Samenvatting Inleiding Veranderingen in de AWBZ Modernisering AWBZ Extramuralisering ZZP 1 t/m

Transcriptie

1

2

3 Inhoud Samenvatting 4 1. Inleiding 7 2. Veranderingen in de AWBZ Modernisering AWBZ Extramuralisering ZZP 1 t/m Woonvormen De doelgroepen Scheiden van wonen en zorg betekent vaak niet wonen in een reguliere woning Omvang en ontwikkeling van de doelgroepen in de Stadsregio Doelgroep VV Doelgroep VG Doelgroep GGZ Voorbereiden op de extramuralisering Extramuralisering: een dubbele opgave Stand van zaken van de voorbereiding op de extramuralisering De toekomst van het bestaand zorgvastgoed Conclusie 32 BIJLAGE 1 De cliënten achter de ZZP s 33 Verpleging en verzorging 33 Verstandelijk gehandicaptenzorg 35 Geestelijke gezondheidszorg 36 BIJLAGE 2 - Lijst met geïnterviewde personen 40 3

4 Samenvatting Sinds eind jaren negentig wordt gewerkt aan de modernisering van de AWBZ. Veranderende maatschappelijke inzichten, veranderende wensen van zorgvragers en het besef dat de kosten voor de zorg aan ouderen door de vergrijzing fors gaan stijgen, liggen hieraan ten grondslag. Kernbegrippen in de discussie zijn vermaatschappelijking en extramuralisering. Doel van de modernisering is om van de AWBZ weer een volksverzekering te maken voor de meest zware vormen van zorg. Alle lichtere vormen van zorg en ondersteuning die in de loop der tijd zijn toegevoegd aan de AWBZ moeten uit andere bronnen worden bekostigd. In de periode wil het kabinet-rutte II de zorg voor grote groepen zorgvragers extramuraliseren. In een aantal stappen worden de ZZP's 1 t/m 4 in de sectoren verpleging en verzorging (VV), verstandelijke gehandicaptenzorg (VG) en geestelijke gezondheidszorg (GGZ) afgeschaft. Vanaf 2013 geeft het CIZ geen nieuwe indicaties meer af voor een ZZP 1 of 2. Voornemen is om deze kabinetsperiode ook ZZP 3 te extramuraliseren. Extramuralisering van ZZP 4 zal volgens het regeerakkoord in 2016 plaatsvinden. Jongeren tot 23 jaar kunnen nog wel worden geïndiceerd voor alle ZZP's VG en GGZ. Voor zorg aan deze groep wordt een apart wettelijk kader gecreëerd. De groep cliënten met een ZZP 1 t/m 4 is zeer divers. Voor de verschillende cliëntgroepen zijn verschillende vormen van wonen met zorg nodig. Er is in de zorgwereld relatief veel draagvlak voor het schrappen van de ZZP s 1 en 2. Aangenomen wordt dat de meeste van deze cliënten met goede begeleiding in staat zijn zelf regie te voeren over hun leven en zelfstandig een huishouden te voeren. Voor extramuralisering van de ZZP s 3 en vooral 4 bestaat binnen de sectoren minder draagvlak. De reden hiervoor is dat veel van deze cliënten continu toezicht en begeleiding nodig hebben. Opname in een (grootof kleinschalige) woonvoorziening achten instellingen daarvoor noodzakelijk. Tegelijk met de extramuralisering wordt een aantal functies van de AWBZ gedecentraliseerd naar de gemeenten. Per 1 januari 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de exramurale begeleiding en verzorging. Dit gaat gepaard met een forse bezuiniging. Gemeenten krijgen slechts 75% van het budget dat op dit moment aan deze zorg wordt uitgegeven. Het kabinet verwacht dat gemeenten in staat zijn deze bezuiniging op te vangen door doelmatiger te werken. De AWBZ-functie 'verpleging thuis' wil het kabinet overhevelen naar de Zorgverzekeringswet. Vanaf 2013 zijn zorgverzekeraars verantwoordelijk voor de uitleen van hulpmiddelen. Rollators, stokken, looprekken, etc. worden helemaal niet meer vergoed. Ontwikkeling omvang extramuraal wonende zorgcliënten Een aanzienlijk deel van de zorgcliënten op wie de extramuralisering betrekking heeft, is niet in staat in een reguliere woning en woonomgeving te wonen. Er kan op dit punt een onderscheid worden gemaakt tussen de lichtere ZZP s en de zwaardere. In de lichte categorie vallen cliënten met: 4

5 een ZZP 1 t/m 2 (en een deel van 3) VV een ZZP 1 en 2 VG (van 23 jaar en ouder) een ZZP 1 en 2 GGZ (van 23 jaar en ouder) In de zwaardere categorie vallen de cliënten met: een ZZP 4 en deels 3 VV een ZZP 3 en 4 VG een ZZP 3 en 4 GGZ De opgave ten aanzien van de extramuralisering van de lichtere ZZP s ligt vooral op het vlak van het regelen van voldoende zorg en ondersteuning thuis. De extramuralisering van de zwaardere ZZP s brengt naast een opgave ten aanzien van de organisatie van zorg en ondersteuning ook een huisvestingsopgave met zich mee. De extramuralisering wordt ingevoerd voor nieuwe cliënten. Bestaande cliënten behouden hun intramurale plaats. Dit betekent dat de groep extramuraal wonende zorgcliënten de komende jaren geleidelijk zal stijgen. Door de vergrijzing neemt ondanks deze geleidelijke invoering het aantal extramuraal wonende (oudere) zorgvragers snel toe. Als ook ZZP 3 en 4 worden geëxtramuraliseerd, leidt dit tot een majeure huisvestingsopgave. In de sector VV ontstaat in dat geval in de periode in de Stadsregio een extra vraag naar woningen in de categorie 'verzorgd wonen' (zelfstandige geclusterde woningen met een zorgarrangement). Voor de sector VG zijn dat er 370 en voor de sector GGZ 340. Zorgvastgoed Door extramuralisering van ZZP's 1 t/m 4 ontstaat er een overschot aan intramurale (verzorgings-)plaatsen. Vastgoedeigenaren (zorginstellingen en woningcorporaties) maken gebruik van vijf strategieën voor vastgoed dat zijn functie verliest: doorexploiteren als zorgvastgoed voor zwaardere zorg opzeggen huurovereenkomst (als het vastgoed in eigendom is van een woningcorporatie) omzetten in extramurale woningen verhuren aan een andere doelgroep slopen (en herontwikkelen) Actieve rol lokale partijen Het kabinet verwacht bij de extramuralisering en decentralisatie een actieve rol van gemeenten, zorginstellingen en woningcorporaties. Deze partijen zijn zich bewust van de noodzaak om tot onderlinge afstemming en samenwerking te komen. Dat wil echter niet zeggen dat die samenwerking al op grote schaal tot stand komt. Vaak wordt voortgeborduurd op lopende samenwerkingsprojecten (woonservicezones, Wmo). In een aantal gemeenten is gestart met het gezamenlijk analyseren van de opgave die de extramuralisering met zich meebrengt. Veel gemeenten hebben weinig inzicht in de aard van de woon- en zorgvraag van de nieuwe doelgroepen waarvoor zij verantwoordelijk worden. Gemeenten leunen in hun denken over de opgave sterk op het gedachtegoed van de kanteling. Ondersteuning van zorgvragers door het eigen netwerk (familie, buren, vrienden) speelt daarin een belangrijke rol. Gemeenten lijken daarbij vooral de doelgroep 5

6 ouderen voor ogen te hebben. Voor de professionele ondersteuning van de nieuwe doelgroepen zijn gemeenten afhankelijk van de kennis en ervaring van de gespecialiseerde zorgpartijen. Anderzijds streven gemeenten naar zomin mogelijk doelgroep-specifieke zorg en voorzieningen om de kosten beheersbaar te houden. Zorginstellingen zijn vaak al langer bezig met het afbouwen van het aantal intramurale plaatsen voor lichte ZZP's. Zij zien ook kansen om daar een stap verder in te gaan (richting extramuralisering ZZP 3 en 4), maar bekijken deze opgave overwegend sectoraal. Zij zien het belang van een goede relatie met de gemeente, maar lijken weinig oog te hebben voor het belang dat gemeente hebben bij integratie van het zorgaanbod voor de verschillende doelgroepen in algemene en/of wijkgerichte ondersteuning. Zorginstellingen nemen niet zelf het initiatief om sector-overschrijdend plannen te maken en aan gemeenten voor te leggen. Corporaties zoeken naar manieren om intramurale zorgcomplexen in hun portefeuille zo gunstig mogelijk verder te exploiteren. Zij zijn overwegend terughoudend met investeringen in nieuw zorgvastgoed. Hun investeringsruimte staat onder druk en zij beschouwen zorgvastgoed als risicovol. Woningcorporaties kijken voor de huisvesting van de doelgroep ZZP 1 t/m 4 vooral naar de mogelijkheden die de bestaande woningvoorraad biedt. In dit krachtenveld is het van belang dat afstemming plaatsvindt en gezamenlijke strategieën worden ontwikkeld. Alle geïnterviewde partijen beschouwen de gemeenten als meest voor de hand liggende partij om regie te voeren op het vlak van de extramuralisering. 6

7 1. Inleiding Discussie over de toekomst van de zorg Al een aantal decennia wordt gediscussieerd over de toekomst van de intramurale zorg. Veranderende maatschappelijke inzichten, veranderende wensen van zorgvragers en het besef dat de kosten voor de zorg aan ouderen door de vergrijzing fors gaan stijgen, liggen hieraan ten grondslag. Kernbegrippen in de discussie zijn vermaatschappelijking en extramuralisering. Met vermaatschappelijking wordt bedoeld dat mensen met een ziekte of handicap volwaardig deel moeten (kunnen) uitmaken van de samenleving. Extramuralisering betekent dat minder mensen in een instelling (intramuraal) wonen: het scheiden van wonen en zorg. Veel mensen met een zorgbehoefte kunnen hun zorg heel goed thuis ontvangen (al dan niet in een aangepaste woning). Verwacht wordt dat extramuralisering de kwaliteit van leven verbetert van mensen met een ziekte of een handicap en bijdraagt aan het beheersen van de kosten van de zorg. Intramurale zorg is immers duur. Sinds eind jaren negentig wordt gewerkt aan de modernisering van de AWBZ. Doel van deze operatie is om van de AWBZ weer een volksverzekering te maken voor de meest zware vormen van zorg. Alle lichtere vormen van zorg en ondersteuning die in de loop der tijd zijn toegevoegd aan de AWBZ moeten uit andere bronnen worden bekostigd. Het regeerakkoord In het regeerakkoord van het kabinet-rutte II wordt een aantal forse stappen aangekondigd in dit proces. In de periode wil het kabinet de zorg voor grote groepen zorgvragers extramuraliseren. Hoewel dit streven dus niet nieuw is, brengt de aangekondigde operatie toch veel onrust met zich mee bij betrokken partijen. Want hoewel de steun voor extramuralisering en modernisering van de ABWZ groot is, stuit het hoge tempo waarmee het kabinet de extramuralisering wil uitvoeren op bezwaren. Hetzelfde geldt voor de bezuinigingen die bij de uitvoering van de maatregelen worden doorgevoerd en die mede neerslaan bij partijen die geacht worden flankerend beleid te voeren (op het terrein van de maatschappelijke ondersteuning en de huisvesting van extramuraal wonende zorgcliënten). De discussie over zowel het tempo van de extramuralisering als de (omvang van de) bezuinigingen is op dit moment volop gaande. Niet te min is duidelijk dat er een tempoversnelling plaatsvindt in het extramuraliseringsproces. Partijen moeten zich hierop voorbereiden. Leeswijzer In deze notitie schetsen we de te verwachten gevolgen van de aangekondigde extramuralisering en doen we aanbevelingen over de wijze waarop betrokken partijen zich gezamenlijk op deze operatie kunnen voorbereiden. In hoofdstuk 2 schetsen we op hoofdlijnen de geschiedenis van de AWBZ en de wijzigingen die in de AWBZ worden doorgevoerd. Dit geeft inzicht in de wijze waarop het aangekondigde kabinetsbeleid past in de moderniseringsoperatie die in de jaren negentig van de vorige eeuw in gang is gezet. In hoofdstuk 3 gaan we nader in op de kenmerken van de betrokken groepen zorgcliënten en geven we een prognose van de vraag naar wonen met zorg in de Stadsregio voor de komende tien jaar in verschillende extramuraliseringsscenario's. In hoofdstuk 4 gaan we in op de rol van betrokken partijen in de zorg aan extramuraal wonende zorgcliënten en hun strategieën ten aanzien van het zorgvastgoed. Hiervoor hebben we onder meer een serie interviews afgenomen met gemeenten, zorginstellingen en woningcorporaties. 7

8 2. Veranderingen in de AWBZ De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten bestaat sinds De AWBZ werd ingevoerd als verzekering voor bijzondere ziektekosten : ziektekosten die dermate hoog zijn dat mensen zich er niet zelf tegen kunnen verzekeren. Aanvankelijk betrof dit enkel de kosten voor intramurale opname in een verpleeghuis of een instelling voor gehandicaptenzorg. Sinds 1968 zijn er steeds meer bijzondere ziektekosten onder de AWBZ gebracht. Eerst de kosten van opname in een instelling voor psychiatrie, daarna ook de kosten van thuiszorg. Sinds 1 januari 2001 is ook de Wet Bejaardenoorden opgegaan in de AWBZ. Sindsdien worden ook de kosten van verblijf in een verzorgingshuis uit de AWBZ betaald. De AWBZ wordt sinds 1998 uitgevoerd door de zorgverzekeraars. Zij hebben een concessie om vanuit speciale zorgkantoren de wet uit te voeren. Er zijn 32 regionale zorgkantoren. De zorgkantoren wijzen zorg toe en maken afspraken met de zorgaanbieders over de te leveren zorgproductie (de hoeveelheid zorg in de verschillende sectoren en de verdeling daarvan over de regio) Modernisering AWBZ De wens tot modernisering van de AWBZ ontstond eind jaren negentig. Door rechtelijke uitspraken waarin het recht op zorg werd erkend, werd budgettering van de zorg onmogelijk. 1 Het toenmalige kabinet kwam met een plan van aanpak voor de modernisering van de AWBZ. Doelen die voor de moderniseringsoperatie werd geformuleerd waren: Meer verantwoordelijkheid bij de cliënt en een meer cliëntgerichte zorg; zelfstandigheid en zelfredzaamheid staan centraal. De zorg moet meer op maat, kleinschaliger en maatschappelijker georganiseerd. Mensen moeten zolang mogelijk zelfstandig wonen. Grootschalige intramurale instellingen moeten plaatsmaken voor kleinschalige woon-zorgvoorzieningen in wijken, wat de maatschappelijke acceptatie en integratie van zorgcliënten zal vergroten. De zorg moet doelmatiger georganiseerd. AWBZ-functies en ZZP s Sinds 1 januari 2003 wordt in de AWBZ een onderscheid gemaakt naar functies (aanvankelijk zeven, inmiddels vijf 2 ). De vijf functies die nu de basis vormen van de indicatiestelling zijn: 1. Persoonlijke verzorging Bijvoorbeeld: ondersteuning bij algemene dagelijkse levensverrichtingen als douchen, wassen op bed, aankleden, scheren, huidverzorging, hulp bij de toiletgang, hulp bij eten en drinken 2. Verpleging thuis Bijvoorbeeld: wondverzorging, geven van injecties, advies hoe om te gaan met ziekte, het zelf leren injecteren 1 Door budgettering van de zorg moesten cliënten met een indicatie voor zorg tot eind jaren negentig vaak lang wachten tot zij aan de beurt waren. Cliënten op de wachtlijst eisten bij de rechter met succes dat zij de geïndiceerde zorg zouden ontvangen ongeacht de beschikbaarheid van budget. De AWBZ werd daarmee een 'open-einderegeling'. 2 Een van deze functies was de huishoudelijke verzorging. Deze is in 2007 gedecentraliseerd naar de gemeenten (waarover later meer). Twee functies (ondersteunende begeleiding en activerende begeleiding) zijn samengevoegd. 8

9 3. Begeleiding Bijvoorbeeld: ondersteunen van de zelfredzaamheid, voorkomen van verwaarlozing, begeleiding om beter de regie te kunnen voeren over het eigen leven. Maar ook dagverzorging en dagbesteding of hulp bij het leren zorgen voor het eigen huishouden. 4. Behandeling Bijvoorbeeld: zorg bij een aandoening, zoals revalideren na een beroerte. 5. Verblijf Opname in een instelling als het niet meer mogelijk is om zelfstandig te wonen. Opname kan nodig zijn omdat er continu toezicht nodig is of omdat er zoveel zorg nodig is dat dit thuis niet meer allemaal te regelen is. Bij verblijf is sprake van een recht op een volledig pakket. Binnen de functies wordt onderscheid gemaakt tussen klassen. De klasse bepaalt het aantal uren zorg/ondersteuning dat een cliënt krijgt. Een andere maatregel in het kader van de modernisering van de AWBZ is de invoering van zorgzwaartebekostiging voor de functie verblijf. Sinds 1 januari 2010 gebeurt de indicatiestelling voor verblijf in een zorginstelling aan de hand van zorgzwaartepakketten (ZZP s). Een zorgzwaartepakket beschrijft het type cliënt (een cliëntprofiel) en de omvang van de zorg (uren per week met een bandbreedte). Er zijn 53 ZZP s voor de drie sectoren binnen de intramurale zorg: 10 voor de verpleging en verzorging, 13 voor de geestelijke gezondheidszorg en 30 voor de gehandicaptenzorg. ZZP's Verpleging & Verzorging (VV) Er zijn acht pakketten voor langdurende zorg (ZZP s 1 tot en met 8) en twee pakketten voor kortdurende zorg aan specifieke doelgroepen: ZZP 9 voor revalidatie en ZZP 10 voor kortdurende palliatieve terminale zorg. De doelgroep VV bestaat hoofdzakelijk (maar niet uitsluitend) uit ouderen. Er wordt daarom vaak gesproken over 'ouderenzorg'. ZZP's Gehandicaptenzorg (GZ) De ZZP's voor de gehandicaptenzorg zijn verdeeld over de verschillende sub-sectoren: verstandelijk gehandicapt (VG): 8 ZZP s; licht verstandelijk gehandicapt, behandelcentra (LVG): 5 ZZP s; sterk gedragsgestoord licht verstandelijk gehandicapt, behandelcentra (SGLVG): 1 ZZP; lichamelijk gehandicapt (LG): 7 ZZP s; zintuiglijk gehandicapt, auditief en communicatief: 4 ZZP s; zintuiglijk gehandicapt, visueel: 5 ZZP s. ZZP's Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Er zijn zeven pakketten voor cliënten die gebruikmaken van voortgezet verblijf (aangeduid met een 'B'; het gaat om cliënten die al langer dan een jaar geleden zijn opgenomen in een instelling) en zes ZZP s voor cliënten die intramuraal wonen met ondersteuning (aangeduid met een 'C'). Integrale bekostiging en bekostiging van zorgvastgoed De intramurale zorg kende van oudsher een sterk centraal gestuurd bouwregime. Een zorginstelling die een zorgvoorziening wilde bouwen, moest daarvoor om een oordeel vragen van het bouwcollege. Als het bouwcollege positief adviseerde, kwam het bouwvoornemen op een lijst van het ministerie. Elk jaar werd de lijst geprioriteerd. Kreeg een zorginstelling toestemming voor nieuwbouw, dan werden de kapitaallasten daarvan door de rijksoverheid vergoed aan de zorginstelling. Zorginstellingen liepen daardoor geen financieel risico bij de exploitatie van hun vastgoed. Tijdens de voorbereiding van de invoering van de zorgzwaartebekostiging werd (in 2005) besloten dat ook de vergoeding van de kosten van het zorgvastgoed onderdeel zou gaan uitmaken van de 9

10 integrale bekostiging op grond van de ZZP s. De zorgzwaartepakketten zouden hiertoe worden aangevuld met een normatieve huisvestingscomponent: een vast bedrag dat voor de huisvesting van de cliënt aan de zorginstelling wordt uitbetaald. Het risico van het zorgvastgoed komt zo bij de zorginstelling te liggen. Als een kamer leegstaat, ontvangt de zorginstelling daarvoor geen vergoeding meer. Omdat de werkelijke vastgoedlasten van zorginstellingen sterk uiteenlopen, heeft de invoering van de normatieve huisvestingscomponent lang op zich laten wachten. Wel werden er inmiddels veranderingen ingevoerd in het bouwregime. Sinds 2009 hoeven zorginstellingen geen toestemming meer te vragen voor nieuwbouw. Het bouwcollege is opgeheven. De verwachting was dat de invoering van de normatieve huisvestingsvergoeding kort daarop zou volgen. Deze is echter pas in 2012 ingevoerd. In de periode van 2005 tot 2012 zijn zorginstellingen terughoudend geweest met vastgoedontwikkeling omdat zij niet wisten hoe de toekomstige bekostiging eruit zou zien. Voor de invoering is een overgangsregime vastgesteld. Tot en met 2017 krijgen zorginstellingen een (afnemend) deel van hun kapitaalslasten rechtstreeks vergoed. Na 2017 zijn zorginstellingen volledig zelf verantwoordelijk voor de verdeling van hun budget over loon-, materiële en huisvestingskosten. Ook dragen zij zelf het volledige risico voor leegstand van kamers/bedden. Decentralisatie AWBZ-functies In 2007 werd de AWBZ-functie huishoudelijke verzorging gedecentraliseerd naar de gemeenten. Hiervoor werd een nieuw wettelijk kader gecreëerd: de Wmo, waarin ook de Wet voorzieningen gehandicapten en de Welzijnswet opgingen. De expliciete bedoeling van de decentralisatie was om zoveel mogelijk extramurale functies van de AWBZ (te beginnen met de huishoudelijke verzorging) van verzekerd recht tot (individuele of algemene) voorziening te maken. De zorgplicht van de gemeente ten aanzien van de maatschappelijke ondersteuning werd vastgelegd in negen prestatievelden. Op deze negen terreinen moesten gemeenten beleid formuleren. Compensatieplicht Artikel 4 van de Wmo bepaalt dat gemeenten voorzieningen moeten treffen ter compensatie van beperkingen die mensen ondervinden als gevolg van een beperking, een chronisch psychisch probleem of een psychosociaal probleem. Deze voorzieningen moeten er minimaal voor zorgen dat deze mensen in staat zijn een huishouden te voeren, zich te verplaatsen in en om de woning, zich lokaal te verplaatsen per vervoermiddel en medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan. Gemeente moeten bij het bepalen van de voorzieningen rekeninghouden met de persoonskenmerken en behoeften van de aanvrager. De compensatieplicht werd bij amendement door de Tweede Kamer aan de Wmo toegevoegd. Het begrip was in 2007 een bestuursrechtelijke noviteit. De reikwijdte ervan is in wet- en regelgeving niet nader bepaald. Duidelijk is wel dat gemeenten niet zondermeer individuele voorzieningen mogen vervangen door algemene voorzieningen. Minimaal moet worden aangetoond dat de algemene voorziening de beperkingen van een aanvrager compenseert en dat de gemeente maatwerk levert. Om de uitgaven aan Wmo-voorzieningen te beheersen, zoeken gemeenten de grenzen van de compensatieplicht steeds meer op. Jurisprudentie moet bepalen waar deze grenzen liggen. Het accent in het gemeentelijk beleid is sinds de invoering van de Wmo gaandeweg verschoven van individuele voorzieningen naar collectieve arrangementen. Ook proberen gemeenten de geboden ondersteuning steeds meer af te stemmen op de ondersteuning die aanvragers (kunnen) krijgen van hun eigen netwerk en brengen zij eigen bijdragen in rekening. Op die manier proberen gemeenten de kosten van de Wmo beheersbaar te maken. 10

11 Bij de invoering van de Wmo werd al aangekondigd dat de functie huishoudelijke verzorging niet de laatste decentralisatie van AWBZ-functies zou zijn. Als volgende stap zijn inmiddels de voorbereidingen getroffen voor de decentralisatie van de functie (extramurale) begeleiding. Aanvankelijk zou de begeleiding per 1 januari 2013 worden overgeheveld van de AWBZ naar de Wmo. Het kabinet-rutte II heeft inmiddels besloten de functie begeleiding per 1 januari 2015 te decentraliseren, tegelijk met de functie (persoonlijke) verzorging. De verantwoordelijkheid voor de ondersteuning van extramuraal wonende mensen met een ondersteunings- of zorgvraag ligt dan helemaal bij gemeenten. De decentralisatie van de functies begeleiding en verzorging gaat gepaard met een forse bezuiniging. Gemeenten krijgen slechts 75% van het budget dat op dit moment aan deze zorg wordt uitgegeven. Het kabinet verwacht dat gemeenten in staat zijn deze bezuiniging op te vangen door doelmatiger te werken. De huishoudelijke verzorging wordt inkomensafhankelijk en hergebruik van voorzieningen als rolstoelen en scootmobiels wordt verplicht. Tegelijkertijd blijft van de middelen die voor huishoudelijke verzorging naar de gemeenten gaan nog maar 25% over. Naast de decentralisatie van AWBZ-taken naar de Wmo wil het kabinet ook zorg en AWBZvoorzieningen overhevelen naar de Zorgverzekeringswet. Vanaf 2013 betreft dit de uitleen van hulpmiddelen. Rollators, stokken, looprekken, etc. worden helemaal niet meer vergoed. In 2017 wordt ook de functie verpleging thuis naar de Zorgverzekeringswet overgeheveld. Als de plannen van het kabinet worden uitgevoerd zoals ze zijn aangekondigd, is daarmee de modernisering van de AWBZ feitelijk afgerond. De AWBZ is dan weer een volksverzekering tegen onverzekerbare risico s in de zorg. In de praktijk betreft dit dan nog alleen het risico voor intramurale opname in een verpleeghuis, instelling voor verstandelijk gehandicaptenzorg of een psychiatrische instelling. De kosten van de nieuwe AWBZ liggen naar verwachting op de helft van de huidige AWBZuitgaven Extramuralisering ZZP 1 t/m 4 Tegelijk met de decentralisatie van AWBZ-functies naar gemeenten (en zorgverzekeraars), wil het kabinet ook de toegang tot de intramurale zorg beperken tot de allerzwaarste gevallen. Door het kabinet-rutte I was al besloten vanaf 2013 geen indicaties ZZP 1 of 2 meer af te geven. Personen met een indicatie ZZP 1 of 2 die al in een instelling verblijven, hoeven daar niet te vertrekken. Van nieuwe cliënten wordt verwacht dat hun ondersteuning goed extramuraal kan worden geregeld. Aangezien het afschaffen van de ZZP s 1 en 2 alleen geldt voor nieuwe gevallen, neemt het aantal zorgcliënten dat niet meer in aanmerking komt voor intramurale huisvesting maar geleidelijk toe. Het ministerie van VWS verwacht dat het eind 2013 in heel Nederland gaat om cliënten VV, 600 in de VG-secor en 900 in de GGZ. 3 De invoeringsdata voor de extramuralisering van ZZP 3 is inmiddels een jaar naar achter geschoven. Met een aantal aanpassingen gaat het kabinet nu uit van extramuralisering van ZZP 3 VV in Het ministerie zal monitoren of de afschaffing van de lichtste ZZP s leidt tot een substitutie-effect waardoor meer cliënten een hogere indicatie (ZZP 3) krijgen 11

12 ZZP 3 VG en GGZ in 2015 De extramuralisering van ZZP 4 (VV, VG en GGZ) is in het regeerakkoord van het kabinet-rutte II aangekondigd voor 2016, maar wordt op dit moment nog niet beleidsmatig uitgewerkt. Actieve rol organisaties op lokaal niveau Het kabinet verwacht bij deze operatie een actieve rol van gemeenten, zorginstellingen en woningcorporaties. Een aanzienlijk deel van de zorgcliënten voor wie wonen en zorg wordt gescheiden (met name de ZZP s 3 en 4), is niet in staat in een reguliere woning en woonomgeving te wonen. Zij hebben continu toezicht en begeleiding nodig omdat er bijvoorbeeld sprake is van regieverlies, symptomen van psychiatrische aandoening of communicatieve handicaps. Het kabinet verwacht dat lokale partijen zorgen voor een passende woonomgeving voor deze groepen. Plekken dus waar permanent toezicht mogelijk is en onplanbare zorg kan worden geleverd. Of een prikkelarme omgeving, waar structuur, stabiliteit en bescherming kan worden geboden. De verwachting is dus niet dat deze zwaardere cliënten simpelweg opgaan in de reguliere maatschappij waar zij met enige ondersteuning thuis een zelfstandig leven kunnen leiden. Deze cliënten hebben intensieve zorg en/of begeleiding nodig die vaak alleen in een speciaal voor hen geschikte omgeving kan worden geboden. Voor een deel van hen is het scheiden van wonen en zorg dan ook vooral administratief: zij gaan zelf betalen voor een aantal zaken die voorheen door de instelling werden geregeld zoals huur. 12

13 3. Woonvormen Er is de afgelopen twintig jaar een veelheid aan woonvormen ontwikkeld voor mensen met een zorgbehoefte. Deze woonvormen onderscheiden zich van elkaar op verschillende dimensies. Er zijn intramurale en extramurale woonvormen, grootschalige en kleinschalige woonvormen, woonvormen met de nadruk op wonen en woonvormen met de nadruk op zorg, zelfstandige woningen en geclusterde woningen, luxe en goedkope woonvormen, etc. Zorgvragers hebben niet allemaal dezelfde woonwensen. Enerzijds vragen hun beperkingen om verschillende vormen van zorg en ondersteuning, anderzijds hebben zij hun eigen leefstijl en achtergrond die mede bepalend is voor hun woonwensen. Het aanbod is dan ook vergaand gedifferentieerd. Kleinschalige zorgvoorziening. Klein Rhijnvis in Nunspeet Grootschalig woonzorgcomplex. Hoppesteijn in Rotterdam Er is in de afgelopen jaren een groot scala aan benamingen ontstaan voor verschillende vormen van wonen met zorg. De gebruikte termen hadden niet in alle gevallen (en voor alle doelgroepen) dezelfde betekenis. De scheidslijn tussen verschillende vormen van wonen met zorg is bovendien door de steeds grotere diversiteit aan woonvormen gaandeweg vervaagd. In deze notitie maken we daarom een onderscheid in slechts drie hoofdcategorieën voor wonen met zorg: Intramuraal wonen Verzorgd wonen Wonen met zorg aan huis In figuur 3.1 zijn de verschillende categorieën op hoofdlijnen beschreven. 13

14 Figuur 3.1: Beschrijving categorieën wonen met zorg op hoofdlijnen VV VG GGZ Intramuraal wonen verzorgings- of verpleeghuis of grootschalig instellingsterrein of grootschalig instellingsterrein open of gesloten kleinschalige groepswoning of cluster van groepswoningen onzelfstandig wonen 24-uurszorg en toezicht rolstoel toe- en doorgankelijk eigen appartement of woon/slaapkamer kleinschalige groepswoning of cluster van groepswoningen onzelfstandig wonen 24-uursbegeleiding en toezicht Eigen appartement of woon/slaapkamer of begeleid wonen in een kleinschalige groepswoning of wooncomplex onzelfstandig wonen 24-uursbegeleiding Eigen appartement of woon/slaapkamer Verzorgd wonen geclusterd wonen bijvoorbeeld een aanleuncomplex, woonzorgcomplex of serviceflat geclusterd wonen bijvoorbeeld in een wooncomplex met gezamenlijke voorzieningen geclusterd wonen bijvoorbeeld in een wooncomplex met gezamenlijke voorzieningen zelfstandig wonen (woning gehuurd of in eigendom) zelfstandig wonen in een gehuurde woning zelfstandig wonen in een gehuurde woning zorg aan huis gepland en/of op afroep zorg en begeleiding op afspraak en/of op afroep zorg en begeleiding op afspraak en/of op afroep zorg en voorzieningen in de nabijheid voorzieningen in de nabijheid eventueel met voorzieningen in de nabijheid Zorg aan huis een persoon of een huishouden woont in eigen of gehuurde woning niet geclusterd cliënten wonen volledig zelfstandig in gehuurde woning of wonen in bij ouders/ familie ambulante begeleiding of zorg een persoon of huishouden woont in eigen of gehuurde woning ambulante begeleiding of zorg krijgt zorg aan huis Intramuraal wonen Bij intramuraal wonen is wonen en zorg niet gescheiden. Voor een plaats in een intramurale voorziening is een indicatie voor zorg met verblijf nodig van het CIZ (in de vorm van een ZZP). De zorginstelling levert een volledig pakket aan clienten. Dit pakket omvat wonen, begeleiding, verzorging, verpleging, eten en drinken en activiteiten. Afhankelijk van de aard van de instelling is ook specialistische zorg aanwezig. Intramuraal wil niet altijd zeggen dat het om grootschalige instellingen gaat. Er zijn veel intramurale woonvormen met ca. 30 plaatsen. Op kleine schaal is geëxperimenteerd met nog kleinere woonvormen (tot ca. zes plaatsen). Zorginstellingen beschouwen plaatsen doorgaans echter als het minimale aantal plaatsen om kleinschalige voorzieningen financieel mogelijk te maken. Met name de permanente aanwezigheid van voldoende personeel vraagt om enige schaalgrootte. Veel intramurale zorginstellingen kiezen voor vormen van 'kleinschalig wonen binnen een grootschalige context'. 14

15 Grootschalige zorg efficiënter? Er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de efficiency van kleinschalige en grootschalige zorgvoorzieningen in de ouderenzorg. 4 Deze onderzoeken laten zien dat het lastig is de efficiency van verschillende woonvormen te vergelijken, omdat deze sterk afhangt van de organisatie die de woonvorm ontwikkelt. Kleinschalige woonvormen zijn bijvoorbeeld vaak duurder als zij worden uitgevoerd door een grote zorginstelling met veel grootschalige zorgvoorzieningen. De kosten van algemene voorzieningen (wasserij, keuken) en bestuurskosten drukken dan relatief zwaar op de kosten per zorgplaats. Een 'stand alone' voorziening heeft minder overheadkosten. Ook kon in dorpen meer worden teruggevallen op ondersteuning vanuit het persoonlijk netwerk van de cliënten. Algemene conclusie van de verschillende onderzoeken is dat kleinschaligheid niet duurder hoeft te zijn dan grootschaligheid. Overigens bleek ook uit deze onderzoeken dat kleinschaligheid ook niet voor iedere oudere tot verbetering leidt van de leefsituatie. Bij nieuw ontwikkeld zorgvastgoed wordt (ongeacht groot- of kleinschaligheid) rekening gehouden met de verschillende woonwensen van bewoners. Bewoners hebben meer keus privacy of juist veel ontmoeting. Ouder zorgvastgoed biedt doorgaans minder mogelijkheden om aan te sluiten bij individuele wensen van bewoners. Verpleeghuizen in de sector VV zijn lang gezien als een soort ziekenhuizen. Dat is zichtbaar in de interne structuur. Tot voor kort kenden veel oudere verpleeghuizen bijvoorbeeld nog meerpersoonskamers. In moderne verpleeghuizen ligt de nadruk op het wonen en is de zorg meer op de achtergrond aanwezig. Verzorgd wonen Onder verzorgd wonen beschouwen we alle extramurale woonvormen waarbij zelfstandige woningen geclusterd worden aangeboden en waar een zorgarrangement beschikbaar is. Een zorgarrangement kan er verschillend uitzien, variërend van enkel de beschikbaarheid van zorg op afroep tot de permanente aanwezigheid intensieve begeleiding. Bewoners in een woning voor verhebben een indicatie voor (intensieve) zorg zonder verblijf. Zij huren zelf hun woning en zorgen in beginsel zelf voor hun maaltijden en andere dagelijkse levensbehoeften. Onder de noemer 'verzorgd wonen' valt een breed scala aan woonvormen. De behoefte om in een geclusterde woonvorm te wonen kan voortkomen uit de zorgvraag die zo zwaar is dat feitelijk permanente aanwezigheid van begeleiding is gewenst, maar kan ook een meer sociale achtergrond hebben: mensen met een beperking die zich in een zelfstandige woning eenzaam of angstig voelen. Voor ouderen zijn de afgelopen decennia in de categorie verzorgd wonen veel woonzorgcentra gebouwd. Dit zijn bijvoorbeeld complexen met zelfstandige 4 Bijvoorbeeld: prof.dr. R. Huijsman, Kostenonderzoek naar bedrijfsvoering kleinschalige zorg voor dementerenden, Instituut Beleid & Management Gezondheidszorg Erasmus Universiteit Rotterdam, 2007 Actiz, Kansen maar geen tovermiddel, Kleinschaligheid in zorg en verblijf voor dementerende ouderen,

16 appartementen waarvan de voordeur grenst aan een afgesloten atrium of binnenplaats. Een bijzondere plaats in de categorie verzorgd wonen wordt ingenomen door kleinschalige particuliere woonvormen. Een bekende woonvorm in dit verband zijn de Thomashuizen. Een Thomashuis is een woonvoorziening voor mensen met een verstandelijke beperking, geleid door een zorgondernemer (een echtpaar) die ook in het huis woont. De ondernemer heeft een franchisecontract met de Stichting Thomashuizen Nederland. Thomashuizen worden bekostigd uit de persoonsgebonden budgetten van de bewoners. De Thomashuizen bieden zorg die normaal gesproken alleen in een intramurale setting wordt verleend. Een vergelijkbaar concept in de ouderenzorg is ontwikkeld onder de naam De Herbergier. Ook voor zorgvragers met hogere inkomens zijn er speciale woonzorgvoorzieningen. Wonen met zorg aan huis Bij wonen met zorg aan huis wonen zorgvragers volledig zelfstandig. Dat kan bijvoorbeeld gaan om een seniorenwoning, een levensloopbestendige woning of een miva-woning, maar (zeker bij ouderen en mensen met een psychiatrische stoornis) ook om de woning waar de zorgcliënt al woonde voordat hij of zij zorgbehoeftigd werd. Ook inwonen bij ouders of familie wordt beschouwd als zelfstandig wonen. Zorg en begeleiding worden aan huis geleverd. 16

17 4. De doelgroepen De doelgroep zorgcliënten met een ZZP 1 t/m 4 is zeer divers. Het gaat om cliënten uit drie verschillende zorgsectoren: de verzorging en verpleging, de verstandelijk gehandicaptenzorg en de geestelijke gezondheidszorg. Ook binnen de cliëntgroepen per sector bestaan grote verschillen. 5 Met de zorgzwaartepakketten is gepoogd deze diversiteit te vatten in een beperkt aantal typeringen van cliënten met daaraan gekoppeld een bandbreedte van de zorgvraag die zij nodig hebben om goed te kunnen functioneren. Het onderscheid tussen de zorgzwaartepakketten is echter niet altijd scherp te maken. Waar precies de grens ligt tussen de zorgzwaartepakketten is ter beoordeling aan de indicatiestellers Scheiden van wonen en zorg betekent vaak niet wonen in een reguliere woning Draagvlak voor extramuralisering ZZP 1 en 2 Er is in de zorgwereld een vrij breed draagvlak voor het schrappen van de ZZP s 1 en 2. Aangenomen wordt dat de meeste van deze cliënten met goede begeleiding in staat zijn zelf regie te voeren over hun leven en zelfstandig een huishouden te kunnen voeren. De extramuralisering sluit aan bij een trend (in alle sectoren) waarin zelfstandig wonen van cliënten met een lichte zorgvraag wordt gestimuleerd. Ook cliënten zelf geven vaak de voorkeur aan zelfstandig wonen (met intensieve zorg thuis) boven intramuraal wonen. Hiertoe kunnen cliënten bijvoorbeeld gebruikmaken van een persoonsgebonden budget (PGB) of de regeling Volledig Pakket Thuis (VPT). Het College voor Zorgverzekeraars heeft onderzoek gedaan naar de motieven van cliënten met een (lichte) intramurale zorgindicatie om al dan niet zelfstandig te wonen. 6 Bij cliënten met een indicatie VV is de overweging om zelfstandig te blijven wonen ondanks de intramurale zorgindicatie meestal dat cliënten meer hulp nodig hebben bij hun algemene dagelijkse verrichtingen, maar niet hun (eigen) woning willen verlaten. Bij VG-cliënten heeft de keuze voor extramuraal wonen met een indicatie voor verblijf veelal te maken met hun persoonlijk ontwikkelingsproces. Zij komen uit een intramurale setting en willen graag zelfstandig wonen (met extramurale begeleiding). Dit is ook vaak de reden dat GGZ-cliënten met een intramurale indicatie extramuraal wonen. Zij kiezen daarbij vaak voor een PGB omdat zij daarmee meer regie hebben over de wijze waarop hun zorg wordt geleverd. Naar aanleiding van kritiek vanuit de sectoren VG en GGZ maakt het kabinet bij de extramuralisering een uitzondering voor jongeren tot en met 22 jaar. Zij kunnen ook bij een 'lichte' zorgvraag nog wel een indicatie krijgen voor intramuraal verblijf. Voor hen blijven de ZZP's 1 t/m 3 VG en GGZ voorlopig bestaan. Uitgangspunt blijft ook voor deze groepen dat zorgverlening thuis de voorkeur heeft. Aangezien intramurale opname van jongeren echter juist vaak het gevolg is van een onhoudbare situatie thuis (vaak met ondertoezichtstelling en/of uithuisplaatsing), wil het kabinet de mogelijkheid voor intramurale opname van deze groep niet afsluiten. Daar komt bij dat deze jongeren vaak niet in aanmerking komen voor een bijstandsuitkering en nauwelijks aan zelfstandige woonruimte kunnen komen. Voor jongeren tot en met 23 jaar is daarom een apart wettelijk kader aangekondigd: de Wet Zorg voor jeugdigen. 5 In bijlage 1 is een uitgebreide beschrijving opgenomen van de verschillende zorgzwaartepakketten. 6 College voor Zorgverzekeringen, Signalement zorg en wonen, 4 april

18 Zelfstandig wonen voor cliënten met een ZZP 3 en 4 vaak problematisch Voor extramuralisering van de ZZP s 3 en vooral 4 bestaat binnen de sectoren minder draagvlak dan voor de extramuralisering van de ZZP's 1 en 2. De reden hiervoor is dat veel van deze cliënten continu toezicht en begeleiding nodig hebben. Huisvesting in een (groot- of kleinschalige) geclusterde woonvoorziening is daarvoor noodzakelijk. In reacties op het regeerakkoord hebben zorgkoepels en belangenorganisaties gewaarschuwd voor grote risico s als deze cliënten zelfstandig moeten wonen (oplopend van vereenzaming tot verwaarlozing en dakloosheid). Staatssecretaris Veldhuizen van Zanten lijkt deze risico s ook te onderkennen. In haar brief aan de Tweede Kamer van 28 september 2012 (over de extramuralisering van ZZP 1 t/m 3) gaat zij ervan uit dat met name voor cliënten in de sectoren VG en GGZ aangepaste huisvesting noodzakelijk blijft. 7 Enkele passages uit de brief van staatssecretaris Veldhuizen van Zanten van 28 september 2012 Voor het extramuraliseren van ZZP VV 3 moet worden voorzien in voldoende adequate zorg thuis waarvan onplanbare zorg een belangrijk onderdeel vormt. Cliënten met een ZZP VG 3 functioneren beperkt zelfstandig en hebben voor hun psychosociaal welbevinden vrijwel altijd een veilige en vertrouwde woon- en leefomgeving nodig. [ Het is voor deze cliënten belangrijk] te organiseren dat in een extramurale omgeving het (permanent) toezicht vormgegeven kan worden. Cliënten met een ZZP GGZ 3 hebben vaak een beperkt vermogen tot zelfregie en sociale zelfredzaamheid. [ ] De woonomgeving dienst structuur, stabiliteit, bescherming en veiligheid in een prikkelarme omgeving te bieden. Begeleid wonen is voor een deel van de cliënten iets wat ze in de toekomst hopen te kunnen bereiken. Alleen bij ZZP 3 VV gaat de staatssecretaris dus uit van zorg thuis. Voor cliënten in de sectoren VG en GGZ is een aangepaste woonomgeving nodig. De staatssecretaris verwacht dus niet dat (de meeste) cliënten met een zwaardere zorgindicatie zelfstandig kunnen wonen in een reguliere woning. De noodzakelijke aangepaste huisvesting voor deze groepen zal alleen niet meer uit de AWBZ worden gefinancierd. In de brief gaat de staatssecretaris niet expliciet in op de vraag welke partijen er dan voor deze aangepaste woonomgeving moeten zorgen. Het ligt voor de hand te veronderstellen dat zij hierbij primair de woningcorporaties voor ogen heeft. Ook de cliënten voor wie wonen en zorg gescheiden worden bij extramuralisering van ZZP 4 (volgende regeerperiode) zullen in meerderheid een beroep doen op een aangepaste woonomgeving. Onderscheid extramuralisering lichte en zwaardere ZZP's Er kan niet altijd een scherpe grens worden bepaald tussen de verschillende zorgzwaartepakketten. De zorgvraag van de cliënten binnen de verschillende sectoren kan bovendien zeer verschillend zijn. Niet te min lijkt er beleidsmatig een duidelijk onderscheid te kunnen worden gemaakt tussen de extramuralisering van de lichtere ZZP s en de zwaardere. In de lichte categorie vallen grofweg de volgende groepen: in de sector VV cliënten met een ZZP 1 en 2 en een deel van de cliënten met een ZZP 3 in de sector VG cliënten met een ZZP 1 en 2 van 23 jaar en ouder in de sector GGZ cliënten met een ZZP 1 en 2 van 23 jaar en ouder. 7 Uitwerking extramuraliseren lichte zorgzwaartepakketten, brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport d.d. 28 september

19 In de zwaardere categorie vallen: cliënten met een ZZP 4 VV en een deel van de cliënten met een ZZP 3 cliënten met een en ZZP 3 en 4 VG clienten met een ZZP 3 en 4 GGZ. De opgave ten aanzien van de extramuralisering van de lichtere ZZP s ligt vooral op het vlak van het regelen van voldoende zorg en ondersteuning thuis. De extramuralisering van de zwaardere ZZP s brengt naast een opgave ten aanzien van de organisatie van zorg en ondersteuning ook een huisvestingsopgave met zich mee. De lokale partijen (gemeenten, woningcorporaties en zorginstellingen) zijn de eerst aangewezen partijen om deze opgave op te pakken Omvang en ontwikkeling van de doelgroepen in de Stadsregio De extramuralisering van de ZZP s 1 t/m 4 zal consequenties hebben voor de vraag naar diverse vormen van wonen met zorg. Companen heeft deze consequenties in kaart gebracht voor de Stadsregio en per gemeente. Voor iedere gemeente is een factsheet opgenomen in de bijlage. Bij het opstellen van de prognose voor de ontwikkeling van de verschillende doelgroepen is uitgegaan van het gemiddeld aantal afgegeven indicaties voor verschillende ZZP s per leeftijsgroep. Aan de hand van diverse bronnen over de woonvoorkeuren van ouderen en andere zorgdoelgroepen (WoON 2009, CBS, TNO, Trimbos-instituut) hebben we kengetallen opgesteld voor de vraag naar verschillende woonvormen. De kwalitatieve behoefte geven we weer op basis van de procentuele verdeling van de waargenomen CIZ-indicaties naar zorgzwaartepakket. Ontwikkeling behoefte wonen met zorg In de figuren is de behoefte aan wonen met zorg (zowel intramurale- als extramurale zorg) weergegeven voor de situatie in 2012 en voor verschillende scenario's voor Uitgangspunten van het model zijn: Sector VV Cliënten die tot 2013 in aanmerking kwamen voor een ZZP 1 en 2 VV wonen in 2022 in een zelfstandige woning met zorg aan huis. Cliënten die tot 2014 in aanmerking komen voor een ZZP 3 VV wonen in 2022 voor 50% in zelfstandige woningen met zorg aan huis en voor 50% in woningen voor 'verzorgd wonen'. De volledige groep cliënten die tot 2016 een ZZP 4 VV krijgt, woont in 2022 in een woning voor verzorgd wonen. Er verblijven in 2022 geen cliënten meer intramuraal met een 'oude' indicatie ZZP VV 1 t/m 4. 8 Sector VG Cliënten jonger dan 23 jaar komen in 2022 in aanmerking voor alle ZZP's. Cliënten in de leeftijdsgroep 65 jaar en ouder met een ZZP VG 1 t/m 4 blijven intramuraal wonen; er worden geen nieuwe indicaties afgegeven voor zorg met verblijf. Cliënten in de leeftijdsgroep 23 t/m 64 jaar waarbij voorheen de indicatie ZZP VG 1 of 2 werd afgegeven, wonen in 2022 zelfstandig en krijgen ambulante begeleiding (zorg aan huis). 8 Een indicatie die is afgegeven vóór het scheiden van wonen en zorg. 19

20 De helft van de cliënten in de leeftijdsgroep 23 t/m 64 jaar waarbij tot 2015 de indicatie ZZP VG 3 wordt afgegeven, woont in 2022 in een woning voor verzorgd wonen. De overige cliënten wonen in 2022 nog intramuraal. 9 Een kwart van de cliënten in de leeftijdsgroep jaar waarbij tot 2016 een indicatie ZZP VG 4 wordt afgegeven, woont in 2022 in een woning voor verzorgd wonen. De overige cliënten wonen in 2022 nog intramuraal. 10 Sector GGZ Cliënten jonger dan 23 jaar komen in 2022 in aanmerking voor alle ZZP's. Cliënten in de leeftijdsgroep van 23 jaar en ouder die voorheen een indicatie voor ZZP GGZ 1of 2 kregen, wonen in 2022 zelfstandig en krijgen ambulante begeleiding (zorg aan huis). De helft van de cliënten in de leeftijdsgroep van 23 jaar en ouder die tot 2015 een indicatie voor ZZP GGZ 3 krijgen, woont in 2022 in een woning voor verzorgd wonen. De overige cliënten wonen in 2022 nog intramuraal. 11 Een kwart van de cliënten in de leeftijdsgroep van 23 jaar en ouder die tot 2016 een indicatie voor ZZP GGZ 4 krijgen, woont in 2022 in een woning voor verzorgd wonen. De overige cliënten wonen in 2022 nog intramuraal Doelgroep VV Figuur 4.1 toont de huidige verdeling van de werkelijk afgegeven indicaties in de Stadsregio over de verschillende ZZP s VV in vergelijking met het landelijke gemiddelde. 13 Dit betreft de afgegeven indicaties op 1 juli De afwijkingen van het beeld in de Stadsregio ten opzichte van het landelijke gemiddelde zijn beperkt. In de Stadsregio wordt in vergelijking iets vaker een zwaardere ZZP afgegeven. 9 Dit betreft cliënten (in alle leeftijdsgroepen) die in 2012 al een indicatie voor intramurale zorg hadden en jongeren tot 23 jaar met een nieuwe indicatie. 10 Idem. 11 Idem. 12 Idem. 13 In deze cijfers is rekening gehouden met het feit dat een deel van de cliënten met een indicatie voor intramurale zorg niet intramuraal woont. 20

21 Figuur 4.1. Aantal indicaties voor intramurale zorg VV (Stadsregio vergeleken met landelijke verdeling van het aantal indicaties per ZZP) Indicaties ZZP's VV ZZP 1 en 2 ZZP 3 ZZP 4 ZZP 5 en 7 (PG) ZZP 6, 8, 9 10 (SOM) 0 Indicaties stadsregio Landelijke norm Bron: CIZ In figuur 4.2 is de prognose voor 2022 gegeven voor de vier beschreven scenario s. De eerste twee balkjes zijn een weergave van de huidige vraag naar wonen met zorg (2012). Deze cijfers corresponderen met de cijfers in figuur 4.1. Het eerste scenario toont de effecten van de vergrijzing op de vraag naar diverse vormen van wonen met zorg als er geen scheiden van wonen en zorg zou plaatsvinden. De vraag naar zorg thuis groeit dan als gevolg van de vergrijzing van ruim naar bijna huishoudens, een groei van ruim 30%. De vraag naar verzorgd wonen (extramuraal) stijgt in dit scenario van ruim naar ruim huishoudens (eveneens een toename van ruim 30%). Figuur 4.2. Behoefte aan wonen met zorg cliënten VV in 2012 en 2022 (volgens vier scenario s) ZZP 1 en Normatief 2022 zonder scheiden 2022 scheiden ZZP scheiden ZZP scheiden ZZP 1-4 ZZP 3 ZZP 4 ZZP 5 en 7 (PG) ZZP 6, 8, 9 10 (SOM) zorg aan huis individueel verzorgd wonen complexgewijs Bron: CIZ, CBS, Companen Inmiddels heeft de extramuralisering van ZZP's VV 1 en 2 plaatsgevonden. Dit leidt in het komende decennium tot een forse toename van de vraag naar zorg aan huis (in 2022 ruim huishoudens meer dan in 2012). Worden ook de ZZP s VV 3 en 4 geëxtramuraliseerd dan leidt dat in 2022 tot een extra vraag naar zorg aan huis van bijna huishoudens t.o.v. de vraag in

22 De vraag naar verzorgd wonen neemt bij afschaffing van ZZP VV 3 en 4 ten opzichte van 2012 toe met ruim huishoudens (extramuralisering ZZP VV 3) en ruim (extramuralisering ZZP VV 3 en 4). Tabel 4.1 Behoefte aan wonen met zorg cliënten VV in 2012 en 2022 (volgens vier scenario s) 2012 Normatief 2022 zonder 2022 scheiden 2022 scheiden 2022 scheiden scheiden ZZP 1-2 ZZP 1-3 ZZP 1-4 Zorg aan huis individueel Verzorgd wonen complexgewijs ZZP 1 en ZZP ZZP ZZP 5 en 7 (PG) ZZP 6, 8, 9 10 (SOM) De vraag naar intramurale zorg (ZZP 1 t/m 10) zou in het scenario zonder scheiden van wonen en zorg sterk toenemen (met ruim plaatsen). Bij scheiden van wonen en zorg voor de ZZP s 1 en 2 (staand beleid) blijft de toename van de vraag beperkt tot 795 plaatsen. Bij extramuralisering van de ZZP s 1 t/m 4 is het beeld totaal anders. In dat geval neemt de vraag naar intramuraal wonen ten opzichte van de huidige vraag (ondanks de vergrijzing) af met bijna plaatsen Doelgroep VG De omvang van de groep mensen met een verstandelijke beperking is kleiner dan de groep ouderen met een indicatie VV. Het beeld in de stadsregio wijkt daardoor iets meer af van het landelijk gemiddelde. In de Stadsregio ligt het aantal lichte indicaties wat hoger dan landelijk gemiddeld. Er zijn in de Stadsregio minder indicaties ZZP 5 en hoger afgegeven en meer ZZP 1 t/m 3 (figuur 4.3). Figuur 4.3. Aantal indicaties voor intramurale zorg verstandelijk gehandicapten (Stadsregio vergeleken met landelijke verdeling van indicaties per ZZP) Indicaties ZZP's VG ZZP (L)VG 1 en 2 ZZP (L)VG 3 ZZP (L)VG 4 ZZP (L)VG 5 en hoger 0 Indicaties stadsregio Landelijke norm Bron: CIZ 22