Tandartsen over hun opleiding aan de Universiteit Nijmegen van 1990 tot en met 1997

Transcriptie

1 Tandartsen over hun opleiding aan de Universiteit Nijmegen van 1990 tot en met 1997 AUTEUR(S) A.H.M. Verrijt 1, R.E. van der Plaats 2, A.J.M. Plasschaert 2 BRON Ned Tijdschr Tandheelkd 2000; 107: 3-7. TREFWOORDEN RUBRIEK UIT ADRES Sociale tandheelkunde Onderwijs Opleiding Oorspronkelijke bijdragen 1 het Instituut voor Onderwijskundige Dienstverlening (IOWO) en 2 het Onderwijs Management Team Tandheelkunde van de Faculteit der Medische Wetenschappen van de Katholieke Universiteit Nijmegen. A.H.M. Verrijt IOWO Postbus HD Nijmegen Samenvatting Uit een enquête onder 328 tandartsen die in de periode 1990 tot en met 1997 aan de Katholieke Universiteit Nijmegen afstudeerden blijkt dat afgestudeerden vrijwel unaniem vinden dat de opleiding hen voldoende voorbereid heeft op de eisen die de tandartspraktijk stelt op de kennisterreinen van de cariologie, de parodontologie, het kroon- en brugwerk en de tandheelkundige radiologie. Vooral op het terrein van de implantologie ervaren relatief veel afgestudeerden hun kennis als ontoereikend. Ook bij de meeste vaardigheidsgebieden acht men zich voldoende op de beroepspraktijk voorbereid. Tekortkomingen worden vooral ervaren op de gebieden praktijkmanagement, behandeling van patiënten met medische risico's of angstige patiënten en gehandicapten. Vrijwel alle respondenten zijn van mening tijdens de opleiding voldoende ervaring te hebben opgedaan om zelfstandig aan het beroep te beginnen. Vrijwel iedereen kwalificeert de opleiding achteraf als goed tot zeer goed. Inleiding Sinds de opleidingen aan Nederlandse universiteiten systematisch periodiek gevisiteerd worden vindt in dat kader meestal onderzoek plaats onder afgestudeerden. Vanuit de opleidingen tot tandarts in Amsterdam (ACTA) en Nijmegen (KUN) is daarover eerder in dit tijdschrift gerapporteerd (Van der Velden en Ter Horst, 1990; Verrijt, 1994; Meerum Terwogt en Hoogstraten, 1998). Het Onderwijs Management Team Tandheelkunde van de Faculteit der Medische Wetenschappen van de KUN heeft het Instituut voor Onderwijskundige Dienstverlening (IOWO) in 1998 verzocht opnieuw een dergelijk onderzoek uit te voeren. De vraag die centraal stond was in hoeverre men zich door de opleiding goed voorbereid acht op de eisen die het beroep van tandarts stelt. Hier worden de resultaten beknopt gepresenteerd en besproken. De volledige verslaglegging van de resultaten is te vinden in het eindrapport (Verrijt, 1998). Materiaal en methode Namen en adressen van tandartsen (n = 328) die in de periode 1990 tot en met 1997 aan de KUN waren afgestudeerd werden verkregen via de Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (NMT). In juni 1998 werd aan deze groep een schriftelijke enquête toegestuurd. Het onderzoek is in grote lijnen een herhaling van de eerder uitgevoerde enquête, maar werd op onderdelen geactualiseerd (Verrijt, 1994). Tevens is een duidelijke verwantschap met de door ACTA in 1997 gehanteerde vragenlijst nagestreefd om vergelijking van resultaten mogelijk te maken. Voor 17 vakgebieden en 23 tandheelkundige verrichtingen is gevraagd in hoeverre de opleiding daarin voldoende voorbereid had op de praktijkuitoefening. Respondenten konden antwoorden op een 4-puntsschaal: zeer onvoldoende, onvoldoende, voldoende en ruim voldoende. Daar waar een onvoldoende kwalificatie werd gegeven, is gevraagd dit nader toe te lichten door middel van een open vraag. Ook is gevraagd naar onderdelen in de opleiding die overbodig gevonden werden voor de beroepsuitoefening en naar onderwerpen die in de opleiding ontbraken. Tot slot zijn vragen gesteld over het volgen van bij- en nascholing (BNS). Resultaten

2 Bij sluiting van de termijn waren 150 ingevulde verwerkbare vragenlijsten geretourneerd: een respons van 46%. Vrouwen zijn bij de groep respondenten in de minderheid (44%). De gemiddelde leeftijd bij afname van de enquête was 31 jaar. De gemiddelde leeftijd bij afstuderen was 26 jaar met als uiterste waarden 23 en 37 jaar. Wat de verdeling over afstudeerjaren betreft bleek de groep respondenten een goede afspiegeling te vormen van de onderzoekspopulatie. Alle jaargangen van afgestudeerden van 1990 tot en met 1997 waren min of meer gelijk vertegenwoordigd met uitzondering van het jaar 1996 dat enigszins ondervertegenwoordigd was. Omdat er verder geen aanwijzingen voor bias waren, is geen nader onderzoek verricht naar achtergronden van non-respons. Eén op de 3 respondenten (33%) is werkzaam in een solopraktijk. Daarnaast is men vaak werkzaam als waarnemer in een praktijk (26%), in een groepspraktijk (21%) of voert men samen met een partner een praktijk (19%). De helft van de afgestudeerden (52%)heeft een bestand van meer dan patiënten, ongeveer één derde zelfs meer dan Patiëntenbestanden van minder dan zijn uitzondering (13%). Vrijwel alle respondenten (93%) zijn van mening tijdens de opleiding voldoende ervaring te hebben opgedaan om als beginnend tandarts zelfstandig te kunnen werken. Vrijwel iedereen kwalificeert de gevolgde opleiding achteraf als goed (58%) tot zeer goed (35%). In tabel 1 is het oordeel samengevat met betrekking tot het kennisniveau op 17 specifieke terreinen. Op de meeste kennisgebieden is een ruime meerderheid van mening goed voorbereid te zijn op de vereisten van de beroepspraktijk. Voornamelijk op het terrein van de implantologie ervaren relatief veel afgestudeerden hun kennis als ontoereikend. Ook achten relatief veel afgestudeerden meer kennis gewenst ten aanzien van functieleer, praktijkhygiëne, bijzondere tandheelkunde, algemeen medische kennis en statistiek/methodologie. Tabel 1. Beoordeling van de theoretische kennis van 17 tandheelkundige vakgebieden (n = 150). (zwaar) onvoldoende (ruim) voldoende onbekend abs % abs % abs Implantologie Functieleer (gnathologie) Praktijkhygiëne Bijzondere tandheelkunde Algemene medische kennis Statistiek/methodologie Materiaalkunde Orthodontie Prothetisch tandheelkunde Kindertandheelkunde Mondziekte en kaakchirurgie Endodontologie Preventieve/Sociale tandheelkunde Parodontologie Kroon- en brugwerk Tandheelkundige radiologie Cariologie Wat betreft de klinische vaardigheden acht een grote groep (83%) afgestudeerden zich onvoldoende toegerust op het gebied van praktijkmanagement (zie tab. 2). Ook bij de behandeling van patiënten met medisch risico, het verwijderen van derde molaren en de behandeling van angstige patiënten en gehandicapten ervaren relatief veel afgestudeerden tekortkomingen. Ten aanzien van de meeste (14 van de 23) vaardigheidsgebieden geldt evenwel dat afgestudeerden zich doorgaans voldoende gekwalificeerd achten. Wat betreft restauratie met behulp van kronen, preventie (fluoride-applicatie/sealen), het geven van voorlichting, het geven van lokale anesthesie, en diagnostiek, indicatiestelling en behandelingsplanning is het positieve oordeel (nagenoeg) unaniem. Tabel 2. Beoordeling van de praktische vaardigheden van 23 tandheelkundige vakgebieden

3 (n = 150). (zwaar) onvoldoende (ruim) voldoende onbekend abs % abs % abs Praktijkmanagement Behandeling patiënten met medisch risico Verwijderen derde molaar Behandeling angstige patiënten en gehandicapten Orthodontische behandeling Extractie gebitselementen Medische anamnese afnemen Diagnostiek van pijnklachten Behandeling met frame-prothese Parodontologische behandeling Behandeling met partiële prothese Endodontische behandeling Behandeling van kinderen Communicatie met patiënten Restauratie m.b.v. amalgaam Restauratie m.b.v. bruggen Behandeling d.m.v. volledige prothese Restauratie m.b.v. composiet Diagnostiek, indicatiestelling, behandelingsplanning Lokale anesthesie geven Voorlichting geven Preventie (fluorideapplicatie/sealen) Restauratie m.b.v. kronen Wat de algemeen medische kennis betreft wordt farmacie genoemd als het vakgebied waarin men onvoldoende thuis is. Tevens zijn sommige respondenten van mening dat algemeen medische kennis te vroeg in het curriculum aan bod komt. Als gebied dat men als overbodig aanmerkt, wordt vooral statistiek genoemd (zie tab. 3). Tabel 3. Overbodige theoretische vakgebieden (n = 150). Abs % Biochemie 7 5 Materiaalkunde 7 5 Orthodontie 7 5 Histologie 6 4 Algemeen medische kennis 5 3 Tandformules bij dieren 4 3 Psychologie 3 2 Biologie 3 2 Filosofie 2 1 Statistiek/methodologie Celbiologie 2 1 Sociale tandheelkunde 2 1 Diversen Uitgesproken is het oordeel over gemiste kennis op de gebieden praktijkmanagement en implantologie (zie tab. 4). In totaal noemt 56% van de respondenten één of meer gebieden die tijdens de studie uitgebreider geoefend hadden moeten worden, namelijk: implantologie (n = 20), praktijkmanagement (n = 10), orthodontie (n = 8), extractie gebitselementen (n = 7), behandeling

4 met frameprothese (n = 7) en chirurgische extracties/moeilijke ingrepen (n = 5). De volgende vaardigheden zouden minder uitgebreid geoefend kunnen worden: orthodontie (n = 15), restauratie met amalgaam (n = 10) en restauratie met composiet (n = 10). Tabel 4. Gemiste theoretische vakgebieden (n = 150). Abs % Praktijkmanagement Implantologie Praktijkhygiëne 8 5 Algemeen medische kennis 5 3 Hulp bij starten praktijk 5 3 Communicatie met patiënten 5 3 Praktijkbeheer 4 3 Psychologie 4 3 Functieleer (gnathologie) 4 3 Orthodontie 4 3 Kindertandheelkunde 3 2 Juridische aspecten 3 2 Precisieverankering 2 1 Chemische formules geneesmiddelen 2 1 Behandeling angstige patiënten en gehandicapten 2 1 Diversen Opmerkelijk is dat enerzijds respondenten van mening zijn dat zij op onderdelen (implantologie, praktijkmanagement, enz.) zich onvoldoende toegerust achten voor de praktijk, maar dat anderzijds op de vraag of er verrichtingen zijn die in de opleiding uitgebreider geoefend hadden moeten worden voor de implantologie slechts 25% en voor praktijkmanagement slechts 13% van de respondenten bevestigend antwoordde. Met betrekking tot de klinische vaardigheden geeft een cohortanalyse aanvullende informatie. De meest recent afgestudeerden geven aan minder vaak een negatief oordeel te hebben ten aanzien van behandeling van angstige patiënten en gehandicapten, alsmede de behandeling van patiënten met medisch risico. Zij zijn echter kritischer dan hun voorgangers in hun oordeel aangaande frameprothese, endodontische behandeling, restauratie met amalgaam en restauratie met bruggen. Verreweg de meeste respondenten volgen per jaar gemiddeld 1 of 2 BNS-cursussen. Door 23% werden gemiddeld 3 tot 4 cursussen per jaar gevolgd. De onderwerpen die in deze cursussen het meest aan bod komen zijn implantologie (n = 31), orthodontie (27), kaakchirurgie (14), parodontologie (14) en endodontologie (11). Van de respondenten heeft 20% behoefte aan een ander BNS-aanbod dan de traditionele PAOT-cursussen. Het gaat dan om praktijkmanagement, implantologie, orthodontie en materiaalkunde. Vrijwel alle respondenten (93%) zijn van mening dat zij in hun Nijmeegse opleiding in de kliniek voldoende ervaring hebben opgedaan om zelfstandig als tandarts te kunnen werken. Conclusies en discussie Vooropgesteld dient te worden dat de resultaten met enige reserve bekeken moeten worden omdat de respons minder dan 50% bedroeg en een non-respondentenonderzoek niet is uitgevoerd. Daartegenover staat dat de cohortverdeling bij respondenten overeenkomt met die van de onderzoekspopulatie, bevindingen in lijn zijn met eerdere oordelen uit onderzoeksperiode 1982 tot en met 1990 en ook globaal in dezelfde richting wijzen als de ACTA-gegevens (Meerum Terwogt en Hoogstraten, 1998). In ieder geval bieden de resultaten voldoende aanknopingspunten voor curriculumbouwers en opleiders om het programma (nog) beter af te stemmen op de beroepsuitoefening. Tevens dient bedacht te worden dat welbewust in de vraagstelling gekozen is voor de relatie opleiding en beroepspraktijk. Er is niet ingegaan op de kwaliteit en het belang van de wetenschappelijkheid van de opleiding. Evenmin is aan de orde gesteld de verhouding tussen het kerngedeelte en het keuzegedeelte in de opleiding. In dit verband zal het interessant zijn om een

5 dergelijk onderzoek periodiek te herhalen, zeker nu in september 1998 een nieuw curriculum in Nijmegen is ingevoerd. In dit curriculum is gepoogd een aantal lacunes, die door de opleiding al eerder waren gesignaleerd, op te heffen of te verminderen (Zelfstudierapport, 1998). Opvallend is de tegenstrijdigheid in de resultaten ten aanzien van de statistiek en de orthodontie. Voor beide gebieden geldt dat een aantal respondenten vindt dat hieraan overbodige aandacht besteed is in de opleiding, terwijl tegelijkertijd een niet onaanzienlijk aantal respondenten juist aangeeft op deze terreinen onvoldoende kennis in huis te hebben. Een mogelijke verklaring kan zijn dat degenen die in hun functioneren frequent geconfronteerd worden met deze gebieden, zich daarin mogelijk te weinig thuis voelen, terwijl degenen die hiermee niet geconfronteerd worden, de tijd die in de opleiding hieraan is besteed als overbodig kwalificeren. Hierbij moet opgemerkt worden dat meer dan vroeger van afgestudeerden verwacht wordt dat eventuele lacunes in kennis en vaardigheden door middel van bij- en nascholing zelfstandig worden aangevuld. Met betrekking tot het onderwerp praktijkmanagement geeft een ruime meerderheid aan zich onvoldoende toegerust te achten bij de start van de praktijk. Dit kan een feitelijk juiste constatering zijn waarbij de vraag gesteld moet worden of dit een lacune in de opleiding is, dan wel dat dit aspect niet (in uitgebreide zin) in een universitaire opleiding thuishoort. Bovendien dient benadrukt te worden dat beroepsdifferentiatie een belangrijker rol lijkt te gaan spelen en dat daarmee verklaard kan worden dat niet alle afgestudeerden een eensluidend oordeel hebben over onderdelen die te veel of te weinig in de opleiding aan bod komen. Het vergroten van het keuzegedeelte in de opleiding komt hieraan tegemoet. Om de resultaten in een kader te plaatsen, vergelijken we deze met resultaten uit de vorige KUN-enquête (1982 t/m 1990) en met bevindingen uit het ACTA-onderzoek over de periode 1990 tot 1997 (Verrijt, 1994; Meerum Terwogt en Hoogstraten, 1998), waarin ten aanzien van kennisgebieden (tab. 5) en klinische vaardigheden (tab. 6) de betreffende vragen letterlijk gelijk waren aan die in de ACTA-enquête. Verschillen worden als zodanig aangemerkt indien (chi-square analyse) p = 0,001. Tabel 5. Oordelen over het kennisniveau van tandheelkundige gebieden bij verschillende onderzoeken uitgedrukt in het percentage respondenten dat zich ten aanzien van het betreffende gebied 'onvoldoende' toegerust vindt. KUN KUN ACTA 1982 t/m t/m t/m 1996 Implantologie Functieleer (gnathologie) Praktijkhygiëne Statistiek/methodologie Materiaalkunde Orthodontie Prothetisch tandheelkunde Kindertandheelkunde Mondziekte en kaakchirurgie Endodontologie Preventieve/Sociale tandheelkunde Kroon- en brugwerk Parodontologie Cariologie Tandheelkundige radiologie Tabel 6. Oordelen over het niveau van tandheelkundige klinische vaardigheden bij verschillende onderzoeken uitgedrukt in het percentage respondenten dat zich ten aanzien van de klinische vaardigheid 'onvoldoende' toegerust vindt. Klinische vaardigheid KUN KUN ACTA 1982 t/m t/m t/m 1996 Praktijkmanagement Behandeling patiënten met medisch

6 risico Verwijderen derde molaar Behandeling angstige patiënten en gehandicapten Orthodontische behandeling Extractie gebitselementen Medische anamnese afnemen Behandeling met frame-prothese Diagnostiek van pijnklachten Parodontologische behandeling Behandeling met partiële prothese Endodontische behandeling Behandeling van kinderen Communicatie met patiënten Restauratie met behulp van amalgaam Restauratie met behulp van bruggen Restauratie met behulp van composiet Behandeling door middel van volledige prothese Diagnostiek, indicatiestelling, behandelingsplanning Lokale anesthesie geven Voorlichting geven Preventieve behandeling (fluorideapplicaties/sealen) Restauratie met behulp van kronen Afgestudeerden aan zowel KUN als ACTA geven in ongeveer gelijke mate aan dat de implantologie het gebied is waarin zij het minst geschoold zijn (tab. 5). Ook het onderdeel functieleer (gnathologie) scoort in gelijke mate onvoldoende voor KUN en ACTA. Voor het overige scoort ACTA gunstiger ten aanzien van het kennisgebied praktijkhygiëne, terwijl de KUN-populatie positiever oordeelt over orthodontie en prothetische tandheelkunde. Bij vergelijking met de eerdere KUN-enquête blijkt dat men in het latere onderzoek gunstiger oordeelt over implantologie en endodontologie. Anderzijds is de beoordeling van statistiek/methodologie ongunstig in vergelijking tot onderzoeksperiode 1982 tot en met Op het terrein van de klinische vaardigheden geven relatief veel afgestudeerden van zowel KUN als ACTA aan zich onvoldoende toegerust te achten voor praktijkmanagement, behandeling van patiënten met medisch risico, verwijderen van derde molaren en behandeling van angstige patiënten en gehandicapten (tab. 6). Bij vergelijking met ACTA blijkt dat bij de volgende (10 van de 23) gebieden de KUN-afgestudeerden positiever (p = 0,01) scoren: orthodontische behandeling, behandeling met frameprothese, diagnostiek van pijnklachten, behandeling met partiële prothese, restauratie met bruggen, behandeling door middel van volledige prothese, diagnostiek, indicatiestelling en behandelingplanning en restauratie met behulp van kronen. ACTA-afgestudeerden scoren positiever dan hun KUN-collegae wat betreft behandeling van patiënten met medisch risico en het afnemen van een medische anamnese. De opleiding in Nijmegen is onlangs weer gevisiteerd door een commissie vanuit de Vereniging Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU). In het uitgebrachte visitatierapport wordt aangegeven op welke gebieden de opleiding versterkt zou moeten worden. Daaruit blijkt dat de in dit onderzoek ondervraagde respondenten een zelfde positief oordeel uitgesproken hebben als de visitatiecommissie in haar rapport ten aanzien van de kwaliteit van de opleiding (VSNU, 1999). De visitatiecommissie wijkt af in haar oordeel met betrekking tot de verhouding tussen technisch-manuele vaardigheden en de wetenschappelijkheid van de opleiding. Afgestudeerden waarderen de sterk praktisch-klinische oriëntatie van de opleiding, terwijl de visitatiecommissie juist meer aandacht vraagt voor de wetenschappelijkheid van de opleiding en het trainen in mondelinge en schriftelijke uitdrukkingsvaardigheden. Op grond van de resultaten en de vergelijkingen met voorgaande gegevens en gegevens van ACTA, kunnen de volgende conclusies worden getrokken met betrekking tot de opleiding

7 tandheelkunde in Nijmegen: 1. Vrijwel alle respondenten zijn van mening tijdens de opleiding voldoende ervaring te hebben opgedaan om als beginnend tandarts zelfstandig te kunnen werken. Vrijwel iedereen kwalificeert de gevolgde opleiding achteraf als goed tot zeer goed. 2. De belangrijkste knelpunten zijn implantologie en praktijkmanagement, waarover een ruime meerderheid aangeeft zich onvoldoende toegerust te achten bij de start van de praktijk. 3. Men voelt zich relatief vaak onvoldoende bekwaam bij de behandeling van patiënten met medisch risico of angstige patiënten en gehandicapten, bij het verwijderen van derde molaren en bij orthodontische behandelingen. 4. In vergelijking tot gegevens uit de vorige KUN-enquête zijn implantologie en praktijkmanagement de gebieden gebleven waar men een duidelijk tekort ervaart, hoewel het aantal negatieve oordelen over de implantologie is afgenomen. Een positiever oordeel werd nu gegeven ten aanzien van de endodontologie en de diagnostiek van pijnklachten. Een minder positief oordeel dan de resultaten over de periode 1982 tot en met 1990 werd gegeven over statistiek/methodologie en de behandeling van angstige patiënten en gehandicapten. 5. Vergelijking met recente gegevens van ACTA geeft in grote lijnen een zelfde beeld. KUN-afgestudeerden oordelen positiever over hun kwalificaties op het gebied van orthodontie en prothetische tandheelkunde en negatiever over kennis betreffende praktijkhygiëne. Wat klinische vaardigheden betreft oordelen KUN-afgestudeerden bij veel gebieden anders (vaak positiever, soms negatiever) dan ACTA-afgestudeerden. Literatuur MEERUM TERWOGT M, HOOGSTRATEN JOH. Tandartsen over hun opleiding aan ACTA van 1990 tot Ned Tijdschr Tandheelkd 1998; 105: VELDEN RJJ VAN DER, HORST G TER. Tandartsen over hun opleiding. Amsterdam: ACTA, VERRIJT AHM. Tandartsen over hun opleiding. Resultaten van een enquête onder in Nijmegen afgestudeerde tandartsen uit de jaren Ned Tijdschr Tandheelkd 1994; 101: VERRIJT AHM. Aan de KUN afgestudeerde tandartsen over hun opleiding. Nijmegen: Instituut voor Onderwijskundige Dienstverlening, ZELFSTUDIE TANDHEELKUNDE. Faculteit der Medische Wetenschappen. Opleiding Tandheelkunde. Nijmegen: Katholieke Universiteit Nijmegen, VERENIGING SAMENWERKENDE NEDERLANDSE UNIVERSITEITEN. Visitatierapport opleidingen Tandheelkunde. Utrecht: VSNU, Summary Dentist's opinion about their dental education in Nijmegen, the Netherlands A questionnaire was sent to 328 dentists graduated from the University of Nijmegen in the period , to ask their opinion concerning the way they were prepared by dental education for their professional career. Comparison with similar data from Amsterdam Academic Centre for Dentistry has been carried out. The results show unanimity among graduates that they have been adequately prepared for the requirements in general dental practice as far as knowledge is concerned related to cariology, periodontology, crown and bridgework and dental radiology. They also have a positive assessment regarding other dental cognitive domains, except implantology. There is positive unanimity regarding their skills in various clinical areas. Shortcomings in dental education have been experienced in practice management and infection prevention, treatment of medically compromised patients, treatment of anxious patients and handicapped patients. Almost all responders have the opinion that they gained enough experience throughout their dental education to be competent to start their dental career independently. In general the Nijmegen graduates have a positive opinion concerning their dental education, although preparation for professional life could be strengthened in some specific areas. Comparison with ACTA-graduates shows that in both programmes the weakest areas are implantology and practice management. Key words: Dental education