Productie, bestedingen en lopend verkeer in België

Transcriptie

1 Productie, bestedingen en lopend verkeer in België

2 Productie, Productie, bestedingen bestedingen en lopend lopend verkeer verkeer in België in België Overzicht Net als tijdens het voorgaande jaar nam de activiteit in België krachtig toe in 7. De jaarlijkse bbp-groei bedroeg,7 pct., tegen,9 pct. in, en kwam aldus voor het tweede opeenvolgende jaar boven het potentiële groeitempo van de economie uit. Dat resultaat stemt overeen met de groei in het eurogebied als geheel, en de ondersteunende factoren waren in beide gevallen van dezelfde aard. Enerzijds bleef de buitenlandse vraag stevig, ondanks de vertraging van de Amerikaanse economie ; die vraag kwam hoofdzakelijk van de Oost-Europese economieën, Azië en de grondstoffenproducerende landen. De Belgische economie heeft daar deels direct van geprofiteerd, via haar handelsverkeer, maar ook in belangrijkere mate door de positieve effecten die het dynamisme van die gebieden had op de buitenlandse handel van de handelspartners van België in het eurogebied. Anderzijds leidden de toename van de rentabiliteit van de ondernemingen en de verbetering van de arbeidsmarkt tijdens de afgelopen jaren in die landen, net als in België, tot een aanzienlijke versterking van de binnenlandse investeringen en de consumptieve bestedingen. In tegenstelling tot eerdere periodes van economische opleving sinds het begin van het millennium, die snel werden onderbroken, bleef de activiteit aldus gedurende bijna twee jaar krachtig groeien. In de tweede helft van 7 trad echter een vertraging in. Deze was evenwel gematigd, gelet op gelijktijdige externe ontwikkelingen, namelijk de beroering op de financiële markten, de snelle appreciatie van de euro en de nieuwe omvangrijke stijging GRAFIEK BBP EN VERTROUWEN IN BELGIË (seizoengezuiverde gegevens) BBP IN BELGIË EN IN HET EUROGEBIED (voor kalenderinvloeden gezuiverde volumegegevens, veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar) 3 ONDERNEMERS- EN CONSUMENTENVERTROUWEN (maandgegevens, verschil t.o.v. het gemiddelde juni 19 - december ) Eurogebied België Ondernemers (1) Consumenten Bronnen : EC, INR, NBB. (1) Algemene synthetische conjunctuurindicator, brutoreeks. 9

3 van de energetische en agrarische grondstoffenprijzen. Hoewel ze het effectieve verloop van de activiteit en de vraag slechts licht beïnvloedden, droegen die gebeurtenissen hoofdzakelijk bij tot onzekerder vooruitzichten. Met name de versnelling van de inflatie woog aan het einde van het jaar op het consumentenvertrouwen. 3. Activiteit Jaar-op-jaar lag de reële bbp-groei gedurende het hele jaar en in de eerste helft van 7 tussen ¾ en 3 pct. Die groei verloor vanaf het derde kwartaal wat van zijn elan en liep terug tot,3 pct. aan het einde van het jaar. Een dergelijke vertraging kan als normaal worden beschouwd na een dynamische expansie van de activiteit. Ze kwam trouwens op gang vóór de verschillende, van de internationale omgeving uitgaande, schokken ten volle merkbaar waren en deze lijken haar overigens nauwelijks te hebben versterkt. GRAFIEK BBP EN CONJUNCTUURINDICATOR (seizoengezuiverde gegevens) 3 7 Bbp naar volume (1) (linkerschaal) Veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar Veranderingspercentages t.o.v. het voorgaande kwartaal Algemene synthetische conjunctuurcurve (rechterschaal) Afgevlakte reeks Brutoreeks Bronnen : INR, NBB. (1) Voor kalenderinvloeden gezuiverde gegevens. r De conjunctuurindicatoren van de Bank bevestigen dat de conjunctuur in het begin van het verslagjaar sterk was en dat de verzwakking tijdens de tweede jaarhelft relatief beperkt bleef. In tegenstelling tot de snelle ombuiging die zich gewoonlijk voordoet na een conjunctuurpiek, bleef de algemene afgevlakte conjunctuurindicator van de Bank vrij lang op een hoog peil, na in juli een hoogtepunt te hebben bereikt. In juli 7 zette hij een daling in, die in de laatste maanden van het jaar werd voortgezet door de bruto-indicator, wat wijst op een verslechtering van het conjunctuurklimaat in de tweede jaarhelft. Die daling was gering, aangezien de resultaten van de synthetische indicatoren van de verschillende bedrijfstakken aan het einde van het jaar nog altijd boven hun langetermijngemiddelde uitkwamen. Ze was hoofdzakelijk merkbaar in de verwerkende nijverheid en in de dienstverlening aan bedrijven. In die twee bedrijfstakken versomberden vooral de vraagvooruitzichten, aangezien de desbetreffende indicatoren eind 7 tot onder hun gemiddelde op lange termijn zakten. Daarentegen ging de beoordeling van de effectieve activiteit door de bedrijfsleiders weliswaar achteruit ten opzichte van de piek van juni 7, maar bleef ze hoger dan het gemiddelde op lange termijn. In de industrie bleef de bezettingsgraad van het productievermogen eveneens hoog, wat het beeld van een robuuste activiteit over het hele jaar bevestigde. Voorts handhaafden de werkgelegenheidsvooruitzichten zich in beide branches op een hoog niveau, wat op een blijvende consolidatie van de arbeidsmarkt wees. Bovendien moet worden opgemerkt dat, in de voorbije twee jaar, het vertrouwen van de bedrijfsleiders relatief weinig werd beïnvloed door de appreciatie van de euro, omdat die zich voordeed tegen de achtergrond van een krachtige wereldvraag, dankzij de steeds belangrijkere rol die de opkomende economieën direct en indirect vervullen. De handel, van zijn kant, bleef relatief gespaard van de conjunctuurvertraging in de tweede jaarhelft. Afgezien van de onregelmatige bewegingen van maand tot maand handhaafde de synthetische bruto-indicator zich in de tweede helft van 7 nog op een hoog peil. Ook in deze bedrijfstak werd het vertrouwen voornamelijk ondersteund door de positieve ontwikkeling van de vraag die peilt naar de omzet, terwijl de vraagvooruitzichten licht achteruitgingen. De bouwnijverheid gaf dan weer een afwijkend conjunctuurprofiel te zien ten opzichte van de drie overige grote bedrijfstakken uit de maandelijkse conjunctuurenquête. Het medio ingezette duurzame herstel, dat de indicator eind op een zeer hoog peil had gebracht, sloeg

4 Productie, bestedingen en lopend verkeer in België GRAFIEK UIT DE CONJUNCTUURINDICATOREN VOOR BELGIË AFGELEIDE INFORMATIE (seizoengezuiverde maandgegevens, tenzij anders vermeld) SYNTHETISCHE CONJUNCTUURCURVES 1 VERWERKENDE NIJVERHEID 1 BOUWNIJVERHEID Bezettingsgraad van het productievermogen (rechterschaal) 1 HANDEL 1 DIENSTVERLENING AAN BEDRIJVEN Afgevlakte reeks Brutoreeks Langetermijngemiddelde (1) Vraagvooruitzichten () VERLOOP VAN DE ACTIVITEIT EN VRAAGVOORUITZICHTEN IN DE VERWERKENDE NIJVERHEID EN DE DIENSTVERLENING AAN BEDRIJVEN december 7 juli 1 1 Afgevlakte reeks Verloop van de activiteit (3) november 7 Brutoreeks juni 7 p.m. Horizontale en verticale lijnen: langetermijngemiddelden (1) VERTROUWENSINDICATOR IN DE VERWERKENDE NIJVERHEID EN WISSELKOERS Synthetische conjunctuurcurve in de verwerkende nijverheid () (linkerschaal) Nominale effectieve wisselkoers van België () (omgekeerde schaal, rechteras) 1 Bronnen : BIB, NBB. (1) Gemiddelde van de brutoreeks dat werd berekend sinds de conjunctuurindicatoren beschikbaar zijn (juni 199 voor de dienstverlening aan bedrijven, januari 19 voor de overige bedrijfstakken) tot en met december. () Gemiddelde van de «vraagvooruitzichten» in de verwerkende nijverheid en de «vooruitzichten voor de uitgeoefende activiteit» in de dienstverlening aan bedrijven volgens de conjunctuurenquête. (3) Gemiddelde van de antwoorden op de vragen van de conjunctuurenquête over het «verloop van het productietempo» in de verwerkende nijverheid en over het «verloop van de activiteit» in de dienstverlening aan bedrijven. () Brutoreeks. () Gewogen gemiddelde van de wisselkoers ten opzichte van vijftig landen, waaronder de handelspartners van het eurogebied (ongerekend Slovenië) en met name China, India, Israël, Japan, Polen, Turkije, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zuid-Korea, Zweden en Zwitserland), brutogegevens, veranderingspercentages ten opzichte van de overeenstemmende maand van het voorgaande jaar. 1

5 in die bedrijfstak tijdens de eerste maanden van 7 om in een duidelijke neergang. Volgens de brutoresultaten zou zich in de tweede jaarhelft een stabilisatie hebben afgetekend, wat in contrast staat met de ontwikkeling in de industrie en de dienstverlening aan bedrijven. Parallel met de afname van het vertrouwen liep het groeitempo in de bouwnijverheid volgens de nationale rekeningen terug tot een normaal peil. Na een buitengewoon krachtige groei met 9,1 pct. in nam de toegevoegde waarde tijdens de eerste drie kwartalen van 7 nog toe met, pct. ten opzichte van de overeenstemmende periode van het voorgaande jaar. Die matiging van de expansie viel toe te schrijven aan de respectieve stijgingen van de hypothecaire rente en de bouwkosten, die het segment van de woningbouw drukten, zoals ook bleek uit de daling van het aantal afgeleverde bouwvergunningen in vergelijking met. Deze ontwikkelingen gingen tevens gepaard met een minder uitgesproken prijsstijging op de secundaire woningmarkt. Ondanks de mindere groei bleef de bouwnijverheid echter, na de landbouw, de meest dynamische bedrijfstak. Deze groeivertraging is dus geenszins vergelijkbaar met het verloop van de woningbouw in de Verenigde Staten, waar de activiteit werkelijk is ingestort. Dankzij een groeiversnelling aan het einde van steeg de industriële activiteit tijdens de eerste drie kwartalen van 7 met 3, pct. op jaarbasis, een tempo dat vergelijkbaar is met de jaarlijkse groei over. De industriële productie weerspiegelde, voor een groot deel, de robuustheid van de binnenlandse bestedingscomponenten. Zo nam de bezettingsgraad van het productievermogen in de ondernemingen die consumptiegoederen produceren, na een tijdelijke daling, toe in de loop van 7, terwijl de capaciteitsbezetting in de bedrijven waar halffabricaten worden vervaardigd, die voornamelijk voor de uitvoer bestemd zijn, stabiel bleef. Binnen de deeltakken van de industrie kwam een en ander tot uiting in lichte inkrimpingen in de metallurgie en de productie van bouwmaterialen, die respectievelijk te wijten waren aan een daling van de vraag naar halffabricaten en aan de minder snelle expansie van de activiteit in de bouwnijverheid. De diensten, die in België ongeveer drie vierde van de toegevoegde waarde uitmaken, lieten de zwakste groei van de belangrijkste bedrijfstakken optekenen. Die ontwikkeling valt toe te schrijven aan de niet-marktdiensten. De marktdiensten, van hun kant, namen in een tempo toe dat nauw aansloot bij de groei van de industrie, waarop hun activiteit grotendeels berust. De krachtigste expansie deed zich voor in de handel, de bedrijfstak «vervoer en communicatie» en de diensten aan ondernemingen. Daarentegen is de toegevoegde waarde van de financiële instellingen afgenomen, net als die van de horeca. TABEL 13 TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE BEDRIJFSTAKKEN (voor kalenderinvloeden gezuiverde volumegegevens ; veranderingspercentages t.o.v. het voorgaande jaar, tenzij anders vermeld) p.m. 3 7 Gewicht (1) Eerste drie kwartalen () Landbouw...,9 7,,,,,9 Industrie... 19,3 1,3,9,1 3, 3, Bouwnijverheid...,1 1, 3,9 3,3 9,1, Diensten... 7,7,1 1,9,,,7 waarvan : marktdiensten (3)... 1,,, 3,1 3,1 3,3 Totaal... 1, 1,3,,,9, p.m. Bbp... 1,,,,9, Bron : INR. (1) Procenten van de totale toegevoegde waarde in. () Veranderingspercentages t.o.v. de overeenstemmende periode van. (3) Handel en horeca, vervoer en communicatie, financiële dienstverlening en verzekeringen, en vastgoed en diensten aan ondernemingen.

6 Productie, bestedingen en lopend verkeer in België Kader Is de Belgische economie veerkrachtiger geworden? Sinds medio liet de economische activiteit in België een gunstig verloop optekenen. De gemiddelde bbpgroei op kwartaalbasis lag gedurende twee jaar boven het potentiële groeitempo en de algemene synthetische conjunctuurindicator handhaafde zich, na medio een conjunctuurpiek te hebben bereikt, langdurig op een hoog peil. De vertraging die zich eind 7 aftekende, was bescheiden, gelet op de aanzienlijke schokken de appreciatie van de euro, de prijsstijging van aardolie en van landbouwgrondstoffen, en de financiële turbulentie waarmee de economie werd geconfronteerd. Deze vaststelling sluit aan bij een eind ingezette periode waarin de conjunctuurvertragingen relatief weinig uitgesproken waren. De economie lijkt derhalve haar weerbaarheid tegen schokken te hebben vergroot, wat resulteerde in een hogere gecumuleerde groei, over de cyclische schommelingen heen. In dit Kader wordt nagegaan of de economie eventueel veerkrachtiger is geworden, door het gecumuleerde verloop van een selectie van macro-economische aggregaten te vergelijken over voldoende lange periodes, uitgaande van de kwartalen die, tijdens de drie afgelopen decennia, voorafgingen aan een aanzienlijke daling van het bbp. Concreet werden zodoende voor België drie periodes vastgesteld, die meer bepaald aanvangen in het eerste kwartaal van 19, het eerste kwartaal van 199 en het vierde kwartaal van. Vaststellingen Gemeten over een periode van 7 kwartalen, lag de gecumuleerde bbp-groei sinds eind,3 procentpunten hoger dan die vastgesteld na begin 199 en overtrof hij in nog ruimere mate met 7, procentpunten die opgetekend na het begin van de jaren tachtig. De relatief krachtige expansie tijdens de laatste periode is toe te schrijven aan de grotere steun van de binnenlandse vraag, aangezien de uitvoer in vergelijking met de voorgaande periodes een soortgelijk verloop te zien gaf. Vooral de investeringen in vaste activa van de ondernemingen waren dynamischer, terwijl de particuliere consumptie in de drie gevallen vergelijkbaar was. De ontwikkelingen die sinds voor België werden opgetekend, sluiten trouwens nauw aan bij die voor het eurogebied als geheel. Uit een soortgelijke analyse van de EC blijkt dat de stevige economische groei van het eurogebied in de recente periode eveneens voortvloeit uit de binnenlandse investeringen (1). Meer nog dan de winst in termen van economische groei was de intensieve werkgelegenheidscreatie het meest opvallende kenmerk van de jaren. Over deze periode nam de werkgelegenheid immers toe met, pct. per procentpunt economische groei, terwijl die elasticiteit tussen 199 en 1999 beperkt bleef tot,3. Dat resultaat staat echter vooral in contrast met de periode , toen de werkgelegenheid zelfs aanzienlijk daalde, niettegenstaande de activiteit toenam. De matige ontwikkeling van het reële loon per werknemer droeg in belangrijke mate bij tot de sterkere werkgelegenheidscreatie. Op haar beurt ondersteunde deze de totale loonsom in de economie, wat leidde tot een toename van de consumptie die vergelijkbaar was met die over de andere beschouwde periodes. Determinanten De versteviging van het economische draagvlak, die vooral te danken is aan de binnenlandse vraag, deed zich voor in een omgeving waarin het monetaire beleid en het begrotingsbeleid een grotere steun hebben verleend dan in het verleden. Enerzijds maakte de stevige verankering van de inflatieverwachtingen op een gering peil die de geloofwaardigheid van het monetaire beleid weerspiegelt het mogelijk de reële rente laag te houden, op ongeveer (1) EC (7), The resilience of the euro area economy, Quarterly Report on the Euro Area, III, pp

7 ECONOMISCHE ONTWIKKELING NA EEN CONJUNCTUURPIEK (kwartaalgegevens, tenzij anders vermeld) 11 BBP (1) (volume) 11 BINNENLANDSE VRAAG (1) (volume) 11 WERKGELEGENHEID (1) (personen) REËLE KORTETERMIJNRENTE () 1 1 CONJUNCTUURGEZUIVERD BEGROTINGSSALDO (3) (jaargegevens, procenten bbp) Aanvang van de periodes : 1e kwartaal 19 1e kwartaal 199 e kwartaal p.m. Eurogebied: e kwartaal Bronnen : EC, INR, NBB. (1) Voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde gegevens ; indexcijfer voor het kwartaal dat voorafgaat aan de daling van het bbp in België = 1. () Nominale kortetermijnrente, verminderd met het jaar-op-jaar veranderingspercentage van de nationale CPI (tot en met 199) of de HICP (vanaf 1997). (3) Volgens de berekeningsmethode van de EC. Aanvang van de periodes : respectievelijk 19, 199 en. 1 pct. gemiddeld sinds, tegen,7 en 3, pct. tijdens de voorgaande periodes. Samen met de toename van het interne financieringsvermogen van de bedrijven, dat wordt toegelicht in Kader 7, droegen de gunstige externe financieringsvoorwaarden ten gevolge van het lage rentepeil bij tot een dynamische investeringsactiviteit. Anderzijds verschilde de begrotingssituatie sterk van die van voorgaande periodes. Met een vrijwel evenwichtig conjunctuurgezuiverd saldo gedurende heel de tijdspanne, waren de overheidsfinanciën veel gezonder dan in het verleden en droegen ze derhalve bij tot het vertrouwen van de economische subjecten. Daartegenover had de

8 Productie, bestedingen en lopend verkeer in België gehavende toestand van de overheidsfinanciën in het begin van de twee voorgaande periodes de overheid ertoe genoopt een restrictief beleid te voeren, teneinde het sneeuwbaleffect van de rentelasten op de overheidsschuld teniet te doen en om, in de jaren negentig, België tevens in staat te stellen tot de EMU toe te treden en in dat kader het stabiliteits- en groeipact na te leven. Het conjunctuurgezuiverde begrotingssaldo nam over de beschouwde periodes dan ook toe met respectievelijk 3,9 en 7, procentpunten bbp. Ook op buitenlands vlak was de situatie stabieler en gunstiger voor de groei. In de eerste plaats kon België profiteren van de versterking van het eurogebied als geheel. Ruimer gezien leidde de opkomst van nieuwe groeipolen, in Oost-Europa, Azië en Latijns-Amerika, tot een versteviging en een herbalancering van de mondiale economische groei. Naast die factoren van het economische beleid en van externe ondersteuning kunnen ook maatregelen gericht op een verbeterde werking van de arbeidsmarkt en de productenmarkt en op een verhoging van de productiviteit, ertoe hebben bijgedragen dat de weerbaarheid en het aanpassingsvermogen van de economie is toegenomen. De landen van het eurogebied waar die markten het meest ingrijpend werden hervormd, lijken trouwens meer profijt te hebben getrokken uit het dynamisme van de wereldeconomie. 3.3 Reële ontwikkelingen in de voornaamste sectoren In 7 werd het activiteitsverloop in België ondersteund door de kracht van de finale binnenlandse vraag en door het herstel van het volume van de verkopen aan het buitenland. Ondanks de opleving van deze verkopen is de bijdrage van de netto-uitvoer tot de bbp-groei negatief geworden ten belope van, procentpunt. De voorraadwijziging, van haar kant, heeft een neutraal effect gesorteerd, in tegenstelling tot het voorgaande jaar, toen zij nog een bijdrage van, procentpunt tot de groei had geleverd. De finale vraag was gestoeld op gezonde economische fundamentals namelijk het hoge rentabiliteitsniveau van de ondernemingen en de gunstige situatie op de arbeidsmarkt, die de potentiële effecten van het TABEL 1 BBP EN VOORNAAMSTE BESTEDINGSCATEGORIEËN (voor kalenderinvloeden gezuiverde volumegegevens ; veranderingspercentages t.o.v. het voorgaande jaar, tenzij anders vermeld) 3 7 r Consumptieve bestedingen van de particulieren...,7 1, 1,,1, Consumptieve bestedingen van de overheid...,1 1,,,,1 Bruto-investeringen in vaste activa...,3 7,,7,, Woningen... 3, 1, 1,1 7,, Ondernemingen... 1, 7,, 3,9,1 Overheid... 1,3 1,9 13, 3,, p.m. Totaal van de finale binnenlandse bestedingen...,9,7,1, 3, Voorraadwijziging (1)...,,1,,, Uitvoer van goederen en diensten...,9,3,1,, Invoer van goederen en diensten...,,,9,, p.m. Netto-uitvoer van goederen en diensten (1)...,,,,, Bbp... 1,,,,9,7 Bronnen : INR, NBB. (1) Bijdrage tot de verandering van het bbp, in procentpunten.

9 verslechterde algemene klimaat in de tweede helft van 7 hebben opgevangen. Ondernemingen De ondernemingen hebben hun productievermogen gestaag verder uitgebreid, en aldus de in ingezette trend voortgezet. In 7 stegen hun bruto-investeringen in vaste activa met,1 pct. in reële termen, na een gemiddelde toename met,3 pct. van tot. Deze volgehouden dynamiek tijdens de laatste vier jaar, die zich voordeed na een periode van neerwaartse aanpassing na het uiteenspatten van de beurszeepbel in 1, heeft de in reële termen uitgedrukte bruto investeringsquote opgetrokken van 1,3 pct. bbp in 3 tot 13,7 pct. in 7. Dit peil komt dicht in de buurt van de piek die in 199 werd bereikt, na de investeringsgolf in de nasleep van de oprichting van de Europese eenheidsmarkt en de openstelling van Oost-Europa. een begin ingezette beweging, terwijl de rendementsverschillen van bedrijfsobligaties ten opzichte van overheidsobligaties een scherpe stijging lieten optekenen vanaf augustus 7. Anderzijds zijn de financieringskosten via de aandelenmarkten in de loop van het jaar opgelopen, ook al bevonden zij zich, gemiddeld genomen, op GRAFIEK BEDRIJFSINVESTERINGEN GEHEEL VAN DE ONDERNEMINGEN : VERLOOP EN DETERMINANTEN (voor kalenderinvloeden gezuiverde volumegegevens, procenten bbp, tenzij anders vermeld) A 3 B De meeste bedrijfstakken hebben bijgedragen tot de dynamiek van de investeringen. Volgens de gegevens van de btw-aangiften hebben de industriële ondernemingen het nominale bedrag van hun bruto-investeringen in vaste activa gedurende de eerste tien maanden van het jaar gemiddeld met 1, pct. verhoogd ten opzichte van de overeenstemmende periode van, terwijl de nietindustriële ondernemingen 13,7 pct. meer investeerden Investeringen (linkerschaal) Bruto-exploitatieoverschot van de vennootschappen (1) (rechterschaal A) Finale vraag () (rechterschaal B) 7 r 1 19 Verscheidene factoren bieden een verklaring voor de forse investeringsneiging van de ondernemingen. Zo heeft de aanzienlijke groei van de finale vraag tijdens de voorbije jaren geleid tot een stijging van de bezettingsgraad van het productievermogen in de verwerkende nijverheid. In 7 schommelde die bezettingsgraad rond 3 pct., net als in, terwijl deze gemiddeld slechts 79 pct. bedroeg van 19 tot. Bovendien heeft in 7 slechts, pct. van de vennootschappen een ontoereikende vraag als verklarende factor voor de onderbenutting van het productievermogen vermeld in de door de Bank gehouden driemaandelijkse conjunctuurenquête, terwijl dat percentage gemiddeld pct. bedroeg gedurende de periode 19-. Zolang de vraagvooruitzichten gunstig blijven, doet een hoge bezettingsgraad de nood aan extra capaciteit toenemen, en dit inzake zowel arbeidskrachten als kapitaal. Hierdoor is de werkgelegenheidscreatie versneld en zijn de bedrijfsinvesteringen toegenomen VERWERKENDE NIJVERHEID : BEZETTINGSGRAAD VAN HET PRODUCTIEVERMOGEN EN NIVEAU VAN DE VRAAG (voor seizoeninvloeden gezuiverde kwartaalgegevens, tenzij anders vermeld ; verschil t.o.v. het gemiddelde 19-, procentpunten) Bezettingsgraad van het productievermogen (linkerschaal) Niveau van de vraag (3) (rechterschaal) Wat de externe financiering betreft, hebben de voorwaarden zich in 7 minder gunstig ontwikkeld dan de vier voorgaande jaren. Enerzijds, in reactie op de stijging van de langetermijnrente, verhoogden de kredietinstellingen de rentetarieven op hun leningen, een voortzetting van Bronnen : INR, NBB. (1) Niet voor kalenderinvloeden gezuiverde gegevens naar waarde. () Veranderingspercentages t.o.v. het voorgaande jaar. (3) Aandeel van de ondernemingen die de ontoereikende vraag niet vermeldden als verklaring voor een onderbezetting van het productievermogen in de kwartaalenquête van de Bank bij de verwerkende nijverheid ; niet voor seizoeninvloeden gezuiverde gegevens.

10 Productie, bestedingen en lopend verkeer in België een aanzienlijk gunstiger niveau dan in. Na vanaf half maart 3, net als de andere beurzen, een duidelijke opwaartse trend te hebben aangehouden, bereikte de Belgian All Shares Index op 3 mei 7 een piek. Nadien vertoonde hij een volatiel verloop, zonder evenwel opnieuw dit piekniveau te bereiken. De weerslag van de minder gunstige externe financieringsvoorwaarden op de investeringen is evenwel beperkt gebleven. De ondernemingen konden immers profiteren van lagere financieringskosten via het eigen vermogen, als gevolg van de inwerkingtreding van de notionele interestaftrek in. Deze maatregel gaf aanleiding tot een netto-inbreng van eigen vermogen. Bovendien ging het bruto-exploitatieoverschot van de vennootschappen, net als de voorgaande jaren, snel omhoog : in 7 lag het in nominale termen, pct. boven het niveau van het voorgaande jaar. Die forse groei is te verklaren door de snellere expansie van het volume van de verkopen, die hun dynamiek herwonnen aan de uitvoerzijde en krachtig bleven op de binnenlandse markt, en door de toename van de bruto-exploitatiemarge per verkochte eenheid met 1, pct. De kosten van binnenlandse oorsprong zijn immers slechts in beperkte mate gestegen, met 1, pct., terwijl de verkoopprijzen voornamelijk de uitvoerprijzen toenamen, met,1 pct. in totaal. TABEL 1 VOORNAAMSTE COMPONENTEN EN DETERMINANTEN VAN HET BRUTO-EXPLOITATIEOVERSCHOT VAN DE VENNOOTSCHAPPEN, TEGEN LOPENDE PRIJZEN 3 7 r Determinanten van het bruto-exploitatieoverschot van de vennootschappen (veranderingspercentages t.o.v. het voorgaande jaar) Bruto-exploitatieoverschot..., 1,7 9,,, Bruto-exploitatiemarge per verkochte eenheid (1)... 3, 7,3,,9 1, Verkoopprijs per eenheid (1)...,,7 3,3,9,1 Op de binnenlandse markt (1)... 1,9 3,1,, 1, Bij de uitvoer...,,,1 3, 3,1 Kosten per verkochte eenheid (1)...,,,9,,3 Ingevoerde goederen en diensten...,,,,,7 Kosten van binnenlandse oorsprong per geproduceerde eenheid (1) ()...,,, 1,3 1, waarvan : loonkosten per eenheid product...,,7,9 1,,1 Eindverkopen naar volume (1)... 1,9, 3, 3,,3 Op de binnenlandse markt (1)..., 3,3, 3, 3, Bij de uitvoer...,9, 3,,,7 Voornaamste componenten van de rekening van de vennootschappen (procenten bbp) Bruto beschikbaar inkomen Bruto-exploitatieoverschot...,9, 3, 3,7 3,9 Overige componenten van het beschikbare inkomen (3)... 7, 7,7,,, Aanwending Bruto kapitaalvorming... 1, 1,9 13, 13,7 13, Kapitaaloverdrachten () ()...,7 (),1, (7),,9 Financieringssaldo...,9 () 1,9, (7),7 3,1 Bronnen : INR, NBB. (1) Met inbegrip van de voorraadwijziging. () Deze post omvat, naast de lonen, de indirecte belastingen min de subsidies en het bruto gemengde inkomen van de huishoudens. (3) Netto-inkomens uit vermogen en netto lopende overdrachten, met inbegrip van de wijziging in de rechten van de huishoudens op de pensioenfondsen. () Het gaat om nettobedragen, dat wil zeggen het verschil tussen de aan andere sectoren betaalde en de van andere sectoren ontvangen overdrachten. () Met inbegrip van de netto-aankopen van niet-geproduceerde niet-financiële activa. Deze laatste omvatten bijvoorbeeld gronden of octrooien en goodwill. () Met inbegrip van de door Belgacom verrichte kapitaaloverdracht ten belope van 1, pct. bbp, ter compensatie van de overname door de overheid van de pensioenverplichtingen van die onderneming. (7) Conform de door het INR gepubliceerde gegevens, ongerekend de door het Fonds voor Spoorweginfrastructuur (FSI) aan de NMBS verrichte kapitaaloverdracht ten belope van, pct. bbp in het kader van de schuldovername, gelet op het feit dat die twee entiteiten deel uitmaken van de sector van de niet-financiële vennootschappen. Volgens Eurostat behoort het FSI tot de overheidssector en moet de schuldovername worden opgetekend als een kapitaaloverdracht die door de niet-financiële vennootschappen van de overheid wordt ontvangen. 7

11 Sinds overtreft het jaarlijkse stijgingstempo van de inkomsten die de ondernemingen uit hun activiteiten halen, dat van de door de economie gegenereerde primaire inkomens : in totaal is het aandeel van het brutoexploitatieoverschot van de vennootschappen in het bbp toegenomen met 3,9 procentpunten. Deze groei van de voornaamste component van het beschikbare inkomen van de vennootschappen kwam tot uiting in een belangrijke stijging van hun financieringssaldo in procenten bbp. Hoewel de toename van de bruto-investeringen in vaste activa naar volume significant was, werd zij in nominale termen immers getemperd door het gematigde verloop van de investeringsdeflator. Bovendien hebben de vennootschappen hun voorraadvorming in 7 teruggeschroefd, en waren de netto kapitaaloverdrachten die ze ontvingen in procenten bbp iets hoger dan in. Al met al beliep het financieringssaldo van de vennootschappen 3,1 pct. bbp, het grootste overschot sinds 199. Particulieren In 7 zijn de consumptieve bestedingen van de particulieren toegenomen met, pct. in reële termen, een tempo dat net als in hoger was dan de gemiddelde groei met 1,7 pct. die over de periode van 199 tot werd opgetekend. De afgelopen twee jaren werd de particuliere consumptie ondersteund door de toename van het beschikbare inkomen. van, tot pct. Zo is het beschikbare inkomen er in reële termen met, pct. op vooruitgegaan in 7, na een stijging met, pct. het voorgaande jaar. De forse toename van het beschikbare inkomen van de particulieren tijdens de voorbije twee jaar heeft geleid tot een lichte verhoging van hun spaarquote. Na een bijna voortdurende daling sinds 1993 steeg die laatste van 1, pct. van het beschikbare inkomen in tot 1, pct. in en 1, pct. in 7. Die beweging is deels te verklaren door het feit dat de huishoudens de neiging hebben om het verloop van hun consumptieve bestedingen af te vlakken wanneer zich belangrijke tijdelijke veranderingen in hun reële beschikbare inkomen voordoen. Daarnaast is het ook mogelijk dat de hoge mate van onzekerheid tijdens de tweede helft van het verslagjaar een negatieve weerslag heeft gehad op het consumentenvertrouwen, en meer bepaald op hun verwachtingen ten aanzien van de algemene economische situatie en van hun spaarvermogen. In een dergelijke situatie zijn de particulieren geneigd een deel van hun extra beschikbare inkomen aan te wenden voor voorzorgssparen, veeleer dan dat inkomen uit te geven. GRAFIEK CONSUMPTIE, BESCHIKBAAR INKOMEN EN SPAARQUOTE VAN DE PARTICULIEREN (veranderingspercentages naar volume t.o.v. het voorgaande jaar (1), tenzij anders vermeld) In had het beschikbare inkomen voornamelijk geprofiteerd van de tenuitvoerlegging van het laatste gedeelte van de in 1 ingezette belastinghervorming, doordat de stijging van de lopende overdrachten van de particulieren aan de andere sectoren, met name de belastingen, ruim achterbleef bij de stijging van de primaire inkomens met 3,9 pct. In 7, daarentegen, vloeide de verhoging van de koopkracht vooral voort uit een toename van het bruto primaire inkomen van de particulieren met, pct., als gevolg van de versnelling van de netto werkgelegenheidscreatie en derhalve ook van de aanzienlijke stijging van de beloning van de werknemers. Het inkomen van de zelfstandigen, dat werd geschraagd door de vraag vanwege de huishoudens, en het netto-inkomen uit vermogen zijn eveneens gestegen. In tegenstelling tot de situatie in zijn de lopende overdrachten van de particulieren aan de andere sectoren in 7 toegenomen in een tempo dat vergelijkbaar is met dat van de bruto primaire inkomens. Zo is de nominale groei van het beschikbare inkomen van de particulieren vertraagd, maar handhaafde hij zich toch nog op een hoog niveau van, pct., tegen, pct. in. Deze vertraging werd echter gecompenseerd door het feit dat de inflatie, gemeten aan de hand van de deflator van de particuliere consumptie, is teruggelopen Bronnen : INR, NBB. (1) Niet voor kalenderinvloeden gezuiverde gegevens. () Gegevens gedefleerd aan de hand van de deflator van de consumptieve bestedingen van de particulieren. 1 3 Consumptie (linkerschaal) Beschikbaar inkomen () Spaarquote (in procenten van het beschikbare inkomen) (rechterschaal) 7 r

12 Productie, bestedingen en lopend verkeer in België TABEL 1 DETERMINANTEN VAN HET BRUTO BESCHIKBARE INKOMEN VAN DE PARTICULIEREN, TEGEN LOPENDE PRIJZEN (veranderingspercentages t.o.v. het voorgaande jaar, tenzij anders vermeld) 3 7 r p.m. 7 r, miljarden euro s Bruto primair inkomen...,,3, 3,9, 39, p.m. In reële termen (1)... 1,,3, 1,, Beloning van werknemers...,, 3,,, 19, Aantal werknemers...,, 1, 1,3 1, Bezoldiging per persoon... 1, 1,9 1,9 3,,9 Bruto-exploitatieoverschot en bruto gemengd inkomen..., 1,9,7 3, 3,9, waarvan : beroepsinkomen van zelfstandigen 3, 3,, 1, 3, 1, Inkomen uit roerend vermogen ()... 9,,,,7, 7, Lopende overdrachten ()... 1,7 1,9 3, 1,,9, Ontvangen lopende overdrachten... 3, 3,9 3, 3, 3, 9,7 Betaalde lopende overdrachten... 1, 3, 3, 1,3, 111,9 Bruto beschikbaar inkomen... 1,,3,7,, 19, p.m. In reële termen (1)...,7,,1,, Consumptieve bestedingen...,,,1,, 173,7 Spaarquote (3)... 1,7 13,3 1, 1, 1, Bronnen : INR, NBB. (1) Gegevens gedefleerd aan de hand van de deflator van de consumptieve bestedingen van de particulieren. () Het betreft nettobedragen, dat wil zeggen het verschil tussen de inkomens of overdrachten ontvangen van andere sectoren en die betaald aan andere sectoren, exclusief de overdrachten in natura. (3) Brutosparen in procenten van het bruto beschikbare inkomen, waarbij de wijziging in de rechten van de huishoudens op de pensioenfondsen in die twee aggregaten begrepen is. Tegelijkertijd lieten ook de investeringen in woongebouwen in 7 een verdere stijging optekenen, met, pct. in reële termen. In dit verband is een zekere normalisatie opgetreden, nadat de particulieren hun uitgaven voor nieuwbouw en renovatie van woningen de afgelopen drie jaar gemiddeld met 9, pct. op jaarbasis hadden verhoogd. Die afkoeling is ook merkbaar bij de belangrijkste determinanten van de investeringen in woongebouwen. Enerzijds heeft de in ingezette vertraging van de prijsstijgingen voor vastgoed zich nog versterkt in 7 ; anderzijds vertoonden de op hypothecaire kredieten toegepaste rentetarieven een opwaartse trend vanaf, nadat ze in datzelfde jaar een uitzonderlijk laag peil hadden bereikt. Ondanks de vertraging van hun groei in 7 stegen de investeringen in woongebouwen, uitgedrukt in procenten bbp, opnieuw sneller dan de besparingen van de particulieren, waardoor hun financieringsvermogen verder afkalfde tot,3 pct. bbp. Kader 7 Financieringssaldo van de particulieren en van de vennootschappen De economische activiteit genereert zogenaamde primaire inkomens, ter vergoeding van de productiefactoren arbeid en kapitaal. Afgezien van de nettobelastingen die rechtstreeks worden geheven op de productie en op de invoer, bestaan de primaire inkomens voornamelijk uit de lonen en uit het bruto-exploitatieoverschot van de vennootschappen. Ze omvatten tevens het bruto gemengde inkomen van de zelfstandigen dat zoals de naam suggereert is samengesteld uit de gecombineerde bezoldiging van hun arbeid en het kapitaal dat ze hebben 9

13 ingezet. Ondanks niveauverschillen, die onder meer verband houden met de structuur van de economieën, was er de laatste twee decennia in een groot aantal landen een trendmatige daling van het loonaandeel in het bbp. Hierdoor werd dat aandeel tot een historisch laagtepunt teruggebracht, terwijl het bruto-exploitatieoverschot van de vennootschappen een piek bereikte. Verschillende recente studies hebben getracht deze ontwikkelingen te verklaren (1). De twee belangrijkste oorzaken die worden genoemd zijn, enerzijds, de technologische vooruitgang die de kapitaalintensiteit van het productieproces heeft verhoogd en, anderzijds, de mondialisering van de economie die het wereldwijde arbeidsaanbod aanzienlijk heeft opgevoerd en de onderhandelingspositie van de werknemers heeft verzwakt. Het loonaandeel in talrijke Europese landen is tot slot ook gedaald onder invloed van de tertiarisering van de economie, omdat de gemiddelde bezoldiging in de dienstverlenende bedrijfstakken globaal genomen lager is dan in de industrie. Tegen deze achtergrond bespreekt dit Kader de ontwikkelingen die zich in België hebben voorgedaan in de verdeling van de toegevoegde waarde van de economie over de verschillende inkomenscategorieën. Naast deze analyse van de primaire inkomens, ligt het tevens in de bedoeling na te gaan in welke mate deze ontwikkelingen werden gecompenseerd door de herverdeling van de inkomens tussen de sectoren, via het inkomen uit vermogen en via de overheidsinterventies, of door veranderingen in de uitgaven van de sectoren, alvorens ze eventueel worden weerspiegeld in het financieringssaldo van deze laatste. Nadat de bezoldigingen van de werknemers een piek van, pct. bbp hadden bereikt in, zijn ze minder snel gestegen dan de economische activiteit, en teruggevallen tot ongeveer pct. bbp in, een niveau dat ze nadien hebben aangehouden. Deze afname valt nog groter uit wanneer het loonaandeel wordt gecorrigeerd door aan de zelfstandigen een fictief loon toe te wijzen voor de vergoeding van hun activiteit, rekening houdend met de relatieve daling van hun aantal in verhouding tot de totale werkgelegenheid. Daarnaast kan de vermindering van het loonaandeel in het bbp voornamelijk worden verklaard door de loonmatiging die, met toepassing van de wet tot vrijwaring van het concurrentievermogen, de geringe stijging van de bezoldigingen in Duitsland weerspiegelde. Bovendien hebben de ondernemingen van tot ook herstructureringen ten uitvoer gelegd die de werkgelegenheidsgroei hebben afgeremd. In vergelijking met het eurogebied en met de drie voornaamste buurlanden samen is de daling van het loonaandeel in het bbp sinds in België relatief omvangrijk geweest. Het dient evenwel te worden benadrukt dat deze daling volgde op een periode van stabiliteit, terwijl de daling in de meeste andere landen reeds was ingezet tijdens de tweede helft van de jaren negentig. De tegenhanger van deze ontwikkelingen wordt gevormd door het aandeel van het bruto-exploitatieoverschot van de economie, dat is gestegen van, pct. bbp in tot 3,3 pct. in 7, en dit uitsluitend door toedoen van de vennootschappen, waarvoor dit overschot is opgelopen van, tot 3,9 pct. bbp. In vergelijking met de andere landen van het eurogebied lijkt deze laatste stijging significant. Ze volgt op een lichte afname tussen 199 en, een periode waarin het aandeel van het bruto-exploitatieoverschot in het bbp stabiel is gebleven in Frankrijk en Nederland, en is gestegen in Duitsland. Gedurende de periode -7 bedroeg het bruto beschikbare inkomen van de particulieren in verhouding tot het bbp gemiddeld 9, pct., tegen 3 pct. in. Deze daling was dus meer uitgesproken dan die van de lonen. In verhouding tot het bruto nationale inkomen is het bruto beschikbare inkomen van de particulieren teruggelopen van, tot gemiddeld, pct. over de voorbije drie jaar. Het belang van de heffingen in de vorm van directe belastingen en sociale bijdragen is weliswaar afgenomen in verhouding tot het bbp, maar dit effect werd ruimschoots gecompenseerd door de inkrimping van het netto-inkomen uit vermogen, die op haar beurt een gevolg was van de rentedaling. Hoewel ook hun consumptieve bestedingen tussen en minder snel stegen dan het bbp, trachtten de particulieren toch de weerslag van de geringere groei van hun beschikbare inkomen enigszins af te vlakken. De zeer sterke stijging van de uitgaven voor nieuwbouw en renovatie van woningen sedert heeft trouwens ook bijgedragen tot de verlaging van het financieringsvermogen van de particulieren, dat is gezakt van, pct. bbp in tot, pct. in. In en 7 zijn zowel het bruto beschikbare inkomen als de (1) Zie bijvoorbeeld EC (7), The labour income share in the European Union, Employment in Europe 7, pp. 37-7, en IMF (7), The globalisation of labor, World Economic Outlook, april, pp

14 Productie, bestedingen en lopend verkeer in België PRIMAIRE INKOMENS VAN DE ECONOMIE (procenten bbp, tenzij anders vermeld) r r Bezoldigingen van de werknemers p.m. Gecorrigeerd aandeel van de lonen in de particuliere sector (1) België Duitsland, Frankrijk en Nederland Eurogebied () Bruto-exploitatieoverschot van de economie p.m. Bruto-exploitatieoverschot van de vennootschappen Bruto gemengd inkomen van de huishoudens Belastingen op productie en invoer ongerekend subsidies Bronnen : EC, OESO, INR, NBB. (1) Bezoldigingen van de werknemers in de particuliere sector en geraamde fictieve beroepsinkomens van de zelfstandigen, verkregen door hun aantal te vermenigvuldigen met het gemiddelde loon in de particuliere sector, in procenten van de toegevoegde waarde van de particuliere sector. () Ongerekend Slovenië. consumptieve bestedingen van de particulieren in verhouding tot het bbp nagenoeg stabiel gebleven. De forse groei van hun investeringsuitgaven voor woongebouwen resulteerde evenwel in een verdere aantasting van hun financieringsvermogen, dat zakte tot het historisch lage peil van,3 pct. bbp in 7. Het bruto beschikbare inkomen van de vennootschappen in verhouding tot het bbp bedroeg 1,3 pct. in 7, tegen 1, pct. in, een stijging die vergelijkbaar is met die van het bruto-exploitatieoverschot. Als gevolg van de toename van dit laatste hebben de ondernemingen meer belastingen betaald, ten belope van ongeveer 1 pct. van hun bruto-overschot, maar deze ontwikkeling werd gecompenseerd door de minder krachtige groei van de netto uitgekeerde dividenden. Nadat de ondernemingen hun balans hadden gesaneerd na het uiteenspatten van de beurszeepbel en de algemene economische vertraging in 1, voerden ze overigens hun investeringsuitgaven, inclusief in de vorm van voorraden, op van 1, pct. bbp in tot 13, pct. in 7. Hierdoor groeide hun financieringsvermogen iets minder sterk in procenten bbp dan hun bruto beschikbare inkomen, namelijk van,3 pct. in tot 3,1 pct. in 7. Na de verslechtering tussen 1997 en 1, lijkt de verbetering van het financieringsvermogen van de vennootschappen over de periode -7 significant. Dankzij deze verbetering konden ze hun balans saneren, door hun relatieve beroep op externe leningen te beperken. Wat de economie in haar geheel betreft, werd dit verloop echter ruimschoots gecompenseerd door de daling van de financieringssaldi van de particulieren en, in veel mindere mate, van de overheid. In totaal is de financiering van de rest van de wereld door het geheel van de binnenlandse sectoren teruggelopen van, pct. bbp in tot 3,1 pct. in 7, een tendens die ook in de cijfers van de betalingsbalans te zien is. 71

15 FINANCIERINGSSALDO VAN DE GROTE SECTOREN VAN DE ECONOMIE (procenten bbp) r Vennootschappen Particulieren Overheid Rest van de wereld Bronnen : INR, NBB. Overheid In 7 zijn de consumptieve bestedingen van de overheid opgelopen met,1 pct. in reële termen, terwijl ze een gemiddelde stijging met, pct. hadden laten optekenen van tot. Die toename was grotendeels toe te schrijven aan de stijging van de sociale uitkeringen in natura, voornamelijk de uitgaven voor gezondheidszorg, en aan die van de lopende aankopen van goederen en diensten. Na de bijzonder matige stijging in en van de uitgaven voor gezondheidszorg kan het verloop in 7 worden beschouwd als een terugkeer naar de krachtige groei die kenmerkend is voor deze bestedingscategorie. In 7 stegen de bezoldigingen van de ambtenaren met 1,1 pct. in reële termen, een tempo dat vergelijkbaar is met dat van de drie voorgaande jaren. De overheidsinvesteringen zijn in 7 in reële termen gegroeid met, pct., een aanzienlijke toename in vergelijking met de gemiddelde groei van,1 pct. die ze tussen 1 en te zien gaven. Deze versnelling is evenwel uitsluitend toe te schrijven aan de verkopen van overheidsgebouwen in, die overeenkomstig de boekhoudkundige conventies worden beschouwd als desinvesteringen van de overheidssector. Als hiermee geen rekening wordt gehouden, zijn de overheidsinvesteringen afgenomen met, pct. in 7, terwijl ze gemiddeld met,1 pct. aangroeiden van 1 tot. Een dergelijke vertraging is niet ongewoon tijdens het jaar dat volgt op gemeenteraadsverkiezingen zoals het geval was in 7 omdat de lokale overheden dan doorgaans hun investeringsuitgaven terugschroeven na de sterke stijging in het jaar voordien. Rest van de wereld Terwijl de uitvoer van goederen en diensten futloos was geweest gedurende een groot deel van het jaar, is deze sterk aangetrokken tegen het einde van. Die beweging hield ook aan tijdens het verslagjaar. Uitgedrukt in volume, liep het groeitempo van de totale uitvoer op tot, pct. in 7, tegen, pct. in het voorgaande jaar. Die versnelling vanaf het vierde kwartaal van was toe te schrijven aan het goederenverkeer, zoals de verbetering van de indicator van de conjunctuurenquêtes betreffende de beoordeling van de buitenlandse bestellingen deed vermoeden. Tegen de achtergrond van de appreciatie van de euro sinds het begin van, is tijdens het tweede 7

16 Productie, bestedingen en lopend verkeer in België GRAFIEK 9 UITVOER EN INVOER VAN GOEDEREN EN DIENSTEN (voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde gegevens, veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar, tenzij anders vermeld) 1 UITVOER 1 INVOER r r 7 7 Goederen (1) Diensten (1) Goederen en diensten (linkerschaal) p.m. Beoordeling van de buitenlandse bestellingen in de verwerkende nijverheid (), afgevlakte reeks p.m. Idem, brutoreeks () (rechterschaal) Goederen (3) Diensten (3) Goederen en diensten Finale vraag Bronnen : INR, NBB. (1) Bijdrage tot de verandering van de totale uitvoer. () Seizoengezuiverde gegevens, niveaus. (3) Bijdrage tot de verandering van de totale invoer. kwartaal van 7 evenwel een vertraging opgetreden als gevolg van de verzwakking van de buitenlandse vraag, in het bijzonder die vanuit de Verenigde Staten. Voor het eerst sinds 1 zijn de markten van het eurogebied trouwens even snel gegroeid als die van de landen buiten het eurogebied. Sinds het begin van 7 werd de groei van de uitvoer tevens krachtig ondersteund door de transacties uit hoofde van de diensten. In het tweede kwartaal hebben deze zelfs ten belope van, procentpunten bijgedragen tot de toename van de totale uitvoer met, pct. ten opzichte van de overeenstemmende periode van het voorgaande jaar. De invoering van een nieuw systeem voor het verzamelen van de basisgegevens van de betalingsbalans zou evenwel in niet te verwaarlozen mate het ongewone belang van de dienstenbijdrage kunnen verklaren. Dit nieuwe systeem resulteert immers in een vollediger raming van het internationale dienstenverkeer, en dit zowel voor de diensten die door Belgische ingezetenen worden verstrekt aan het buitenland, als voor deze van buitenlandse dienstverleners in België. Zo hebben de diensten eveneens een aanzienlijke bijdrage geleverd tot de groei van de invoer van goederen en diensten. Die invoer is ook fors versneld, namelijk met pct. in 7, tegen, pct. in, en werd niet alleen door de dynamiek van de uitvoer, maar ook door de expansie van de bedrijfsinvesteringen geschraagd. Deze twee componenten van de finale vraag hebben immers het hoogste invoergehalte. In de loop van het verslagjaar was de bijdrage van de netto-uitvoer tot de bbp-groei naar volume derhalve negatief ten belope van, procentpunt. De afname van het saldo naar volume van het goederenen dienstenverkeer met het buitenland werd evenwel gecompenseerd door het gunstige prijsverloop, aangezien de ruilvoet gemiddeld met, pct. verbeterde in 7. De groei van de invoerdeflator is immers teruggelopen tot,7 pct., tegen 3,9 pct. het voorgaande jaar, terwijl het groeipercentage van de uitvoerdeflator zich handhaafde op ongeveer 3 pct. 73

17 GRAFIEK 3 9 DEFLATOREN VAN HET GOEDEREN- EN DIENSTENVERKEER (voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde gegevens, veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar) 9 het vierde kwartaal van en het derde kwartaal van 7. Gemeten aan de hand van de loonkosten, was de verslechtering van het kostenconcurrentievermogen echter geringer, aangezien de reële effectieve wisselkoers, rekening houdend met het relatieve verloop van de loonkosten per eenheid product, slechts met 1 pct. is geapprecieerd tijdens diezelfde periode. Bovendien is de reële effectieve wisselkoers betrekkelijk stabiel gebleven ten opzichte van de handelspartners uit het eurogebied Uitvoer van goederen en diensten Invoer van goederen en diensten Ruilvoet Bronnen : INR, NBB. r 3 3 Omdat de in de diverse landen gehanteerde methoden voor het ramen van het verloop van de prijzen en van de volumes van het buitenlandse handelsverkeer niet geharmoniseerd zijn, bestaat het gevaar dat een internationale vergelijking op deze basis leidt tot vertekende resultaten. In afwachting dat deze situatie wordt verholpen, is het wenselijk zoals reeds toegelicht in hoofdstuk 3 van het Verslag gebruik te maken van analyses naar waarde om op genuanceerde wijze de uitvoerresultaten van België te beoordelen. Aangezien de ontwikkelingen naar waarde worden beïnvloed door de wisselkoersbewegingen, dient de vergelijking evenwel te worden beperkt tot de landen van het eurogebied. Die verbetering van de ruilvoet staat in contrast met de verslechtering van de vier voorgaande jaren, voornamelijk onder impuls van de prijsstijgingen voor grondstoffen. Ze vloeit vooral voort uit de tijdelijke daling van de prijzen voor energiedragers aardolie en, vooral, gas in het vierde kwartaal van en begin 7. Sinds de maand september heeft de nieuwe opflakkering van de olieprijzen de groei van de deflatoren van het buitenlandse handelsverkeer echter opnieuw aangewakkerd, in het bijzonder die van de invoer. GRAFIEK EFFECTIEVE WISSELKOERS VAN DE BLEU (indexcijfers 1999 = 1) Hoewel meer dan pct. van het buitenlandse handelsverkeer van België plaatsvindt met landen van het eurogebied, heeft ook de appreciatie van de euro bijgedragen tot de verbetering van de ruilvoet, door het verloop van de invoerdeflator af te zwakken. De goederen en diensten waarvoor de kosten in vreemde valuta luiden, kunnen immers worden verhandeld tegen een lagere prijs in euro, zonder afbreuk te doen aan de rentabiliteit van de buitenlandse producenten. De exporteurs van het eurogebied, van hun kant, hebben de mogelijkheid om als hun marktpositie sterk genoeg is het koersverloop van de euro door te berekenen in hun prijs in deviezen. Het spel van de concurrentie zal hen over het algemeen echter veeleer aanzetten tot het verlagen van hun marge. De nominale wisselkoers van de BLEU ten opzichte van een valutakorf van vierendertig reeds lang of pas geïndustrialiseerde landen is geapprecieerd met,3 pct. tussen Nominale effectieve wisselkoers t.o.v. vierendertig geïndustrialiseerde landen (1) Reële effectieve wisselkoers (1) () T.o.v. vierendertig geïndustrialiseerde landen T.o.v. het eurogebied () Bron : EC. (1) Gewogen gemiddelde wisselkoers t.o.v. de valuta s van de rest van de EU en de volgende landen : Australië, Canada, Japan, Mexico, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Turkije, de Verenigde Staten en Zwitserland. () Nominale effectieve wisselkoers gedefleerd aan de hand van de loonkosten per eenheid product voor de gehele economie