DeernsData. Beter zicht op de techniek. Rondetafel Discussie: Hechte samenwerking met architect succesvol bij prijsvragen.

Transcriptie

1 DeernsData Rondetafel Discussie: Hechte samenwerking met architect succesvol bij prijsvragen Getz in beeld: Het nieuwe uitgaanscentrum in Amsterdam Beter zicht op de techniek nummer 16 - juli 2007 Klant aan het woord: Een duurzaam gebouw met minimale levensduurkosten voor TU Delft

2 Inhoud Beter zicht op de techniek Vruchtbare samenwerking bij prijsvragen 4 Renovatie Hermitage 8 GETZ in Beeld 10 Passagiersbruggen Cruiseterminal Amsterdam 12 Invloed van comfort op arbeidsproductiviteit 15 Verlichtingsconcept voor Kempen Campus 16 Levensduurkosten bij de TU Delft 18 Slimme vitrines voor het Scheepvaartmuseum 21 Synergie tussen kas en woning 22 Opening Walterboscomplex 24 Studentenvereniging Mollier in Berlijn 24 Deerns op NVTG congres 25 Kantoor Gasunie mooiste gebouw 25 Innovatief rolpadconcept voor Schiphol 26 Energieconcept voor nieuw stadsdeel Kabul 27 Nominatie Young Technical Professional Award 28 DeernsData

3 Workshop Sturen op Energiekosten In navolging van de succesvolle workshops Beoordelen van Installatiekosten en Sturen op Levensduurkosten hebben de energiespecialisten van Deerns een nieuwe workshop samengesteld: Sturen op Energiekosten. De workshop richt zich zowel op bestaande bouw als op renovatie- en nieuwbouwprojecten. De workshop op donderdag 27 september is nagenoeg volgeboekt. Voor de workshop op dinsdag 2 oktober 2007 zijn nog plaatsen beschikbaar. Facilitair managers, gebouwbeheerders en vastgoedmanagers krijgen inzicht in tools die gebruikt kunnen worden om het energieverbruik inzichtelijk te maken (monitoren) en daarop blijvend te sturen. Daarnaast komen maatregelen aan bod om energiereducties te realiseren. Een van de tools die behandeld wordt, is het softwareprogramma H.E.N.K. (Het Energie Neutrale Kantoor). Met dit programma kunt u op eenvoudige wijze energiebesparende maatregelen doorrekenen en in een vroeg stadium van het (nieuwbouw) ontwerp een inschatting van de Energie Prestatie Coëfficiënt maken. Na de workshop bent u beter in staat om knelpunten in het energieverbruik op te sporen en adequate maatregelen te nemen om het energieverbruik terug te dringen. Met dergelijke reducties zijn, afhankelijk van de schaalgrootte, flinke kostenbesparingen mogelijk. Zo heeft Deerns vorig jaar met metingen bij het NKI (Nederlands Kanker Instituut) een besparing van euro op jaarbasis inzichtelijk gemaakt. Wilt u deelnemen aan de workshop of meer informatie? Kijk op i ir. P.A. Buurman Telefoon: (070) p.buurman@deerns.nl Voorwoord Opmerkelijke voortrajecten en verrassende technieken Er is techniek en er is techniek. Cryptisch? Niet helemaal. Op tal van gebieden worden inmiddels standaardtechnieken toegepast waar men nauwelijks meer van opkijkt. De verrassing schuilt hem vaak in hightech oplossingen waarbij sprake is van (weer) een verdere evolutie van technieken. Toekomstgerichte oplossingen die ook in het voortraject een bijzondere aanpak vereisen. Deerns laat zich door voortdurende innovatie en kennisontwikkeling leiden. Ook en vooral in de ontwerpfase, waar de nadruk steeds vaker op geïntegreerd ontwerpen komt te liggen. Het meedenken met architecten, constructeurs en uitvoerende partijen is niet alleen een toegevoegde waarde, maar kan leiden tot verrassende inzichten en oplossingen. Overigens is ook de ontwerpfase aan hightech-veranderingen onderhevig. De geavanceerde visualisatietechnieken die de Deerns Concept Studio gebruikt, spelen een steeds belangrijkere rol bij het inzichtelijk maken en ontwerpen van installaties. Zeker nu (niet-alledaagse) architectuur en installatietechniek steeds meer geïntegreerd raken. Zie hiervoor het rondetafelgesprek in dit nummer. In deze Deerns Data komt beter zicht op de techniek in verschillende vormen aan bod. Bijvoorbeeld in het verhaal over het lichtontwerp bij de Kempen Campus. Door het gebruik van 3D visualisatietechnieken kan het resultaat op voorhand al zo realistisch mogelijk inzichtelijk worden gemaakt. Dit maakte het makkelijk de beste optie te selecteren. Een verrassende uitkomst diende zich aan voor de nieuwbouw van het kantoor voor de afdeling Multi-Scale Physics van de faculteit Technische Natuurwetenschappen van de TU Delft. Met het oog op duurzaamheid deed Deerns een Life Cycle Costs-berekening waarbij een opmerkelijke variant de beste bleek: de TU Delft gaat gebruikmaken van een uitvinding van een voormalig promovendus van de afdeling MSP. Comfort en arbeidsproductiviteit zullen hier samengaan, een relatie waarop overigens in dit nummer separaat nog eens dieper op wordt ingegaan. Soms liggen de techniek en de oplossing dus om de hoek. Een ander mooi voorbeeld hiervan vormen de nieuwe passagiersbruggen bij de Passenger Terminal Amsterdam. Deerns stelde het technisch en functioneel Programma van Eisen op en liet zich daarbij inspireren door de ervaringen die het opdeed met de passagiersbruggen op Schiphol. Lucht- en scheepvaart komen zo op een bijzondere manier samen. ir. E.S. Hora Siccama Directeur Deerns raadgevende ingenieurs DeernsData

4 Rondetafelgesprek Vruchtbare samen bij prijsvragen Deerns werkt steeds vaker samen met architecten om tot de beste ideeën te komen Deelname aan prijsvragen is een van de belangrijkste acquisitie-instrumenten van architectenbureaus. Om temidden van soms tientallen concurrenten als winnaar uit de bus te komen, telt elk detail. Het gaat al lang niet meer alleen om de originaliteit, schoonheid of functionaliteit van een ontwerp. De ontwerpen moeten tot in detail uitgewerkt zijn inclusief paragrafen over energiegebruik, duurzaamheid, efficiency en akoestiek. En natuurlijk binnen de beschikbare budgetten. De vermaarde bureaus Crepain Binst Architecture uit Antwerpen en Mecanoo uit Delft werken, net als andere architectenbureaus, vaak samen met Deerns. Om ideeën te toetsen aan haalbaarheid, om compleet te zijn en om samen oplossingen te bedenken. Op verzoek van dit magazine discussieerden de drie partijen vlak voor het zomerreces met elkaar over het belang van samenwerking in prijsvragen. Ellen van der Wal vindt het nog altijd erg jammer; het feit dat haar Mecanoo net achter het net viste in Zwitserland. We zijn tweede geworden in de prijsvraag voor de bouw van het nieuwe learning center in Lausanne, zegt de architecte. En we hadden zó n mooi en bijzonder ontwerp; het hele gebouw kon draaien. Uiteindelijk is toch gekozen voor een platte plak Emmenthal. Jammer, maar het was wel een prachtig staaltje samenwerking met de ingenieurs van Deerns. We beschouwen dat niet als een nederlaag. Je kunt niet elke prijsvraag winnen. Oplossingen Paul Stoelinga, senior adviseur bij Deerns, kijkt evenmin in wrok terug. Zeker, we hebben er heel veel uren en energie in gestoken. Dat is het risico van deelname aan prijsvragen. Het mooie aan dergelijke projecten is het vinden van oplossingen voor complexe vraagstukken. In het programma van eisen van het gebouw in Lausanne stonden transparantie en doorzicht centraal. Veel glaswerk in de gevels dus. Dat betekent een probleem met de klimaatbeheersing. We hebben met z n allen gebrainstormd, gerekend, gesimuleerd op de pc s, gediscussieerd en getekend. Uiteindelijk kwamen we uit bij een gebouw dat kon draaien. Om optimaal gebruik te maken van zon en wind. En uiteraard interessant vanwege het wisselende uitzicht. DeernsData

5 werking Een dagdeel keek je over het meer, het andere over de stad. Ons gezamenlijke ontwerp heeft net niet gewonnen. Maar we hebben veel geleerd en dat helpt ons bij volgende prijsvragen. Technische expertise Mecanoo werkt al een aantal jaren samen met Deerns. Vijf keer werd samen een ontwerp ingediend bij aanbestedingen en drie keer leverde dat een opdracht op. Bepaald geen slechte score, vergelijkbaar met Crepain en Binst Architecture dat in België toonaangevend is en ook ruim zestig procent scoort. Toch maakt ook dit bureau sinds kort graag gebruik van de hulp van Deerns. De technische expertise is minstens zo belangrijk als het creatieve ontwerp, zegt William Neirynck, senior projectleider bij het Antwerpse bureau. Techniek en architectuur kun je niet los van elkaar zien. De laatste jaren worden de normen strenger. Er is meer aandacht voor duurzaamheid, voor energiezuinig bouwen. Neem de betonkernactivering. Oftewel het ingieten van verwarmingsbuizen in betonnen vloerplaten. Daarmee kun je effectiever verwarmen en koelen. Aan de ingenieurs om uit te rekenen wat de besparigen zijn en of het systeem goed werkt. Opdrachtgevers vragen garanties. Een gebouw wordt tegenwoordig in publiek-private projecten (PPS) opgeleverd met een onderhoudscontract van vijftien jaar. Dan is een integraal ontwerp essentieel en werk je dus met duurzame materialen en solide installaties. Vergoeding De prijsvraag is niet meer weg te denken in de bouwwereld. Zowel overheden als particuliere ontwikkelaars nodigen via openbare inschrijving architecten uit om gebouwen te ontwerpen. Dat gebeurt aan de hand van een programma van eisen in combinatie met een budget. Vaak schrijven enkele bureaus in, soms zijn er tientallen mededingers. Om grote opdrachten binnen te halen, moet je meedoen, zegt Ellen van der Wal. Dat is een gegeven. Door expertise van anderen binnen te halen, kun je met een sterker verhaal komen. Wij schrijven alleen in als er een vergoeding tegenover staat, aldus Robert Osinga, projectleider bij Crepain Bints Architecture. In een ontwerp gaan heel veel uren werk zitten. Daar mag wel iets van vergoed worden als je de opdracht niet krijgt. Eigenlijk is het jammer dat je als architect zo gedetailleerd moet zijn bij een prijsvraag of aanbesteding. In mijn ogen zou het beter zijn als de prijsvraag werd gebruikt als ideeëngenerator. Nu is de prijs, het budget allesbepalend. Zijn collega Neirynck knikt bevestigend: Wat mij betreft zou het abstracter mogen. Meer conceptueel. Maar dan moet je wel een jury hebben die de ontwerpen dan kan lezen. Nog lastiger bij deelname aan prijsvragen is dat je niet weet wie de ontwerpen beoordeelt. Is het een jury die de esthetiek laat doorwegen of komt het accent te liggen op energiebesparing? Of, vult Ellen van der Wal aan, heeft het volk een stem in het geheel? Wordt er puur gekeken naar de kleurstelling of de vorm? Er zijn veel factoren die meewegen. Je weet niet welke de doorslag geven. Wij doen overigens ook alleen mee aan prijsvragen waarbij voor elk ingeleverd ontwerp een vergoeding wordt gegeven. Dan weet je dat >> DeernsData

6 Het draaiende gebouw dat Mecanoo met Deerns indiende voor het nieuwe Learning center in Lausanne werd helaas tweede. je te maken hebt met een serieuze partij. Ik denk ook niet dat prijsvragen er altijd zijn om het beste ontwerp tegen de goedkoopste prijs boven water te krijgen. Het budget is leidend, het beste concept wint. Daarom moeten we heel ver gaan met de uitwerking en de presentatie. Je legt bijna een definitief ontwerp neer. Het gaat nog een stapje verder, zegt Robert Osinga. Je levert niet alleen een ontwerp voor een gebouw af. Je beschrijft ook de materialen, de installaties, de energieprestaties, de akoestiek, het klimaat, enzovoort. Integreren Voor Melanie Bloem redenen temeer om samen te werken. Het is zaak om ideeën zo ver mogelijk uit te werken. Samen dus, al in een vroeg stadium. Het is onze uitdaging om de techniek en het ontwerp van de architect te integreren tot één geheel. Slimme oplossingen bedenken voor complexe zaken. Ruimtebesparing is héél belangrijk. Gevelreiniging, akoestiek, onderhoud ook. Het kan kostbaar zijn om bepaalde materialen en installaties te gebruiken. Maar als dan op de langere termijn veel minder energie gebruikt wordt, dan heb je toch een belangrijk punt. Zeker als het dan een bedrijf of instelling betreft die zich profileert als duurzaam en milieubewust. Daarnaast is het van belang om een ontwerp goed te presenteren, vult Paul Stoelinga aan. Tegenwoordig kun je niet meer zonder bewegende animaties in 3D. Daarom hebben wij ons de laatste jaren meer verdiept in de wereld van de architectuur. We moeten elkaars taal en cultuur begrijpen zodat we nog beter kunnen samenwerken. In onze Deerns Concept Studio krijgt een aantal van onze medewerkers een opleiding in creatief en conceptueel denken. Ingenieurs en techneuten zijn nu eenmaal geneigd om alles technisch te bekijken. Dat moet dus breder. De eerste resultaten hebben we al geboekt; bij Mecanoo en Crepain onder meer. Het gaat om het concept. De technische invulling is eigenlijk niet meer dan het bouwen met legosteentjes. Samenwerken Onder de streep werken de architecten van Crepain Bints en van Mecanoo graag samen met de ingenieurs van Deerns. Prijsvragen zijn een uitstekende manier om goede ontwerpen op tafel te krijgen, zegt William Neirynck. Zonder meer. Dat kun je echter alleen door met verschillende partijen samen te werken. Bij grote projecten wordt vaak van de architect geëist dat hij met constructeurs, bouwers en installateurs samen ontwerpt. Daar ben ik niet tegen. Precies, besluit Paul Stoelinga de discussie. Een gebouw is niet iets waar je techniek inplakt. Dat is één geïntegreerd geheel waar veel partijen elkaar nodig hebben. << DeernsData

7 Robert Osinga en William Neirynck van Crepain Binst Architecture Ellen van der Wal van Mecanoo Over Crepain Binst Crepain Binst Architecture is gevestigd in Antwerpen. Het bureau is in 2006 opgericht na de krachtenbundeling van twee vermaarde architecten: Jo Crepain (1950) en Luc Binst (1973). Er werken zeventig ingenieurarchitecten, architecten, stedenbouwkundigen en interieurarchitecten. De veelzijdige samenstelling van het team staat borg voor het opleveren van een totaalontwerp. Crepain Binst Architecture onderscheidt zich met een bijzondere werkwijze. Elk ontwerp wordt ontwikkeld tijdens een workshopsessie die uitmondt in drie verschillende ontwerpen. Uiteindelijk wordt één ontwerp gekozen. De aanpak heeft het bureau een groot aantal opdrachten opgeleverd in België en Nederland en andere Europese landen. Aansprekende stedenbouwkundige voorbeelden zijn de ontwikkeling van 850 woningen in de Leidsche Rijn, de herontwikkeling van de Boelwerfsite in Temse en de ontwikkeling van Antwerpen Nieuw-Zuid met duizend woningen en vierkante meter kantoor. Op architectuurvlak springen de ontwerpen voor een nieuw kantorencomplex van vierkante meter in Leuven, het Wladiwostokproject in Amsterdam en appartementencomplexen met 330 woningen in Deventer in het oog. Crepain en Binst nemen met succes deel aan (inter)nationale architectuurwedstrijden. Van de tien deelnames zijn er totnogtoe bijna zeven gewonnen. Zie ook Over Mecanoo Architectenbureau Mecanoo uit Delft is in 1984 opgericht door Francine Houben (Sittard, 1955) en heeft zich een prominente plaats verworven in de Nederlandse architectuur. Het oeuvre van Mecanoo is breed: huizen, scholen en woonwijken. Theaters, bibliotheken en wolkenkrabbers. Parken, pleinen en snelwegen. Steden, polders en randstad. Hotels, musea en zelfs een kapel. Mecanoo is niet alleen actief en succesvol in Nederland, maar ook in Groot-Brittannië, Spanje, Duitsland, Zwitserland, Italië, Albanië, Japan, Korea, Maleisië en Taiwan. In het laatstgenoemde land tekent Mecanoo voor het ontwerp van een nieuw, prestigieus theater van vierkante meter in de stad Kaohshiung. Bekende gebouwen van Mecanoo, al dan niet afgerond, zijn onder andere theateren congrescentrum La Llotja in het Spaanse Lleida, Montevideo in Rotterdam, FiftyTwoDegrees in Nijmegen, Kapel Heilige Maria der Engelen in Rotterdam en de bibliotheek van de TU in Delft. Mecanoo is gespecialiseerd in intensief en efficiënt grondgebruik in combinatie met duurzaamheid. Er werken ongeveer tachtig mensen. Meer informatie op DeernsData

8 Projectnieuws De bewoners van Amstelhof zijn verhuisd, de ingenieurs en architecten hebben hun ontwerp ingeleverd, het bestek is klaar, de vergunningen zijn geregeld, de programmering staat vast, de aanbesteding heeft plaatsgevonden, de aannemer en installateurs zijn begonnen en de tentoonstellingen in Neerlandia gaan gewoon door Van verpleeghuis naar hedendaags museum Hermitage Amsterdam, een droom wordt HHet monumentale gebouw Amstelhof in Amsterdam ondergaat komend anderhalf jaar een metamorfose. Het zeventiende-eeuwse pand wordt ingrijpend verbouwd om vanaf voorjaar 2009 onderdak te kunnen bieden aan de Hermitage Amsterdam. Deerns raadgevende ingenieurs ontwierp de afgelopen twee jaar de technische installaties voor het ontwerp dat van het voormalige verpleeghuis een hedendaags museum maakt. Inmiddels heeft de aanbesteding plaatsgevonden en is opdracht verstrekt aan de bouwkundige aannemer (Bouwbedrijf MJDe Nijs en zonen uit Warmenhuizen) de installateur voor het werktuigbouwkundig perceel (Kuijpers Installaties Utrecht) en de installateur voor het elektrotechnisch perceel (ULC elektra uit Utrecht). De beveiligingsinstallaties worden in een separaat perceel in opdracht gegeven. Ruimte en hoogte creëren Hans van Heeswijk architecten heeft er voor gekozen het gebouw weer symmetrisch en overzichtelijk te maken in de classicistische traditie. Hij maakt gebruik van omloopgangen, hoge expositieruimten en geschakelde kabinetten. De vier DeernsData

9 Illustraties: Hans van Heeswijk Architecten Amsterdam realiteit nieuwe trappenhuizen op de hoeken vormen daglicht-orientatiepunten. Het gebouw heeft een vrij lage verdiepingshoogte, in het ontwerp worden de uiterste grenzen gezocht om zoveel mogelijk hoogte te creëren. Zo worden nergens verlaagde (systeem)plafonds toegepast. Met nieuwe gevlinderde betonnen drukvloeren zonder dekvloer wordt extra vrije hoogte gewonnen. Deze keuze impliceert randvoorwaarden voor de installatietechniek: alle horizontale distributie van luchtkanalen, kabelgoten en leidingen wordt alleen op de zolders gepositioneerd. Verticaal lopen talloze aftakkingen naar de ruimten op de ondergelegen bouwlagen. De aftakkingen bevinden zich in opgedikte binnenwanden, penanten of geïntegreerde buitenwanden. Dit betekent een zeer nauw luisterende afstemming van staalconstructies, bestaande dragende muren, bouwkundige plafonds, vaste inrichting uit het interieurontwerp, luchtkanalen, luchtinblaasornamenten en kabelgoottracees. Het ontwerpen van de renovatie van een rijksmonument van verpleeghuis tot museum kan alleen maar gerealiseerd worden via een ontwerpproces waarbij alle disciplines zeer intensief en proactief met elkaar samenwerken en aandacht hebben voor elkaars randvoorwaarden. Bij de Hermitage gebeurde dit in een wekelijkse ontwerpstudio. Daarnaast vertelt het oude gebouw zelf welke mogelijkheden en onmogelijkheden als scenario voor een installatieconcept kunnen worden ingebracht en dat blijkt vrijwel voor elke ruimte uiteenlopend te zijn qua mogelijkheden en beperkingen. Respect voor het gebouw staat voorop om het hoge ambitieniveau van de Hermitage waar te maken. Andere kunst, andere eisen Sinds februari 2004 hebben bezoekers (in totaal bijna ) in bouwdeel Neerlandia van het complex Amstelhof zes succesvolle exposities bezocht. De gebouwinstallaties van Amstelhof en Neerlandia zijn inmiddels van elkaar ontkoppeld, want tijdens de renovatie in de komende periode gaan de exposities gewoon door. De tentoongestelde kunstwerken in de Hermitage Amsterdam zijn afkomstig uit de rijke collectie van het moedermuseum in Sint-Petersburg. Vanaf 2009 krijgt de kunst uit Rusland helemaal ruimbaan in Amsterdam in steeds wisselende tentoonstellingen, met telkens andere thema s en dus andere kunstobjecten. Dit impliceert ook steeds wijzigende eisen voor de installaties met betrekking tot relatieve vochtigheid, temperatuur, verlichting, beveiliging, etc. Het installatieontwerp van Deerns zal dit faciliteren. << i ir. T.V.J. Pastoor Telefoon: (040) v.pastoor@deerns.nl DeernsData

10 Project in beeld Getz Entertainment center Een toplocatie die jaarlijks vele miljoenen enthousiaste bezoekers naar Amsterdam zal trekken Getz, hét nieuwe uitgaanscentrum aan de ArenA Boulevard in Amsterdam Zuidoost. Naast cultuur- en entertainmentfuncties worden een hotel, winkels, horeca, woningen en een parkeergarage gerealiseerd. Door een mix aan functies, zal het gebied zowel overdag als s avonds veel bezoekers aantrekken. Men verwacht medio 2011 de eerste bezoekers te kunnen entertainen. Getz wordt ontwikkeld door OMC, een ontwikkelingscombinatie van Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij, ING Real Estate Development en BAM Vastgoed. De architect van Getz is de Jerde Partnership uit Los Angeles, in samenwerking met de Nederlandse architect Van den Oever, Zaaijer & Partners architecten. Deerns verzorgt het ontwerp van alle technische installaties vanaf de conceptuele fasen en studies tot en met de oplevering. Klimaat Getz ArenA De entree van Getz is de zogenaamde Getz ArenA en omvat verscheidene pleinen, de zogenaamde plaza s. Deze bevinden zich in de kern van Getz en worden overkapt met een glazen dak. Het blijft buitengebied, maar omdat de plaza s het gehele jaar worden gebruikt voor terrassen en optredens op de verschillende podia, moet voor deze omgeving een aangenaam klimaat worden gerealiseerd. 10 DeernsData

11 Deerns heeft een studie uitgevoerd naar de temperaturen en luchtsnelheden die zullen optreden in diverse gebieden van de Getz ArenA in zowel de zomer als de winter. Op basis hiervan zijn concepten ontwikkeld, zoals vloerkoeling bij de terrassen en het toepassen van natuurlijke ventilatie. Klimaatgebieden winter Klimaatgebieden zomer DeernsData 11

12 Achtergrondverhaal Schiphol inspiratiebron voor cruiseterminal Amsterdam Nieuwe passenger boarding bridges zorgen voor optimale afhandeling passagiers Twee gigantische armen waarmee passagiers in de Amsterdamse haven welkom worden geheten. Sinds een jaar beschikt de Passenger Terminal Amsterdam (PTA) over twee nieuwe passagiersbruggen voor de afhandeling van opvarenden van cruiseschepen. De experts op het gebied van transport en logistiek van Deerns stelde het technisch en functioneel Programma van Eisen op voor de Passenger Boarding Bridges (PBB) en liet zich daarbij inspireren door de ervaringen die zijn opgedaan met passagiersbruggen op Schiphol. Een schip is geen vliegtuig. Op 3 mei jl. werd dat nog maar eens ten overvloede bewezen toen de Navigator of the Seas Amsterdam binnenvoer. Dit grootste cruiseschip dat ooit de haven van de hoofdstad aandeed is in bijna alles de overtreffende trap op cruisegebied. Het schip biedt plaats aan 3800 passagiers en 1181 bemanningsleden, beschikt onder meer over een drie dekken hoge winkelstraat, een ijsbaan, een theater, een klimmuur, een basketbalveld, golfbaan, inline-skateparcours en een eetzaal met 1800 zitplaatsen. Met een gewicht van ruim ton, een lengte van 311 meter en een breedte van bijna 39 meter is de Navigator te monstrueus om door het Panamakanaal te varen. Gelukkig kon het wel aanmeren bij de gerenoveerde Passenger Terminal Amsterdam en gebruikmaken van de nieuwste passagiersbruggen. Stadsuitbreiding De twee constructies van glas, staal en aluminium zijn indirect een voortvloeisel van de Amsterdamse stadsuitbrei- 12 DeernsData

13 ding op de Zuidelijke IJ-oever. Op de kop van de PTA-kade bevindt zich het befaamde Muziekgebouw aan t IJ. In de directe nabijheid van de terminal staan verder het Mövenpick Hotel, de IJ-toren en hoofdkantoren van Ahold en Philips. Coen Smits, projectmanager bij de sector Infrastructuur & Milieu van de Haven Amsterdam: Sinds de terminal hier zeven jaar geleden als eerste werd gebouwd is het gebied zeer intensief bebouwd. De groei had ook gevolgen voor de afhandeling van passagiers, bagage en busvervoer van de PTA. Om die problemen te ondervangen was een verbreding van de kade met 15,50 meter noodzakelijk. En daardoor waren er ook nieuwe passagiersdoorgangen nodig. Twéé nieuwe tunnels, welteverstaan, want PTA wilde zijn 600 meter lange kade optimaal kunnen benutten. Er is plaats voor twee cruiseschepen die we nu gelijktijdig kunnen bedienen, zegt Egbert Rohenkohl, facility manager van de PTA. Geen overbodige luxe, want er zit weer groei in cruisevaart. Zo n honderd cruiseschepen doen jaarlijks Amsterdam aan. Voor de komende jaren wordt echter met een groei van zo n vijftien procent rekening gehouden. Met een optimale logistiek voor de cruisemaatschappijen en een aangename passage voor passagiers wil PTA inspelen op de expansie. Schiphol als inspiratie Via Deerns kwam men op het idee zich te laten inspireren door de passagiersbruggen zoals die op Schiphol bij het vervoer van en naar de vliegtuigen worden gebruikt. Niet zo vreemd als het lijkt, want de techniek van lucht- en scheepvaart is op dit onderdeel bijna 1- op-1. Het grootste verschil schuilt hem voornamelijk in het feit dat bij schepen de deur waarop de passagiersbrug wordt aangesloten nooit op dezelfde positie zit. Bij vliegtuigen heb je hooguit te maken met een aantal verschillende categorieën waarbij dat het geval is. Daarbij komt dat een schip geen stopstreep kent, zoals een vliegtuig. Dat wordt bijna op de centimeter nauwkeurig geparkeerd, bij schepen heb je altijd te maken met speling. Het laatste grote verschil zit hem in het gegeven dat bij vliegtuigen de passagierstunnel wordt aangekoppeld terwijl bij schepen de brugkop gedeeltelijk bij het schip naar binnen wordt gereden, legt Rob Kint, expert transportinstallaties en logistiek bij Deerns, uit. De liften naar de passagiersbruggen Voor de PBB wordt dezelfde hefbuis gebruikt als bij de Airbus A380 Zeekijker De nieuwe PBB s bereiken in uitgeschoven toestand een lengte van 45 meter. Toepasselijk genoeg berusten de tunnels op hetzelfde principe als de oude zeekijkers, die van smal naar breed werden uitgeschoven. De maximale draaihoek naar links en rechts bedraagt 60 graden. De onderzijde van de deur kan op een hoogte tussen 3,5 en maximaal 8,5 meter boven kadepeil worden ingesteld. Die grote flexibiliteit zorgt ervoor dat de PBB s ook kunnen worden aangesloten op het evenementenschip de Ocean Diva dat de terminal regelmatig aandoet. Voor ons toch ook een belangrijke inkomstenbron, aldus Rohenkohl. Grofweg gaat de aansluiting van de PBB s als volgt in zijn werking. De PBB wordt >> DeernsData 13

14 door de operator in de richting van de aan te sluiten cruiseschipdeur gereden. Als de brugkop in positie is gebracht, wordt deze op kruipsnelheid ingereden waarbij de loopplank in de deuropening wordt geplaatst. Het inrijden wordt begrensd uitgevoerd zodat te ver inrijden wordt voorkomen. Als de juiste positie is bereikt, wordt overgeschakeld op automatisch bedrijf waarna de brug zakt tot er contact is met de vloer van het schip. Hiervoor wordt overigens dezelfde hefbuis gebruikt als bij de Airbus A380, het grootste passagiersvliegtuig ter wereld. Het zakken stopt automatisch als de juiste hellingshoek (maximaal 1 op 10) van de loopplank is bereikt. De operator laat hierna de vloerklep zakken en brengt de noodzakelijke beveiligingen aan. De PBB is vervolgens klaar voor inscheping of ontscheping van het cruiseschip. Winterslaap Aan het begin van het tweede cruiseseizoen met de nieuwe PBB s, die overigens na een Europese aanbesteding werden vervaardigd door de Nederlandse firma NKI-Aviobridge, kan Rohenkohl niet anders dan tevreden zijn over het nieuwe materiaal. We hebben nogal wat eisen gesteld aan de nieuwe bruggen, met name op het gebied van functionaliteit, materiaalgebruik, veiligheid én esthetiek. Bij de eerste tests zijn we wel tegen wat kinderziektes opgelopen, maar die zijn relatief snel verholpen. Volgens Kint diende er met name op het softwarematige vlak nog wat gefinetuned te worden. Veiligheid is natuurlijk de belangrijkste voorwaarde bij het functioneren van de bruggen. Op dat gebied is geen enkele concessie gedaan. Het betekende wel dat er extra goed gekeken is naar het functioneren van de geautomatiseerde onderdelen. Tot eind september, het einde van het cruiseseizoen, zullen de PBB s volop in bedrijf zijn. Daarna mogen ze genieten van een welverdiende winterslaap. << i R. Kint Telefoon: (070) r.kint@deerns.nl 14 DeernsData

15 Actueel Een rationele relatie Invloed van comfort op arbeidsproductiviteit inzichtelijk Er is al veel over geschreven en gesproken, maar nog niet eerder is de relatie tussen comfort en arbeidsproductiviteit zo duidelijk in kaart gebracht. Deerns ontwikkelde op basis van het REHVA-onderzoek een methode waarbij op grond van levensduurkosten een rationele relatie wordt gelegd tussen verschillende klimaatinstallaties en arbeidsproductiviteit. Betere klimaatinstallaties leveren een verhoging van de arbeidsproductiviteit die kan oplopen tot drie procent. Een goed binnenklimaat krijgt steeds meer aandacht bij bedrijven. Met het REHVA-onderzoek zijn nu voor het eerst in ons vakgebied getalsmatige waarden voor de verbetering van arbeidsproductiviteit voorhanden. Deerns toetste vier installatieconcepten met verschillende kwaliteitsniveaus. Enerzijds zijn hiervan de jaarlasten bepaald, opgebouwd uit kapitaallasten, onderhouds- en energiekosten. Anderzijds is de arbeidsproductiviteitsverbetering bepaald. Hieruit blijkt dat een betere klimaatinstallatie de investering waard is, zeker voor organisaties met hoge arbeidskosten en een hoge aanwezigheidsgraad op kantoor. De meeropbrengst is daarbij rechtevenredig met de fractie van de tijd die iemand op kantoor werkt en natuurlijk rechtevenredig met het niveau van de arbeidskosten. Deze meeropbrengst weegt ruimschoots op tegen de investering in een betere klimaatinstallatie. Het loont dus de moeite een beter binnenklimaat te realiseren. Recent door Deerns ontworpen projecten als Jubi, de Brug en PGGM tonen aan dat ook opdrachtgevers deze redenatie al gevolgd hebben. Een goede investering Het verhogen van de arbeidsproductiviteit is niet de enige reden om te investeren in een goede klimaatinstallatie. Ook voor de flexibiliteit en de exploitatiekosten levert het voordelen op. Uiteraard zijn er, naast het binnenklimaat, veel meer factoren die de arbeidsproductiviteit beïnvloeden. Toch blijkt het rendabel om een binnenklimaatinstallatie met meer aandacht te selecteren en te ontwerpen. << De netto contante waarde van de arbeidsproductiviteit per m² BVO als functie van de aanwezigheid bij 24 m² BVO pp en arbeidskosten van ,- pp per jaar. In de figuur zijn de lijnen van een aanwezigheid van 0,5 tot 0,8 weergegeven. i i Voor meer informatie kunt u ook terecht bij de TVVL. Kijk voor de methode en onderbouwing daarvan op of neem contact op met ir P.A.L. Stoelinga via p.stoelinga@deerns.nl of (070) REHVA staat voor Federation for European Heating and Airconditioning Associations. De taskforce Productivity van deze koepelorganisatie verrichtte onderzoek naar de relatie tussen binnenklimaat en arbeidsproductiviteit. De resultaten zijn gepubliceerd in het rapport Indoor climate and productivity in offices. DeernsData 15

16 Projectnieuws Deerns staat bekend om installatietechnische oplossingen binnen gebouwen, maar ook in de directe omgeving van gebouwen worden adviezen gegeven en oplossingen ontworpen. Zo hebben de lichtspecialisten van Deerns voor de Kempen Campus aan de Knegselseweg in Veldhoven de complete buitenverlichting ontworpen. Hierbij is gebruik gemaakt van 3D visualisatietechnieken. Beter zicht op leren en Compleet lichtconcept voor Kempen Campus De Kempen Campus is een nieuw scholencomplex voor vmbo/ havo/vwo-onderwijs en bestaat uit zes gebouwen: vier voor onderwijs en twee voor sport. Het is een bijzondere locatie met een breed spectrum aan onderwijs bij elkaar op één terrein gecombineerd met unieke sportfaciliteiten. Zoals een sporthal, turnhal, atletiekbaan en een honk- en softbalveld waar dankzij de verlichting op hoog wedstrijdniveau gesport kan worden. De verschillende gebouwen worden met elkaar verbonden door een strip, ook wel de catwalk genoemd. De strip heeft een gebogen lijn die de kromming van de Knegselseweg volgt. Tussen de gebouwen wordt de strip overkapt zodat je droog van het ene naar het andere gebouw kunt lopen. Dit omvangrijke scholencomplex bestaat uit m 2 aan gebouwoppervlakte. Het terrein inclusief de toegangswegen beslaat m 2. Hiervoor heeft Deerns een integraal lichtplan ontworpen. Het buitenverlichtingsplan is volledig afgestemd op de eerder door Deerns ontworpen binnenverlichting en omvat verlichting voor de parkeerplaatsen, de fietsenstallingen, de vijver en de diverse recreatieve zones. Daarnaast wordt het hoofdgebouw van het complex aangelicht en is de openbare verlichting van de toegangswegen, de fietspaden en een rotonde opgenomen. Door deze diversiteit is een groot aantal soorten buitenverlichting toegepast. Om de behoeften, wensen en eisen helder te krijgen is eerst een schetsontwerp gemaakt. Op deze wijze is duidelijkheid verkregen over het principe van de verlichtingsinstallaties, de keuze van de toe te passen armaturen, op welke gegevens het ontwerp van de installaties gebaseerd moest worden en zijn de algemene uitgangspunten voor het ontwerp vastgesteld. Daarnaast is het verlichtingsplan in deze fase uitgebreid gevisualiseerd. Met name de 3D-visualisaties geven zowel de gebruiker als de architect en de specialisten van Deerns veel informatie over het uiteindelijke resultaat. Aan de hand van geavanceerde lichtberekeningssoftware zijn de resultaten van verschillende lichtplannen zo realistisch mogelijk inzichtelijk gemaakt en zijn uiteindelijk de beste opties geselecteerd en uitgevoerd. Goed licht wordt steeds belangrijker. Daarom heeft Deerns in 2006 binnen de Deerns Concept Studio een team opgericht dat is gespecialiseerd in de technische aspecten van het lichtplan. Naast 3D-visualisaties is door dit team ook veel kennis opgedaan over bijvoorbeeld de bouwfysische aspecten van lichtplannen. Deze al stevige kennispostitie op het 16 DeernsData

17 Deerns versterkt team lichtspecialisten met Jelle Post Jelle Post is aan de TU Delft afgestudeerd als architect. Tijdens zijn studie werkte hij voor diverse architectenbureaus aan de toepassing van 2D en 3D CAD. In 1996 richtte hij VLM op, waar 3D werd toegepast in o.a. onderzoek & (dag)lichtsimulatie, visual effects en virtuele sets voor speelfilms en geavanceerde visualisaties. Als onderzoeker aan de TU legde hij sporten het wetenschappelijk fundament voor zijn werkzaamheden bij Deerns als specialist in daglicht, lichtsimulatie en andere Voorbeeld toe-vapassingen van Computational een visualisatie van een lichtconcept Building Performance Simulation. Voorbeelden lichtsimulaties gebied van licht is sinds kort versterkt door de komst van Jelle Post. De laatste jaren heeft hij zich ontwikkeld als autoriteit op het gebied van 3D-visualisaties van lichtplannen en verlichtingsconcepten in het algemeen. Sinds juni 2007 werkt hij bij Deerns als lichtexpert. Het integrale lichtplan van de Kempen Campus is inmiddels gerealiseerd. Doordat al in een vroeg stadium is gewerkt met goede visualisatietechnieken heeft elk deelterrein verlichting gekregen die in harmonie is met de omgeving. Het lichtplan is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de Gemeente Veldhoven, SP Architecten (architect gebouwen) en Philips Lighting. Verder hebben partijen als OMO (Ons Middelbaar Onderwijs) en het bestuur van het Sondervick College ieder hun inbreng gehad in het lichtplan. Uiteindelijk is er een interessant verlichtingsconcept bedacht waarin alle belangen van bovengenoemde partijen vertegenwoordigd zijn. Zo is er een combinatie gemaakt van luxe vier meter hoge paaltoparmaturen en lage vandaalbestendige bolderarmaturen van 1 meter hoog. Dit concept komt overal in het lichtplan terug. Waar nodig aangevuld met de innovatieve technieken zoals LED-verlichting. Met het door Deerns ontwikkelde lichtconcept hebben de gebruikers van de Kempen Campus onder alle omstandigheden beter zicht op sport en onderwijs. << i ir. R.L.P. van den Berg Telefoon: (040) rlp.vd.berg@deerns.nl DeernsData 17

18 Opdrachtgever aan het woord Nieuwbouw Multi-Scale Phy FiwiHex- Deerns komt via LCC-berekeningen met opmerkelijke variant voor TU Delft Een duurzaam gebouw met een installatieconcept waarbij de levensduurkosten zijn geminimaliseerd. Én waarbij de extra investeringen in duurzaamheid een terugverdientijd van maximaal zeven jaar hebben. Met deze opdracht onderzocht Deerns de nieuwbouw van het MSP-kantoor (voor de afdeling Multi-Scale Physics, faculteit Technische Natuurwetenschappen) voor de TU Delft. Uit het onderzoek via LCC-berekeningen (Life Cycle Costs) kwam een opmerkelijke variant als meest optimale uit de bus. De nieuwbouw van het MSPkantoor maakt onderdeel uit van een herstructurering van het vastgoed op de campus van de TU Delft, waarbij diverse gebouwen aan de noordzijde van het terrein worden afgestoten en een vervangende locatie krijgen in het zuidelijk deel. Met de bouw van het MSP-kantoor wordt naar verwachting dit najaar begonnen. Oplevering en ingebruikname staan gepland voor eind Een belangrijk argument bij het nieuw te bouwen kantoor was duurzaamheid, vertelt Aris de Rijke, projectmanager Onderhoud & Projecten bij de TU Delft. Daarom hebben we zeven klimaatconcepten/installatievarianten op levensduurkosten met elkaar laten vergelijken, zodat we konden beoordelen hoe een extra investering in duurzaamheid zich verhoudt tot de besparing aan energiekosten. Daarbij speelde nóg een belangrijke factor mee, namelijk dat bij twee van deze varianten een uitvinding van een voormalig promovendus van de afdeling MSP kon worden vergeleken. FiwiHex Die uitvinding is het FiwiHex-systeem. FiwiHex is een kleine onderzoeks- en ontwikkelingsfirma op het gebied van lage temperatuur luchtverwarming. De naam FiwiHex staat voor fine wire heat exchanger. FiwiHex werd in 1996 door vader Noor en zoon Eur van Andel ontwikkeld. Het systeem is gebaseerd op het principe dat warmte heel effectief kan worden overgedragen van water naar lucht en omgekeerd, als men de buisjes van de warmtewisselaar voorziet van een dicht stelsel van vertinde koperdraadjes. Hierdoor wordt de oppervlakte aan de luchtzijde van de warmtewisselaar vergroot en kan al efficiënt warmte worden overgedragen bij een temperatuurverschil van twee graden Celsius in een kantooromgeving. Een ventilator zorgt voor gedwongen convectie van lucht langs de warmtewisselaar. 18 DeernsData

19 sics kantoor krijgt systeem volledig gerealiseerd met behulp van de ronde FiwiHex-units en zijn per vertrek individueel regelbaar. Door het grote warmte-uitwisselende oppervlak van de FiwiHex-warmtewisselaars hoeft de warmtepomp, vergeleken met andere concepten, maar een laag temperatuurverschil te overbruggen. Dankzij de efficiënte warmteoverdracht zijn de units in vergelijking met conventionele systemen veel compacter. De Rijke: Bovendien zijn ze uitermate geschikt voor aansluiting op de al aanwezige warmte-koudeopslag in de bodem, aangezien voor koeling een relatief hoge en voor verwarming een relatief lage wateraanvoertemperatuur benodigd is. FiwiHex wordt momenteel al toegepast in de tuinbouw. De warmtewisselaar wordt gebruikt in gesloten kassen waar ten gevolge van de zoninstraling grote koelvermogens nodig zijn. Het koelen gebeurt met grondwater. De door het koelwater opgenomen warmte wordt s zomers in het grondwater opgeslagen en in de winter weer opgepompt om de tuinbouwkassen te verwarmen. Vergelijkbare toepassing Iets vergelijkbaars is nu voorgesteld om in het MSP-kantoor te worden toegepast. Koeling en verwarming worden De door Deerns voorgestelde toepassing van centrale mechanische afzuiging gecombineerd met natuurlijk ventilatie, waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van vrije koeling, is nieuw en levert een extra energiebesparing op. Deze twee effecten resulteren in een extreem gunstige EPC-waarde (energie prestatie coëfficiënt van ca. 0,5), waardoor TU Delft wellicht ook nog kan profiteren van subsidieondersteuning. De Rijke: Door de FiwiHex-units bovendien ook in te zetten voor ventilatie is er geen centrale luchtbehandelingskast nodig. Daardoor kan de technische ruimte op het dak vervallen, wat een aanzienlijke besparing in de bouwkosten oplevert. >> DeernsData 19

20 Details van het FiwiHex-systeem bij de producent LCC-berekening De keuze viel op een van de varianten met FiwiHex-units na een Life Cycle Costs-berekening van Deerns. In het LCC-model worden investerings-, onderhouds- en energiekosten van alternatieve klimaatconcepten gedurende de gehele levenscyclus op basis van netto contante waarde (de NCW) met elkaar vergeleken. Zo hebben we voor de TU Delft de keuze flink kunnen vergemakkelijken, vertelt Bernd Karstenberg, teamleider en specialist kostenmanagement bij Deerns. Naast het financiële inzicht spelen bij de keuze van een klimaatconcept criteria als duurzaamheid, comfort, regelbaarheid en dergelijke natuurlijk ook een belangrijke rol. De kracht van het door Deerns ontwikkelde LCC-model is dat de bouwkundige uitgangspunten én de daaruit resulterende bouwkundige en installatietechnische kosten in de berekening worden meegenomen. Daardoor onstaat een integraal beeld. Levering De Rijke: Duurzaamheid is een van de speerpunten van de TU Delft. Het is daarom een zeer belangrijk selectiecriterium in onze nieuwbouwprojecten. Door in het MSP-project al in de initiatieffase verschillende duurzame klimaatconcepten via een LCC-berekening en risicoanalyse met elkaar te vergelijken, konden we een onderbouwd besluit nemen om deze innovatieve technologie toe te passen. Het FiwiHex-systeem wordt weliswaar al succesvol toegepast in de tuinbouwsector, maar de productielijn voor de kantooruitvoering van het FiwiHexsysteem moet in Oost-Europa nog worden opgestart. Een tijdige levering van de circa vijftig units voor het MSPkantoor (eind 2007, begin 2008) is daarom nog niet gegarandeerd. De Rijke: Dat risico is voor ons aanvaardbaar. Het gaat om een beperkt aantal units. Bovendien kunnen we eventueel in een later stadium van het project nog terugvallen op een conventioneel systeem (fancoil-unit systeem) dat een vergelijkbaar ontwerp en uitvoering heeft als FiwiHex. << i ing. B.G.M. Karstenberg Telefoon: (070) b.karstenberg@deerns.nl 20 DeernsData