Voeding en varkensgezondheid: een focus op de speendip

Transcriptie

1 Voeding en varkensgezondheid: een focus op de speendip Startgewicht is alles - of toch niet? Honderd gram extra geboortegewicht resulteert in 200 gram extra speengewicht. Tweehonderd gram extra speengewicht geeft op zich dan weer 350 gram extra gewicht bij verkoop van de biggen. Dit positieve effect werd door verschillende onderzoeksinstanties meerdere keren bevestigd, onder andere ook door de onderzoekers van Trouw Nutrition. Een goed startgewicht is dus uitermate belangrijk maar zeker geen garantie op succes. De big komt tijdens het leven met talrijke uitdagingen in aanraking die de prestaties sterk kunnen beïnvloeden. Eén van de meest belangrijke uitdagingen is het speenmoment. Spenen is meer dan even verhuizen Spenen staat voor stress, onafhankelijk van de speenleeftijd. Elke big, gespeend op 2, 3, of 4 weken leeftijd ondergaat een sterke stijging van cortisol, het stresshormoon. Deze stressvolle periode heeft onder andere negatieve gevolgen voor de darmgezondheid. Een darm kan gezien worden als een cilinder waarvan de wand opgebouwd is uit verschillende lagen. Bindweefsel, zenuwweefsel, immunologische weefsel en bloedbanen zijn talrijk aanwezig naast een complex opgebouwd absorptieweefsel aan de binnenkant van de darm. Dit absorptieweefsel bestaat uit crypten (dalen) en villi (heuvels), waarbij de laatste nog talrijke plooien bevat: de microvilli. Op deze manier wordt een enorm groot oppervlak gecreëerd waarbij nutriënten in het darmlumen in contact kunnen treden met het absorberende weefsel. Crypten en villi hebben een andere functie. Eenvoudig geredeneerd kunnen we zeggen dat villi uitgerijpte darmcellen bevatten die effectief nutriënten kunnen absorberen, terwijl crypten de reservecellen bevatten die via continue vermeerdering de beschadigde cellen van de villi vervangen. De functionele darmcellen worden elke 24 tot 48 uur vervangen! De grootte van deze fysiologische en biochemische inspanning mag niet onderschat worden. Een gezond darmweefsel is dus

2 een zeer complex gegeven dat continu in beweging, vernieuwing en actie is. Door het relatief abrupte speenproces wordt het gevoelige evenwicht van het darmstelsel op verschillende punten verstoord. - In de eerste plaats wordt er een sterke terugval in het totale darmgewicht waargenomen. Deze terugval kan tot 50% van het darmgewicht zijn en slaat op alle weefsels, dus ook het absorberende weefsel. Onderzoek toont aan dat slechts een vijftal dagen na spenen er een sterke activatie van de reservecellen in de crypten plaatsvindt. Deze herstelfase luidt dan ook het einde van de speendip in. - Een tweede verandering na spenen is de enzymproductie. Het varken maakt vanaf de geboorte zelf enzymen aan om lactose, eiwit, koolhydraten en vet te kunnen verteren. Het enzym om lactose te verteren daalt met de leeftijd, terwijl de andere enzymen continu in een stijgende lijn zijn. Op deze manier past de big zich aan om van een zuiver melkdieet langzaam over te schakelen naar een plantaardig en dierlijk dieet. Door het speenproces kennen alle enzymen echter een sterke terugval. De niveaus op het moment van spenen worden pas terug bereikt 5-6 dagen na spenen; het einde van de speendip. - Een derde negatieve factor van spenen is de gedaalde kwaliteit van de darmbarrière. De cellen aan de binnenkant van de darmcilinder moeten als één team werken. De cellen sluiten zo dicht tegen elkaar aan, zodat er een sterke controle is op wat vanuit het darmlumen naar de bloedbaan van de big mag passeren. Het gesloten houden van deze verdedigingslinie is een echte uitdaging rond spenen waar veel biggen niet succesvol in zijn. - Ten slotte zijn er steeds meer studies die aantonen dat de veranderingen rond spenen een sterke wijziging in de microflora van de big teweegbrengen. Al deze zaken samen zorgen ervoor dat de absorptie- en verteringscapaciteit afneemt waardoor meer onverteerd materiaal in de dikke darm terecht komt. Naast het verlies aan efficiënt opnemen van nutriënten, leidt dit ook tot een overgroei van (mogelijk pathogene) bacteriën met een verstoring van het darmevenwicht en gestegen kans op diarreeontwikkeling tot gevolg. De verminderde kwaliteit van de darmbarrière zorgt ervoor dat onder andere pathogene bacteriën maar ook bijvoorbeeld toxines de bloedbaan eenvoudig kunnen binnendringen. De speendip is iets wat we moeten erkennen maar gelukkig zijn er handvatten beschikbaar om aan risicomanagement te doen. Een eerste is biggen aan het eten houden onmiddellijk na spenen. Voldoende nutriënten in de darm blijven aanvoeren leidt immers tot continue prikkeling en activatie van

3 het darmweefsel. Een tweede handvat is de voedersamenstelling zo afstellen dat de vertering zo optimaal mogelijk verloopt, zelfs met een gedaalde darmgezondheid. Biggen aan het eten houden De terugval in darmkwaliteit wordt voornamelijk gezien bij biggen die stoppen met eten na spenen. Infectieproeven met E. coli tonen aan dat geïnfecteerde biggen even goede productieresultaten neerzetten tijdens de batterijfase als biggen die niet geïnfecteerd werden op voorwaarde dat de voederopname niet verstoord werd. Het probleem van het monitoren van eetlust van biggen na het spenen is de enorme variatie hiervan tussen biggen, zelfs binnen een toom. Dit werd verschillende keren duidelijk aangetoond met de elektronische voederstations voor gespeende biggen op het Swine Research Centre van Trouw Nutrition (SRC). Gebruik prestarter Veel problemen kunnen opgelost worden wanneer we erkennen dat biggen neofobe groepsdieren zijn. Neofoob wil zeggen dat biggen een gezonde argwaan hebben tegen nieuwe zaken. Bij een nieuw voeder na spenen zullen vele biggen een klein beetje eten om daarna gedurende enkele dagen te wachten zodat er zekerheid is dat het voeder niet giftig is. Na deze periode beginnen de biggen volop te eten maar uiteraard is het kwaad dan al geschied. Dit wil echter niet zeggen dat biggen niet nieuwsgierig zijn. Onderzoek op het SRC toont aan dat alle biggen evenveel de voederbak bezoeken na spenen, ongeacht of er al dan niet prestarter aangeboden werd voor spenen. Wat wel duidelijk verschilde was het aantal bezoeken aan de voederbak dat effectief leidde tot voederopname: 50-80% bij biggen die prestarter kregen voor spenen, tegenover slechts 20-35% bij biggen die geen prestarter aangeboden kregen. Graduele overgang Daarnaast is duidelijk dat een graduele overgang tussen verschillende voeders essentieel is om een sterke terugval in voeder te vermijden. Een plotse omschakeling kende een terugval van 80% vrijwillige voederopname, terwijl dat bij een graduele overgang (enkele dagen 50/50 mengen) slechts een terugval kende van 25%. Mengen van voeder op het bedrijf maar ook het goed op elkaar afstemmen van de samenstelling van opeenvolgende voeders zijn essentieel.

4 Houd rekening met het eetpatroon Ook dient rekening gehouden te worden met het natuurlijke eetpatroon van biggen. Onderzoek toont aan dat ad lib voederen of piekvoederen (volledig volume aangeboden als 1 maaltijd per dag) een grotere overgroei van bacteriën, gisten en schimmels tot gevolg heeft dan een gecontroleerd eetpatroon (verschillende kleine porties gespreid over de volledige dag). Er zijn technische voerinstallaties beschikbaar om dit voederpatroon te sturen, maar de vorm waarin het voeder aangeboden wordt kan ook sturend werken. Grote pellets worden langzamer (en dus meer gespreid over de dag) opgegeten dan kleine pellets, terwijl meel langzamer gegeten wordt dan kleine pellets. Het tijdspercentage per dag dat aan eten wordt besteed, kan tussen voedervormen verschillen van 10% tot 40% van de dag. Het is hierbij belangrijk te beseffen dat biggen groepdieren zijn en dus hoofdzakelijk in groepen willen eten. Voor voedervormen die leiden tot een tragere voederopname betekent dit dat het aantal voederplaatsen hier ook op aangepast moet zijn. Voedersamenstelling bij gedaalde darmkwaliteit In het recente verleden was het mogelijk voeder hoofdzakelijk op smaak en bigprestatie samen te stellen omdat er een standaard gebruik van antibiotica was dat als zeer effectieve verzekeringsfactor diende. Deze visie is echter verouderd en als Trouw Nutrition zetten we vol in op antibioticavrij voederen met behoud aan optimale prestatie. Zeker in de speenfase vormt dit een grote uitdaging. Wat zowel uit onderzoek als uit praktijkervaring duidelijk is, is dat er niet één wondermiddel bestaat dat antibiotica kan vervangen. Antibioticavrij produceren zal een optimale aanpak van alle aspecten van de varkenshouderij inhouden. Op voederniveau betekent dit zowel een intelligent gebruik van de basisgrondstoffen als een goed uitgebalanceerd additievenpakket. Smakelijkheid is essentieel om biggen goed aan het eten te houden. Er is veel verschil tussen soorten graan en ook de behandeling van granen kan een duidelijk effect op de smakelijkheid hebben. Zo kent onbehandelde haver een relatief lage voorkeur bij biggen terwijl correct behandelde haver in de top van meest smakelijke grondstoffen staat. Ook de vergelijking tussen mens en varken moet met enige voorzichtigheid gebeuren. De ervaring van zoetheid van verschillende suikerbronnen is compleet verschillend tussen mens en varken. Een zeer bekende, smaak bevorderende grondstof is bloedplasma. Proeven waarbij plasma aan een voeder werd toegevoegd toonden een duidelijk verminderde speendip. Toch is plasma niet op alle bedrijven bruikbaar (door wetgeving of bijvoorbeeld op gemengde bedrijven waar ook herkauwers aanwezig zijn). Om deze reden zijn wij als Trouw Nutrition steeds bezig met het

5 verder optimaliseren en verfijnen van een plasmavervanger die evenwaardig of zelfs beter is dan plasma zelf, met succes. Na spenen is de verteringscapaciteit van de darm sterk gedaald met als gevolg dat de vertering van het voedereiwit minder optimaal verloopt. Als gevolg hiervan stijgt het risico dat onverteerd eiwit in de dikke darm terecht komt wat leidt tot woekering van pathogene bacteriën. Het gebruik van hoogwaardige eiwitbronnen die door pas gespeende biggen snel en makkelijk verteerd kunnen worden beperken dit risico (hoewel het ruw eiwitgehalte op het etiket hetzelfde blijft!). De hoogwaardige eiwitkwaliteit wordt gerealiseerd door grondstofkeuze, -kwaliteit en behandeling. Hetzelfde geldt voor de verteringssnelheid van granen waar er door intelligente keuzes de vertering van de big opnieuw ontlast kan worden. De schade aan het darmweefsel ten gevolge van spenen zorgt ook voor zeer specifieke nutriënteisen rond het spenen, bijvoorbeeld op vlak van aminozuurgehaltes. Door hiermee rekening te houden worden specifieke fysiologische en biochemische processen die hoofdzakelijk plaatsvinden rond het spenen extra ondersteund. Conclusie Het spenen is een stressmoment waar geen enkele big aan ontsnapt en dat gepaard gaat met een niet te onderschatten achteruitgang van de darmkwaliteit en gezondheid. Door bepaalde ingrepen in de voederstrategie en de voedersamenstelling kan het risico op verminderde prestaties echter sterk beperkt worden. In het ideale geval wordt deze op een bedrijfsspecifiek niveau ontwikkeld. Trouw Nutrition heeft alle kennis in huis om u hierin te adviseren. Door Ruben Decaluwé, Dierenarts - Nutritionist Trouw Nutrition