problemen. Dat geldt altijd en overal. En dus moeten andere oplossingen gezocht worden, ook als er sprake is van problemen rond eer. Goldner (1997), en Van Lawick met haar, stelt dat bij paren met geweldsproblematiek de man-vrouwproblemen als het ware uitvergroot worden. We kunnen dus veel leren over de dynamiek van man-vrouw interacties door de spiraal van geweld te bestuderen, ook over die relaties waar van geweld geen sprake is. Toch blijkt dit kader ook bruikbaar voor vrouw-vrouw en man-man liefdesrelaties. De spiraal is niet-fatalistisch. Het is niet omdat het één tot het ander leidt, dat er geen uitweg mogelijk is. Aan die uitweg wordt natuurlijk net gewerkt in een begeleiding. Afl. 4 oktober Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 5

6 2. Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 6 Afl. 4 oktober 2012

7 Stadium 1: Het romantisch ideaal. We hebben een cultureel ideaal ingelepeld gekregen over de sterke beschermende man en de mooie, begripvolle moederlijke vrouw, dat vaak los staat van de realiteit. We missen tegenwoordig het duidelijke kader over hoe mannen en vrouwen zich horen te gedragen. Dat kader was veel helderder tot de jaren 60 en is dat vaak nog steeds in niet-westerse landen. Maar dan komt de tweede feministisch golf met het gelijkheidsideaal, of de migratie. Het kader wordt minder duidelijk. Hoe moet je nu man zijn? Hoe moet je nu vrouw zijn? Welke rol heeft familie nog? Iedereen moet het voor zichzelf uitzoeken. Probleem is dat je wel verwachtingen hebt van je partner: ooit kom ik de ander tegen voor wie ik de belangrijkste ben, die mijn waarde erkent, mij kan geven wat ik nodig heb en die ik kan geven wat zij/hij nodig heeft. En die heeft ook zo n verwachtingen tegenover jou. Je zult het dus in onderhandeling samen moeten uitzoeken. Volgens de ene auteur gebeurt de partnerkeuze op basis van wat men gemist heeft tot dan, of op basis van onopgeloste conflicten. 1 Volgens de andere auteur zoeken mensen in een partnerrelatie een veilige hechting, en willen ze op elkaar kunnen rekenen, zeker in tijden van stress. 2 Belangrijk is dus om in te gaan op hoe het koppel elkaar heeft leren kennen, hoe het allemaal is begonnen? Deze informatie werpt vaak een helder licht op de latere problemen. Vaak is deze informatie aanleiding tot het opstellen van een genogram. Dat is een soort familiestamboom waarin verschillende generaties worden getekend, met hun bindingen en breuken. Stadium 2: Barsten in het ideaal, het waarnemen van verschillen. Op een gegeven moment blijkt de werkelijkheid voor het nieuwe koppel toch minder ideaal dan ze verwacht hadden. Ze zijn niet alles voor elkaar, ze hebben ook familie en vrienden, werk en geld nodig en het gewone leven in de buitenwereld vraagt zijn tol. Ze leren elkaar beter kennen en zien de ander meer als een gewoon mens, in plaats van als de ideale prins/prinses. Het romantisch ideaal begint barsten te vertonen. Stadium 3: Mensen trachten het ideaal te herstellen door correcties, men wil de ander (partner, familielid) veranderen. Dit correctieve gedrag kan gewelddadig zijn. Of: de vrouw begin een gesprek over de relatie en uit kritiek. Vrouwen brengen hun gevoelens over het algemeen makkelijker onder woorden dan mannen en voelen zich vaak sterker verantwoordelijk voor 1 Psychoanalytisch kader, Willy, 1975, Johnson, Afl. 4 oktober Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 7

8 het goed houden van de relatie. Dat zijn de rollenpatronen, of genderformatie. Ze verwoorden dus de barsten in de relatie. Deze openheid en kritiek worden meestal niet begrepen als een constructieve poging om de relatie goed te houden. Stadium 4: Correcties leiden niet tot verandering maar worden opgevat als verwijt en aanval waartegen men zich moet verdedigen. Dit werkt escalaties in de hand. Of: de man reageert afwijzend en angstig-defensief. De gevoelens geuit in stadium 3 worden door de man ervaren als kritiek, en daar wordt netelig (offensief en afwijzend) op gereageerd. Er wordt niets opgelost. Stadium 5: Escalaties van verwijt en aanval vormen nieuwe barsten in het ideaal. Of: de vrouw voelt zich verantwoordelijk en redt de relatie. Vermits vrouwen zich verantwoordelijk voelen voor de goede sfeer en het welzijn van hun partner zullen ze inbinden en gewenst gedrag vertonen om de relatie te herstellen. Daarbij ontkent ze haar eigen behoeften en stelt ze zich in op haar man. Vaak denken vrouwen dat het echt zo hoort, dat het probleem echt bij hen lag. Zo geven ze de macht af, want hun man bepaalt wat de norm is, en wat er gezegd en gedacht mag worden. Zo wordt de macht om betekenis te verlenen een mannelijke macht, wat bij de genderformatie/rollenpatronen hoort. Zo slagen mannen er soms in hun vrouw als psychiatrisch patiënt af te schilderen, en de vrouw én haar familie die zienswijze te laten delen en zelfs om haar te laten behandelen. Voor het zo ver komt heeft de vrouw vaak echter in talloze situaties getracht haar man gunstig te stemmen. Daarvoor wordt ze wel kortstondig beloond, maar het lost de onderliggende patronen niet op, en zij geraakt vervreemd van zichzelf. Uiteindelijk weet ze zelf niet meer wat ze wil of voelt. Stadium 6: Gevoel van verraad en rouw om het verlies van het romantisch ideaal. Of: ontspanning bij de man, herstel van de romantische mythe. Door de reddingsactie van de vrouw ontspannen beiden zich. Vaak volgt een wittebroods -periode, soms ook een verzoeningsritueel (een cadeau, etentje, vrijpartij). De romantische mythe is weer hersteld, zo lang het duurt. De fasen 1 tot 6 kunnen zich vele malen herhalen. De conflicten kunnen steeds over iets anders gaan, maar het verloop is ongeveer hetzelfde. Veel koppels slagen erin om tot elkaar door te dringen en tot een oplossing te komen. Als ze dan de romantische illusies loslaten, komt het niet tot geweld. 2. Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 8 Afl. 4 oktober 2012

9 Sommige koppels raken pas in de geweldspiraal verstrikt als er kinderen komen. Kinderen vragen heel andere vaardigheden en brengen andere verantwoordelijkheden met zich mee. Het bestaande evenwicht moet opnieuw gevonden worden, er moet getoverd worden met geld, ruimte, tijd en energie. Naast wat men van een partner verwacht, speelt wat men van een vader/moeder verwacht nu ook mee. Bovendien voelen veel mannen zich van hun plaats beroofd (de baby komt nu eerst), terwijl vrouwen veel steun verwachten in die periode, die er ook niet altijd komt. Mannen gaan zich op de buitenwereld richten, vrouwen gaan klagen. Stadium 7: Toenemende twijfel aan de relatie, terugtrekken, angst voor verlating, disfunctionele patronen nemen toe. Geweld kan toenemen. Of: de vrouw geraakt gefrustreerd en wordt bedekt woedend. Vrouwen die hun behoeften steeds onderdrukken en de definities van hun man overnemen, raken meer en meer gefrustreerd. Omdat ze niet goed geleerd hebben woede te uiten (alweer de rollenpatronen!) gaan ze klagen en zagen, hun libido zakt weg. De man wordt er gek van, zelfs de hulpverlener vindt haar een zeurkous, en ze zal al gauw omschreven worden als passief agressief, als iemand met een verstoorde agressieregulatie. De spanning thuis loopt weer op, en dan vallen er klappen. Stadium 8: De man raakt meer en meer gefrustreerd en wordt gewelddadiger. Hier begint de macht van de man om te slaan in machteloosheid. Zijn vrouw is zichtbaar ongelukkig, hij krijgt het gevoel dat hij niet voldoet en alles fout doet. De man voelt zich machteloos. Tijdens het hulpverleningsproces is het belangrijk erop te letten of de man actieve zinnen in de eerste persoon enkelvoud gebruikt als hij het over het geweld heeft ik gaf haar een duw en niet dan geef je haar een duw hé en ook niet toen kwam er een duw van. Het toe-eigenen van gedrag door cliënten in hun beschrijving van gebeurtenissen geeft dan aan dat er een veranderingsproces op gang is gekomen. Als er eenmaal geweld is gebruikt, neemt men zich voor dat niet meer te laten gebeuren. Toch is er een grens overschreden, een fundamenteel vertrouwen van de partner, maar ook in het eigen vermogen zich te beheersen is gebroken. Vrouwen die geweld hebben ondergaan zijn hyperalert. Ze zijn voortdurend bezig in te schatten of ze gevaar lopen. Ze scannen zijn hele houding van zodra hij binnenkomt voortdurend. Valt dat mee, dan doen ze nog wat hij wil om hem gunstig te stemmen, om hem daarna eens iets te kunnen vragen wat zij graag willen. Dat ervaren mannen als manipulatief, wat weer past in het rollenpatroon en het verhoogt zijn schuldgevoel en irritatie. Afl. 4 oktober Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 9

10 Vaak komt er in dit stadium seksueel geweld aan te pas. Bij stress verdwijnt bij veel vrouwen de seksuele behoefte, maar soms wordt het ook een soort compensatie voor aangedaan leed. Dan blijft het bed soms het enige terrein waar de partners elkaar nog vinden. Meestal wordt het bed echter een gevechtsfront. Seks onthouden kan een wapen worden waarmee vrouwen hun mannen kunnen treffen, en het komt ook zo aan, als afwijzing en een aantasting van hun mannelijkheid. Het cultureel beeld is nog altijd dat mannen seks nodig hebben, dat ze anders niet meer verantwoordelijk zijn voor wat er verkeerd gaat. 1 Omdat zowel mannen als vrouwen dat geloven, wordt het een terrein waarop verschrikkelijke gevechten worden geleverd. Dat alle mensen, natuurlijk ook vrouwen, behoefte hebben aan aanraking en koestering raakt daarmee totaal op de achtergrond. Als vrouwen dat compenseren met extra knuffels voor de kinderen, voelen mannen zich des te meer uitgesloten. Dat kan aanleiding zijn om haar te verkrachten, maar haar reactieloosheid maakt hem dan alleen maar radelozer, hij krijgt zo geen bevestiging dat hij het goed doet. Stadium 9: De vrouw raakt verstild, uit contact en geïsoleerd. Gevoel van verraad en rouw om verlies van het romantisch ideaal. Als dit stadium is bereikt worden de gevolgen van de traumatisering echt zichtbaar. Vrouwen verstoppen hun blauwe plekken en zoeken geen contact meer met vrienden en familie, schamen zich vreselijk. Ze voelen zich verraden dat hun droomprins zo n geweldenaar is geworden. Doordat ze zich vergist hebben in hem, zijn ze ook de ware prins mislopen. Het romantisch ideaal wordt niet verworpen, maar gezien als een gemiste kans. Ze rouwen om het verlies en trekken zich daardoor terug. Stadium 10: Het terugtrekgedrag van de vrouw roept angst op bij de man en leidt tot meer agressie. Ook hij rouwt om het verlies van het romantisch ideaal. Mannen hopen er vaak op de liefdesband die ze in hun kindertijd met hun moeder hadden, terug te vinden bij hun vrouw. 2 De nieuwe vrouw zal er altijd voor hun zijn, hun niet in de steek laten. Als ze niet alleen zegt weg te willen, maar ook emotioneel afwezig is, voelt hij zich verloren. Hij tracht de band vast te houden door haar te controleren, en met meer geweld, maar dat verergert de zaak alleen maar. Ook hij voelt zich verraden, heeft het gevoel dat ze zich anders voordeed dan ze is. De vrolijke meid is een zeurkous geworden. Zij keek naar hem op, en nu doet hij niets meer goed. Ook hij rouwt om het verlies van het romantisch ideaal. 1 Goldner, Chodorow, Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 10 Afl. 4 oktober 2012

11 Stadium 11: Toenemende isolatie en bevriezen van de vrouw. Vervreemding van haar eigen lichaam, gevoel en denken. Symptomen van dissociatie en afsplitsen van delen van het zelf. Bewustzijnsvernauwing. De symptomen van traumatisering gaan overheersen, er is alleen nog een dof overleven. Bij seksueel geweld laat de vrouw alles maar over zich heenkomen, ze voelt niks meer, en ze kan ook niet nadenken over oplossingen zoals wegkomen. Ze voelt zich in een koker opgesloten, alleen de directe omgeving wordt nog waargenomen, en alle gedachten cirkelen daaromheen. In dit stadium heeft relatietherapie geen zin meer. Het is omwille van deze toestand dat de vluchthuizen de vrouwen de eerste weken tot rust laten komen. Stadium 12: toenemende angst voor verlies van verbinding bij de man. Pogingen het contact te herstellen door toenemende controle en meer geweld. Afsplitsen van de gewelddadige acties van het zelf. Hoe meer zij zich terugtrekt en er niet meer is, hoe meer de man tracht met geweld haar terug te krijgen, reactie te krijgen. Ook hij geraakt vervreemd van zijn eigen lichaam, gevoelens en gedachten. Ook hij geraakt in een koker. Hij legt de verantwoordelijkheid bij haar. Ook hij schaamt zich en probeert de toestand geheim te houden. Hij kan geen oplossingen meer bedenken, behalve het herhalen van het geweld. Stadium 13: Algeheel disfunctioneren op alle niveaus van het partnersysteem. In dit stadium kunnen de signalen niet meer verborgen blijven voor de buitenwereld. Buren, familie, vrienden, huisarts, enz. hadden al lang in de gaten dat iets niet klopte. Nu wint de zorg het stilaan van de angst om zich met privézaken te bemoeien. Er wordt ingegrepen, er is een ziekenhuisopname, de politie maakt een pv op, de slachtofferhulpverlening komt op gang, Vrouwen moeten weer in contact komen met zichzelf. Het proces van helen houdt in dat de dissociatie wordt opgeheven, waardoor alles des te pijnlijker gevoeld wordt. Vaak is het begeleiden van dit helingsproces een werk voor de psychiatrie, maar niet altijd. Ook de mannen zijn vervreemd geraakt van zichzelf. Zij moeten eerst leren verantwoordelijkheid opnemen voor wat ze gedaan hebben. Dit toe-eigenen van een afgesplitst deel van hun zelf is ook een pijnlijk, moeizaam en langdurig proces. Soms blijkt dat partners elkaar niet kunnen loslaten en elkaar weer opzoeken. Relatiebegeleiding/therapie heeft echter pas zin als beiden verantwoordelijkheid nemen: hij voor het geweld, zij moet weer bewust worden van wat ze zelf denkt, voelt en wil. Afl. 4 oktober Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 11

12 2. Tot slot Zoals we bij het begin aangaven, is het belangrijk om doorheen het hele proces de kinderen niet uit het oog te verliezen. Vaak is het vermijden dat de kinderen dit ook moeten meemaken later een belangrijke motivatie voor mensen om aan hun eigen problemen te werken. De spiraal is maar een metafoor. Elk verhaal is anders. De spiraal is op te vatten als een raamwerk om een specifieke geschiedenis te kunnen begrijpen. Als de spiraal aan koppels met geweldsproblemen wordt voorgelegd, blijken zij er geen moeite mee te hebben zichzelf hierin te herkennen en te plaatsen. Scholingsgraad speelt daarbij nauwelijks een rol. Het feit dat zij niet de enigen zijn die dit meemaken stelt hen ook wel gerust: het probleem is bekend, beschreven en behandelbaar. Er is hoop. Aan de slag ermee! Ik wens u veel wijsheid en inzicht in het werken met koppels rond geweld, en hoop dat de spiraal u hierbij helpt. 3. Bibliografie CHODOROW, N. (1980). Waarom vrouwen moederen. Psychoanalyse en de maatschappelijke verschillen tussen vrouwen en mannen. Amsterdam, Sara. DE GROOF K. en DE GENDT, T. (red) (2007), Kans op slagen, een integrale kijk op geweld in gezinnen. JOHNSON, S.M. (2004). The practise of emotionally focused couple therapy: creating connection (2nd ed.). New York, Brunner-Routledge. GOLDNER, V. (1997) The treatment of violence and victimization in intimate relationships in: Family Process, 37 (3), GROEN, M. en VAN LAWICK, J. (1998/2010) Intieme Oorlog. Over de kwetsbaarheid van familierelaties. Uitgeverij van Gennep, Amsterdam, p PIETERS, J., ITALIANO, P., OFFERMANS, A., en HELLEMANS, S. (2010), Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, Brussel, Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. 2. Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 12 Afl. 4 oktober 2012

13 STRAUSS, M.A. (2008), Dominance and symmetry in parter violence by male and female university students in 32 nations. Children and Youth Services Review, 30, WILLY, J. (1975); De partnerrelatie. Rotterdam, Ad Donker. WILLY, J. (1985). Het collusie-model. Een gecombineerde systemischpsychodynamische benadering bij partner-relatie, in: Pyschotherapeutisch Paspoort, 3, Afl. 4 oktober Partnergeweld Concrete aanpak 2 / 13