Jaarverslag Stedenband Doetinchem. La Libertad

Transcriptie

1 Jaarverslag 2016 Stedenband Doetinchem La Libertad

2 Doetinchem en Ontwikkelingssamenwerking stedenband Doetinchem-La Libertad 1991 tot jaar stedenband met een overzicht van de ontwikkelingen in La Libertad waarbij Doetinchem de helpende hand heeft geboden in de bijlagen

3 Inhoud Organisatie... 2 Voorwoord... 3 Activiteiten in Doetinchem... 4 Foto-expositie en informatieavond over 25 jaar stedenband Doetinchem met La Libertad in het stadhuis... 4 Doetinchem-La Libertad present bij multiculturele ontmoeting op 16 oktober... 4 Presentatie informatieve raadsvergadering 27 oktober... 4 Fototentoonstelling over 25 jaar stedenband Doetinchem-La Libertad in t Brewinc... 4 Publicaties in pers en sociale media... 5 Uitwisselingen... 5 Bestuurlijk werkbezoek aan La Libertad van 7 tot 14 februari Kort bezoek aan La Libertad door Monic Schaapveld... 6 Stand van zaken projecten La Libertad... 8 Alle kinderen naar school... 8 Los Pipitos... 9 Beroepsonderwijs Woningbouw Project Viviendas Sostenible VI voor de bouw van vijf huizen Asilo de Ancianos Ontwikkeling toerisme in La Libertad Trazabilidad Schoon water voor La Libertad Jaarrekening DOS Balans per 31 december Overzicht Baten en lasten Toelichting op de balans Toelichting op het overzicht baten en lasten Lijst van afkortingen BIJLAGEN Bijlage 1 Visie DOS op de stedenband Doetinchem-La Libertad na Bijlage 2 Raadsvoorstel kader stedenbanden Bijlage 3 Raadsbesluit kader stedenbanden Bijlage 4 Door of met medewerking van DOS uitgevoerde projecten in La Libertad in de periode Bijlage 5 25 jaar stedenband Doetinchem-La Libertad

4 Organisatie De stichting Doetinchem en Ontwikkelingssamenwerking (DOS) is een vrijwilligersorganisatie die, samen met zoveel mogelijk partners uit het maatschappelijk middenveld van Doetinchem, invulling geeft aan de stedenband met La Libertad, Nicaragua. Sinds 1992 zijn vele kleine en grotere projecten gerealiseerd. DOS is in 1990 opgericht op initiatief van de gemeenteraad van Doetinchem, met als doel een stedenbandrelatie aan te gaan met een stad in een ontwikkelingsland. Dat is La Libertad in Nicaragua geworden. Van 2007 tot 2016 was Doetinchem aangesloten bij het programma Caminando Juntos van het Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland-Nicaragua (LBSNN) en Hivos. Het werken aan de millenniumdoelen stond centraal. La Libertad is door DOS ondersteund op het niveau van onderwijs, water en sanitatie, huizenbouw en bevordering van de lokale economie. Daarnaast steunen we kleinschalige sociale projecten. Stichting Doetinchem en Ontwikkelingssamenwerking (DOS) Wilhelminastraat GV Doetinchem Bestuur Ted van Vilsteren (voorzitter) Anneke van der Haar-van der Hoeven (secretaris) Josée Fenneman (penningmeester) Jos Leeters (woningbouw) Cathy Bouwens (namens de gemeenteraad) Mart Hopmans (onderwijs) Jan Smit (bedrijfsleven en woningbouw) Jeroen Helder (water) Vera Buddingh (beroepsonderwijs) Monic Schaapveld (PR en tolk/vertaalster) Comité van Aanbeveling Herman Kaiser (burgemeester van Doetinchem tot juli 2013) Sarien Shkolnik-Oostwouder (raad van bestuur Graafschap College) Dick Chargois (bedrijfsleven) Financiële handelingen namens DOS Dirk Stouten NL 19 RABO Kamer van Koophandel

5 Voorwoord In 2016 bestond de stedenband tussen Doetinchem en La Libertad 25 jaar. Met een fototentoonstelling in het stadhuis en in t Brewinc hebben we daar aandacht aan besteed. In bijlage 4 en 5 een overzicht van de projecten van de afgelopen 25 jaar. Tijdens het bezoek van de Doetinchemse delegatie in februari heeft Doetinchem geld beschikbaar gesteld voor de aanschaf van een beamer en geluidsinstallatie voor het gemeenschapshuis, de Casa de la Hermandad. Zowel de scholen als FC Juntos kunnen daarvan gebruik maken voor educatieve, recreatieve en economische doeleinden. Met LBSNN zijn afspraken gemaakt over de eindafrekening van wederzijdse investeringen en eindrapportage over de bestedingen voor beroepsonderwijs, toerisme en woningbouw. Daarna zal DOS geen gebruik meer maken van de diensten van LBSNN. Het was ook het jaar van beraad over de toekomst van de stedenband. Via een visiedocument heeft DOS haar ideeën voor de toekomst voorgelegd aan het gemeentebestuur. Op 22 december 2016 heeft de gemeenteraad besloten om de stedenband met La Libertad tot en met 2019 te continueren. Voor de stedenband met La Libertad heeft Doetinchem via DOS de afgelopen jaren een bijdrage geleverd aan het realiseren van de millenniumdoelen. Deze millenniumdoelen zijn formeel afgelopen, maar er zijn lopende projecten en projecten waarvoor gelden gereserveerd staan die nog afgerond moeten worden. Het is van belang om de komende periode zicht te houden op de gedane investeringen. Om de stedenband ook de komende periode tot en met 2019 handen en voeten te geven, zal DOS activiteiten ontplooien en bemiddelen tussen inwoners en organisaties in Doetinchem en La Libertad. Het gaat om verzoeken om uitwisseling en expertise en het creëren van daarvoor benodigde fondsen. Zie ook bijlagen 1, 2 en 3. DOS kan haar werk alleen doen dankzij de inzet van een groot aantal vrijwilligers. Langs deze weg bedank ik deze vrijwilligers van harte voor hun bijdrage en enthousiasme. In dit jaarverslag treft u een overzicht aan van de activiteiten in Doetinchem en de stand van zaken van de projecten in La Libertad. Op vindt u meer informatie. Daarnaast presenteren we de jaarrekening met een overzicht van de baten en lasten. Ted van Vilsteren, voorzitter stichting Doetinchem en Ontwikkelingssamenwerking 3

6 Activiteiten in Doetinchem Foto-expositie en informatieavond over 25 jaar stedenband Doetinchem met La Libertad in het stadhuis In de hal van het stadhuis van Doetinchem was van 11 maart tot 8 april een foto-expositie te zien, die een beeld gaf van de activiteiten in La Libertad van de afgelopen 25 jaar. Op 7 april presenteerde het bestuur van DOS voor belangstellenden, waaronder donateurs, exbestuursleden en raadsleden, een overzicht van de projecten van met name de periode 2007 tot Daarin heeft de nadruk gelegen op het behalen van een aantal millenniumdoelen. Ter gelegenheid van het jubileum heeft DOS een boekje uitgegeven met daarin alle muurschilderingen die in de afgelopen 25 jaar met hulp van Nicaraguaanse muurschilders in Doetinchem zijn gemaakt. Doetinchem-La Libertad present bij multiculturele ontmoeting op 16 oktober Presentatie informatieve raadsvergadering 27 oktober Cathy Bouwens, gemeenteraadslid voor het CDA en namens de raad afgevaardigd in het bestuur van DOS, schetste de laatste stand van zaken van de projecten in La Libertad. Dit ook ter voorbereiding op het besluit dat de gemeenteraad in december over de toekomst van de stedenbanden zal nemen. Fototentoonstelling over 25 jaar stedenband Doetinchem-La Libertad in t Brewinc In het najaar van 2016 zijn in samenwerking met de bibliotheek voorbereidingen getroffen voor een fototentoonstelling in t Brewinc gedurende de maand januari Op donderdag 5 januari is er van tot uur in de bibliotheek een interactieve vertelling door kinderboekenschrijver Gerard Sonnemans gepland. Hij zal vertellen over zijn boek "Het lot van een geluksvogel", dat gaat over kinderen in Nicaragua. Daarna gaan de kinderen onder leiding van de schrijver en vrijwilligers van DOS het verhaal verbeelden. Voor de kinderen is er de mogelijkheid hun kunstwerk te exposeren, gedurende de overige weken van de fototentoonstelling. Bestuursleden van DOS zullen een aantal dagdelen aanwezig zijn voor informatie. 4

7 Publicaties in pers en sociale media In maart en april hebben berichten over de expositie gestaan in Doetinchems Vizier, de gemeentepagina van de gemeente Doetinchem en in kerkblad Ontmoeting. In De Gelderlander heeft op 31 maart een uitgebreid artikel gestaan over een kwart eeuw hulp aan La Libertad: La Libertad leeft op door 25 jaar hulp: Stedenband met Doetinchem heeft volop resultaat opgeleverd. DOS heeft in april en november een digitale nieuwsbrief verspreid. Op de facebookpagina en op de website van DOS was steeds het laatste nieuws te lezen. Uitwisselingen Bestuurlijk werkbezoek aan La Libertad van 7 tot 14 februari 2016 De delegatie bestond uit: burgemeester Niels E. Joosten, Jeroen Snijder (hoofd internationale betrekkingen) en Justin Walker (ambtenaar stedenbanden) van de gemeente Doetinchem en Ted van Vilsteren, Anneke van der Haar en Monic Schaapveld, respectievelijk voorzitter, secretaris en bestuurslid/tolk van DOS. Doel van het bezoek was het krijgen van een overzicht van de projecten waaraan Doetinchem heeft bijgedragen. Met name wilden we zicht krijgen op woningbouw, basisonderwijs, ontwikkelen beroepsopleidingen, schoon water en het beheer van het stroomgebied van de Rio San Miguel. Ook liet de delegatie zich informeren over de toeristische ontwikkeling in La Libertad; hoe het ervoor staat met de verbetering van de basisinfrastructuur en het versterken van het toeristisch potentieel. Ontvangst delegatie uit Doetinchem Informeel samenzijn met oude en nieuwe burgemeester De delegatie voelde zich erg welkom door het onthaal van vertegenwoordigers van de gemeente La Libertad en Fundacion Crecemos Juntos. Een groep leerlingen van basisschool José Reyes Canales stond klaar met vlaggetjes en ballonnen. Het was een verrassing dat er een uitgewerkt programma van uur tot uur klaar lag. Het was goed om te zien dat de bouw van het bejaardenhuis van start gaat. Tijdens het bezoek van de Doetinchemse delegatie aan La Libertad is de eerste steen gelegd. Ook zijn we blij dat het project Vivienda Sostenible voor de bouw van vijf nieuwe huizen goed loopt. Begin januari 2016 is begonnen met de bouw van twee nieuwe huizen. Ze zijn bestemd voor mensen met een bescheiden, maar vast inkomen, die belangrijk zijn voor La Libertad. De Doetinchemse delegatie bracht een bezoek aan een huis in aanbouw en drie al bestaande huizen. Ook bezochten zij de huidige woning van een van degenen die in aanmerking komen voor een nieuw huis; op dit moment wonen er drie generaties en nog een familielid in hetzelfde huis. 5

8 Via excursies kreeg de delegatie zicht op de industriële en ambachtelijke goudwinning. Ook zagen zij dat het afgeronde project Schoon water voor La Libertad een vervolg krijgt met de aanleg van een duurzaam drinkwaternetwerk met middelen die door de Nicaraguaanse overheid en de industriële mijn B2Gold zijn gegenereerd. Een bezoek aan boerderijen in het buitengebied gaf enig inzicht in het toeristisch potentieel op het platteland. De delegatie bezocht enkele basisscholen en was aanwezig bij de uitreiking van de diploma s voor leerling-verpleegkundigen. Ook bezochten zij het Centro de Salud (gezondheidscentrum), een mooi en functioneel gebouw, dat met middelen van de Nicaraguaanse overheid is gerealiseerd. Tijdens het afsluitende diner met daaraan voorafgaand een speciale raadsvergadering krijgt burgemeester Niels Joosten een gouden sleutel van de stad La Libertad uitgereikt en ontvangt Ted van Vilsteren de culturele orde Cornelio Silva Argüello. Na een aantal toespraken met veel lovende woorden over en weer is het tijd voor het diner en het uitwisselen van geschenken. Muziek is er ook. Zowel de traditionele mariachis als een groep blazers laten om beurten van zich horen. Kort bezoek aan La Libertad door Monic Schaapveld In december 2016 en begin januari 2017 was Monic Schaapveld voor haar werk in Nicaragua. Zij bracht een tweedaags bezoek aan La Libertad. Onderwerpen die besproken zijn: De toekomst van de stedenband. FCJ wil graag doorgaan met de lopende projecten en streeft naar vernieuwing in het bestuur. Monic heeft meegedeeld dat de gemeente Doetinchem de komende drie jaar DOS blijft ondersteunen, maar met een lager bedrag dan voorheen. Dat er geen grote projecten ondersteund gaan worden, maar meer op incidentele basis, op aanvraag van La Libertad. Verder is uitgelegd dat we nog steeds wachten op de afrekeningen met het LBSNN van de projecten in Caminando Juntos 2. Als alles is afgerond met het LBSNN zeggen DOS en gemeente Doetinchem het lidmaatschap met LBSNN op. De stand van zaken van de lopende projecten (trazabilidad, woningbouw, aanschaf beamer en geluidsinstallatie, toerisme, onderwijs, asilo de ancianos) is geëvalueerd. Voor details zie de hoofdstukken over de projecten elders in het jaarverslag. De nieuwe woningcommissie van La Libertad Vooraan het huis van Jorge, daarachter het huis van Hassel Tijdens het bezoek van de Doetinchemse delegatie in februari zijn een beamer en geluidsinstallatie voor het gemeenschapshuis toegezegd. Het geld hiervoor is inmiddels gestort op de rekening van FC Juntos. Nezel, de administratrice van FC Juntos, gaat deze week naar Managua voor de aankoop van de beamer. De geluidsinstallatie wordt in Juigalpa gekocht. De bonnen worden daarna g d naar DOS. 6

9 Met FC Juntos is gesproken over mogelijkheden om eigen middelen te verwerven, want tot nu toe komt er alleen uit het huizenproject geld voor het functioneren van FC Juntos. Geopperd wordt om filmavonden te organiseren voor jongeren of andere leeftijdsgroepen en daarvoor een kleine bijdrage te vragen. Wat betreft het verlenen van leningen en voorschotten is besloten om die niet meer te geven en dit duidelijk in de notulen van FC Juntos op te nemen. Nieuwe projectvoorstellen moeten eerst voorgelegd worden aan het bestuur van FC Juntos voor deze naar DOS gestuurd worden. Verder zijn Monic de volgende zaken opgevallen: De drinkwatervoorziening is verbeterd, het gaat nog steeds per sector, maar men heeft nu wel vaker water. Als het veel regent, is de rivier te troebel en kan de zuiveringsinstallatie het niet aan en is er dus langer geen water. Iedereen die Monic gesproken heeft, is positief over de verbetering. De overdekte markt en het busstation zijn nog niet klaar. Over deze plannen is men een stuk minder positief, veel te ver weg. De brandweerkazerne is wel klaar. Meerdere straten zijn verhard, door de mijn en door de gemeente. En verder zijn er opeens een heleboel comedores (kleine eethuisjes) bijgekomen. 7

10 Stand van zaken projecten La Libertad Alle kinderen naar school Van 2008 tot 2014 heeft Doetinchem geïnvesteerd in het basisonderwijs. Daarvan komt de helft uit Doetinchem en de andere helft via cofinanciering van Hivos/LBSNN. Daarvoor zijn vier scholen gebouwd in het buitengebied van La Libertad en twee scholen gerepareerd. Bijna 1500 kinderen ontvingen een rugzakje met schoolspullen. Ruim 200 nieuwe schoolbankjes konden aangeschaft worden en 200 schoolbankjes werden gerepareerd. Meer dan 1200 ouders kregen een scholing over het belang van onderwijs, ouderverantwoordelijkheid, kinderrechten, kinderarbeid en het creëren van kinderarbeidvrije zones. We investeerden in methoden die de kwaliteit van het onderwijs verbeteren. Jaarlijks droeg Doetinchem bij aan de training van meer dan 100 leerkrachten door het ministerie van onderwijs in Nicaragua. Daarnaast zijn leerkrachten bijgeschoold in het ontwikkelen en toepassen van educatieve spellen op basis van de Doetinchemse methode. Tijdens het bezoek van de Doetinchemse delegatie in februari 2014 en juni 2015 hebben Lipkje Stolk en Mart Hopmans workshops verzorgd met nieuw materiaal dat ontwikkeld is door Lipkje Stolk en door een leerkracht uit buurgemeente San Pedro. Daar was men enthousiast over en deze activiteit is deels overgenomen door de onderwijscommissie van La Libertad. Onderwijscommissie primair onderwijs Delegatie op bezoek bij basisschool José Reyes Canales DOS heeft de onderwijscommissie gevraagd voor 2016 een aangepaste begroting te maken voor het bedrag, dat in 2015 door LBSNN was toegezegd, maar niet is overgemaakt. Het ging om Begin november ontvingen we van de onderwijscommissie La Libertad het inhoudelijk en financieel verslag van de investeringen in het basisonderwijs in Er zijn rugzakjes met schoolspullen gekocht, reparatie aan schoolbankjes en een school uitgevoerd, docenten getraind, ouderbijeenkomsten gehouden, materiaal om educatieve spellen te maken en om campagne te voeren voor meer kinderen op school, en extra activiteiten georganiseerd voor risicokinderen. Bij het overzicht van het aantal ingeschreven leerlingen en het verloop tijdens het schooljaar wordt aangegeven dat er in de tweede helft van het schooljaar 177 kinderen de school hebben verlaten. Voor 60% van deze kinderen is dat omdat hun ouders vanwege werkmogelijkheden naar elders verhuisd zijn. Het grootste deel hiervan gaat naar een andere school. Voor de overige 40% zijn de redenen ernstiger, namelijk problemen rond seksualiteit en het heel jong aangaan van relaties, en tienerzwangerschappen. De commissie maakt zich hier zorgen over en heeft contact gelegd met Plan International, die ook in Chontales programma's rond deze thema's heeft. Plan heeft toegezegd een trainer en cursusmateriaal te leveren. Verder wordt samengewerkt met het Ministerie van Onderwijs en het 8

11 Ministerie van het Gezin. Aan DOS is om een bijdrage gevraagd voor eten en drinken tijdens de trainingen. We zijn het wel eens met de commissie dat tienerzwangerschappen een groot probleem is. DOS staat positief ten opzichte van het ondersteunen van een project dat zich richt op het voorkomen van tienerzwangerschappen en het geven van seksuele voorlichting, maar heeft de onderwijscommissie gevraagd om een meer uitgewerkt plan hiervoor. Los Pipitos In 2014 is een flink bedrag (US$ ) geïnvesteerd in leermiddelen en therapeutisch materiaal voor leerlingen met een beperking. In La Libertad zijn 326 kinderen met een bepaalde beperking. Hiervan waren er begin van het jaar 19 ingeschreven op de school voor speciaal onderwijs van Los Pipitos in de stad. Ruim 100 van deze kinderen volgen onderwijs op reguliere scholen. Sommigen hebben ook therapie bij Los Pipitos. Anderen worden door de fysiotherapeut thuis bezocht. Het project leer- en therapeutische middelen voor Los Pipitos is grotendeels uitgevoerd. Materialen zijn aangeschaft, tevens zijn trainingen gegeven en huisbezoeken afgelegd. Het landelijke initiatief om vanaf 2015 alle kinderen met een beperking op gewone scholen te plaatsen in het kader van inclusief onderwijs, maakt het er niet makkelijker op om voor deze kinderen iets extra s te doen. De school Los Pipitos wordt nu alleen voor therapeutische doeleinden gebruikt. Cursussen om leerkrachten bij te scholen in onderwijs aan kinderen met een beperking kunnen met een beurs door de overheid worden gevolgd. De Doetinchemse delegatie bracht in februari een bezoek aan Los Pipitos. Damarys, de voorzitster van deze organisatie van ouders met kinderen met een beperking, heet ons welkom. Er zijn zeven kinderen aanwezig die in een kring een gezamenlijk spel doen. Een jongetje krijgt privé therapie van de fysiotherapeut. Een van de twee statafels die in januari 2015 met Doetinchems geld aangeschaft zijn, was de dag voor onze komst pas uit de verpakking gehaald. Het bleek geen statafel maar een fitnesstafel te zijn. In het verleden liep de samenwerking tussen het bestuur van Los Pipitos en de onderwijscommissie in La Libertad stroef. Het lijkt er nu op dat de communicatie tussen exburgemeester Damarys, de nieuwe burgemeester Cenelia Ocón en Janery Kauffman van de onderwijscommissie, hersteld is. Zij zullen gezamenlijk beslissen over de besteding van de nog resterende $ 3263,67 die op de rekening van de gemeente La Libertad staan. Burgemeester Niels Joosten met zijn collega s Darwin Kauffman, Cenelia Ocon en Damarys Lopez Tijdens het bezoek van de Doetinchemse delegatie aan het gezondheidscentrum hoorden we dat het de bedoeling is dat er in het Centro de Salud een Centro de Atención Temprana komt om kinderen met een ontwikkelingsstoornis vroegtijdig te begeleiden. De lokale overheid heeft daar een budget voor. Er is alleen nog geen ruimte beschikbaar. Deze activiteit vindt nu deels plaats in het gebouw van Los Pipitos. 9

12 Beroepsonderwijs In 2014 zijn er op allerlei plaatsen in Nicaragua Escuelas de Oficio Municipal EOM (gemeentelijke beroepsopleidingen) opgericht. Dit is een initiatief van de landelijke overheid. Ook in La Libertad ging deze school voor beroepsonderwijs van start. In overleg met de gemeente La Libertad heeft Doetinchem een bijdrage van ( na verdubbeling door Hivos/LBSNN) voor een aantal opleidingen beschikbaar gesteld: In 2015 is een bedrag van door LBSNN overgemaakt aan de gemeente La Libertad voor een aantal korte cursussen in 2014 en 2015 en de in 2015 gestarte meerjarige opleidingen veterinair assistent, verpleegkunde en topografie. Deze cursussen lopen in 2016 door. LBSNN heeft de gemeente La Libertad eind 2015 toestemming gegeven om het saldo van $ ,54 in te zetten voor het afronden van de meerjarige cursussen vallend onder EOM. De gemeente La Libertad investeeert zelf voor minimal 50%. De bijdrage van Doetinchem wordt gebruikt om materiaal voor de praktijklessen aan te schaffen. Halverwege 2016 volgden 33 leerlingen de opleiding veterinair assistent, 18 leerlingen de opleiding landmeetkunde en 24 leerlingen de opleiding verpleegkunde. Eind 2016 zijn de meerjarige cursussen nog niet afgerond. LBSNN heeft toegezegd de nog lopende cursussen te blijven monitoren tot de eindrapportage van de gemeente La Libertad na maart Meerjarige cursus tecnico veterinario cursus topografia Diplomering verpleegkundigen eerstejaars 10

13 Woningbouw Samen met Sité Woondiensten ondersteunt Doetinchem een kleinschalig woningbouwproject in La Libertad. Aanleiding was de orkaan Mitch die in 1998 huishield in Nicaragua. Sinds 2002 zijn 33 degelijke woningen gebouwd, die via huurkoop afbetaald worden. De geïnde bedragen worden geïnvesteerd in nieuwe woningen. Daarvan zijn er inmiddels 4 gebouwd. De begunstigden doneren de grond waarop gebouwd wordt aan de lokale organisatie FC Juntos. De huur wordt in 180 maandelijkse termijnen betaald. De bewoners rekenen maandelijks contant af bij het gemeenschapshuis van FC Juntos. Na 15 jaar worden ze eigenaar van het huis en de grond. Alle overeenkomsten zijn vastgelegd in officiële documenten. Tijdens de werkbezoeken van DOS in 2015 bleek er bij te veel huurders een achterstand in betaling. Daar is uitvoerig over gesproken met FC Juntos. Om een grotere achterstand te voorkomen en een inhaalslag te maken, zijn een aantal aanbevelingen gedaan. Dit heeft al direct geresulteerd in een verbetering van de financiële situatie. Tegen een familie die al 6 jaar niet betaald heeft, loopt een rechtszaak. De familie moet eruit. Huis in aanbouw in 2016 Tevreden bewoners Project Viviendas Sostenible VI voor de bouw van vijf huizen In 2014 is er via donaties van Sité en de gemeente Doetinchem beschikbaar gekomen voor woningbouw. Eind 2015 heeft LBSNN uit het restfonds stedenbanden Nederland-Nicaragua een bedrag van beschikbaar gesteld voor dit plan, onder voorwaarde van gedegen accountantscontrole door een internationaal gecertificeerde accountant. Begin januari 2016 is begonnen met de bouw van vijf nieuwe huizen. Ze zijn bestemd voor mensen met een bescheiden, maar vast inkomen, die belangrijk zijn voor La Libertad. Naast de vijf huizen van het project Vivienda Sostenible VI, waaraan de gemeente Doetinchem en Sité hebben bijgedragen, wordt er ook een huis via het roterend fonds gebouwd. De inkomsten worden gebruikt om weer nieuwe huizen te bouwen. Eind 2016 zijn de vijf huizen klaar. De controle door de accountant moet nog afgerond worden. De bouw van het zesde huis uit eigen middelen is in verband met de vele regen nog even uitgesteld. Als deze woning afgerond is en er overzicht is over de financiën, gaat FCJ een planning maken voor de bouw van woningen met eigen middelen. Een lokale woningstichting moet gaan zorgdragen voor duurzaam beheer van het project. In 2017 moet de rol van de commissie duidelijker worden. DOS zal daarbij ondersteuning bieden. Voor dit project is een aparte bankrekening geopend waarin ook een vertegenwoordiger van DOS inzage heeft. 11

14 Huis net gereed, april 2016 Huis in aanbouw juni 2016 Asilo de Ancianos Doetinchem heeft een aantal jaren een bijdrage geleverd aan een maaltijdvoorziening voor arme ouderen in La Libertad. In Nicaragua bestaat niet zoiets als AOW. Ouderen worden opgevangen en verzorgd door familie en buren. Als die er niet zijn, hebben ze een probleem. Sinds 2010 hebben de mensen uit La Libertad de zorg voor de maaltijdvoorziening helemaal overgenomen. Vanuit de RK-kerk in La Libertad kwam toen het initiatief om voor deze ouderen een permanent verblijf te maken. Daar bleek een groot draagvlak voor te zijn. De gemeente La Libertad en de grote goudmijn hebben medewerking toegezegd. Ook Doetinchem heeft een bijdrage beschikbaar gesteld. In 2013 heeft burgemeester Kaiser een deel van de prijs die hij ontving van het Christelijk Sociaal Congres, voor dit project bestemd. Eind 2015 hebben alle betrokkenen hun bijdrage overgemaakt aan de plaatselijke pastoor, padre Almer Moncada, de trekker van het project. Tijdens het bezoek van een delegatie van gemeente Doetinchem en DOS-bestuurders in februari 2016 kon de eerste steen gelegd worden. Het gebouw wordt in twee fasen gebouwd, eerst het daggedeelte met een keuken, een eetzaal en een ruimte voor medische zorg. Het slaapgedeelte wordt in een later stadium gebouwd. Het is een mooi ontwerp dat meteen al flink vereenvoudigd is, omdat het anders te duur werd. Padre Almer is er erg mee ingenomen. Maria del Carmen, met wie DOS veel samenwerkte als het om sociale projecten vanuit de kerk ging, verzuchtte: Er is een droom in vervulling gegaan. Eerste steenlegging bejaardenhuis door burgemeester Cenelia Ocón van La Libertad en burgemeester Niels Joosten van Doetinchem op 12 februari

15 In augustus 2016 is fase I gereed. Het daggedeelte met een keuken, een eetzaal, een ruimte voor medische zorg en een ruimte voor administratie zijn klaar. Voor fase II is een bedrag nodig van USD Er is nog USD over is voor fase II. Het bedrag van USD dat DOS al gereserveerd had voor fase II is in november overgemaakt. Daarnaast is nog ruim USD nodig om het project af te ronden. Wij verwachten dat de andere partners (gemeente La Libertad, B2Gold, bedrijfsleven/imisa en de kerken in La Libertad) daaraan een extra bijdrage zullen leveren. DOS heeft voor een extra bijdrage alvast een bedrag gereserveerd. Fase I in aanbouw Fase I gereed Eind 2016 is de situatie als volgt: De onverharde toegangsweg naar het asilo is door B2Gold geplaveid. Tevens is de riolering, drinkwatervoorziening en de aansluiting op het elektriciteitsnet in orde gemaakt. Met materiaal dat over is van de vorige fase, gaat men beginnen met de bouw van de slaapkamers, ook al is er nog niet voldoende geld. De padre gaat ervan uit dat de mijn B2Gold wel over de brug komt met een extra bijdrage. De nog te bouwen kamers gaan gebouwd worden in een gesloten vierkant. Koeien en paarden kunnen dan niet meer dwars over het terrein lopen. Er komt een medicijnenuitgifte-punt van de sociale apotheek, die nu nog in het parochiehuis zit. Uit de opbrengst daarvan wordt de medewerker betaald, die ook andere dingen kan doen voor het Asilo. Via het Ministerie van Gezondheid wil de padre een gespecialiseerde verpleegster regelen, en ook een arts die op gezette tijden aanwezig is. Het bereiden van de maaltijden voor de ouderen zal in het nieuwe pand gebeuren, daarvoor moet de keuken wel helemaal nieuw ingericht worden, want de maaltijden voor kinderen blijft op de oude plek. Over de inrichting van het Asilo en het betalen van de vaste lasten, personeelskosten en dergelijke maakt padre Almer zich geen zorgen. Dat gaat wel goed komen, met Gods hulp, zegt hij met een glimlach. María del Carmen vertelt dat er plannen zijn om een groep Vrienden van het Asilo de Ancianos op te richten, die activiteiten ter ondersteuning kunnen organiseren. Daarbij denkt ze aan contacten die er zijn in het buitenland en aan families in La Libertad waar een opa of oma in huis woont waar niet naar omgekeken wordt vanwege gebrek aan middelen of tijd. Deze ouderen kunnen dan tegen vergoeding een of meer dagdelen naar het Asilo komen. Ontwikkeling toerisme in La Libertad La Libertad heeft toeristische potentie. Met name de goudwinning en het plattelandskarakter van La Libertad nodigen uit tot een bezoek. Daar komt bij dat het klimaat prettig is: La Libertad ligt wat hoger in de bergen. Daardoor is het er minder warm dan in veel delen van Nicaragua. Ook in de droge tijd is de natuur nog grotendeels groen. De bevolking is erg gastvrij en ontvangt graag mensen van buiten. Als deelnemers van een stedenbandbezoek voelen we ons altijd erg welkom. Inmiddels is La Libertad goed te bereiken over een verharde weg en is veel werk verricht aan de zekerstelling van schoon drinkwater. La Libertad ligt net als de Achterhoek in een relatieve uithoek van het land. Dat waren voor DOS redenen om La Libertad de helpende hand te bieden bij het ontwikkelen van het toerisme. 13

16 Om nationale en internationale toeristen te bereiken, moet er wel wat gebeuren. De gemeente La Libertad heeft een toeristisch plan. Na een aantal voorstudies hebben wij plannen uitgewerkt, hoe wij La Libertad daarmee kunnen helpen. De gemeenten La Libertad en Doetinchem hebben samen een bedrag geïnvesteerd voor de nodige basisvoorwaarden: workshops waarin ondernemers en burgers zich bewust worden van de mogelijkheden van toerisme opzetten van een informatiepunt opknappen van het cultuurhuis, waarin panelen over het leven van de mijnwerker komen en archeologische vondsten uit het gebied promotiemateriaal, zoals folders, website en facebookpagina borden in de bebouwde kom om toeristische punten aan te duiden maken van toeristische plattegrond maken van catalogus met toeristische diensten en attracties. Met enkele andere gemeenten in de streek Chontales, die ook een stedenband in Nederland hebben, proberen we een toeristisch circuit te ontwikkelen, dat via nationale en internationale kanalen gepromoot gaat worden. Voor de financiering hiervan is een grote Nicaraguaanse onderneming betrokken die een stichting heeft opgezet ter ondersteuning van economische initiatieven, de Fundación Centro Empresarial Pellas (CEP). Aan deze fase van het project dragen bij: de gemeente La Libertad, CEP en Doetinchem. Het gaat om: trainen en begeleiden van ondernemers met toeristische producten beschrijven van nieuwe toeristische producten organiseren van ondernemers met toeristische potentie begeleiden van samenwerking tussen gemeente en landelijke instanties meehelpen opstellen van gemeentelijke toeristische agenda; Ook wordt samenwerking gezocht met organisaties in buurland Costa Rica, waar toerisme een belangrijke bron van inkomsten is. Het ontwikkelen en versterken van een specifieke toeristische product voor La Libertad. namelijk een toeristisch circuit rond de traditionele goudwinning, is nog niet van de grond gekomen. Het geld dat Doetinchem daarvoor beschikbaar had gesteld, is door LBSNN teruggestort omdat het Caminando Juntos programma afliep. Over de bedrijfsvoering van toeristische ondernemers en versterking van de gemeente bij het toerisme-beleid zijn we nog in contact met La Libertad. Het Caminando Juntos programma liep tot eind Na de eindafrekening met LBSNN gaat DOS bezien in hoeverre Doetinchem met eigen middelen een vervolg kan geven aan de ontwikkeling van het toerisme. Begin 2017 kregen we daarover duidelijkheid. In totaal heeft Doetinchem tot nu toe geïnvesteerd in de ontwikkeling van het toerisme waarvan door Doetinchem zelf is bijeengebracht en via het Caminando Juntos-fonds van Hivos-LBSNN. Wat kan er nu al in La Libertad: Logeren in een eenvoudig, maar schoon hotel met wifi. Kiezen uit diverse restaurants of eethuisjes (comedores). Logeren op het platteland bij de boer onder zeer eenvoudige omstandigheden. Traditionele mijnbouw bezoeken. Paardrijden in de bergen. Zwemmen in een natuurlijk zwembad bij indrukwekkende waterval. 14

17 Gunstige basisvoorwaarden zijn dat de weg tussen de provinciehoofdstad Juigalpa en La Libertad is verhard, dat er sinds kort in La Libertad een geldautomaat is, dat de elektriciteit meestal werkt. En dat aan een goede drinkwatervoorziening wordt gewerkt. Maar om als onbekende toerist de weg te vinden in La Libertad zijn er nog een aantal voorwaarden te vervullen. Er is bijvoorbeeld nog geen website waarop: Plaats en openingstijden van toeristisch informatiepunt Overzicht overnachtingsmogelijkheden en restaurants Lijst met toeristische hoogtepunten en arrangementen Vervoersmogelijkheden (openbaar vervoer, per motor, fiets, paard, 4WD) Visioenen van Darwin Kaufmann Darwin Kaufmann, burgemeester van La Libertad tot februari 2016, ontvouwt tijdens het bezoek van de Doetinchemse delegatie zijn ideeën over het toerisme: Hij droomt van een museum, heeft een ontwerp en toekomstvisie. Rondom La Libertad zijn veel petrogliefen, in rotsen uitgekerfde tekeningen uit de precolombiaanse tijd. In overleg met de boeren op wiens grond deze petrogliefen liggen, zouden beschermingsmaatregelen getroffen moeten worden, bijvoorbeeld door er iets overheen te bouwen. Boeren die interesse hebben om toeristen op hun boerderij te ontvangen, zouden vanuit de stad gefaciliteerd moeten worden (stad als trampoline). Hij ziet veel in een toeristisch circuit samen met de gemeenten San Pedro de Lóvago, El Rama en Santo Tomás. Casa de la Cultura is opgknapt, maar nog niet ingericht Bewegwijzering naar Mirador La Cruz del Perdón Bijeenkomst toerismecommissie Monic Schaapveld woont op 2 januari 2017 een bijeenkomst bij van de toerismecommissie van de gemeente La Libertad. Daar zijn aanwezig: burgemeester Cenelia Ocón Ruíz; vice burgemeester Aristides Centeno Halleslevens (en later ook 2 assistentes); Henry Suarez van INTUR Juigalpa; Prof. Reina, directrice van de school José Reyes Canales; Prof Luz Marina Ocón, gedelegeerde van MINED; Gustavo Pérez Castro, hoofd politie, en Elisabeth, eigenaar internetcafé. De burgemeester opent de bijeenkomst en geeft aan wat er gedaan is in het kader van het toerismeproject van de stedenband met Doetinchem in samenwerking met het LBSNN en Fundación Pellas: De richtingsborden voor toeristische bezienswaardigheden; trainingen voor personeel van restaurants en hotels; het toeristisch informatiepunt, dat momenteel gesloten is omdat het vakantie is; 10 toeristische gidsen zijn opgeleid. Ze noemt de boerenmarkt, die flink gegroeid is (35 families die producten verkopen) en steeds meer bezoekers trekt. Ook zegt ze dat de gemeente in gebreke is gebleven door geen post toerisme op te nemen in de gemeentelijke begroting voor dit jaar, alleen excursies van bijvoorbeeld folkloristische dansgroepen die optredens geven in andere departementen. 15

18 De medewerker van INTUR vult aan dat ze bezig zijn met de toeristische circuits, die staan in grote lijnen vast maar moeten nog verder uitgewerkt worden. Er moet bijvoorbeeld in kaart gebracht worden welke boerderijen geschikt zijn om te bezoeken en te verblijven. Voor de circuits definitief vastgesteld worden, worden er eerst proefbezoeken georganiseerd. Als alles rond is en de informatie beschikbaar, krijgen we dit toegestuurd. Het toeristisch informatiepunt zal beter bemenst worden, 7 dagen per week, ook in de vakanties. De kosten hiervan zijn voor de gemeente. INTUR heeft een internetpagina gelanceerd, een toeristische kaart van heel Nicaragua met informatie per gemeente ( ook La Libertad staat erop. Het hoofd van de politie stelt voor om de eigenaren van boerderijen, de grote mijn, de kleine mijnbouwers uit te nodigen voor een bijeenkomst, om de coördinatie te verbeteren. De Jackson-tunnel wordt momenteel verbeterd, een privé-initiatief. De Coroso-waterval is in verval geraakt, de eigenaar die zich erg ingezet heeft om er een toeristische plek van te maken is overleden. Zijn familie heeft nu toegezegd om het weer op te knappen. Tijdens de bijeenkomst worden een aantal concrete projecten genoemd. Daarover zal DOS zich in 2017 beraden. Particuliere initiatieven Monic sprak met Lenys Acevedo, eigenaar van Mytour, een pas gestart reisbureau in Juigalpa. Ze heeft samen met Don Javier van hotel Ocon verschillende mogelijkheden in La Libertad bekeken om meer bezoekers naar La Libertad te krijgen. Ze denkt aan een tour om het proces van gouddelven te laten zien, wandelingen naar ecologische boerderijen ed. Ze is bezig met het maken van een internetpagina en filmpjes op youtube. En ze heeft contacten met andere reisbureaus en hotels in Managua. Boerderij van de gebroeders Lazo Jirón Overhandiging voorstel toerisme op platteland Een ander particulier project heeft de Doetinchemse delegatie meegemaakt op de boerderij van de gebroeders Lazo Jirón, waar zij voor de lunch was uitgenodigd. Deze Lazo-familie heeft een boerderij in het stroomgebied van de río San Miguel. Zij zijn nauw betrokken bij het project Schoon water voor La Libertad. De eigenaar van deze boerderij, Abrahán Lazo, heeft drie jaar geleden dit stuk grond van zijn neef Danilo Lazo gekocht, er een mooi stenen huis opgebouwd en meteen maar een kleiner huisje voor eventuele gasten. In die drie jaar heeft hij van de nog onontgonnen grond een groen paradijsje gemaakt met een diversiteit aan gewassen en bomen. In hetzelfde gebied heeft ook neef Danilo zijn boerderij. Danilo Lazo is de voorzitter van het stroomgebiedscomité van de río San Miguel. 16

19 Marvin Calero, die tijdens de uitvoering van het waterproject de contactpersoon tussen WRIJ en de boeren was, overhandigt ons namens de boeren een soort oorkonde en een voorstel voor een project voor toerisme op het platteland. Trazabilidad Het ministerie van landbouw in Nicaragua (MAGFOR) heeft een programma opgezet voor het vastleggen van het traject van de herkomst van vlees (trazabilidad/traceability). Koeien krijgen net als in Nederland een identificatielabel in hun oor. Het is nodig om de stier of de koe te kunnen volgen van de geboorte tot en met de distributie van het vlees. In Nicaragua is dat met name interessant om een betere prijs voor het vlees te krijgen en voor de acceptatie daarvan bij de export. Al vanaf 2010 moet vlees aan deze voorwaarde voldoen bij de export naar de VS. Bij veel projecten in Nicaragua zo ook dit is het een kwestie van lange adem. Eind 2012 moest er nog één handtekening gezet worden aan Nicaraguaanse zijde. In oktober 2013 is de eerste uitbetaling à $ 9.600, waarvan $ voor ondersteuning kantoor, $ voor ondersteuning boeren, inclusief het krediet, gedaan. UNAG-CEGE in Juigalpa is behulpzaam bij de uitvoering. 49 producenten hebben meegedaan aan het programma met in totaal 2470 stuks vee. Tijdens de tweede fase deden zich een aantal problemen voor. Een van de problemen is dat een overheidsinstantie de oormerken voor een lager bedrag aanbrengt, en minder eisen stelt dan overeengekomen in het contract tussen CEGE en FC Juntos. Eind 2016 is de situatie als volgt: Sergio Lazo van FC Juntos heeft overleg gehad met UNAG-CEGE over de teruggave van het bedrag van 3360 dollar voor de tweede fase. De eerste reactie hierop was afwijzend. Het bestuur van FC Juntos gaat een afspraak maken met CEGE in Juigalpa. CEGE heeft de 500 oormerken ontvangen, maar heeft deze niet betaald, dat zou gebeuren naar mate de oormerken gekocht zijn door de boeren. CEGE heeft nog zowel het fonds als de oormerken. FC Juntos dringt aan op teruggave van het geld om het in eigen beheer te kunnen uitgeven voor trazabilidad. Schoon water voor La Libertad Het waterbeheer is verbeterd en het waterbewustzijn is vergroot bij de agrariërs, bestuurders en bewoners van de stad La Libertad. Met deze resultaten heeft waterschap Rijn en IJssel het project Schoon water voor La Libertad in 2015 succesvol afgesloten. Met de verworven kennis en investeringen gaat de gemeente La Libertad verder met fondsen van de Nicaraguaanse overheid en de plaatselijke industriële mijn. Het drinkwaternet wordt grondig uitgebreid en gerenoveerd. De Doetinchemse delegatie kreeg in februari een rondleiding langs alle onderdelen van de drinkwatervoorziening, te beginnen bij het innamepunt van het drinkwater in de río San Miguel. Er wordt hard gewerkt aan verbeteringen met betrekking tot de distributie. Extra buizen zijn in aanleg, o.a. om het water te vervoeren naar een watertank aan de andere kant van de stad, waar een stadsuitbreidingsgebied tegen een heuvel op bebouwd is, veelal met zeer eenvoudige behuizing. Eind 2016 is men in La Libertad positief over de distributie van het drinkwater. Het gaat nog steeds per sector, maar er is wel vaker water. 17

20 Aanleg pijpleidingen voor waterdistributie Waterreservoir op hoogste punt Merél Miquel Ook bracht de delegatie een bezoek aan het stroomgebied van de río San Miguel. Hier passen de boeren de aanbevelingen van het waterschap Rijn en IJssel toe. De río San Miguel levert het drinkwater voor La Libertad, vandaar het belang om dit stroomgebied te beschermen. We brengen een bezoek aan de boerderij van Santos Castellano, waar met ondersteuning van o.a. het SNV en Hivos een biogasinstallatie is aangelegd. Voorwaarde daarvoor is dat er een overdekte en geplaveide veekraal is. Het zo geproduceerde gas wordt naar de keuken van de boerderij geleid. De vloeibare mest dat als restproduct overblijft, wordt gebruikt als bemesting voor de bananenbomen. 18

21 Jaarrekening DOS 2016 In het boekjaar is niets toegevoegd aan de algemene reserve. De hoogte van de reserve wordt voldoende geacht voor de continuïteit van de activiteiten. De reserve bedraagt per 31 december De overige middelen per 31 december 2016 zijn gereserveerd voor projecten in La Libertad. Balans per 31 december Activa Vlottende activa Vorderingen Liquide middelen Spaarrekening Rekening courant Rabobank Kas Passiva Eigen vermogen Algemene reserve Voorzieningen Reserveringen Overzicht Baten en lasten Baten Subsidies Terugstorting LBSNN Donaties/acties Acties Rente Lasten Projecten Inkopen 37 Voorlichting Uitwisseling LL Overige kosten Resultaat/ toevoeging Voorzieningen

22 Toelichting op de balans Vlottende activa Vorderingen De vorderingen betreffen Gemeente Doetinchem - subsidie Rente spaarrekening Liquide middelen Deze post betreft direct opeisbare banktegoeden. Rekening crt. Rabobank 795 Spaarrekening Rabobank Kas: opgeheven Passiva Eigen vermogen de algemene reserve dient als garantie voor de continuïteit van de organisatie Voorzieningen De voorzieningen betreft reservering ter ondersteuning van Caminando Juntos en andere projecten in La Libertad Saldo 1 januari Onttrekking aan Voorzieningen toevoeging resultaat Saldo 31 december Deze voorzieningen zijn geoormerkt voor: Woningbouwprojecten Verdeling overige gelden : Asilo Ancianos (40%) Toerisme (30%) Overige projecten (30%)

23 Toelichting op het overzicht baten en lasten Baten Ontvangen subsidies Gemeente Doetinchem Gemeente Doetinchem: t.b.v. beamer en geluidsinstallatie Donaties/acties: 261 schenkingen scholen 195 opbrengst vogeltjes Rente: spaarrekening Rabobank 133 Lasten Projecten La Libertad project woningbouw Woonvoorziening ouderen /Asilo Ancianos Basisonderwijs ODM 2015 en Beamer en geluidsinstallatie Voorlichting: Fototentoonstelling 25 jr. La Libertad 375 Uitwisseling La Libertad Bezoek aan La Libertad Overige kosten Vertalingen Lidmaatschap LBSNN Representatiekosten 28 Reiskosten 148 Vergaderkosten 90 Bankkosten 60 Accountants en administratiekosten Onttrekking Voorzieningen Projecten La Libertad Resultaat

24 Lijst van afkortingen ABTB CEGE CEP CEPRODEL DOS ENACAL EOM FC Juntos/FCJ GGD Hivos INATEC INTUR KPA LBSNN MAGFOR MDG MINED NGO ODM PIT RK Sité UNAG WRIJ Algemene Boeren en Tuinbouw Bond Centro de Gestión Empresarial, economisch onderzoekscentrum Centro Empresarial Pellas Centro de Promoción del Desarrollo Local Doetinchem en Ontwikkelingssamenwerking Empresa Nicaragüense de Acueductos y Alcantarillados Sanitarios Escuela de Oficio Municipal Fundación Crecemos Juntos (stedenbandorganisatie in La Libertad) Gemeentelijke Geneeskundige Dienst Humanistisch instituut voor ontwikkelingssamenwerking Instituto Nacional Tecnológico Instituto de Turismo Kleine Plaatselijke Activiteiten Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland-Nicaragua Ministerio de Agricultura y Forestal Millennium Development Goal Ministerio de Educación Niet Gouvernementele Organisatie Objetivo del Milenio Proyecto Integrale Territoriale Rooms Katholiek Woondiensten Doetinchem Unión Nacional de Agricultores y Ganaderos Waterschap Rijn en IJssel 22

25 BIJLAGEN Bijlage 1 Visie DOS op de stedenband Doetinchem-La Libertad na Sinds 1992 hebben Doetinchem en La Libertad in Nicaragua een stedenband. In 1990 stond Nicaragua aan het begin van een periode van wederopbouw na een lange tijd van dictatuur en burgeroorlog. In Doetinchem werd toen sterk de behoefte gevoeld een bijdrage te leveren aan de opbouw van het land. De stedenband is daarvoor een goed middel gebleken. In de loop der jaren zijn in Doetinchem veel mensen betrokken geraakt bij de stedenband. Velen hebben meegedacht met de Libertijnen in het zoeken naar projecten en programma s ter verbetering van de leefomstandigheden en duurzame ontwikkeling op het gebied van o.a. onderwijs, economie, water en sanitatie. De gemeenteraad heeft zich in 2011 unaniem uitgesproken voor een voortzetting van de ondersteuning aan La Libertad tot en met De afgelopen jaren is door de gemeente Doetinchem en DOS veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van La Libertad. Door samenwerking met het Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland-Nicaragua (LBSNN) bedraagt de totale investering in de periode 2007 tot heden ongeveer ,-. Ook het Waterschap Rijn en IJssel heeft nauwe contacten in Nicaragua en met La Libertad. Afgeronde projecten zijn geëvalueerd en het Waterschap onderzoekt de mogelijkheden om de samenwerking met Nicaragua voort te zetten. Tijdens het bezoek van een delegatie uit Doetinchem aan La Libertad in februari 2014 hebben we de jarenlange samenwerking (ondertussen bijna 25 jaar) geëvalueerd en gedachten ontwikkeld over de periode na In februari 2016 zijn in een bezoek aan La Libertad van een delegatie van de gemeente en het bestuur van DOS de resultaten van projecten en de situatie in La Libertad onderzocht. Namens de stedenbandorganisatie FC Juntos in La Libertad verwoordde Sergio Lazo het in 2014 als volgt: "Doetinchem is een deel van de geschiedenis van La Libertad. Overal in de stad en op het platteland is wel iets van Doetinchem te vinden. La Libertad is dankbaar dat Doetinchem in een moeilijke tijd voor Nicaragua hulp heeft aangeboden. Het gaat beter met Nicaragua en het gaat relatief goed met La Libertad. Met name de laatste jaren lijkt La Libertad uit een slaap ontwaakt te zijn. Er is veel meer bedrijvigheid. Huizen en wegen worden opgeknapt. La Libertad oogt fris en vrolijk. Ik schrijf dit mede toe aan de rol die de stedenband speelt. Onze ogen zijn geopend voor nieuwe mogelijkheden. In de periode heeft de grote goudmijn stilgelegen. Werknemers van de mijn kregen toen 30% van hun loon doorbetaald, zodat ze konden overleven maar niet investeren. De handel in La Libertad moest toen wel zoeken naar andere oplossingen en die bleken er te zijn. Dit heeft het zelfbewustzijn van de Libertijnen versterkt. La Libertad heeft Doetinchem in het hart gesloten en omgekeerd. Vriendschap hangt niet af van geld. We hebben een hechte en sterke vriendschapsband en die zal altijd blijven." Namens de gemeente La Libertad voegt oud burgemeester Darwin Kauffman er aan toe: 1 Dit document is een geactualiseerde versie van de eerder verspreide visie die als Bijlage bij de raadsmededeling van de burgemeester aan de gemeenteraad ( ) verspreid is. 23

26 "In de ruim 20 jaar van de stedenband hebben we geleerd dat deze samenwerking niet voor altijd is. We moeten duurzaam worden op basis van onze eigen middelen. We zijn er dankbaar voor dat jullie de eersten waren die ons ondersteund hebben en dat zullen we nooit vergeten. We hebben veel van jullie geleerd en we hopen dat de vriendschapsbanden ook na 2015 blijven bestaan. La Libertad heeft de laatste tijd een snelle groei gekend dankzij de ondersteuning van de mijn en de hulp van de stedenband. Belangrijke projecten voor de nabije toekomst zijn: een gecontroleerde vuilstortplaats, schoon drinkwater, technische opleidingen voor jongeren, verbetering van de wegen op het platteland, verbetering van de gezondheidscentra en omvorming van de landbouw naar een meer geavanceerde techniek. Ook de ontwikkeling van de toeristische sector is belangrijk voor de toekomst. Daarvoor werkt La Libertad samen met plaatselijke grotere en kleine ondernemers, met de nationale overheid en met vermogende Nicaraguaanse investeerders." Betekenis voor Doetinchem De stedenband heeft niet alleen voor La Libertad veel betekend. Velen in Doetinchem zijn betrokken (geweest) bij het creëren van een draagvlak en het verwerven van fondsen. Men kon veel plezier beleven aan activiteiten als lesgeven, muurschilderen, het opzetten van een tentoonstelling, etc. Deze activiteiten hebben een sterk verbindend karakter en brengen inwoners met verschillende achtergrond bij elkaar. Netwerken ontstonden lokaal en nationaal. Over de grenzen van eigen gemeenschap en eigen land kijken, heeft een toegevoegde waarde voor het leven. Op het gebied van onderwijs, water en sanitatie, woningbouw, landbouw, strategische planning, kadasterontwikkeling en gemeentelijke belastingen hebben mensen met expertise hun kennis en ervaring over kunnen brengen aan de inwoners van onze partnerstad. Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland-Nicaragua (LBSNN) De laatste jaren zijn veel projecten met La Libertad financieel ondersteund door de Nederlandse overheid. De uitvoering van projecten in het kader van een meerjarige ondersteuningsregeling Caminando Juntos ( ) werd inhoudelijk begeleid door LBSNN. In eerste instantie verliep de samenwerking tussen LBSNN enerzijds en de gemeente Doetinchem en DOS anderzijds constructief. De laatste tijd zijn er echter de nodige conflicten over de uitvoering en evaluatie van projecten geweest en zijn de verhoudingen ernstig bekoeld. Aangezien Caminando Juntos in de afrondingsfase zit, beëindigt dit jaar ook ons lidmaatschap van het LBSNN. Actuele financiële situatie (juni 2016) LBSNN is volop bezig met de afronding van de projecten Caminando Juntos. Niet alle projecten konden volledig worden uitgevoerd. DOS heeft vroegtijdig aangegeven dat de niet bestede middelen terug moeten naar de partijen die ze ingebracht hebben. Dit conform wat in de contracten tussen LBSNN, DOS en La Libertad is afgesproken. Op basis van de informatie die momenteel beschikbaar is zal dit er toe leiden dat DOS na afronden van de lopende projecten ongeveer in kas zal hebben. Aan het eind van 2016 zal het exacte bedrag bekend zijn. Toekomst We zien dat het klimaat met betrekking tot ontwikkelingshulp in de wereld verandert. Veel gehoord is de leuze: Van hulp naar handel. We zien dat het beter gaat met Nicaragua en La Libertad. Het land blijft echter kwetsbaar met een relatief jonge democratie met ernstige politieke tegenstellingen. De economie is op dit moment sterk afhankelijk van een pact met Venezuela, bepaald geen stabiel land. Nicaragua ligt in een regio met veel onveiligheid en criminaliteit. Het land is op dit moment de gunstige uitzondering. Dat wil men graag zo houden. Ook de economie van La Libertad blijft kwetsbaar met een op traditionele landbouw (veeteelt) gerichte bedrijvigheid en met een goudindustrie die over 10 tot 15 jaar verdwijnt. 24

27 Doetinchem heeft zich rond de eeuwwisseling achter de millenniumdoelen van de Verenigde Naties geschaard. Projecten in La Libertad zijn aan deze millenniumdoelen verbonden. Met de Global Goals for Sustainable Development voor 2030 wordt hier door de VN een vervolg aan gegeven. De post-2015 ontwikkelingsagenda is gestoeld op de drie pijlers van duurzame ontwikkeling: People, Planet en Profit. Naast de sociale, economische en milieu (ecologische) dimensie is er nog een extra dimensie aan toegevoegd gericht op veiligheid en rechtsorde. Samen met onze partners in La Libertad willen we ook daar aan deze doelen werken. We zoeken naar een manier om als bevriende steden contact te houden zonder dat daar een grote financiële bijdrage aan gekoppeld is. Hierbij willen we niet meer investeren in grote nieuwe projecten. Door de band levend te houden, kunnen we de ontwikkelingen op het gebied van onderwijs, wonen, water en toerisme volgen en zo mogelijk een bijdrage blijven leveren, zoals we dat tot heden financieel en inhoudelijk aanzienlijk hebben gedaan. Daarnaast houden we de mogelijkheid van expertise en fysieke uitwisseling van studenten en experts. Indirect is het in stand houden van de stedenband een manier om zicht te houden op de gedane investeringen en de projecten die vorm hebben gekregen via een revolving fonds zoals het huizenproject. Gelet op de verankering die de stedenband in La Libertad en in Doetinchem heeft en de mogelijkheden van een vriendschapsband voor contacten in de toekomst, wil DOS een lans breken voor het behoud van de stedenband tussen Doetinchem en La Libertad. Een stedenband zonder blijvende betrokkenheid van de gemeente Doetinchem is echter geen stedenband. Wij verzoeken de gemeenteraad daarom om zich uit te spreken voor behoud van de stedenband en hiermee voor duurzame vriendschappelijke contacten met La Libertad. Om de stedenband handen en voeten te geven zullen wij als DOS activiteiten ontplooien om te bemiddelen tussen burgers en organisaties in Doetinchem en La Libertad als het gaat om verzoeken om uitwisseling en expertise en het creëren van daarvoor benodigde fondsen. Hiernaast verzoeken we de gemeenteraad ook na 2015 jaarlijks een bijdrage beschikbaar te stellen. We denken hierbij aan een bedrag van jaarlijks, alsook een vorm van ambtelijke ondersteuning. Hiernaast zullen de bestaande middelen van DOS benut worden om de stedenband invulling te geven. De niet uitgegeven projectgelden willen we graag beschikbaar houden om activiteiten in La Libertad te stimuleren. Het ligt in de rede om over drie jaar opnieuw te bezien of en zo ja hoe de stedenband langer voortgezet wordt. Bestuur DOS, juni

28 Bijlage 2 Raadsvoorstel kader stedenbanden Kader stedenbanden voor beeldvormende raad naam opsteller: J. Snijder telefoonnummer: adres: j.snijder@doetinchem.nl Te besluiten om: 1. De stedenbanden met La Libertad, Pardubice en Raesfeld te continueren tot en met Voor Stichting Doetinchem en Ontwikkeling Samenwerking (DOS) de bijdrage vast te stellen op ,- per jaar tot en met 2019 voor de stedenband met La Libertad. 3. De stedenband met Pardubice te continueren op bestuurlijk en ambtelijk niveau. 4. De stedenband met Raesfeld te continueren op bestuurlijk en ambtelijk niveau. Context Sinds de jaren negentig onderhoudt Doetinchem een stedenband met twee steden, te weten Pardubice (Tsjechië 1991) en La Libertad (Nicaragua 1992). Na de gemeentelijke herindeling tussen Wehl en Doetinchem in 2005 heeft Doetinchem ook een stedenband met Raesfeld (Duitsland). Vanwege de bezuinigingen is er per 1 januari 2012 een en ander veranderd in het dossier stedenbanden. De subsidies aan Stichting Vrienden van Tsjechië en Stichting Vrienden van Raesfeld werden beëindigd en de subsidie aan Stichting Doetinchem en Ontwikkelingssamenwerking (DOS) werd afgebouwd tot een lager bedrag in Bij de voorjaarsnota 2011 is er bij amendement door uw raad besloten om te bezuinigen op de stedenbanden. Toch is het onderwerp nog regelmatig besproken in uw raad. In raadsmededeling is opgenomen dat een aandachtpunt bij de toenmalige bezuinigingen was dat er na de periode vanaf 2015 goede afspraken gemaakt moesten worden over de hoogte van de financiële bijdrage aan DOS. Er is toen aangegeven dat er een bedrag van ,- beschikbaar moest blijven voor DOS. Niet besloten is dat er gestopt moest worden. Deze afspraken zijn gemaakt (zie onder 2 La Libertad -Nicaragua en het visie document DOS in de bijlage). Met dit kader wordt hieraan gevolg gegeven. De laatste keer dat uw raad een uitspraak heeft gedaan over de stedenbanden was tijdens de begroting DOS heeft toen een extra bijdrage gekregen voor een woningbouwproject in Nicaragua. Dit kader geeft aan hoe de Doetinchem de jaren 2016 tot en met 2019 met de bestaande stedenbanden omgaat. 1 Continueren van de stedenbanden Stedenbanden kunnen met beperkte middelen behouden en onderhouden worden. Het beschikbaar stellen van kennis zowel bestuurlijk als ambtelijk (denk aan Pardubice), of het zoeken naar grensoverschrijdende sociaal-economische samenwerking (Raesfeld en de Duitse grensregio s) en het onderhouden van een bestuurlijke en ambtelijke band met partnerstad La Libertad in Nicaragua is mogelijk binnen de huidige beschikbare middelen. 2 La Libertad (Nicaragua). Voor de stedenband met La Libertad heeft Doetinchem via DOS de afgelopen jaren een bijdrage geleverd aan het realiseren van de millenniumdoelen. Deze millenniumdoelen zijn formeel afgelopen, maar er zijn lopende projecten en projecten waarvoor gelden gereserveerd staan die nog afgerond moeten worden. Het is van belang om de komende periode zicht te houden op de gedane investeringen. De vrijwilligers van DOS hebben de afgelopen 25 jaar (en nog steeds) met enorme passie en inzet gewerkt aan de afgeronde en de nog lopende projecten. Om de stedenband ook de komende periode tot en met 2019 handen en voeten te geven, zal DOS activiteiten ontplooien om te bemiddelen tussen inwoners en organisaties in Doetinchem en La Libertad als het gaat om verzoeken om uitwisseling en expertise en het creëren van daarvoor benodigde fondsen. DOS heeft aangegeven dat zij, om dit te kunnen realiseren, een jaarlijkse bijdrage nodig hebben van ,- alsook een vorm van ambtelijke ondersteuning. Wij stellen voor om de stedenband tot en met 2019 te continueren en een jaarlijkse bijdrage van ,- aan DOS vast te stellen. 26

29 3 Pardubice (Tsjechië) De afgelopen jaren is nog met regelmaat contact met Pardubice geweest. Er wordt op bestuurlijk en op ambtelijk niveau informatie uitgewisseld en er zijn werkbezoeken over en weer geweest. Ondanks beperkt budget en capaciteit is de stedenband in stand gehouden. Pardubice heeft een aantal raakvlakken met Doetinchem (binnenstad, krimp, vertrekkende jeugd, vluchtelingen) waardoor het nuttig is om de stedenband in stand te houden en bestuurlijke en ambtelijke kennis uit te wisselen (er worden geen projecten door ons uitgevoerd in Pardubice). Daarnaast staat er een onderzoeksopdracht in de steigers (uitgevoerd door een van de collega s die een MBA-opleiding volgt) waarbij onderzocht en geadviseerd wordt hoe de waarde van toekomstige bezoeken van ambtenaren van Pardubice naar Doetinchem en visa versa, vanuit de stedenband verder verbeterd kan worden. Wij stellen voor om de stedenband tot en met 2019 te continueren. 4 Raesfeld (Duitsland) Dichter bij huis is de stedenband met Raesfeld. Vanuit het verleden ligt er een sterke band met Raesfeld. Door het wegvallen van de subsidie in 2012 is het culturele aspect van de stedenband komen te vervallen, maar de historische band tussen met name Wehl en Raesfeld is daarmee natuurlijk niet komen te vervallen. De gemeente houdt zich weliswaar niet meer bezig met de culturele kant van de stedenband, maar de samenleving in Wehl doet dat, met waardering onzerzijds, nog steeds wel. Deze ontwikkeling past ook bij de herijking van de rol van de overheid. Raesfeld maakt deel uit van de Euregio waar ook Doetinchem bij aangesloten is. Grensoverschrijdende samenwerking wordt steeds belangrijker. Als grensgemeente in de Achterhoek heeft Doetinchem belang bij een goed grensoverschrijdend netwerk op sociaal en economisch gebied. Op dit moment worden de mogelijkheden verkend om deel te nemen aan de gemeenschappelijke regeling Euregio Rijn-Waal. Deze verkenning heeft ten doel het inventariseren en benoemen van de inhoudelijke meerwaarde, kansen en (on)mogelijkheden op het gebied van grensoverschrijdende samenwerking. Deze verkenning richt zich onder andere op het mobiliteitsvraagstuk (in relatie tot economie). De Euregio Rijn-Waal ligt namelijk op de lijn Rotterdam-Genua, een ook bij de provincie Gelderland hoog op de lijst staande vervoercorridor. Voor Doetinchem speelt hier met name de aansluiting in Emmerich een grote rol. Andere actuele ontwikkelingen zijn de OV-verbinding richting Kleve (Hochschule) en de relaties met het verdere grensgebied. Beoogd effect Dit kader schept een beeld hoe we de komende jaren ( ) met de stedenbanden omgaan op bestuurlijk en ambtelijk niveau én in samenwerking met DOS. Argumenten De stedenbanden zoals wij die voor 2012 kenden, hebben wij niet meer. Doetinchem heeft zich sindsdien meer gericht op de bestuurlijke kant van de stedenband dan op de culturele ervan. Er zijn geen risico s verbonden aan het hebben van stedenbanden, behalve in algemene zin dat de stedenbanden te veel geld zouden kunnen kosten. Dat is in Doetinchem niet het geval. Sinds de bezuinigingen in 2012 heeft het dossier Internationale betrekkingen een beperkt budget en is altijd binnen dat budget gebleven en bij overschot is dat, zoals het hoort, teruggevloeid in de algemene reserve. Er worden geen culturele feestjes georganiseerd. 2.1 La Libertad; Er is financieel flink geïnvesteerd in de diverse projecten. Een aantal projecten loopt nog en behoeven verdere uitwerking en monitoring. Het is van belang dat de geïnvesteerde en nog geoormerkte gelden op juiste wijze en verantwoord worden besteed (financieel verantwoord beleid). 2.2 Activiteiten van DOS hebben een sterk verbindend karakter en brengt inwoners met verschillende achtergrond bij elkaar. 2.3 Het stoppen van de stedenband met La Libertad brengt een risico van een andere categorie met zich mee. Er is door Doetinchem flink geïnvesteerd in diverse projecten en wij willen graag dat de bestede en geoormerkte gelden optimaal besteed worden. Het is daarom goed om de komende periode de vinger 27

30 aan de pols te houden (van 2012 tot op heden betreft dat een bedrag van ongeveer ,-, bestaande uit de jaarlijkse subsidie DOS en bijdrage aan diverse projecten waaronder het woningbouwproject). 3.1 Pardubice; deze stedenband is er een waar wij (wederzijds) kennis kunnen delen op bestuurlijk en ambtelijk niveau als het gaat om onderwerpen die zowel bij ons als in Pardubice op de bestuurlijke agenda staan (krimp, vitale binnenstad, bestuurlijke vernieuwing, vluchtelingenbeleid). 4.1 De stedenband met Raesfeld is er een van sociaal-economisch belang binnen de Euregio en kan in dat opzicht ook van belang zijn in de toekomst bij het investeren in een duurzame en vitale economie. Kanttekeningen Stedenbanden onderhouden, ook al is het met beperkte middelen en capaciteit, kost geld. De vraag is of het onderhouden van stedenbanden daadwerkelijk iets oplevert voor Doetinchem, maar gezegd moet worden dat de wijze waarop Doetinchem met de stedenbanden omgaat er wel een is die in grote lijnen aansluit bij de bestuurlijke agenda en altijd binnen de budgettaire ruimte is gebleven. Financiën De voortzetting van de stedenbanden kan binnen de huidige beschikbare structurele middelen. Voor de stedenband met La Libertad heeft DOS met de gelden die zij nog gereserveerd hebben staan, een bijdrage van ,- per jaar nodig voor de projecten en de monitoring. Dat betekent dat er 9949,- resteert. Dit is dekking voor de benodigde ambtelijke en bestuurlijke ondersteuning. Dat bedrag zal niet jaarlijks op gaan en niet=gebruikte gelden zullen terugvloeien in de algemene reserve. De overige kosten die voor het onderhouden van de stedenbanden nodig zijn. kunnen vanuit de huidige structureel beschikbare middelen (budget internationale betrekkingen/stedenbanden) bekostigd worden. De beperkte ambtelijke kosten voor de stedenband met Raesfeld en Pardubice vallen onder de overhead. Vervolg De burgemeester zal jaarlijks een terugkoppeling over de stedenbanden aan het college en uw raad geven. De relatie met La Libertad zal voornamelijk onderhouden worden via DOS en voorts door bestuurlijke en/of ambtelijke uitwisseling. Aangezien er in 2016 al een bestuurlijk bezoek aan La Libertad is geweest, zal er in 2017 geen bestuurlijke delegatie naar La Libertad gaan. Voor Pardubice en Raesfeld geldt dat een uitwisseling op bestuurlijk niveau eenvoudiger is. Pardubice heeft aangegeven graag geïnformeerd te worden over ons aanvalsplan binnenstad en onze manier van vluchtelingenopvang en zal mogelijk in de eerste helft van volgend jaar naar Doetinchem willen komen. Met Raesfeld zijn de contacten meer frequent (denk aan Euregioverband). Daar staan op de korte termijn geen concrete zaken op de agenda. De genoemde verkenning zal moeten uitwijzen hoe de grensoverschrijdende samenwerking in de toekomst vorm kan krijgen en uw raad zal daarover, weliswaar niet via deze lijn van de stedenbanden, op de hoogte gehouden worden. In 2019 wordt opnieuw gekeken of en hoe we met de huidige stedenbanden verder gaan. Bijlage Visie DOS op stedenband Doetinchem - La Libertad 2016 en verder. Burgemeester en wethouders van Doetinchem, De secretaris, De burgemeester, ing. N. van Waart dr. J.M.E. Traag 28

31 Bijlage 3 Raadsbesluit kader stedenbanden 29

32 Bijlage 4 Door of met medewerking van DOS uitgevoerde projecten in La Libertad in de periode 1992 tot 2016 Millenniumdoel 1: Het uitbannen van extreme armoede en honger Sociaal Bouw van gemeenschapshuis (Casa de la Hermandad) ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van La Libertad als stad ( ) Renovatie van het park en speelmateriaal voor het park (1999) Bijdrage aan sociaal fonds voor minst bedeelden ( ) Activiteitenplan voor het gemeenschapshuis (2000) Sociale apotheek (2005) Maaltijdvoorziening en opvang voor arme ouderen (vanaf 2006) Bouw van tehuis voor bejaarden (2016) Kinderopvang/kleuteronderwijs in parochiecentrum Aanbouw van een keuken ( ) Opknappen van de speelplaats ( ) Aanbrengen van scheidingswanden en ramen voor het gebouw ( ) Financiering van gebruiksmateriaal ( ) Aanbouw van een keuken ( ) Opknappen van de speelplaats ( ) Aanbrengen van scheidingswanden en ramen voor het gebouw ( ) Millenniumdoel 2: Het bereiken van een universele basiseducatie Basisonderwijs Nieuwbouw en opknappen van schooltjes in buitengebied (1998) Verschaffen van didactisch materiaal ( ) Uitrusting drumband Sinds 2008: Integraal programma Alle kinderen naar school (millenniumdoel 2) i.s.m. lokale en nationale overheid in Nicaragua betere bereikbaarheid scholen meer schoolbankjes meer en beter opgeleide leerkrachten schoolmaaltijden voor alle kinderen rugzakjes met schoolmateriaal voor alle kinderen scholing/bewustwording voor ouders programma voor werkende kinderen Leer- en therapeutisch materiaal voor kinderen met beperking Los Pipitos (2014) Voortgezet onderwijs Uitrusting drumband (1998) Reparatie dak (1998) Toiletten (1999) Plaatsen watertank en elektriciteitsvoorziening bij middelbare school IRCA (1999) Printer en kopieerapparaat voor administratie (1999) Inrichten van de bibliotheek (1999) Aanleg sportvelden (1999) Milieuproject (1999) Inrichten computerlokaal ( ) In 2004 computers via Nicaraguaanse overheid Verschaffen van didactisch materiaal (2001)!0 ecotoiletten (2015) 30

33 Millenniumdoel 4,5,6: Kindersterfte tegengaan; Het tegengaan van moedersterfte; Het uitbannen van hiv/aids, malaria en andere ziekten Gezondheidszorg Equipment voor het laboratorium van het gezondheidscentrum ( ) Inrichting en equipement van de bevallingsruimte in het gezondheidscentrum ( ) Deel van salaris laborant ( ) Reparatie ambulance (2007) Ziekenhuisbed en laboratoriumtafel (2005) Koelkasten op zonne-energie voor gezondheidsposten buitengebied (2009) Millenniumdoel 7: De bescherming van een duurzaam leefmilieu Infrastructuur Reparatie straten en daken na orkaan Mitch (1999) Verschaffen van zonnepanelen voor scholen, gezondheidsposten en kerkjes in buitengebied ( ) Bijdrage verharding verbindingsweg La Libertad met provinciehoofdstad (2008) Huisvesting Financiering van woningbouwprogramma vanaf 2000: Bouw van 33 huizen (huurkoop) voor middenklasse La Libertad (revolving fund) Extra investering om programma te verduurzamen: Bouw van vijf huizen via revolving fund, zodat jaarlijks uit de inkomsten een nieuw huis gebouwd kan worden (2016) Water Schoonwaterproject in buurtschap Arena Abajo Samen werken aan schoon water in La Libertad ( ) 3 deelprojecten: 1. Duurzaam stroomgebiedbeheer 2. Drinkwatervoorziening 3. Verbeteren sanitaire voorzieningen en afvalwaterlozing Waterputten bij 4 scholen in het landelijk gebied (2011) Millenniumdoel 8: Het ontwikkelen van een wereldwijde samenwerking voor ontwikkeling Economie Melkfabriek Coopil/ Alianza Nova (1994; installatie en scholing 1998) Kredietprogramma voor kleine boeren (1999) Oprichten coöperatie van zuivelboeren (1999) Duurzame veehouderij i.s.m. UNAG (1999) Soy Nica, microkredietprogramma voor vrouwen ( ) Materialen voor naaiatelier bij RK-kerk (2005) Ontsluiten La Libertad door verharding van verbindingsweg met provinciehoofdstad Juigalpa (2008) 31