Energie concepten De Kruisweg Afstudeerverslag

Transcriptie

1 Afstudeerverslag Groepsnummer: 12 Studenten: Studentnummer: Afstudeerbegeleider: J. Berende Dhr. B. Boschma J. Vanderveen Datum: Lezer: Dhr. R. Ovbiagbonhia

2 Voorwoord: In november 2010 zijn wij naar een afstudeermarkt geweest. Hier kon een ieder zich inschrijven bij de verschillende projecten. De onderwerpen liepen uiteen van energiebesparing tot het renoveren/ restaureren van een schoolgebouw. Monumentale panden hebben ons beiden altijd al geïnteresseerd. Tijdens de afstudeermarkt kwamen we een aantal projecten tegen die onze aandacht trokken. We hebben over meerdere projecten informatie ingewonnen. Beiden waren we ervan overtuigd dat een combinatie van energie besparingsconcepten en monumentale panden ons afstudeerproject tot een succesvol onderzoek zou leiden. Na een aantal gesprekken met verschillende betrokkenen, onder andere met onze afstudeerbegeleider, Dhr. B. Boschma en Dhr. S van Seijen van Adema Architecten zijn we met veel enthousiasme aan dit project begonnen. Voor u ligt dan ook het eindverslag van het afstudeerproject Energie besparingsconcepten voor De Kruisweg te Damwoude. Dit eindverslag is gemaakt om onze opleiding Bouwkunde aan de academie Architectuur, Bouwkunde en Civiele techniek van de Hanzehogeschool Groningen af te ronden. Het afgelopen halfjaar zijn we bezig geweest om uit te zoeken, hoe we door middel van duurzame technieken kunnen besparen op het energieverbruik. We hebben hier allebei veel van opgestoken, en zijn allebei overtuigd dat dergelijke duurzame technieken toekomst hebben en zeker om te gebruiken bij projecten die daar vraag naar hebben. De uitvoering van het hier beschreven onderzoek was niet mogelijk geweest zonder de welwillende medewerking van verscheidende mensen. In het bijzonder willen wij graag Dhr. S van Seijen van Adema Architecten, Dhr. R. Heeringa van de Gemeende Dantumadiel en Dhr. B. Boschma als afstudeerbegeleider bedanken voor hun kritische blikken en waardevolle adviezen. Daarnaast velen met hen, waar wij gedurende het onderzoek informatie hebben ingewonnen. We hopen dat dit verslag zal bijdragen aan de besluitvorming rondom de te nemen maatregelen voor energiebesparing van het gebouw De Kruisweg te Damwoude. Groningen, 14 juni 2010 J. Berende J. Vanderveen J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 2

3 Samenvatting: Hoe kan het gebouw De Kruisweg te Damwoude naar een bijna energie-nul situatie gebracht worden? De doelstelling van dit afstudeerproject is om op de hierboven geformuleerde vraag antwoord te kunnen, dit hebben we gedaan doormiddel van een tweetal concepten op te stellen. Deze concepten kunnen als aanbeveling worden gebruikt voor het gebouw De Kruisweg te Damwoude. Helemaal energie-nul voor het gebouw zal niet gerealiseerd kunnen worden, dit komt doordat er in de keuken voor het café/restaurant altijd een gasverbruik zal blijven. Het huidige energieverbruik is op dit moment kwh voor elektra en m³ voor gas. Het streven is om dit drastisch te verminderen, zodat de jaarlijkse energiekosten lager worden. Er zijn twee concepten opgesteld die hierin tegemoet komen. Deze luiden als volgt: energie-nul en Low Impact High Benefit. Er is gerekend met de huidige energieprijzen. Als de energieprijzen in de toekomst gaan stijgen, dan zullen naar verwachting de beide concepten sneller worden terugverdiend. Energie-nul concept Bij het energie-nul concept wordt er gebruik gemaakt van bouwkundige maatregelen. Deze maatregelen zijn onder andere het na-isoleren van de wanden en daken en het vervangen en aanpassen van de beglazing van het gebouw. Daarnaast wordt er een aardwarmtepomp en PV - Twin panelen toegepast om de nodige energie duurzaam op te wekken. Na het toepassen van deze aanpassingen kan het energieverbruik van kwh terug gebracht worden naar 0 kwh. Het gasverbruik van m³ kan teruggebracht worden naar 750 m³. De geschatte investering voor de bouwkundige maatregelen en de aanschaf van de duurzame installaties is ongeveer ,- en zal een jaarlijkse besparing kunnen opleveren van ,-. Hierdoor zal het energie-nul concept naar verwachting terugverdiend kunnen worden in achttien jaar. Low Impact High Benefit concept Bij het Low Impact High Benefit concept zullen dezelfde bouwkundige maatregelen genomen worden. Deze maatregelen bestaan uit het na-isoleren van de wanden en daken en het vervangen en aanpassen van de beglazing van het gebouw. Daarnaast word doormiddel van PV Twin panelen de nodige duurzame energie op gewekt. Na het toepassen van deze aanpassingen kan het energieverbruik van kwh terug gebracht worden naar 0 kwh. Het gasverbruik van m³ kan teruggebracht worden naar m³. De geschatte investering voor de bouwkundige maatregelen en de aanschaf van de duurzame installaties zijn ,- en zal een jaarlijkse besparing kunnen opleveren van ,-. Hierdoor zal het Low Impact High Benefit concept naar verwachting terugverdiend kunnen worden in vijftien jaar. Ons advies is het Low Impact High Benefit concept toe te passen. Hier is voor gekozen omdat dit een lagere investering heeft dan het energie-nul concept en eerder is terugverdiend. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 3

4 Inhoudsopgave: HOOFDSTUK: 1 INLEIDING:... 6 HOOFDSTUK 2: DEFINITIES ENERGIE-NUL EN LOW IMPACT HIGH BENEFIT : DEFINITIE ENERGIE-NUL CONCEPT: DEFINITIE LOW IMPACT HIGH BENEFIT: TRIAS ENERGETICA:... 7 HOOFDSTUK 3: SAMENVATTING PRAKTIJKVRAGEN: PRAKTIJKVRAAG HUIDIG PLAN & DORPSHUISFUNCTIE: PRAKTIJKVRAAG ENERGIE POTENTIE: PRAKTIJKVRAAG DUURZAME BRONNEN:... 8 HOOFDSTUK: 4 MONUMENTALE WAARDE: MONUMENTALE KENMERKEN (EXTERIEUR): MONUMENTALE KENMERKEN (INTERIEUR): AANBEVELINGEN: HOOFDSTUK: 5 WARMTE-LEKKEN IN HET GEBOUW: THERMOGRAMMEN INFRAROODONDERZOEK: HOOFDSTUK: 6 BOUWKUNDIGE MAATREGELEN (1 E STAP TRIAS ENERGETICA): NA-ISOLEREN BUITENWANDEN: NA-ISOLEREN DAKEN GROTE ZAAL: NA-ISOLEREN PLATTE DAKEN: NA-ISOLEREN SCHILDDAK CAFÉ: VERVANGEN GLAS: BEREKENING BESPARING 1 E STAP: HOOFDSTUK: 7 TOEPASSEN DUURZAME BRONNEN (2 E STAP TRIAS ENERGETICA): DUURZAAM CONCEPT 1: DUURZAAM CONCEPT 2: DUURZAAM CONCEPT 3: DUURZAAM CONCEPT 4: HOOFDSTUK: 8 AANBEVELING CONCEPTEN: ENERGIE-NUL CONCEPT: LOW IMPACT HIGH BENEFIT: LITERATUURLIJST BIJLAGEN: BIJLAGE 1: BEREKENING BESTAANDE RC. WAARDE BUITENWAND CAFÉ, BIJLAGE 2: BEREKENING VERBETERDE RC. WAARDE BUITENWAND CAFÉ, BIJLAGE 3: DETAILTEKENING OPBOUW BUITENWAND, BIJLAGE 4: BEREKENING BESTAANDE RC. WAARDE SCHILDDAK GROTE ZAAL, BIJLAGE 5: BEREKENING VERBETERDE RC. WAARDE SCHILDDAK GROTE ZAAL, BIJLAGE 6: DETAILTEKENING BESTAANDE OPBOUW SCHILDDAK GROTE ZAAL, BIJLAGE 7: DETAILTEKENING VERBETERDE OPBOUW SCHILDDAK GROTE ZAAL, BIJLAGE 8: BEREKENING BESTAANDE RC. WAARDE PLATDAK TUSSENSTUK, BIJLAGE 9: BEREKENING VERBETERDE RC. WAARDE PLATDAK TUSSENSTUK, BIJLAGE 10: DETAILTEKENING BESTAANDE OPBOUW PLATDAK TUSSENSTUK, BIJLAGE 11: DETAILTEKENING VERBETERDE OPBOUW PLATDAK TUSSENSTUK, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 4

5 BIJLAGE 12: BEREKENING BESTAANDE RC. WAARDE SCHILDDAK CAFÉ, BIJLAGE 13: BEREKENING VERBETERDE RC. WAARDE SCHILDDAK CAFÉ, BIJLAGE 14: DETAILTEKENING BESTAANDE OPBOUW SCHILDDAK CAFÉ, BIJLAGE 15: DETAILTEKENING VERBETERDE OPBOUW SCHILDDAK CAFÉ, BIJLAGE 16: OVERZICHTSTEKENING VERVANGEN GLAS, BIJLAGE 17: GEWIJZIGDE EPU BEREKENING NA BOUWKUNDIGE MAATREGELEN, BIJLAGE 18: BEREKENING CO2 UITSTOOT DUURZAAM CONCEPT 1, BIJLAGE 19: BEREKENING CO2 UITSTOOT DUURZAAM CONCEPT 2, BIJLAGE 20: BEREKENING CO2 UITSTOOT DUURZAAM CONCEPT 3, BIJLAGE 21: BEREKENING CO2 UITSTOOT DUURZAAM CONCEPT 4, BIJLAGE 22: BEREKENING TERUGVERDIENTIJD DUURZAME CONCEPTEN, BIJLAGE 23: GEWIJZIGDE EPU BEREKENING VOOR ENERGIE-NUL CONCEPT, BIJLAGE 24: INVESTERINGSBEGROTING VOOR ENERGIE-NUL CONCEPT, BIJLAGE 25: GEWIJZIGDE EPU BEREKENING VOOR LIHB CONCEPT, BIJLAGE 26: INVESTERINGSBEGROTING VOOR LIHB CONCEPT J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 5

6 Hoofdstuk: 1 Inleiding: De energiekosten zullen naar verwachting in de toekomst gaan stijgen. Om hierop te reageren zijn er tegenwoordig ontwikkelingen gaande, om dit op duurzame wijze lager te krijgen. Dit houdt in dat er investeringen mee gemoeid zijn, om duurzame energie voor een gebouw verantwoord en rendabel te gebruiken. Hoe hier een bijdrage aan geleverd kan worden voor het afstudeerproject, kunt u in dit verslag lezen. Hoe kan het gebouw de Kruisweg te Damwoude naar een bijna energie nul situatie gebracht worden? Doormiddel van twee energieconcepten die beschreven worden in dit verslag, zal hier antwoord op gegeven worden. Via de Trias Energetica methode zijn wij tot twee concepten gekomen. Namelijk energie-nul en Low Impact High Benefit. Hiervan wordt nauwkeurig een definitie omschreven om u een zo goed mogelijk beeld te geven waarmee gewerkt is. Er wordt gewerkt vanuit de verschillende praktijkvragen, deze luiden als volgt; Huidig plan & dorpshuis Energetische potentie Duurzame bronnen De samenvattingen op deze praktijkvragen kunt u terugvinden in dit eindverslag. Voor uitgebreidere informatie over deze praktijkvragen verwijzen wij u naar de voorverslagen; deze zijn als bijlage bijgevoegd. Voor een monumentaal pand is een eerste vereiste voor elke aanpassing om de monumentale waarden en kenmerken intact te houden. Deze zijn dan ook onderzocht en beschreven. Met de Trias Energetica methode wordt er gewerkt via drie stappen; 1. Bouwkundige maatregelen, 2. Gebruik duurzame middelen, 3. Gebruik maken van efficiënte technieken. Er wordt in dit verslag vooral aandacht besteed aan de te nemen bouwkundige maatregelen. Deze zorgen al voor een dusdanige vermindering van het energie verbruik, dat ze in beide concepten opgenomen dienen te worden. Daarnaast zijn er natuurlijk diverse duurzame bronnen die ertoe kunnen leiden om het energieverbruik tot een minimum te beperken. Tot slot zullen deze twee concepten kunnen dienen als richtlijnen waar verder gewerkt kan worden. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 6

7 Hoofdstuk 2: Definities Energie-nul en Low Impact High Benefit : In dit afstudeerverslag voor het gebouw De Kruisweg te Damwoude worden er een tweetal concepten behandeld die de energievraag van het gebouw tot een minimum zullen verlagen: - Energie-nul concept, - Low Impact High Benefit concept. 2.1 Definitie Energie-nul concept: Onder een energie-nul gebouw wordt verstaan, dat het gebouw de benodigde energie die het nodig heeft voor verwarming, warmtap water en elektriciteit duurzaam wordt opgewekt. Dus dat het gebouw nog maar de minimale hoeveelheid fossiele brandstoffen nodig heeft voor het jaarlijks verbruik. Door de toepassing van duurzame energie bronnen zal de CO2 uitstoot aanzienlijk verminderen, dit is weer beter voor het milieu. Wanneer een gebouw geheel wordt voorzien van duurzame energie bronnen noemen we zo n gebouw ook wel een energie neutraal gebouw. 2.2 Definitie Low Impact High Benefit: Onder een Low Impact High Benefit gebouw wordt verstaan, dat er door middel van minimale maatregelen gezorgd wordt dat het gebouw een minimale energiebehoefte heeft. Bij dit concept is bepalend wat de investeringskosten zijn ten opzichte van de energiebesparingen. 2.3 Trias Energetica: De methode die is toegepast voor de bovengenoemde concepten is met behulp van de Trias Energetica methode. Dit is een methode waarmee je in drie stappen naar een zo duurzaam mogelijk concept voor een gebouw komt, de stappen luiden als volgt: 1. Beperk de vraag naar energie door toepassing van bouwkundige vraagbeperkende maatregelen; 2. Gebruik zoveel mogelijk duurzame energiebronnen om de energie die nog nodig is op te wekken; 3. Zet efficiënte technieken in om het resterende energieverbruik op te wekken. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 7

8 Hoofdstuk 3: Samenvatting praktijkvragen: Om tot de concepten te komen, benoemd in dit afstudeerverslag zijn er voorafgaand aan dit verslag een drietal praktijkvragen behandeld. Deze praktijkvragen zijn in aparte verslagen weergegeven en zijn als bijlage bijgevoegd. Hieronder wordt er per praktijkvraag samengevat wat er in hoofdlijnen is gedaan. 3.1 Praktijkvraag Huidig plan & dorpshuisfunctie: Voor de eerste twee praktijkvragen met de titel Huidige staat hebben we in kaart gebracht wat de bouwkundige staat is van het gebouw. Er is gekeken hoe het is opgebouwd, wat de staat is van de bouwkundige elementen en of er iets aan gedaan dient te worden. Verder is aangegeven welke monumentale kenmerken er in het gebouw aanwezig zijn, deze dienen behouden te blijven. Om aan te geven hoeveel energie het gebouw in de bestaande situatie uitstoot, is er een berekening gemaakt van de CO2 uitstoot in de bestaande situatie. Verder is er nog gekeken met welke zaken er rekening gehouden moet worden wil de Gemeente een dorpshuisfunctie in het gebouw onderbrengen. De uitkomsten zijn dat er gekeken moet worden naar de activiteiten die er gehouden kunnen worden en waar vraag naar is, naar het verhuurbeleid en naar de beleidsvorm. Hier is niet dieper op in gegaan, omdat de kernvraag is de energievraag van het gebouw te verminderen. 3.2 Praktijkvraag Energie potentie: Voor de derde praktijkvraag met de titel Energie potentie is beschreven welke verschillende methoden er zijn om een bestaand gebouw energetisch door te lichten. Daarna zijn de methoden die voor het gebouw aantrekkelijk waren uitgewerkt, en is een EPU berekening gemaakt van de bestaande situatie. Verder is er nog een DUMO berekening gemaakt. Dit omdat het gebouw een monument is en deze berekening aangeeft hoeveel er veranderd kan worden. Uit deze berekening is gebleken dat er in het gebouw met behoud van de monumentale kenmerken bouwkundige aanpassingen mogen gebeuren. In het verslag van de derde praktijkvraag is er verder ook nog een infraroodonderzoek gedaan, om te onderzoeken waar er in het gebouw warmte verloren gaat. Uit dit onderzoek is gebleken dat er bij het gebouw veel warmte verloren gaat door de buitenwanden, de ramen en de daken. Wanneer we de energie vraag van het gebouw willen verminderen zullen er maatregelen getroffen moeten worden om dit te realiseren. Er is onderzocht welke materialen hiervoor in aanmerking kunnen komen, en hoeveel energie dit dan bespaard. 3.3 Praktijkvraag Duurzame bronnen: Voor de laatste praktijkvraag met de titel Duurzame bronnen is er onderzocht, hoe de energie die het gebouw na de bouwkundige maatregelen nog nodig heeft duurzaam opgewekt kan worden. Vervolgens is er omschreven welke duurzame bronnen mogelijk zijn voor het project, en hoe deze energie gebruikten kan worden. Verder is er gekeken welke producten er zijn om deze duurzame bronnen te gebruiken voor het opwekken van duurzame energie. Uiteindelijk zijn er voor het afstudeerproject een viertal duurzame concepten gevonden die toegepast kunnen worden voor het gebouw. Bij deze concepten hebben we verschillende duurzame bronnen met elkaar gecombineerd. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 8

9 Hoofdstuk: 4 Monumentale waarde: Het gebouw De Kruisweg te Damwoude is in 1881 gebouwd als voormalig herberg. Nadien zijn er verschillende verbouwingen geweest in en rondom het gebouw, tot hetgeen het nu geworden is. Het gebouw is door het Cultureel Erfgoed beschreven als een Rijksmonument, met de volgende beschrijving: Het is blokvormig met een afmeting van ongeveer zeven bij dertien meter, het heeft een schilddak en is gedekt met dakpannen. De gebouwen erachter worden niet gezien als gebouwen met een monumentale waarde. 4.1 Monumentale kenmerken (exterieur): Het Cultureel Erfgoed heeft verder nog omschreven wat de monumentale kenmerken zijn voor het gebouw. Deze kenmerken moeten blijven bestaan. De monumentale kenmerken van het exterieur zijn: - Eenvoudig geprofileerde gootlijst, (rondom schilddak), - Geprofileerde consoles, onder de goot ( aan de voorzijde van het gebouw), - Geprofileerde consoles, onder vensterbank middelste raam, - T-vensters op de eerste verdieping (rondom), - T-vensters op de begane grond (noordzijde gebouw), - Fraaie glas-in-lood ramen begane grond (voorgevel gebouw), - Fraaie glas-in-lood ramen en deuren begane grond (zuidzijde gebouw), - Geprofileerde stucomlijsting rustende op trapvormige consoles ( boven het middelste raam en de deur aan de voorgevel van het gebouw), - Pilasters op de hoek van het gebouw benadrukken het gebouw (voorgevel gebouw), - De pilasters met verzonken veld benadrukken ingang ( voorgevel gebouw), - Houten aanbouw met loggia op begane grond en overdekt balkon op verdieping, met houten balustrade op verdieping. (aan zuidzijde gebouw), - Achthoekig venster, glas-in-lood ramen (in houten aanbouw zuidzijde gebouw). Figuur: 1 (monumentale kenmerken gebouw) J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 9

10 4.2 Monumentale kenmerken (interieur): In het interieur van het gebouw bevinden zich de volgende monumentale kenmerken: - Tongewelf constructie (onder het dak van de eerste verdieping), - Geprofileerde consoles onder tongewelf (tongewelf eerste verdieping), - Geprofileerde consoles onder vensterbank ( eerste verdieping), - Authentieke bar met veel ornamenten. Figuur: 2 (Tongewelf) Figuur: 3 (Consoles) Er zal nader onderzoek verricht moeten worden of de betimmering in het café van het monumentale gedeelte monumentaal is of niet. Als dit een monumentaal kenmerk is, dan zal dit in staat gehouden moeten worden of in ere hersteld worden gemaakt. Figuur: 3 (Consoles) 4.3 Aanbevelingen: Wanneer er bij het bestaande gebouw bouwkundige aanpassingen dienen te worden uitgevoerd, zal men de hierboven genoemde monumentale kenmerken van het gebouw in dezelfde staat moeten houden. Wanneer het in stand houden van de monumentale kenmerken niet mogelijk is, dient men door restauratie te herstellen tot de oorspronkelijke staat. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 10

11 Hoofdstuk: 5 Warmte-lekken in het gebouw: Om aan te geven waar er in het bestaande gebouw De Kruisweg te Damwoude warmte-lekken zitten, is er tijdens een bezichtiging een infraroodonderzoek verricht. De uitgebreide resultaten van dit onderzoek zijn in praktijkvraag Energie potentie verder beschreven. 5.1 Thermogrammen infraroodonderzoek: Uit de resultaten van het infraroodonderzoek komt naar voren, dat er onder andere lekken zitten bij de buitenwanden, de daken en de ramen. De resultaten van dit onderzoek zal hieronder in een drietal Thermogrammen worden weergegeven. Thermogram 1. B A C Beoordeling / Advies: In deze Thermogram van de voorgevel (Oostzijde) van het gebouw is te zien dat er een aantal lekken zitten in de schil van het gebouw, het gaat hierbij om de volgende lekken: - De ramen (A) zijn erg warm, er gaat veel warmte door verloren. Dit komt doordat de ramen van enkel glas zijn. - De deur (B) is ook er warm, hier gaat ook veel warmte verloren. Dit komt omdat er veel enkelglas in de deur zit, en er geen tochtstrippen langs de deur zitten. - Onder het raam (C) is te zien dat de gevel opgewarmd is, dit komt omdat op deze plaats aan de binnen zijde een radiator hangt. Deze radiator straalt de warmte naar buiten, dit kan verholpen worden door de buitenwand te isoleren. Tijdens het onderzoek was alleen de begane grond verwarmt, de verdieping was niet verwarmt, omdat deze leeg staat. Vandaar dat we hier niets van vertellen. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 11

12 Thermogram 2. A B Beoordeling / Advies: In deze Thermogram van de voorgevel (Oostzijde) van het gebouw is te zien dat er een aantal lekken zitten in de schil van het gebouw, het gaat hierbij om de volgende lekken: - De ramen (A) zijn hier niet erg warm, dit komt omdat op deze plaatsen voorzet ramen van dubbel glas zijn geplaatst. Hier is te zien dat hierdoor minder warmte verloren gaat. - De deur (B) is in Thermogram 1 besproken. Tijdens het onderzoek was alleen de begane grond verwarmt, de verdieping was niet verwarmt omdat deze leeg staat. Vandaar dat we hier niets van vertellen. Thermogram 4. A Beoordeling / Advies: In deze Thermogram van de zijgevel (Zuidzijde) van het gebouw is te zien dat de gevel wel aardig warm is maar geen grote lekken in de schil zitten. Wel is te zien dat op één plaats meer warmte naar buiten komt, het gaat hierbij om het volgende: - De Latei boven het raam (A), dit laat warmte door, dit kan komen doordat de latei doorloopt van binnen naar buiten. Dit zal nader onderzocht moeten worden. - Verder is te zien dat de gehele gevel matig geïsoleerd is, de gevel is vrij warm. Dit kan voorkomen worden door een voorzet wand aan de binnenkant te plaatsen. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 12

13 Hoofdstuk: 6 Bouwkundige maatregelen (1 e stap Trias Energetica): De eerste stap van de Trias Energetica is het beperken van de energievraag van het gebouw. Dit kan verkregen worden door het gebouw beter te isoleren waardoor er minder energie verloren gaat. Uit het voorgaande verslag van praktijkvraag energie potentie is gebleken dat het na-isoleren van de wanden, daken en het vervangen van het glas een gunstig effect heeft op het beperken van de energievraag. Hieronder wordt aangegeven hoe de wanden, daken en het glas kunnen worden aangepast. Het huidige energieverbruik van het gebouw in de bestaande situatie is: - Elektra verbruik: kwh - Gas verbruik: m³ 6.1 Na-isoleren buitenwanden: Uit het infraroodonderzoek is gebleken dat er veel warmte door de buitenwanden van het gebouw verloren gaat. De buitenwanden zijn in de bestaande situatie opgebouwd door middel van een minimale ongeïsoleerde voorzetwand met erachter een dikke steensmuur. Wanneer deze constructie wordt na- geïsoleerd zal dit aan de binnenkant moeten plaatsvinden. Dit omdat de buitenzijde van de buitenwanden een monumentaal kenmerk heeft. Om de buitenwanden van het gebouw te isoleren is allereerst uitgezocht wat de bestaande Rc. waarde van de constructie is. Er is uitgegaan van de buitenwand met de laagste Rc. waarde. De laagste Rc. waarde van de bestaande constructie bedraagt: 0,71 m 2 K/W, deze berekening is als bijlage: 1 bijgevoegd. Wil het na-isoleren van de buitenwanden het meeste effect hebben moeten de wanden een minimale Rc. waarde krijgen van: 4,5 m 2 K/W. Om een materiaal te kiezen voor het na-isoleren van de buitenwanden hebben zijn er een aantal materialen opgezocht: Rockwool Vario met een dikte van 140 mm, en Isover Systemroll 1000 met een dikte van 120 mm. Er is voor gekozen om de Isover Systemroll 1000 met een dikte van 120 mm toe te passen. Dit materiaal levert de minste ruimtebeperking op. Door het toepassen van dit isolatiemateriaal zal de Rc. waarde van de buitenwand verhoogd worden naar een waarde van: 4,51 m 2 K/W. De berekening is bijgevoegd als bijlage: 2. Om een beeld te geven hoe de buitenwanden van het bestaande gebouw zullen veranderen is een detailtekening gemaakt van de bestaande situatie en van de gewijzigde situatie. Deze detailtekening is als bijlage: 3 bijgevoegd. 6.2 Na-isoleren daken grote zaal: Bij de daken van de grote zaal aan de achterzijde is geconstateerd dat ook daar veel warmte verloren gaat. Dit komt omdat het een ongeïsoleerde constructie is. De daken van de grote zaal bestaan uit een schilddak, een platdak en een lessenaarsdak. De daken van de grote zaal hebben elk een andere Rc. waarde, voor het bepalen van het isolatiemateriaal is uitgegaan van de laagste Rc. waarde. De laagste Rc. waarde is van het schilddak en bedraagt: 0,65 m 2 K/W. Deze berekening van de Rc. waarde van het schilddak van de grote zaal is als bijlage: 4 bijgevoegd. Om de daken van de grote zaal te gaan na-isoleren is het de makkelijkste manier om dit vanaf de binnenzijde te doen. Dit zal sneller en goedkoper zijn dan het na-isoleren vanaf de buitenzijde. Wil het na- isoleren van de daken van de grote zaal het meeste effect hebben, dan moeten de daken een minimale Rc. waarde krijgen van 4,5 m 2 K/W. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 13

14 Om een materiaal te kiezen voor het na-isoleren van de daken zijn de volgende materialen gevonden: Isover Rollisol Plus (minerale wol) met een dikte van 160 mm, Kingspan Ecotherm (PIR) met een dikte van 100 mm en Cevotherm (PUR) met een dikte van 105 mm. Er is gekozen om de Kingspan Ecotherm platen met een dikte van 100 mm toe te passen. Dit materiaal heeft de minste dikte tegen de hoogste Rc. waarde. Door het toepassen van dit isolatiemateriaal zal de Rc. waarde van de daken van de grote zaal verhoogd worden naar een waarde van minimaal: 5,0 m 2 K/W. Deze berekening is bijgevoegd als bijlage: 5. Om een beeld te geven hoe de bestaande opbouw van het schilddak van de grote zaal is hebben we als bijlage: 6 de bestaande detailtekening bijgevoegd. Als bijlage: 7 is de gewijzigde detailtekening van het schilddak van de grote zaal bijgevoegd. 6.3 Na-isoleren platte daken: Voor de platte daken bij het gebouw is geconstateerd dat er veel warmte verloren gaat. Dit komt omdat er weinig isolatiemateriaal is toegepast. Deze platte daken zullen vanaf de buitenzijde geïsoleerd moeten worden. Hier is voor gekozen omdat de bestaande dakbedekking van de platte daken in zeer slechte conditie verkeert. Het is daarom aan te raden om dit meteen met de bestaande isolatie er af te halen waarna het opnieuw geïsoleerd kan worden. De laagste Rc. waarde bedraagt: 1,36 m 2 K/W. Dit is het platte dak van het tussenstuk. De berekening van de Rc. waarde van het platte dak van het tussenstuk is als bijlage: 8 bijgevoegd. Wil het isoleren van de platte daken het meeste effect hebben, dan moeten de daken een minimale Rc. waarde krijgen van: 4,5 m 2 K/W. Om een materiaal te kiezen voor het na-isoleren van de platte daken zijn de volgende materialen gevonden: Rockwool Rhinox (Steenwol platen) met een dikte van 160 mm, Isover Rooffine P35 (Glaswol plaat)met een dikte van 140 mm en Isobouw EPS 200 plaat met een dikte van 140 mm. Er is voor gekozen om de Isobouw EPS 200 platen met een dikte van 140 mm toe te passen. Dit materiaal heeft de minste dikte tegen de hoogste Rc. waarde. Door het toepassen van dit isolatie materiaal zal de Rc. waarde van alle platte daken verhoogd worden naar een waarde van minimaal: 4,67 m 2 K/W. De berekening is als bijlage: 9 bijgevoegd. Om een beeld te geven hoe de bestaande opbouw van het platte dak van het tussen stuk is hebben we als bijlage: 10 de bestaande detailtekening bijgevoegd. Als bijlage: 11 is de gewijzigde detailtekening van het platte dak van het tussenstuk bijgevoegd. 6.4 Na-isoleren schilddak café: Voor het schilddak van het café is geconstateerd dat er ook daar veel warmte verloren gaat. Dit komt omdat er geen isolatie materiaal is toegepast. Dit dak zal vanaf de buitenzijde moeten worden geïsoleerd, omdat er aan de binnenzijde een tongewelfplafond aanwezig is. Dit tongewelfplafond is een monumentaal kenmerk van het gebouw en mag niet verloren gaan. De Rc. waarde van het schilddak in de bestaande situatie bedraagt: 0,51 m 2 K/W. De berekening van de Rc. waarde van het schilddak hebben we als bijlage: 12 bijgevoegd. Wil het isoleren van het schilddak van het café het meeste effect hebben, dan moet het dak een minimale Rc. waarden krijgen van: 4,5 m 2 K/W. Om een materiaal te kiezen voor het na-isoleren van het schilddak zijn de volgende materialen gevonden: Ecotherm Renova XR (PIR) met een dikte van 100 mm, Kingspan Kooltherm K7 (PIR) met een dikte van 90 mm en Knauf DDP (steenwol plaat) met een dikte van 160 mm. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 14

15 Er is voor gekozen om de Kingspan Kooltherm platen met een dikte van 90 mm toe te passen, omdat dit materiaal de minste dikte heeft tegen de hoogste Rc. waarde. Door het toepassen van dit isolatiemateriaal zal de Rc. waarde van het schilddak van het café verhoogd worden naar een waarde van: 4,8 m 2 K/W. Deze berekening is als bijlage: 13 bijgevoegd. Om een beeld te geven hoe de bestaande opbouw van het schilddak van het café is hebben we als bijlage: 14 de bestaande detailtekening toegevoegd. Als bijlage:15 hebben we de gewijzigde detailtekening van het schilddak bijgevoegd. 6.5 Vervangen glas: Aan de hand van het infraroodonderzoek zoals beschreven in praktijkvraag 4.3, is gebleken dat er veel warmte verloren gaat door de ramen. Uit het onderzoek is gebleken dat het vervangen van het glas door HR++ glas een positief effect heeft op het energie verbruik. We kunnen alleen niet elk glas gaan vervangen door HR++ glas. Dit omdat enkele ramen monumentale kenmerken hebben en dus bewaard dienen te blijven. Zo zijn er bij het café glas-in-lood ramen en op de verdieping oude T-vensters, deze dienen bewaard te blijven. Figuur: 4 (Glas in lood ramen) Figuur: 5 (T-vensters) Figuur: 6 (Glas in lood raam) Doordat er verschillend glas is toegepast in het gebouw zal per glas onderdeel worden vermeld wat er mee zal gebeuren: - Glas-in-lood ramen: deze ramen worden aan de binnenzijde voorzien van een voorzetraam met HR++ glas. Op deze manier behoudt de buitenzijde hetzelfde aanzicht. - T-vensters: bij deze ramen wordt het bestaande enkelglas vervangen door verbeterd enkelglas. Dit kan meteen in het bestaande kozijn geplaatst worden. Het bestaande enkelglas zal vervangen moeten worden omdat dit glas een bewegend beeld geeft als je er doorheen kijkt. Na het plaatsen van verbeterd enkelglas zal er aan de binnenzijde een voorzetraam met HR++ glas geplaatst worden. - Enkelglas vervangen door HR++: in de kozijnen zonder T-vensters waar enkelglas in zit worden deze vervangen door HR++ glas. Deze kozijnen zullen worden aangepast. - Dubbelglas vervangen door HR++: enkele kozijnen bij het gebouw hebben al dubbelglas, deze ramen kunnen gemakkelijk vervangen worden door HR++ glas. Om een duidelijk beeld te geven wat erbij welke kozijnen gaat gebeuren is als bijlage: 16 een tekening bijgevoegd waarin dit is weergegeven. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 15

16 6.6 Berekening besparing 1 e stap: Na het toepassen van de bouwkundige maatregelen (1 e stap van de Trias Energetica) bij het gebouw zal de energievraag verminderd worden. Dit omdat er nu minder energie verloren zal gaan. Om aan te geven hoeveel energie het gebouw nog nodig heeft na de bouwkundige maatregelen is in bijlage: 16 de gewijzigde EPU berekening bijgevoegd. Uit de gewijzigde EPU berekening is te zien dat het gebouw na de bouwkundige maatregelen een EPC cijfer heeft van 2,0. Dit is een forse vermindering ten opzichte van het bestaande EPC cijfer 3,52. Om aan te tonen hoeveel energie het gebouw na de bouwkundige maatregelen nog nodig heeft volgt hieronder de berekening: Uit bovenstaande berekening is te zien dat het gebouw na de bouwkundige maatregelen nog een energie verbruik nodig heeft van: - Elektra kwh - Gas m³ J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 16

17 Hoofdstuk: 7 Toepassen duurzame bronnen (2 e stap Trias Energetica): Als de bouwkundige maatregelen worden toegepast bij het gebouw, dan zal de energievraag hierdoor worden verminderd. Om verder te gaan met het verbruik zullen de uitkomsten worden verhoogd met 5%, dit omdat er in de nieuwe situatie de eerste verdieping in gebruik genomen zal worden. Hierdoor zal de energievraag toenemen omdat deze ruimte verwarmd dient te worden. Hieronder wordt aangegeven hoe hoog het nieuwe energieverbruik dan zal worden: - Elektra * 5% kwh - Gas * 5% m³ De hierboven vermelde energiewaarden worden door middel van duurzame bronnen opgewekt. Voor het project zijn er een drietal vormen van duurzame energie die in aanmerking kunnen komen, het gaat hierbij om de volgende bronnen: zonne-energie, windenergie en aardwarmte-energie. In het verslag van praktijkvraag Duurzame bronnen, die als bijlage is bijgevoegd, zijn er een viertal duurzame concepten die toegepast kunnen worden bij het project, om de energievraag van het gebouw duurzaam op te wekken. Deze duurzame concepten zijn: 7.1 Duurzaam concept 1: Het eerste duurzame concept is een combinatie van een lucht-water warmtepomp, PV - panelen en een kleine wind turbine. De lucht-water warmtepomp zal dienen voor het warm tap water en voor verwarming van het gebouw. De PV panelen en de kleine windturbine zullen zorgen voor het elektraverbruik van de lucht-water warmtepomp en het verbruik van het gebouw. Om aan te geven hoeveel het kost om dit concept toe te passen volgt hier de berekening: - Lucht-water warmtepomp (2 stuks) ,- - PV panelen ( 165 stuks) ,- - Wind turbine Alize (2 stuks) ,- + Totale investering: ,- De totale investering, die hierboven is weergegeven is alleen de investering van de materialen. Deze materialen zullen later gecombineerd moeten worden met de verwarmingsinstallaties. De verwachte uitstoot bij dit concept zal zijn: Gasverbruik: 750 m³, CO2uitstoot: kg. Het elektraverbruik zal duurzaam opgewekt worden, na verwachting is de CO2 uitstoot hierbij 0 kg. De berekening en een schematische opstelling van dit concept is als bijlage: 18 bijgevoegd. 7.2 Duurzaam concept 2: Het tweede duurzame concept is een combinatie van een aard warmtepomp (open bronsysteem), PV - panelen en een kleine wind turbine. De aard warmtepomp zal dienen voor het warm tap water en voor verwarming van het gebouw. De PV panelen en de kleine wind turbine zullen zorgen voor het elektraverbruik van de aard warmtepomp en het verbruik van het gebouw. Om aan te geven hoeveel het kost om dit concept toe te passen volgt hier de berekening: - Aard warmtepomp (1 stuks) ,- - PV panelen ( 165 stuks) ,- - Wind turbine Alize (2 stuks) ,- + Totale investering: ,- De totale investering, die hierboven is weergegeven is alleen de investering van de materialen. Deze materialen zullen later gecombineerd moeten worden met de verwarmingsinstallaties. De verwachte uitstoot bij dit concept zal zijn: Gasverbruik: 750 m³, CO2uitstoot: kg. Het elektraverbruik zal duurzaam opgewekt worden, na verwachting is de CO2 uitstoot hierbij 0 kg. De berekening en een schematische opstelling van dit concept is als bijlage: 19 bijgevoegd. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 17

18 7.3 Duurzaam concept 3: Het derde duurzame concept is een combinatie van een aard warmtepomp (open bronsysteem) en PV Twin panelen. De aard warmtepomp zal dienen voor warm tap water en voor verwarming van het gebouw. De PV Twin panelen zullen zorgen voor het elektraverbruik van de aard warmtepomp en het verbruik van het gebouw. Om aan te geven hoeveel het kost om dit concept toe te passen volgt hier de berekening: - Aard warmtepomp (1 stuks) ,- - PV Twin panelen (68 stuks) ,- + Totale investering: ,- De totale investering, die hierboven is weergegeven is alleen de investering van de materialen. Deze materialen zullen later gecombineerd moeten worden met de verwarmingsinstallaties. De verwachte uitstoot bij dit concept zal zijn: Gas verbruik: 750 m³, CO2uitstoot: kg. Het elektraverbruik zal duurzaam opgewekt worden, na verwachting is de CO2 uitstoot hierbij 0 kg. De berekening en een schematische opstelling van dit concept is als bijlage: 20 bijgevoegd. 7.4 Duurzaam concept 4: Bij het vierde duurzame concept zullen we alleen PV Twin panelen gaan toepassen. De PV Twin panelen zullen zorgen voor het elektra verbruik van het gebouw. Om aan te geven hoeveel het kost om dit concept toe te passen volgt hier de berekening: - PV Twin panelen (36 stuks) ,- + Totale investering: ,- De totale investering, die hierboven is weergegeven is alleen de investering van de materialen. Deze materialen zullen later gecombineerd moeten worden met de verwarmingsinstallaties. De verwachte uitstoot bij dit concept zal zijn: Gasverbruik: m³, CO2uitstoot: kg. Het elektraverbruik zal duurzaam opgewekt worden, na verwachting is de CO2 uitstoot hierbij 0 kg. De berekening en een schematische opstelling van dit concept is als bijlage: 21 bijgevoegd. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 18

19 Hoofdstuk: 8 Aanbeveling concepten: Voor de concepten energie-nul en Low Impact High Benefit, welke beschreven zijn in hoofdstuk twee van dit verslag, zal per concept worden aangegeven welke maatregelen er getroffen dienen te worden om het concept te realiseren. Ook wordt er een globale indicatie gegeven van de kosten die de maatregelen met zich meebrengen. 8.1 Energie-nul concept: Wanneer het energie-nul concept wordt toepast bij het gebouw, dienen de stappen van de Trias Energetica genomen te worden. De eerste stap zijn de bouwkundige maatregelen om de energievraag te beperken, na de eerste stap zal gekeken worden hoeveel energie het gebouw nog nodig heeft, waarna de energievraag duurzaam opgewekt zal worden. Hieronder wordt aangegeven welke maatregelen er getroffen moeten worden willen we het gebouw bijna energie-nul maken. Bouwkundig: De bouwkundige maatregelen die getroffen dienen te worden bestaan uit het na-isoleren van de volgende constructie onderdelen, zoals in hoofdstuk vier beschreven staat: - Na-isoleren buiten wanden, (zie bijlage: 2 & 3) - Na-isoleren daken grote zaal, (zie bijlage: 5 & 7 ) - Na-isoleren platte daken, (zie bijlage: 9 & 11) - Na-isoleren schilddak café, (zie bijlage: 13 & 15) Ook zullen er aanpassingen gedaan moeten worden aan het bestaande glas, deze aanpassingen staan beschreven in hoofdstuk vier en bestaan uit: - Aanpassen glas zoals aangegeven in bijlage: 16 Wanneer deze bouwkundige aanpassingen worden gerealiseerd bij het gebouw zal het energieverbruik van het gebouw verminderen, hieronder is weergegeven hoeveel energie het gebouw nog nodig heeft: - Elektra kwh - Gas m³ Door het toepassen van de bouwkundige maatregelen zal het bestaande EPC cijfer van het gebouw van 3,52 ook verminderen. Na de bouwkundige maatregelen zal het EPC cijfer voor het gebouw uitkomen op 2,00, de berekening van het EPC cijfer is als bijlage: 17 bijgevoegd. Duurzaam Na het toepassen van de bouwkundige maatregelen kan het gebouw nog niet voorzien in de eigen energiebehoefte, hierdoor zal de tweede stap van de Trias Energetica worden toegepast. De tweede stap is om de hierboven vermelde energiebehoefte van het gebouw duurzaam op te wekken. De energie behoefte van het gebouw zal voor dit concept worden opgewekt doormiddel van het duurzame concept 3, welke beschreven staat in hoofdstuk vijf. Er is voor dit duurzame concept gekozen, omdat deze samen met de concepten 1 & 2 kan voorzien in de energievraag. Echter is concept 3 goedkoper in aanschaf en zal deze eerder terugverdiend zijn, zie bijlage: 22. Duurzaam concept 3 bestaat uit het toepassen van de volgende duurzame bronnen: - 1st. Aard warmtepomp (open bronsysteem), m² PV Twin panelen (68 st.). Door het toepassen van de duurzame installaties zal het EPC cijfer van 2,00, welke was berekend na de bouwkundige maatregelen verminderen. Na de toepassing van de duurzame installaties zal het EPC cijfer voor het gebouw uitkomen op 0,83, de berekening van het EPC cijfer is als bijlage: 23 bijgevoegd. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 19

20 Investering Om een beeld te geven hoeveel de totale investering zal worden van het energie-nul concept volgt hieronder een berekening van de verschillende maatregelen: - Bouwkundige aanpassingen: , - - Duurzame bronnen: , - - Installaties: , - + Totaal: , - De hierboven omschreven bedragen zijn berekend door middel van een investeringsbegroting, deze is als bijlage: 24 bijgevoegd. 8.2 Low Impact High Benefit: Wanneer het Low Impact High Benefit concept wordt toepast bij het gebouw, dienen ook bij dit concept de stappen van de Trias Energetica genomen te worden. De 1 e stap zijn de bouwkundige maatregelen om de energievraag te beperken, na de 1 e stap zal gekeken worden hoeveel energie het gebouw nog nodig heeft, waarna de energievraag duurzaam opgewekt zal worden. Hieronder wordt aangegeven welke maatregelen er getroffen moeten worden, wanneer het gebouw doormiddel van minimale aanpassingen zo energie zuinig mogelijk te realiseren. Bouwkundig: De bouwkundige maatregelen die getroffen dienen te worden bestaan uit het na-isoleren van de volgende constructie onderdelen, zoals in hoofdstuk vier beschreven staat: - Na-isoleren buiten wanden, (zie bijlage: 2 & 3) - Na-isoleren daken grote zaal, (zie bijlage: 5 & 7 ) - Na-isoleren platte daken, (zie bijlage: 9 & 11) - Na-isoleren schilddak café, (zie bijlage: 13 & 15) Ook zullen er aanpassingen gedaan moeten worden aan het bestaande glas, deze aanpassingen staan beschreven in hoofdstuk vier en bestaan uit: - Aanpassen glas zoals aangegeven in bijlage: 16 Wanneer deze bouwkundige aanpassingen worden gerealiseerd bij het gebouw zal het energieverbruik van het gebouw verminderen, hieronder is weergegeven hoeveel energie het gebouw nog nodig heeft: - Elektra kwh - Gas m³ Door het toepassen van de bouwkundige maatregelen zal het bestaande EPC cijfer van het gebouw van 3,52 ook verminderen. Na de bouwkundige maatregelen zal het EPC cijfer voor het gebouw uitkomen op 2,00, deze berekening van het EPC cijfer is als bijlage: 17 bijgevoegd. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 20

21 Duurzaam Na het toepassen van de bouwkundige maatregelen kan het gebouw nog niet voorzien in de eigen energiebehoefte, hierdoor zal de 2 e stap van de Trias Energetica worden toegepast. De 2 e stap is om de hierboven vermelde energiebehoefte van het gebouw duurzaam op te wekken. De energie behoefte van het gebouw zullen we voor dit concept gaan opwekken doormiddel van het duurzame concept 4, welke beschreven staat in hoofdstuk vijf. Er is voor dit duurzame concept gekozen omdat deze de meeste energie levert tegen over de laagste investering. Dit concept is ook gemakkelijk toe te passen op de bestaande installaties. Ook is dit concept het snelt terugverdient, zie bijlage: 22 Duurzaam concept 4 bestaat uit het toepassen van de volgende duurzame bronnen: - 98 m² PV Twin panelen (36 st.). Door het toepassen van de duurzame installaties zal het EPC cijfer van 2,00, welke was na de bouwkundige maatregelen verminderen. Na de toepassing van de duurzame installaties zal het EPC cijfer voor het gebouw uitkomen op 1,54, de berekening van het EPC cijfer is als bijlage: 25 bijgevoegd. Investering Om een beeld te geven hoeveel de totale investering zal worden van het Low Impact High Benefit concept, volgt hieronder een berekening van de verschillende maatregelen: - Bouwkundige aanpassingen: ,- - Duurzame bronnen: ,- - Installaties: ,- + Totaal: ,- De hierboven omschreven bedragen zijn berekend door middel van een investeringsbegroting, deze is als bijlage: 26 bijgevoegd. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 21

22 Literatuurlijst Boeken: - Toegepaste Energietechniek duurzame energie, - Duurzame Energie, - Het Grote Energieboek voor Duurzaam Wonen. Rapporten, documenten, folders en dergelijke: - Presentatie boekjes Adema Architecten Kruisweg Damwoude, - Energieneutraal monument Driebergen, - Rapportage bouwtechnisch onderzoek, Internet: J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 22

23 Bijlagen: Achtereenvolgens vindt u de volgende bijlagen: - Bijlage 1: Berekening bestaande Rc. waarde buitenwand café, - Bijlage 2: Berekening verbeterde Rc. waarde buitenwand café, - Bijlage 3: Detailtekening opbouw buitenwand, - Bijlage 4: Berekening bestaande Rc. waarde schilddak grote zaal, - Bijlage 5: Berekening verbeterde Rc. waarde schilddak grote zaal, - Bijlage 6: Detailtekening bestaande opbouw schilddak grote zaal, - Bijlage 7: Detailtekening verbeterde opbouw schilddak grote zaal, - Bijlage 8: Berekening bestaande Rc. waarde platdak tussenstuk, - Bijlage 9: Berekening verbeterde Rc. waarde platdak tussenstuk, - Bijlage 10: Detailtekening bestaande opbouw platdak tussenstuk, - Bijlage 11: Detailtekening verbeterde opbouw platdak tussenstuk, - Bijlage 12: Berekening bestaande Rc. waarde schilddak café, - Bijlage 13: Berekening verbeterde Rc. waarde schilddak café, - Bijlage 14: Detailtekening bestaande opbouw schilddak café, - Bijlage 15: Detailtekening verbeterde opbouw schilddak café, - Bijlage 16: Overzichtstekening vervangen glas, - Bijlage 17: Gewijzigde EPU berekening na bouwkundige maatregelen, - Bijlage 18: Berekening CO2 uitstoot duurzaam concept 1, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 23

24 - Bijlage 19: Berekening CO2 uitstoot duurzaam concept 2, - Bijlage 20: Berekening CO2 uitstoot duurzaam concept 3, - Bijlage 21: Berekening CO2 uitstoot duurzaam concept 4, - Bijlage 22: Berekening terugverdientijd duurzame concepten, - Bijlage 23: Gewijzigde EPU berekening voor energie-nul concept, - Bijlage 24: Investeringsbegroting voor energie-nul concept, - Bijlage 25: Gewijzigde EPU berekening voor LIHB concept, - Bijlage 26: Investeringsbegroting voor LIHB concept. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 24

25 Bijlage 1: Berekening bestaande Rc. waarde buitenwand café, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 25

26 Bijlage 2: Berekening verbeterde Rc. waarde buitenwand café, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 26

27 Bijlage 3: Detailtekening opbouw buitenwand, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 27

28 Bijlage 4: Berekening bestaande Rc. waarde schilddak grote zaal, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 28

29 Bijlage 5: Berekening verbeterde Rc. waarde schilddak grote zaal, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 29

30 Bijlage 6: Detailtekening bestaande opbouw schilddak grote zaal, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 30

31 Bijlage 7: Detailtekening verbeterde opbouw schilddak grote zaal, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 31

32 Bijlage 8: Berekening bestaande Rc. waarde platdak tussenstuk, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 32

33 Bijlage 9: Berekening verbeterde Rc. waarde platdak tussenstuk, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 33

34 Bijlage 10: Detailtekening bestaande opbouw platdak tussenstuk, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 34

35 Bijlage 11: Detailtekening verbeterde opbouw platdak tussenstuk, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 35

36 Bijlage 12: Berekening bestaande Rc. waarde schilddak café, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 36

37 Bijlage 13: Berekening verbeterde Rc. waarde schilddak café, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 37

38 Bijlage 14: Detailtekening bestaande opbouw schilddak café, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 38

39 Bijlage 15: Detailtekening verbeterde opbouw schilddak café, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 39

40 Bijlage 16: Overzichtstekening vervangen glas, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 40

41 Bijlage 17: Gewijzigde EPU berekening na bouwkundige maatregelen, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 41

42 Bijlage 18: Berekening CO2 uitstoot duurzaam concept 1, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 42

43 Bijlage 19: Berekening CO2 uitstoot duurzaam concept 2, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 43

44 Bijlage 20: Berekening CO2 uitstoot duurzaam concept 3, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 44

45 Bijlage 21: Berekening CO2 uitstoot duurzaam concept 4, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 45

46 Bijlage 22: Berekening terugverdientijd duurzame concepten, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 46

47 Bijlage 23: Gewijzigde EPU berekening voor energie-nul concept, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 47

48 Bijlage 24: Investeringsbegroting voor energie-nul concept, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 48

49 Bijlage 25: Gewijzigde EPU berekening voor LIHB concept, J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 49

50 Bijlage 26: Investeringsbegroting voor LIHB concept. J. Berende en J. Vanderveen Afstudeerverslag 50