2 Infectiepreventie: reinigen en desinfecteren van handen en materialen

Transcriptie

1 2 Infectiepreventie: reinigen en desinfecteren van handen en materialen 2.1 Inleiding Handhygiëne is een van de belangrijkste middelen om te voorkomen dat er in zorginstellingen onnodige infecties (kruisinfecties) optreden. De Werkgroep Infectiepreventie (WIP) ( heeft richtlijnen samengesteld ten aanzien van het desinfecteren en wassen van de handen. Wanneer iedere verzorgende volgens voorschrift werkt, zal dit leiden tot vermindering van het aantal kruisinfecties. Doelen van hand desinfectie en handreiniging zijn:. het voorkomen dat micro-organismen verspreid worden naar zorgvragers, bezoekers en personeel;. het voorkomen dat micro-organismen het eigen lichaam binnengaan, bijvoorbeeld via een wondje of via het eten. In dit hoofdstuk leer je over het juist desinfecteren en reinigen van de handen en materialen. Bovendien verdiep je je ook in de keuze van wel of niet desinfecteren of reinigen. 2.2 Beginvereisten en voorkennistoets beginvereisten Daar waar het gaat om hygiënische maatregelen, is het van belang dat je kennis hebt van en inzicht in de anatomie en fysiologie van micro-organismen. Maak de voorkennistoets om te controleren of je over de vereiste voorkennis beschikt. voorkennistoets Deze toets bevat tien waar/niet waar-vragen. Kruis aan of de uitspraak waar of niet waar is. Bewering waar niet waar 1 De meeste ziekteverwekkers zijn niet met het blote oog waar te nemen. & & 2 Alle micro-organismen zijn ziekteverwekkers. & & 3 Virussen zijn kleiner dan bacteriën. & & 4 Bacteriën behoren tot het plantenrijk. & & 5 Virussen planten zich voort door te delen. & & 6 Als iemand besmet wordt, wordt hij of zij niet altijd ziek. & & 7 Via voedsel kunnen micro-organismen zich verspreiden. & & BSL - WB_A4_1KMM 013

2 14 persoonlijke hygiëne Bewering waar niet waar 8 Schimmels en gisten behoren niet tot de micro-organismen. & & 9 Antibiotica zijn niet werkzaam tegen virussen. & & 10 Een koude omgeving is ideaal voor het vermenigvuldigen van bacteriën. & & In hoofdstuk 12 staan de antwoorden. Ga na welke vragen je goed of fout hebt beantwoord. Lees van de foutief gegeven antwoorden de betreffende leerstof nog eens door. 2.3 Casus Casus BSL - WB_A4_1KMM 014

3 2 infectiepreventie 15 Alice deelt samen met de afdelingsassistent de broodmaaltijden van de zorgvragers rond. Als zij bij meneer Roughaert komt, begroet deze hem met een opgewekt Goedemorgen. Meneer Roughaert is al gewassen en gekleed. Alice reageert hier verrast op, zij vindt het een ware prestatie van meneer Roughaert. Meneer Roughaert vertelt dat hij er een hekel aan heeft om zijn ontbijt op bed te gebruiken en dat hij daarom zijn uiterste best heeft gedaan om gezellig in de conversatieruimte te kunnen ontbijten. Als Alice zijn wond nu nog even wil verzorgen, dan belemmert niets hem meer om in de conversatieruimte te gaan ontbijten! Alice weifelt even, maar besluit dan toch dat zij meneer Roughaert niet kan teleurstellen. Zij haalt snel de verbandkar. Zij rijdt de kar de kamer van meneer Roughaert binnen zodat het op de gang niet zo vol is, daar staat immers ook nog de ontbijtkar! Wat haastig verzorgt zij de wond van meneer Roughaert. Alice besluit de verbandkar maar even te laten staan en eerst de ontbijten verder rond te delen. In haar haast vergeet zij het vieze verbandmateriaal op te ruimen en haar handen te wassen. 2.4 Studieactiviteiten Maak de in dit hoofdstuk geformuleerde studieactiviteiten zo veel samen mogelijk met één of meer medeleerlingen. Raadpleeg verschillende handboeken, tijdschriften en websites over verpleegkunde/verzorging om verschillen, overeenkomsten, tegenstrijdigheden en dergelijke te bespreken. Vergeet niet om antwoorden, vragen en discussiepunten voor de contacturen te noteren Wat is wat? studietaak De verhoging van de kwaliteit van zorg aan zorgvragers in zorginstellingen staat steeds meer in de belangstelling. In de inleiding is aangegeven dat hygiëne een niet weg te denken begrip is in de gezondheidszorg. Kennis van hygiëne is voor alle medewerkers in de gezondheidszorg van groot belang wil men goede zorg verlenen. Maak voor de beantwoording van de volgende vragen mede gebruik van de website. a Ga op de website of in studieboeken na wat het verschil is tussen persoonlijke hygiëne en ziekenhuishygiëne. b Verklaar de volgende begrippen: sepsis BSL - WB_A4_1KMM 015

4 16 persoonlijke hygiëne asepsis antisepsis kruisinfectie of ziekenhuisinfectie Persoonlijke hygiëne oriënteringstaak Je kent vast wel het oude gezegde verbeter de wereld en begin bij jezelf. In het kader van hygiëne in de gezondheidszorg zou je dit gezegde kunnen ombuigen naar voorkom kruisinfecties en begin bij je persoonlijke hygiëne. Persoonlijke hygiëne is een van de algemene preventieve maatregelen ter voorkoming van kruisinfecties. a Ga bij jezelf na wat jij verstaat onder persoonlijke hygiëne in je dagelijks leven en watjedoetomvoorjezelfaandezeeisentevoldoen. b Ga vervolgens na, met behulp van de website en handboeken verpleegkunde/ verzorging wat men daar verstaat onder persoonlijke hygiëne van de verzorgende. Geef voor jezelf aan welke zaken je met betrekking tot je persoonlijke hygiëne kunt handhaven en welke je zult moeten aanpassen wanneer je in de gezondheidszorg gaat stagelopen en werken. Handhaven BSL - WB_A4_1KMM 016

5 2 infectiepreventie 17 Aanpassen c Lees de casus en benoem alle aspecten met betrekking tot de hygiëne die hierin naar voren komen; denk aan zowel persoonlijke als ziekenhuishygiëne Desinfectie studietaak Een veelvoorkomende maatregel is desinfecteren. a Wat wordt verstaan onder desinfectie? b Wat wordt verstaan onder desinfectantia? Handen desinfecteren en/of wassen? studietaak Het desinfecteren en wassen van de handen is een van de maatregelen die je neemt om overdracht van ziektekiemen via de handen te voorkomen. Het is daarom van groot belang om precies te weten wanneer en waarom je je handen moet desinfecteren en/of wassen. Maak voor de beantwoording van de volgende vraag mede gebruik van de website. BSL - WB_A4_1KMM 017

6 18 persoonlijke hygiëne a Ga in de literatuur na wanneer en in welke situaties je je handen moet desinfecteren en/of wassen. b Lees de casus nogmaals. Had Alice voor de wondverzorging haar handen moeten desinfecteren en/of wassen? Wat had zij na de wondverzorging moeten doen? vóór verzorging reden na verzorging reden Systematiek van het handen wassen toepassingstaak De wijze waarop ieder gewend is zijn handen te wassen varieert. De één houdt de handen even onder de kraan en de ander wast grondig met water en zeep. Was je handen zoals je dat normaal doet. Bekijk vervolgens de inhoudelijke analyse Handen wassen. Bepaal de verschillen tussen het handen wassen door jezelf en zoals dat in de inhoudelijke analyse aangegeven wordt. Word je bewust van je eigen methode van wassen en pas deze waar nodig aan. BSL - WB_A4_1KMM 018

7 2 infectiepreventie 19 Noteer je eigen methode van handen wassen (bijvoorbeeld wel of geen vaste volgorde hanteren, wel of geen behoorlijke hoeveelheid zeep gebruiken, polsen wel of niet wassen en dergelijke). Lees ook de analyse Handen desinfecteren. Noteer vragen De infectieketen studietaak Besmetting van een individu verloopt in een aantal stappen: de zogenoemde infectieketen. De verschillende stappen zijn: verwekker, besmettingsbron, porte de sortie, besmettingsweg, porte d entrée (toegangsplaats) en gastheer. Ga na wat de verschillende begrippen betekenen. Zoek ook op websites. verwekker besmettingsbron porte de sortie BSL - WB_A4_1KMM 019

8 20 persoonlijke hygiëne besmettingsweg porte d entrée gastheer Kruisinfectie toepassingstaak In de beschreven casus is het risico van een kruisinfectie niet denkbeeldig. a Geef aan op welke meest voor de hand liggende wijze hier een kruisinfectie kan ontstaan. Maak gebruik van de termen die in de infectieketen zijn genoemd (zie de vraagin2.4.6). b Het is goed voor te stellen dat een kruisinfectie nogal wat consequenties zou hebben voor meneer Roughaert of één van zijn medezorgvragers, zowel in lichamelijk, psychisch als sociaal opzicht. Schrijf van elk aspect een voorbeeld op. lichamelijk BSL - WB_A4_1KMM 020

9 2 infectiepreventie 21 psychisch sociaal Reiniging en desinfectie van materialen studietaak Naast het desinfecteren en/of wassen van de handen zijn er ook meer specifieke maatregelen ter voorkoming van kruisinfecties. Dit betreft onder andere het reinigen en desinfecteren van materialen. Zoals we thuis materialen schoonmaken wordt er ook in instellingen schoongemaakt. Dit noemen we huishoudelijk reinigen. In instellingen onderscheiden we regels met betrekking tot de volgende drie categorieën:. voorwerpen rond de zorgvrager;. oppervlakten (bijvoorbeeld vloeren);. instrumentarium. a Welke algemene voorschriften tref je in de literatuur aan met betrekking tot deze drie categorieën? Raadpleeg ook de website. voorwerpen rond de zorgvrager oppervlakten instrumentarium BSL - WB_A4_1KMM 021

10 22 persoonlijke hygiëne b Had Alice, behalve hygiënische maatregelen voor haar handen, ook nog maatregelen moeten nemen met betrekking tot de omgeving van de zorgvrager en hetgebruikte instrumentarium? c Het desinfecteren kan op verschillende manieren plaatsvinden; onder andere door gebruik te maken van verhitting, straling (gammastraling of ultraviolette straling) en door toepassing van chemische middelen. Schrijf van elk een voorbeeld op. Raadpleeg ook de website. verhitting straling chemische middelen d Schrijf ten minste vijf belangrijke aandachtspunten bij een efficiënt gebruik van desinfectantia op. Raadpleeg behalve de website ook je boeken en beroepstijdschriften. BSL - WB_A4_1KMM 022

11 2 infectiepreventie Verschillen discussietaak Na deze opdrachten uitgewerkt te hebben, kun je wellicht aangeven waarom er in andere instellingen dan het algemeen ziekenhuis op een minder intensieve manier maatregelen worden getroffen ter voorkoming van infecties. Schrijf een aantal redenen hiervoor op. 2.5 Inhoudelijke analyses Handhygiëne Handen desinfecteren In het algemeen worden handreiniging met water en zeep en het inwrijven van de handen met handalcohol voor de preventie van kruisinfecties als gelijkwaardig aan elkaar beschouwd. De keuze voor handen wassen of handen desinfecteren zal dan worden bepaald door de praktische uitvoerbaarheid (zoals de aanwezigheid van een wastafel) en de mate van bevuiling van de handen. Om een optimaal effect van handalcohol te bereiken moeten de handen tevoren goed droog zijn. Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/ kritieke punten/ observaties Vóór 1 Controleer en verzamel benodigdheden. Pak en/of controleer dispenser met handalcohol. De voorkeur gaat uit naar een muurdispenser met handalcohol waar wat vet aan is toegevoegd, om uitdrogen van de handen door veelvuldig desinfecteren te voorkomen. Handalcohol heeft een onmiddellijk kiemdodende werking. Toevoeging van chloorhexidine of een andere desinfectans geeft een langerdurend effect. BSL - WB_A4_1KMM 023

12 24 persoonlijke hygiëne Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/ kritieke punten/ observaties 2 Controleer en inspecteer handen en polsen. Verwijder sieraden van de handen en polsen. Bacteriën kunnen zich nestelen op en onder sieraden. In het verpleeghuis, de thuis- en de kraamzorg is het dragen van hand- en polssieraden niet toegestaan. In psychiatrische centra en instellingen voor zorgvragers met een verstandelijke beperking, kunnen andere regels gelden. Controleer de lengte van de nagels. Verwijder nagellak. Korte nagels zijn beter schoon te maken en voorkomen sterke ophoping van bacteriën onder de nagels. Controleer de huid en nagelriemen op beschadigingen. Huidbeschadigingen kunnen tot ontstekingen leiden. Per instelling zijn afspraken gemaakt over wat te doen bij huidbeschadigingen. Ga deze afspraken na. Veelal wordt geadviseerd gebruik te maken van wegwerphandschoenen. Rol indien van toepassing de mouwen tot boven de ellebogen op. Dit voorkomt dat microorganismen van de handen op mouwen en/of armen komen. 3 Controleer of handen en polsen droog zijn. Check of je handen en polsen droog zijn; zo niet droog deze dan met bij voorkeur een papieren handdoekje. Bij natte handen wordt de handalcohol met water vermengd en werkt daardoor niet effectief. Tijdens 4 Voorzie de handen van handalcohol. Vorm met een van je handen een kommetje. Druk met je andere elleboog/hand op de dispenser zodat er ten minste 3 ml vloeistof in het kommetje komt. Het bedienen van de dispenser met de elleboog verdient de voorkeur, zodat de handalcohol makkelijker op de handen kunt laten komen. BSL - WB_A4_1KMM 024

13 2 infectiepreventie 25 Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/ kritieke punten/ observaties 5 Wrijf de handalcohol uit. Verdeel de handalcohol zorgvuldig over zowel de handpalm, handrug, vingers, vingertoppen, duim en pols van beide handen en blijf wrijven tot de handalcohol opgedroogd is. Let er ook op de gebieden tussen de vingers in te wrijven. Verder werken met natte handen geeft micro-organismen een kans om te groeien. Voor een optimale kiemdodende werkingstijd van handalcohol geldt 30 seconden desinfecteren met handalcohol Handen wassen In deze analyse werken we het wassen van de handen uit, zo wel het wassen met behulp van een kraan met elleboog-/voetbediening of met behulp van een gewone kraan en het wassen met behulp van een zeepdispenser met elleboog-/voetbediening. Wanneer de handen zichtbaar verontreinigd zijn, worden ze altijd gewassen met water en vloeibare zeep. De duur van de handeling is afhankelijk van de verontreiniging van de handen en het doel van het handen wassen. Over het algemeen wordt 10 seconden als minimum genomen en varieert de aanbevolen tijdsduur tussen de 1 en 3 minuten. Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/ kritieke punten/ observaties Vóór 1 Controleer en verzamel benodigdheden. Pak en/of controleer: In verband met efficiënt werken. Speel vroegtijdig in op mogelijke beperkingen van de omgeving, maar houd daarbij altijd het doel van handen wassen voor ogen, namelijk voorkomen van (kruis)infecties. zeepdispenser met vloeibare zeep (bij voorkeur voet- of elleboogbediening) Het gebruik van een gewoon stuk zeep in een zeepbakje kan snel een bron van bacteriegroei vormen, evenals het gebruik van een katoenen handdoek. eventueel nagelborstel Borstelen van nagels gebeurt alleen bij ernstige verontreiniging. Normaal gesproken zul je met schone handen/nagels op het werk komen. BSL - WB_A4_1KMM 025

14 26 persoonlijke hygiëne Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/ kritieke punten/ observaties warm/koudwaterkraan (zo mogelijk met voet- of elleboog-bediening) Minder kans op kruisinfecties, omdat je bij het (af)nemen van zeep/water niet met de handen aan de dispenser/kraan komt. papieren handdoekjes pedaalemmer In verband met hygiëne. eventueel handcrème. Om de handen gaaf en soepel te houden. 2 Controleer en inspecteer handen en polsen. Verwijder sieraden van de handen en polsen. Zeepresten en bacteriën kunnen zich nestelen op en onder sieraden. Afhankelijk van de zorgsetting, wordt het dragen van hand- en polssieraden wel of niet toegestaan. Controleer de lengte van de nagels, knip deze zo nodig bij. Verwijder nagellak. Korte nagels zijn beter schoon te maken en voorkomen sterke ophoping van bacteriën onder de nagels (normaal gesproken heb je dit thuis al gedaan!). Controleer de huid en nagelriemen op beschadigingen. Huidbeschadigingen kunnen tot ontstekingen leiden. Per instelling zijn afspraken gemaakt over wat te doen bij huidbeschadigingen. Ga deze afspraken na. Veelal wordt geadviseerd gebruik te maken van wegwerphandschoenen. Rol indien van toepassing de mouwen tot boven de ellebogen op. Dit voorkomt dat microorganismen van de handen op mouwen en/of armen komen. Tijdens 3 Open de watertoevoer. Open met elleboog of voet de watertoevoer en stel de water temperatuur in op handwarm. Gebruik bij een gewone kraan hier een papieren handdoekje voor. Om het overbrengen van micro-organismen te voorkomen. Neem handwarm water, omdat hierdoor de huidporiën zich openen en transiënte huidflora makkelijker verwijderd kan worden. BSL - WB_A4_1KMM 026

15 2 infectiepreventie 27 Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/ kritieke punten/ observaties 4 Maak handen en polsen goed nat. Houd de polsen en handen onder de kraan, houd daarbij de handen van het lichaam af gericht. Voorkomt het nat worden van de kleding tijdens het wassen en voorkomt contact van de kleding met de wastafel. Voorkom dat er water op de vloer spat; micro-organismen verspreiden zich gemakkelijk op natte oppervlakken. Bovendien kan men op gladde vloeren uitglijden. Raak met de handen en polsen de wasbak niet aan. I.v.m. micro-organismen op de wasbak. 5 Sluit de watertoevoer. Sluit met voet-/ elleboogbediening of papieren handdoekjes de watertoevoer. Uit milieuoogpunt verspillen we geen water. Waterbesparing is een goede zaak, maar deze mag nooit ten koste gaan van de hygiëne. 6 Neem zeep. Vorm met een van beide handen een kommetje. Druk met de andere elleboog of met de voet op de bediening van de zeepdispenser. Houd de hand(en) een paar centimeter onder de dispenser. Laat minimaal 1 pompslag (= 1 ml zeep) op de hand(en) komen. Bij gebruik van een stuk zeep: de zeep vóór enna gebruik afspoelen. Handcontact met der zeepopening van dispenser bevordert de verspreiding van micro-organismen. Neem voldoende zeep om schuimvorming mogelijk te maken. Om vuil van de zeep af te spoelen. BSL - WB_A4_1KMM 027

16 28 persoonlijke hygiëne Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/ kritieke punten/ observaties 7 Was handen en polsen. Wrijf de handpalmen over elkaar, zodat de zeep gaat schuimen. Was de rug van de ene hand met de palm van de andere. Was éénvooréén de duim en de vingers. Was de rug van de andere hand met de palm van de eerste hand. Was éénvooréén de duim en de vingers van de andere hand. Wasgoedtussendevingers. Plaats vingers om de pols, eerst bovenlangs daarna onderlangs, terwijl je draaiende bewegingen maakt met de pols (doe dit bij beide polsen). Houd de handen tijdens het wassen lager dan de polsen. Door zowel de zeep als de wrijving komen de microorganismen vrij uit de poriën. Het water loopt dan van het minst besmette deel naar het meest besmette deel (de handen) en via de vingertoppen van de handen af. Zorg ervoor dat je je aanwent in een vaste volgorde te wassen, dit voorkomt dat je gedeelten overslaat. Besteed extra aandacht aan het gebied onder de nagels en rondom nagelriemen, de duimen, de knokkels en de zijkanten van de handen, omdat hier veel micro-organismen aanwezig zijn. 8 Open de watertoevoer. Zie 3. Zie 3. Zie 3. 9 Spoel de handen en vingers af. Laat met stromend water de zeepresten wegspoelen. Stromend water spoelt vuil en organismen weg. Spoel de huid goed af, omdat zeepresten de huid kunnen irriteren. Laat het water van de vingertoppen naar de polsen aflopen. Hierdoor voorkom je dat er micro-organismen van de onderarmen op de schone polsen en handen komen. BSL - WB_A4_1KMM 028

17 2 infectiepreventie 29 Procedure Werkwijze Toelichting Aandachtspunten/ kritieke punten/ observaties 10 Sluit de watertoevoer. Sluit met behulp van de voet- of elleboogbediening de kraan. Voorkom kruisinfectie door handcontact met de kraan. Bij een handbediende kraan draai je de kraan met een papieren handdoekje pas dicht nadat je je handen gedroogd hebt. 11 Droog de handen en polsen. Sla het water van de handen af. Voorkom contact met de wasbak. Droog zacht wrijvend en deppend de vingers en polsen zorgvuldig af. Wrijven geeft sneller beschadigingen van de huid. Vergeet niet goed tussen de nagelranden en vingers te drogen. Neem een papieren handdoekje uit de houder. Zorg ervoor dat de handen goed droog zijn, gebruik zo nodig meerdere handdoekjes. Droog vanaf het meest schone deel (de vingers) naar het minst schone deel (de polsen en ellebogen). Vochtige plekken zijn broedplaatsen voor bacteriën. Deponeer het papieren handdoekje in de pedaalemmer. Vermijd huidcontact met de afvalemmer. Vermijd handcontact met de afvalemmer. Herhaal deze methode met telkens een nieuw papieren handdoekje tot alle vingers en beide polsen droog zijn. Na 12 Controleer en verzorg zo nodig de handen. Ga na of de handen en nagels schoon zijn. Indien de huid er uitgedroogd uitziet, overweeg dan het gebruik van een handcrème. Handcrème uit tube op hand brengen crème verdelen en inwrijven. Ruwe handen, kloven en dergelijke zijn moeilijker te reinigen en te drogen en vormen daardoor een broedplaats voor microorganismen. Herhaaldelijk wassen kan ruwe handen veroorzaken, maar ga in geen geval minder de handen wassen. Gebruik handcrème alleen vóór pauzes, daarna (dus vóór het werk) handen wassen. Ook ná werktijd handcrème aanbrengen. BSL - WB_A4_1KMM 029

18 30 persoonlijke hygiëne 2.6 Leerresultaten Controleer en vul de volgende leerresultaten aan met eigen, meer specifieke leerervaringen. Ik kan: 1 de begrippen hygiëne, ziekenhuishygiëne, sepsis, antisepsis, asepsis en kruisinfectie omschrijven; 2 aangeven welke consequenties een kruisinfectie voor een zorgvrager kan hebben; 3 de infectieketen verklaren en uitleg geven aan de begrippen: besmettingsbron, besmettingsweg, porte d entrée (toegangsplaats) en gastheer; 4 aangevenwat het nutisvanjeeigen persoonlijkehygiëne ter voorkoming van infectie; 5 vertellen op welke wijze ik mijn handen was; 6 de doelen van handen desinfecteren en wassen vertellen; 7 criteria aangeven waarmee je kunt bepalen of je in een bepaalde zorgsituatie de handen dient te desinfecteren en/of te wassen; 8 beschrijven wat er bij reinigen en bij desinfecteren gebeurt; 9 vertellen en toelichten hoe je je handen moet desinfecteren en wassen als maatregel ter voorkoming van infecties; 10 twee vormen van desinfectie beschrijven en van beide vormen voorbeelden geven; BSL - WB_A4_1KMM 030