Maatschappelijk jaarverslag 2008 Verantwoord bankieren voor een duurzame toekomst. Rabobank Groep

Transcriptie

1 Maatschappelijk jaarverslag 2008 Verantwoord bankieren voor een duurzame toekomst Rabobank Groep

2 Maatschappelijk jaarverslag 2008 Verantwoord bankieren voor een duurzame toekomst Rabobank Groep Kerngegevens 2 Voorwoord 4 Profiel 6 1 MVO-strategie en -beleid 8 2 Resultaten in In dialoog met stakeholders 17 4 MVO in de dienstverlening 21 5 Maatschappelijke betrokkenheid en coöperatief dividend 33 6 Economische participatie en solidariteit in het buitenland 38 7 De medewerker als kritische succesfactor 44 HR tabellen 49 8 MVO in de eigen bedrijfsvoering 54 GRI-indicatoren 60 Rapportageprincipes 71 Assurance-rapport 75 Colofon 78

3 Kerngegevens Pagina Omvang dienstverlening (in miljoenen euro s) Balanstotaal Kredieten aan private cliënten Toevertrouwde middelen Beheerd en bewaard vermogen van klanten Vermogen en solvabiliteit (in miljoenen euro s) Eigen vermogen Kernvermogen¹ Toetsingsvermogen¹ Risicogewogen activa¹ Resultaatgegevens (in miljoenen euro s) Baten Bedrijfslasten Waardeveranderingen Belastingen Nettowinst Ratio s Tier 1-ratio¹ 12,7% 10,7% 10,7% 11,6% 10,9% BIS-ratio¹ 13,0% 10,9% 11,0% 11,8% 10,8% Nettowinstgroei 2% 15% 13% 16% 12% Rendement eigen vermogen 9,7% 10,2% 9,4% 9,7% 9,1% Efficiencyratio 65,3% 69,5% 68,5% 66,7% 67,0% Dichtbij Lokale Rabobanken Vestigingen Geldautomaten Leden (x 1.000) Klanttevredenheid particuliere klanten 7,7 7,5 7,5 7,4 7,3 Buitenlandse vestigingsplaatsen Marktaandelen (in Nederland) Hypotheken 30% 28% 26% 23% 25% Sparen 43% 41% 39% 39% 39% Midden- en kleinbedrijf 39% 38% 38% 38% 40% Food & agri 84% 84% 84% 83% 84% Ratings Standard & Poor s AAA AAA AAA AAA AAA Moody s Investor Service Aaa Aaa Aaa Aaa Aaa 1 Vanaf 2008 zijn deze cijfers op basis van de Basel II-vereisten. 2

4 Personeelsgegevens Aantal medewerkers (in fte) Medewerkertevredenheid 86% 85% 87% 81% 85% Ziekteverzuim 3,8% 3,8% 3,6% 3,7% 3,8% Vrouwen in dienst 55,1% 55,4% 55,6% 56,3% 55,6% Vrouwen in hogere functies (> schaal 7) 22,1% 20,7% 19,9% 19,0% 17,8% WIA-instroom 0,20% 0,15% 0,18% Opleidingsinvesteringen in miljoenen euro s 99,9 98,0 76,9 68,7 69,0 Opleidingsinvesteringen in euro s per fte Specifiek op duurzaamheid gerichte producten en diensten (bedragen in miljoenen euro s) Beleggen Uitstaand bedrag Rabo Groenobligaties (cumulatief) Robeco omvang duurzaam vermogen Robeco duurzame private equity fondsen Sarasin omvang duurzaam vermogen Sarasin private equity fondsen Duurzame beleggingsproducten van derden (via Schretlen & Co en Rabobank Private Banking) Duurzaam vermogen onder engagement bij Robeco Duurzaam vermogen onder engagement bij Sarasin Rabo duurzaam seed capital, venture capital en private equity Betalen, sparen, lenen Uitstaand bedrag Groenfinanciering Groensparen Klimaathypotheek - aantal bedrag 71,7 19, Stimuleringslening en Groei & Innovatielening (leningen onder Stichting Garantiefonds Rabobank) Leningen met borgstellingsfonds Landbouw BF/BF Niet-commerciële duurzame activiteiten (in miljoenen euro s) Rabobank Foundation, leningen en donaties 16,8 10,6 15,9 10,1 7,4 Projectenfonds, donaties 3,7 1,1 1,3 1,6 2,8 Donaties door lokale Rabobanken 20,4 20, Donaties Rabobank Nederland, Rabobank International en overige groepsonderdelen 3, Bedrijfsvoering CO₂-uitstoot bedrijfsvoering (ton CO₂ x1.000) CO₂ per fte (ton CO₂) 3,0 3, Elektriciteitsgebruik (kwh per fte)² Aandeel groene stroom² 85% 85% 86% 96% 25% Gasverbruik (in m³ per m² brutovloeroppervlak)³ 9,6 8,3 8,1 8,7 8,1 Papiergebruik A4 (kg per fte)⁴ 39,1 45,2 48,7 50,6 46,5 Leaseportefeuille % A, B en C auto s ten opzichte van totaal 73,3% 70,8% Deze gegevens hebben, uitgaande van fte, betrekking op respectievelijk 92% en 91% van de Rabobank Groep. 3 Deze gegevens hebben, uitgaande van fte, betrekking op 90% van de Rabobank Groep. 4 Deze gegevens hebben, uitgaande van fte, betrekking op 99% van Rabobank Nederland, de lokale Rabobanken en de groepsonderdelen Nederland, voor wat betreft het gedeelte dat centraal wordt ingekocht. 3

5 Voorwoord Verantwoord bankieren voor een duurzame toekomst Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is een expliciete strategische keuze van de Rabobank Groep. Om dit door te vertalen in de dagelijkse financiële dienstverlening hebben we kernthema s benoemd als verduurzaming van de voedselketen, stimulering van duurzame productiemethoden, bevordering van economische participatie en sociale cohesie. Het zijn thema s die logisch voortvloeien uit de worteling van de Rabobank in de maatschappij. Dit jaarverslag geven we als titel mee Verantwoord bankieren voor een duurzame toekomst. Maatschappelijke verantwoordelijkheid zit in de genen van de Rabobank. Als bank van en voor mensen zijn we er om sociaal-economische ontwikkeling te stimuleren door het toegangelijk maken van financiële dienstverlening. Dan gaat het om zaken als zelfredzaamheid, participatie en emancipatie van (groepen van) mensen. De coöperatie, waarin diezelfde mensen koersbepalend zijn, is de ondernemingsvorm die daar naadloos op aansluit. In deze governance ligt als het ware besloten dat maatschappelijk verantwoord ondernemen hét leidmotief is van de Rabobank. Iets wat per definitie ook doorwerkt in de opstelling ten opzichte van de activiteiten die we als bank mede mogelijk maken. Daarom gaan we graag een constructieve dialoog aan met onze stakeholders. In dit jaarverslag geven we met gepaste trots een beeld van onze inspanningen om ook in in binnenland én buitenland - weer verantwoorde financiële producten en diensten te bieden. Daarbij is binnen de groep ook veel werk verzet om de eigen bedrijfsvoering verder op een verantwoorde leest te schoeien. Met de bescheidenheid die een coöperatieve bank ook siert, tekenen we direct aan dat er nog uitdagingen te over zijn. De impact van grote ondernemingen op de wereld staat steeds meer ter discussie: als deel van problemen, maar steeds vaker ook als deel van oplossingen. De Rabobank wil middenin deze discussie staan er er een eigen bijdrage aan leveren. Zichtbaar en merkbaar. We houden de hand aan de ploeg. Bert Heemskerk (links) en Piet Moerland (rechts). 4

6 Overigens spelen wij met de gedachte de financiële en maatschappelijke verslaglegging te integreren. Mede in dat licht is MVO in de business het credo voor de komende jaren. Verder speelt mee dat de verslaglegging steeds meer een doorlopend en digitaal karakter* krijgt. Dit spaart niet alleen papier, en dus het milieu, maar leidt ook tot een voortdurende verantwoording. Via de website van de Rabobank wordt u dan niet één keer per jaar, maar continu op de hoogte gehouden. Hoe dan ook, wij gaan graag verder met u de discussie aan hoe we samen verdere invulling kunnen geven aan verantwoord coöperatief bankieren voor een duurzame toekomst. Namens de raad van bestuur: Piet Moerland (portefeuillehouder MVO) Bert Heemskerk (voorzitter) * Ook het Maatschappelijk jaarverslag 2008 wordt voor het grootste gedeelte alleen maar digitaal aangeboden. 5

7 Profiel De Rabobank Groep is een internationale financiële dienstverlener op coöperatieve grondslag die bestaat uit 153 zelfstandige lokale Rabobanken en hun centrale organisatie Rabobank Nederland met haar dochterondernemingen. De Rabobank Groep heeft circa fte in dienst in 45 landen, is actief op het gebied van retailbanking, wholesalebanking, vermogensbeheer, leasing en vastgoed en bedient wereldwijd circa 9,5 miljoen klanten. De nadruk in Nederland ligt op Allfinanz-dienstverlening en internationaal op food & agri. Vanuit de coöperatieve worteling kennen de onderdelen van de Rabobank Groep een sterke onderlinge verwantschap. De Rabobank Groep heeft de hoogste kwalificatie voor kredietwaardigheid, de triple A-rating, van de bekende internationale ratinginstituten Standard & Poor s en Moody s en behoort gemeten naar kernvermogen tot de twintig grootste financiële instellingen ter wereld. Lokale Rabobanken, Rabobank Nederland en Rabobank International De zelfstandige lokale Rabobanken vormen het coöperatieve kernbedrijf van de Rabobank Groep. Midden in de maatschappij, betrokken, dichtbij en toonaangevend, met ieder een eigen werkgebied. Klanten kunnen lid worden van hun lokale Rabobank. Op hun beurt zijn de lokale Rabobanken lid van de overkoepelende coöperatie Rabobank Nederland, die ze ondersteunt en adviseert bij de dienstverlening. Rabobank Nederland oefent ook toezicht uit op de bedrijfsvoering, de uitbesteding, de solvabiliteit en de liquiditeit van de lokale Rabobanken. De lokale Rabobanken, waar bijna fte werken, vormen met circa vestigingen en bijna geldautomaten het dichtste bankennetwerk van Nederland. In Nederland bedienen de lokale Rabobanken ongeveer 7,5 miljoen particuliere en zakelijke klanten met een volledig pakket financiële diensten. Rabobank Nederland fungeert als houdstermaatschappij van een aantal gespecialiseerde dochterondernemingen in Nederland en in het buitenland. Bij Rabobank Nederland zijn meer dan fte in dienst. Rabobank International is het wholesalebankbedrijf en het internationaal retailbankbedrijf van de Rabobank Groep met wereldwijd meer dan fte en vestigingen in 27 landen. Missie en ambitie De Rabobank Groep werkt in het gezamenlijke belang van mensen en gemeenschappen met als doel het realiseren van hun huidige en toekomstige ambities. Dit door het aandragen van de best mogelijke financiële oplossingen en het versterken van onderlinge samenwerking. Vanuit haar betrokkenheid wil de Rabobank Groep een stuwende en vernieuwende kracht zijn die bijdraagt aan een duurzame ontwikkeling van welvaart en welzijn. Vanuit haar missie heeft de Rabobank Groep de ambitie in Nederland de grootste, beste, meest klantgedreven en vernieuwende financiële instelling te zijn. Internationaal wil de Rabobank Groep de beste food & agribank zijn met een sterke aanwezigheid in de belangrijkste food & agrilanden. Daarbij worden kennis en kunde ingezet die jarenlang op dit gebied in Nederland zijn opgedaan. Ook wil de Rabobank Groep, passend bij haar identiteit en maatschappelijke positie, mondiaal excelleren in duurzaam ondernemen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is en wordt verder geïntegreerd in de kernactiviteiten. De waarden van de Rabobank De wijze waarop de Rabobank in de wereld staat, wordt bepaald door kernwaarden die aan de missie en ambitie zijn ontleend: respect, integriteit, professionaliteit en duurzaamheid. Deze kernwaarden worden door alle onderdelen van de Rabobank Groep onderschreven als randvoorwaarden voor het handelen. 6

8 - Respect: de Rabobank Groep werkt samen op basis van respect, waardering en betrokkenheid. - Integriteit: de Rabobank Groep wil in haar handelen eerlijk, oprecht, zorgvuldig en betrouwbaar zijn. - Professionaliteit: de Rabobank Groep is haar klanten van dienst met hoogwaardige kennis en faciliteiten. Het is haar streven de kwaliteit op een hoog peil te houden - waar mogelijk te anticiperen op toekomstige behoeften van klanten - en haar diensten op efficiënte wijze ter beschikking te stellen. - Duurzaamheid: de Rabobank Groep wil bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van de samenleving in economische, sociale en ecologische zin. Dit doet de Rabobank Groep onder andere met de Rabobank Foundation. Dit fonds van de gehele Rabobank Groep helpt kansarme groepen in binnenen buitenland met als doel ze een perspectief te geven op een zelfstandig bestaan. Daarnaast is Rabo Development in het leven geroepen met als doel de ontwikkeling van partnerbanken in opkomende landen te ondersteunen met mensen en middelen. Op basis van deze kernwaarden biedt de Rabobank Groep klanten in Nederland alle financiële diensten die voor deelname aan het economische verkeer in een moderne samenleving noodzakelijk zijn. Rekening houdend met de eigen doelstellingen, waarden en wet- en regelgeving, respecteert de Rabobank de cultuur en de gebruiken van landen waarin de bank is gevestigd. Rabobank Groep Situatie per 1 januari ,5 miljoen klanten 1,7 miljoen leden 153 lokale Rabobanken Rabobank Nederland Ondersteuning lokale Rabobanken Rabobank International Staffuncties Rabobank Groep Particulieren MKB Private Banking Overige ondersteunende afdelingen Food & agri Wholesalebankbedrijf Internationaal retailbankbedrijf MVO Investor Relations Long Term Funding Overige stafafdelingen Merken Vermogensbeheer Leasing Vastgoed Verzekeren Wonen Zakelijk Robeco Schretlen & Co Sarasin IRIS Orbay De Lage Landen - Athlon - Freo - Crediam Rabo Vastgoedgroep - Bouwfonds Property Development - MAB Development - FGH Bank - Bouwfonds REIM - Fondsenbeheer Nederland Eureko (39%) - Interpolis Obvion Moviq Zoekallehuizen.nl Bizner Rembrandt F & O De lokale Rabobanken en hun leden vormen de kern van het bankbedrijf en zijn de belangrijkste stakeholders van de coöperatie. In het middelste gedeelte van het organisatieschema staat Rabobank Nederland als centrale (juridische) entiteit. In Nederland faciliteert Rabobank Nederland de lokale Rabobanken ondermeer op het gebied van de ontwikkeling van nieuwe producten en in de marktbewerking. Binnen Rabobank Nederland worden staffuncties voor de lokale Rabobanken en voor de gehele Rabobank Groep uitgevoerd, zoals Shared Services & Facilities, Groep ICT en Coöperatie en Bestuur, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, Investor Relations, Long Term Funding, Personeelszaken, Juridische- en Fiscale Zaken, Kennis en Economisch Onderzoek en Communicatie. Tenslotte bedient Rabobank International met haar expertise een groot aantal corporate en retailklanten wereldwijd. Het onderste deel van het organisatieschema beschrijft de belangrijkste merken binnen de Rabobank Groep die onder hun eigen naam op de verschillende markten opereren. 7

9 1 MVO-strategie en -beleid Het dienen van de belangen van klanten staat voorop in het ambitiestatement van de Rabobank. Dit doet de bank op basis van haar kernwaarden respect, integriteit, professionaliteit en duurzaamheid. De Rabobank wil bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van de samenleving in economische, sociale en ecologische zin. Daarmee is maatschappelijk verantwoord ondernemen verankerd in het hart van de onderneming. Onder maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) verstaat de Rabobank ondernemen op een wijze die bijdraagt aan duurzame ontwikkeling van de samenleving. Op basis van haar missie laat de Rabobank Groep zich leiden door de volgende visie. - De samenleving vraagt en verwacht van het bedrijfsleven duurzaam en transparant gedrag in het belang van zijn klanten. - De Rabobank wil zo min mogelijk beslag leggen op de ruimte voor toekomstige generaties en wil daarom duurzaam ondernemen. - MVO verhoogt de kwaliteit van de business, de klantrelaties en het dagelijks werk. - MVO draagt op die manier bij aan de strategische doelen van de organisatie en haar merk. Naar de overtuiging van de Rabobank is de coöperatieve identiteit van de Rabobank, met haar gerichtheid op de langetermijnbelangen van klanten en leden en op duurzame ontwikkeling, de belangrijkste voorwaarde voor de continuïteit van de bank. Deze visie heeft zich ook in het verslagjaar 2008 bewezen, te midden van de financiële en economische crises die dit jaar naar voren kwamen. Uitgangspunten van maatschappelijk verantwoord ondernemen Uitgangspunten voor het MVO-beleid zijn de Gedragscode Rabobank Groep, de geldende principes voor de dienstverlening en het Strategisch Kader. Gedragscode Rabobank Groep De Gedragscode Rabobank Groep is het uitgangspunt voor het dagelijks handelen van de medewerkers. In deze gedragscode staan de ambities, de vier kernwaarden (respect, integriteit, professionaliteit en duurzaamheid) en de manier waarop de Rabobank Groep wil omgaan met de samenleving, klanten en medewerkers. Van de gedragscode zijn alle andere interne gedragsregels afgeleid. Algemene principes voor de dienstverlening De Rabobank Groep heeft tal van externe richtlijnen onderschreven die algemene principes voor de dienstverlening inhouden. Bijvoorbeeld de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen, het Global Compact van de Verenigde Naties: de tripartiete beginselverklaring over multinationale ondernemingen en sociaal beleid van het Internationaal Arbeidsbureau (ILO), het statement voor financiële instellingen over het milieu en duurzame ontwikkeling van het milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP-FI), de Equator Principles, de Principles for Responsible Investment, en het Business Charter for Sustainable Development van de Internationale Kamer van Koophandel (ICC). Voor een deel werken deze door in interne richtlijnen en beleid voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Interne richtlijnen zijn bijvoorbeeld uitgewerkt in standpunten op het gebied van mensenrechten. Een overzicht van de gehanteerde richtlijnen is gepubliceerd op de corporate website. 8

10 Food & Agribusiness Principles In 2008 is begonnen met het opstellen van de Food & Agribusiness Principles om de bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken in de agrarische kernmarkten meer richting te geven. Inmiddels zijn de volgende vijf principes vastgesteld: voldoende en veilige voedselproductie, verantwoord omgaan met natuurlijke hulpbronnen, een verantwoordelijke maatschappij om welzijn te bevorderen, verantwoord omgaan met dieren en bewustwording bij consumenten en burgers. Deze principes zullen de komende tijd verder uitgewerkt worden. Het Strategisch Kader Voor de Rabobank Groep is het voeren van een hoogwaardig MVO-beleid een expliciete strategische keuze. Het streven is een mondiale topdriepositie te bereiken onder de duurzame banken. In 2008 is de aanzet gegeven tot een herijking van het Strategisch Kader om de koers aan te passen aan de veranderende omstandigheden in de financiële markten en de wereld. Het resultaat van deze herziening is met toelichting beschreven in het Financieel Jaarbericht 2008 en laat zich als volgt samenvatten. De Rabobank baseert haar strategie op de volgende vijf punten Aan deze strategie liggen de volgende uitgangspunten ten grondslag - Gezonde balansverhoudingen - Coöperatieve identiteit - Grotere nadruk op de zakelijke markt - Streven naar Allfinanz-marktleiderschap in Nederland - Optimalisering van bedrijfsvoering: - Streven naar positie van mondiale Food & Agribank Implementatie Rabobank In het buitenland scherpere focus op de - Behoud van triple A-status kernactiviteiten - Scherpere focus voor dochters op toegevoegde - Hoogwaardig MVO-beleid waarde voor strategische doelen Vier MVO-kernthema s Om de strategische keuze voor een hoogwaardig MVO-beleid verder uit te werken, heeft de Rabobank Groep in het Strategisch Kader vier kernthema s vastgesteld; - verduurzamen van food & agriketens; - stimuleren van nieuwe productiemethoden en gebruik van duurzame energie; - bevorderen van economische participatie en diversiteit; - bevorderen van sociale cohesie en solidariteit. Deze thema s vloeien logisch voort uit de maatschappelijke inbedding van de Rabobank en sluiten aan bij de kernwaarden die mede ten grondslag liggen aan de Gedragscode Rabobank Groep. Uit de kernthema s blijkt dat de Rabobank groot belang hecht aan de integratie van MVO in de dienstverlening, aan het betonen van maatschappelijke betrokkenheid en aan het maatschappelijk verantwoord en duurzaam organiseren van de eigen bedrijfsprocessen. Ook zijn de thema s gerelateerd aan belangrijke maatschappelijke trends en marktontwikkelingen. Mede op basis van gesprekken met stakeholders onderkent de Rabobank een aantal trends, bijvoorbeeld grondstoffenschaarste, klimaatverandering, voedselzekerheid, stijgende welvaart, vergrijzing en verstedelijking, en de toenemende druk van belangengroepen. Marktontwikkelingen die het MVObeleid raken, zijn vertrouwen in de financiële sector, toezicht, transparantie van diensten, zorgplicht, de 24-uurseconomie en autonome, mondige en kritische klanten. Thema 1: Verduurzamen van food & agriketens De Rabobank Groep streeft naar verduurzaming van food & agriketens door het toepassen van vijf Food & Agribusiness Principles: voldoende en veilige voedselproductie, verantwoord omgaan met natuurlijke hulpbronnen, een verantwoordelijke maatschappij om welzijn te bevorderen, verantwoord omgaan met dieren en bewustwording bij consumenten en burgers. 9

11 Thema 2: Stimuleren van nieuwe productiemethoden en gebruik van duurzame energie De Rabobank Groep richt zich op innovatie van productiemethoden en het ontwikkelen en gebruiken van duurzame energie. Daardoor wordt een lager voorschot genomen op de natuurlijke hulpbronnen van toekomstige generaties, en dragen we bij aan de duurzame ontwikkeling van de samenleving op langere termijn. Alle kernactiviteiten dragen bij aan het stimuleren van nieuwe productiemethoden en het gebruik van duurzame energie, en vormen het innovatieve hart van de financiële dienstverlening aan klanten. Voorbeelden liggen op het gebied van cleantech, duurzaam bouwen, duurzame mobiliteit en maatschappelijk verantwoord beleggen en vermogensbeheer. Ook in de bedrijfsprocessen bevordert de Rabobank Groep de toepassing van nieuwe productie methoden en duurzame energie. Zo is de bedrijfsvoering van de Rabobank Groep sinds 2007 klimaat neutraal, en wordt er gewerkt aan verbetering van de resource-efficiëntie en aan verduurzaming van het energiegebruik. Thema 3: Bevorderen van economische participatie en diversiteit De Rabobank Groep wil gelijke kansen voor en economische participatie van iedereen bevorderen. Dit kernthema komt voort uit de coöperatieve wortels van de Rabobank. Participatie en diversiteit worden bijvoorbeeld bevorderd door het ontwikkelen van financiële diensten voor specifieke doelgroepen, zoals jongeren, ouderen of mensen met een beperking. Thema 4: Bevorderen van sociale cohesie en solidariteit De Rabobank Groep bevordert op diverse manieren de sociale cohesie en solidariteit. De lokale Rabobanken keren jaarlijks coöperatief dividend uit aan maatschappelijke groepen en projecten. Ook is de Rabobank actief met maatschappelijke fondsen als de Rabobank Foundation en het Share4More-medewerkersfonds. Rabobank Development ontwikkelt internationaal commerciële bancaire activiteiten in regio s waar weinig banken zijn. Medewerkers worden aangemoedigd hun kennis en kunde in te zetten voor vrijwilligerswerk, voor Rabo Development of voor de Rabobank Foundation. Daarnaast wordt maatschappelijke betrokkenheid door de afzonderlijke groepsonderdelen gestimuleerd. Sturen op kernprestatie-indicatoren In 2008 zijn per kernthema zogeheten kernprestatie-indicatoren vastgesteld, waarmee de voortgang kan worden gevolgd. De indicatoren worden in 2009 verder uitgewerkt en van doelstellingen voorzien, waarop met ingang van 2010 gestuurd kan worden. Verduurzamen van food & agriketens - Besluitvorming door de Krediet Beleids Commissie Rabobank Groep over food & agrisectorbeleid. - Toepassing van food & agrisectorbeleid in vermogensbeheer. Stimuleren van nieuwe productiemethoden en gebruik van duurzame energie - De omvang van duurzame kredieten in miljarden euro s en als percentage van de totale kredietverlening. - De omvang van duurzaam vermogensbeheer in miljarden euro s, en als percentage van het totale vermogensbeheer. - CO₂-footprint in ton CO₂ per fte. Bevorderen van economische participatie en diversiteit - Miljoenen euro s microfinancieringen in het buitenland (portefeuille Rabobank Foundation en Rabo Development) en als % van het totaal aan financieringen in het buitenland. - Miljarden euro s microfinancieringen voor starters in mkb en op de huizenmarkt, alsmede garantieregelingen voor ondernemers in Nederland, tevens als % van het totaal aan financieringen in het binnenland. Bevorderen van sociale cohesie en solidariteit - Aantal medewerkers betrokken bij en aantal uren besteed aan vrijwilligerswerk en aan de werkzaamheden in het kader van zowel de Rabobank Foundation als Rabobank Development. - Miljoenen euro s coöperatief dividend en donaties door heel de Rabobank Groep. Resultaat - Score mondiale MVO-rating. 10

12 Samenhang Strategisch Kader De samenhang tussen het coöperatieve karakter van de Rabobank Groep, het Strategisch Kader, de MVO-kernthema s en de kernprestatie-indicatoren kan als volgt worden weergegeven. MVO-strategie van Rabobank Groep In de samenleving: trends en issues - Duurzaam gedrag als norm voor financiële diensten - Schaarste aan natuurlijke hulpbronnen draagt bij aan financiële en sociale instabiliteit - Milieudegradatie vanwege vervuiling en klimaatverandering - Toenemende behoefte productie duurzamer in te richten - Sterke groei in duurzame energiebronnen - In bedrijven meer oog voor alle stakeholders In het bedrijf: missie en kernwaarden - Rabobank Groep heeft als doel het dienen van de economische belangen van haar leden en klanten - Dat doet Rabobank Groep op basis van de vier kernwaarden: respect, integriteit, professionaliteit en duurzaamheid - Rabobank Groep wil bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van de samenleving in economische, sociale en ecologische zin Resultaten MVO Strategie Rabobank Groep Integratie in financiële producten en diensten, en vastgoed - Duurzame innovaties in food & agri, mkb en grootbedrijf - Microfinance in ontwikkelingslanden - Duurzame eigen bedrijfsvoering op HR- en milieugebied - Betrokken personeel - Donaties en sponsoring als dividend voor de samenleving - Hoge ratings op MVO-gebied - Coöperatieve identiteit - Allfinanz-marktleiderschap in Nederland - Mondiale food & agribank - Hoge kredietwaardigheid - Hoogwaardig MVO-beleid MVO-kernthema s voor Verduurzamen van food- & agriketens - Nieuwe productiemethoden en duurzame energie - Economische participatie en diversiteit - Sociale cohesie en solidariteit Hoogwaardig MVO-beleid - Focus op vier MVO-kernthema s - Integratie van MVO in de kernbusiness en de bedrijfsvoering - Debat en dialoog over issues en cases, in- en extern - Integratie van maatschappelijk en financieel jaarverslag 11

13 2 Resultaten in 2008 De resultaten van de Rabobank Groep op MVO-gebied kunnen kort worden weergegeven in de vorm van een aantal highlights. Hierbij komen eerst de MVOdoelen uit de afgelopen periode aan de orde. Op de beschreven onderwerpen wordt in de volgende hoofdstukken dieper ingegaan. Realisatie van de MVO-doelen 2008 Voor de periode staan in het maatschappelijk jaarverslag 2007 enkele MVO-doelen van de Rabobank Groep vermeld. Daarnaast hadden de diverse groepsonderdelen voor 2008 een aantal specifieke beleidsdoelen bepaald. De doelentabel geeft een overzicht van deze MVO-doelen en van de mate waarin deze zijn gerealiseerd. Vanaf het jaarverslag 2009 zal de doelrealisatie worden gekoppeld aan de in het vorige hoofdstuk beschreven MVO-kernthema s en MVO-kernprestatieindicatoren. 12

14 Doelen Beleid Waardering realisatie Gedragscode Rabobank Groep actualiseren en onder de aandacht brengen van alle medewerkers van de Rabobank Groep in 2007 en MVO volledig integreren in beleid en operaties (mondiaal in de top 3 van MVO-ratings). Volgende ronde diepte-interviews met stakeholders (stakeholdersconsultatie) in De Lage Landen: vaststelling strategisch CSR-beleid. Financiële dienstverlening MVO is volledig geïntegreerd in de processen en producten van kredietverlening, 2010 leasing en beleggen. Voor de tien sectoren die het meest gevoelig zijn voor MVO-issues zijn beleidsdocumenten 2010 in gebruik voor kredietverlening en, indien van toepassing, voor leasing. MVO-criteria in financiële dienstverlening (ingevoerd in 2007) worden in 2008 op werkbaarheid getoetst en zo nodig in aangescherpt op basis van voortschrijdend inzicht. Voor alle sectoren in de grootzakelijke markt zijn MVO-issuelijsten beschikbaar en 2010 in gebruik genomen. In kaart brengen van de CO₂-emissie van het totaal van alle zakelijke klanten bij de kredietverlening (indirecte effecten). In periode heeft de Rabobank Groep vijf nieuwe of vernieuwde producten in de markt gezet met een duidelijke MVO-component. Rabo Vastgoedgroep: ontwikkelen position paper t.b.v. energievraagstuk waarin oplossingen worden gegeven om energiezuiniger te gaan bouwen en te toetsen aan bijdrage aan planet, people en profit. Maatschappelijke betrokkenheid Alle groepsonderdelen en ruim de helft van alle lokale Rabobanken zullen hun personeel bij MVO betrekken. Rabobank Nederland zal lokale Rabobanken aanmoedigen om voor eind 2010 een programma op te stellen waarin hun leden en/of personeelsleden zich actief inzetten voor de lokale samenleving (vrijwilligerswerk). Medewerkers Stimuleren om op vrijwillige basis een doelstelling op te nemen op het gebied van MVO in Performance Management van medewerkers (voor het executive kader is dit verplicht) door de invoering en het gebruik van de competentie Maatschappelijk Verantwoord Handelen. 25% van de stagiairs is van multiculturele achtergrond in 2007 en % van het executive kader is vrouw in Bedrijfsvoering In 2010 voldoet een in 2007 te bepalen percentage van de dan opgeleverde nieuwbouw- en grootschalige verbouwprojecten aan de norm voor duurzaam vastgoed (norm duurzaam vastgoed volgens Senter Novem). Verdere beperking van de milieudruk door onze bedrijfsvoeringsactiviteiten met 10% ten opzichte van 2006 via maatregelen op het gebied van energie- en papierbesparing, vermindering van afval en vermindering van CO₂-uitstoot door zakelijk vlieg- en autoverkeer. MVO-assessment van leveranciers maakt deel uit van het inkoopproces. Bij Rabobank Concern Inkoop zijn tevens alle leveranciers hierop beoordeeld. Mobiliteit: op organisatieniveau de huidige situatie qua mobiliteit en CO₂-uitstoot in kaart brengen. Geheel behaald Gedeeltelijk behaald Niet behaald MVO binnen de lokale Rabobanken Uit het jaarlijkse onderzoek naar het verder doorvoeren van MVO blijkt dat de lokale Rabobanken daarmee in 2008 zichtbare vorderingen hebben gemaakt. Zo komt MVO bij 92% van de lokale Rabobanken expliciet voor in de beleidsplannen. In 2007 was dit nog 84%. Van de door de lokale Rabobanken zelf gestelde doelen is ongeveer de helft gerealiseerd. De doelstelling voor de focus op energiebesparing is gehaald. Wat betreft het behalen van marktleiderschap op MVO-gebied in het werkgebied en het vaststellen van MVO-beleid met de leden waren de lokale Rabobanken minder succesvol. 13

15 Wel worden steeds vaker ledenraden en raden van commissarissen betrokken bij het formuleren van het MVO-beleid en het toezicht daarop. In 2008 zijn voor de lokale Rabobanken twaalf regionale bijeenkomsten gehouden met als thema MVO en de commercie. Duurzaam beleggen en MVO in de communicatie waren belangrijke onderwerpen. Aan de ook in 2008 gehouden landelijke MVObijeenkomst namen 250 lokale MVO-coördinatoren en commercieel directeuren deel. Verdere verankering Gedragscode Rabobank Groep In 2008 is de code verder verankerd in HR-instrumenten als de competentietaal (de competentie Maatschappelijk Verantwoord Handelen), het standaardfunctieprofiel, het leiderschapsprofiel en Performance Management. De Rabo Vastgoedgroep heeft in 2008 een op haar activiteiten toegespitste, nieuwe gedragscode opgesteld. Hierin staan drie uitgangspunten voor integer handelen: het voorkomen van belangenconflicten en de schijn daarvan, het vermijden van fraude en het voorkomen van de schijn van elke vorm daarvan, het vermijden van corruptie en omkoping, en het tactvol en bedachtzaam omgaan met vertrouwelijke informatie. Werk van de Commissie Ethiek In 2008 bestond de Commissie Ethiek tien jaar. Dit raadgevend college - onder voorzitterschap van de bestuursvoorzitter - adviseert de hele Rabobank Groep over morele dilemma s. In dit decennium toetste de commissie meer dan 150 praktijkcases aan ethische criteria. In 2008 werden 14 praktijkgevallen behandeld. Aan de orde kwamen onder andere het faciliteren van een kredietverlener in verband met een mogelijk te laagdrempelige toegang tot kredieten, een particuliere bosbouwmaatschappij die als aanbieder van beleggingen in robinaplantages actief is en dierenwelzijn van over lange afstand vervoerde schapen ten behoeve van halal slachten. Zie verder hoofdstuk 3. Verduurzamen productieketens De Rabobank heeft voor diverse MVO-gevoelige sectoren concept-beleid opgesteld voor het omgaan met de mogelijke consequenties van kredietverlening. Dit concept-sectorbeleid wordt verder intern afgestemd, waarna in 2009 een consultatieronde plaatsvindt met verschillende externe stakeholders. Gepland is formele vaststelling en invoering van dit beleid in de tweede helft van Voor de sojasector is dit beleid al in werking. Behalve in de kredietverlening is verantwoord ondernemen ook verder ontwikkeld in het vermogensbeheer en in vastgoedontwikkeling en -beheer. De hoofdstukken 3 en 4 gaan hier dieper op in. Verduurzamen food & agriketens In 2008 nam de Rabobank deel aan sectorbreed internationaal overleg, zoals de Round Table on Responsible Soy, de Round Table on Sustainable Palmoil, het Better Cotton Initiative, het Better Sugar Initiative en de Round Table on Sustainable Biofuels. Daarnaast zijn - zowel op initiatief van de Rabobank als op initiatief van stakeholders - gesprekken rondom diverse MVO-issues georganiseerd met de belangrijkste betrokken partijen. Zo werd bijvoorbeeld over het nieuwe palmoliebeleid van gedachten gewisseld met internationale wetenschappers, Milieudefensie, Oxfam Novib en het Wereld Natuur Fonds. Ook is in 2008 begonnen met het formuleren van de Food & Agribusiness Principles die aangeven hoe de Rabobank Groep zakendoet in de internationale food & agrimarkt. Hoofdstuk 3 gaat hier dieper op in. Stimuleren duurzame energie In 2008 ontplooide de Rabobank een breed scala aan initiatieven op het gebied van duurzame energie. Zo investeerde Rabo Ventures in de duurzame Europese energiegroep Econcern en heeft de Rabobank het Prinses Amalia-windpark op de Noordzee medegefinancierd. Rabobank Nederland is betrokken bij initiatieven gericht op toepassing van aardwarmte in de glastuinbouw en Rabobank Westland stelde 10 miljoen euro beschikbaar voor ondersteuning van diverse duurzame-energieprojecten in de sector. Rabo Groen Bank en Rabobank Oost-Achterhoek financierden Haagwinden, het grootste windpark op het land in Nederland. In 2008 zag Rabo Groen Bank de uitstaande leningen, waarvan een groot deel samenhangt met duurzame energie, verder toenemen tot ruim 3,4 miljard euro. Athlon Car Lease kwam met duurzame mobiliteitsprogramma s en intensiveerde de samenwerking met NS omtrent de NS Business Card. Sarasin, Robeco en de Rabobank publiceerden diverse studies over duurzame energie en klimaatimpact. Op de Duisenberg-lezing tijdens de vergaderingen van het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank is een Rabobank-rapport gepresenteerd over waterschaarste en investeringen in efficiënt agrarisch watergebruik. Hoofdstuk 4 gaat dieper in op duurzame energie in de financiële dienstverlening. 14

16 Bijdragen aan het bevorderen van economische en sociale cohesie De Rabobank is als coöperatie opgericht om een bank te zijn van en voor klanten en leden. Solidariteit is een bepalend organisatieprincipe en het bevorderen van participatie een belangrijke drijfveer. Zo levert de Rabobank in Nederland een bijdrage aan de economische ontwikkeling en emancipatie van grote delen van de bevolking. In dit verband is in de dienstverlening ook in 2008 extra aandacht uitgegaan naar kwetsbare groepen, bijvoorbeeld in de vorm van startersproducten op de woningmarkt, van garantieproducten voor ondernemers, van drempelverlagende producten voor senioren, mensen met een visuele beperking, laaggeletterden en motorisch gehandicapten. Ook wereldwijd levert de Rabobank een bijdrage aan economische participatie dóór en gelijke kansen vóór iedereen. Rabo Development helpt bestaande plattelandsbanken in ontwikkelingslanden te transformeren tot professionele, moderne financiële instellingen. Daarbij gaat het om de langetermijnontwikkeling; de winstgevendheid op korte termijn is ondergeschikt. De partnerbank blijft zelfstandig en profiteert van kapitaal, expertise, producten, netwerk en managementcapaciteit van de Rabobank. Regelmatig worden experts op het gebied van kredietmanagement, risicomanagement, productontwikkeling, distributie, ICT en HR uitgezonden. In 2008 zijn er in totaal ruim 250 uitzendingen geweest. In 2008 heeft Rabo Development een minderheidsparticipatie genomen in Banco Regional in Paraguay en in Banque Populaire du Rwanda. Meer hierover in hoofdstukken 5 en 6. Medewerkers betrokken bij MVO Duizenden medewerkers hebben MVO-kennis opgedaan in e-learnings, tijdens sessies met het Spel van Winst en Waarden en tijdens regionale en landelijke interne bijeenkomsten over MVO. Ook het executive kader heeft zich verder verdiept in MVO. In 2008 hebben de medewerkers van de Rabobank Groep betrokkenheid getoond bij tal van maatschappelijke activiteiten. De lokale Rabobanken besteedden ruim uur aan vrijwilligerswerk, Rabobank International uur, en de overige groepsonderdelen uur. Het aantal lokale Rabobanken dat vrijwilligerswerk bevordert, is in 2008 gestegen met 14 procentpunt tot 61%. Ook hebben 25 lokale Rabobanken in 2008 met in totaal medewerkers voor ruim uur meegedaan aan de landelijke vrijwilligersdagen MADD, Make a Difference Day, waarvan de Rabobank sinds 2005 partner is. Meer hierover in hoofdstuk 7. Diversiteit stimuleert ondernemend gedrag De Rabobank Groep kiest in haar HR-beleid nadrukkelijk voor een positieve benadering van de verschillen tussen mensen. Diversiteit stimuleert ondernemend gedrag en gevarieerde teamsamenstellingen bevorderen de kwaliteit en de creativiteit. In 2008 had 20% van het aantal stagiairs bij de Rabobank een dubbele culturele achtergrond. Het streefpercentage is 25%. Ook heeft de Rabobank in 2008 de brede discussie over het vergroten van het aantal vrouwen in topposities gestimuleerd en gesteund. Het percentage vrouwen in het senior management (senior kader en executive kader) was in 2008 ruim 10%. Het streven voor 2009 is dit te verhogen naar 15%. Het percentage vrouwen in het executive kader was in 2008 ruim 7%, waarmee de doelstelling van 10% niet is gehaald. Meer hierover in hoofdstuk 7. Verduurzamen van de eigen bedrijfsvoering Vanzelfsprekend streeft de Rabobank ook naar verduurzaming van de eigen bedrijfsvoering. Hierbij ligt de nadruk vooral op het beleid ten aanzien van het klimaat (reductie van uitstoot van broeikasgassen en verantwoord gebruik van natuurlijke hulpbronnen) en van diversiteit in het personeelsbestand. De klimaatvoetafdruk van de Rabobank Groep is in 2008 met ton CO₂ gelijk gebleven ten opzichte van De CO₂-uitstoot per fte is afgenomen van 3,1 in 2007 naar 3,0 in Rabobank Nederland heeft zich tot doel gesteld de CO₂-uitstoot over de komende vijf jaar met 20% te verminderen ten opzichte van Zie hiervoor hoofdstuk 8. MVO en governance De manier waarop MVO binnen de Rabobank is gestructureerd, kwam uitvoerig aan bod in het jaarverslag over De beschreven governance is onverminderd van toepassing. Voor 2008 kan worden gewezen op een aantal ontwikkelingen. Zo heeft de raad van commissarissen zich intensiever gebogen over het thema MVO, met name in de commissie voor coöperatieve aangelegenheden. 15

17 Deze commissie is driemaal bijeengekomen en besprak onder meer de volgende onderwerpen: - de Food & Agribusiness Principles; - de kernprestatie-indicatoren voor MVO; - de aanwezigheidswaarde van coöperaties; - coöperatieve en MVO-doelstellingen voor de herijking van het Stategisch Kader; - de beoordeling klantwaarde en ledenbeleid; - de herziene Gedragscode Rabobank Groep; - het position paper mensenrechten; - de ondersteuning door Rabo Development van rurale banken in Tanzania, China, Zambia, Mozambique en Paraguay. Ondernemingsraad Ook de ondernemingsraad van Rabobank Nederland heeft in 2008 aandacht geschonken aan MVO. Zo heeft de raad een werkgroep Mobiliteit in het leven geroepen, blijvend aandacht gevraagd voor de inzetbaarheid van medewerkers voor MVO en een studiedag georganiseerd over hoe de ondernemingsraad kan sturen op MVO. Externe waardering voor de MVO-prestaties In de vorm van prijzen en beoordelingen is in 2008 door diverse externe partijen waardering uitgesproken voor de MVO-prestaties van de Rabobank Groep. Vermeldenswaardig zijn: - een tweede plaats bij de Financial Times Sustainable Bank of the Year Award 2008; - Best Integration of CSR into Retail Banking Strategy Award 2008, van Retail Banker International; - een eerste plaats in de Transparantiebenchmark 2008, de onderscheiding voor het meest volledige en meest transparante maatschappelijk jaarverslag, toegekend door het ministerie van Economische Zaken; - een A+-classificatie van het maatschappelijk jaarverslag 2007, toegekend door het Global Reporting Initiative (GRI); - uitstekende duurzaamheidsbeoordelingen door Vigeo, Oekom Research en Sustainalytics: de Rabobank voldoet aan de hoogste duurzaamheidsklassen van deze rating agencies; - in het Intermediair Imago Onderzoek 2008 is de Rabobank als financiële dienstverlener als hoogste geëindigd. Voor vrouwelijke hoogopgeleiden, hbo ers en starters is de Rabobank dé favoriete werkgever. Divers en gelijk Rabobank Vlietstreek-Zoetermeer heeft samen met ongeveer 40 andere partijen, zoals de gemeente, het bedrijfsleven en organisaties op het gebied van werk, inkomen en zorg, de handen ineengeslagen om diversiteit en gelijke behandeling te bevorderen op de Zoetermeerse arbeidsmarkt en binnen de eigen onderneming. In december 2008 werd daartoe op het kantoor van Rabobank Vlietstreek-Zoetermeer het convenant Diversiteit en gelijke behandeling in bedrijf ondertekend. Het officiële startsein voor een intensieve publiek-private samenwerking die in de periode moet leiden tot een effectieve benutting van de Zoetermeerse arbeidsreserves. Rabobank Vlietstreek- Zoetermeer stelt haar locaties en andere faciliteiten beschikbaar, maakt deel uit van het ambassadeursnetwerk en faciliteert een werkgeversplatform. Ook zet de bank haar expertise in om andere bedrijven te helpen bij het behalen van de gestelde diversiteitsdoelen. 16

18 3 In dialoog met stakeholders Met dialoog en engagement draagt de Rabobank bij aan verduurzaming van de samenleving en verantwoord handelen. De Rabobank gaat daarom in dialoog met stakeholders over kwesties die bank en stakeholders raken. Dit heeft betrekking op zowel maatschappelijke trends en issues als dilemma s die kunnen ontstaan in de dienstverlening. Het voeren van de dialoog vanuit engagement met stakeholders mag kenmerkend heten voor de opvatting van de Rabobank over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Belangrijk resultaat is dat de medewerkers van de Rabobank op praktische en zakelijke wijze kunnen omgaan met dilemma s, en verantwoorde keuzes kunnen maken. Stakeholders van de Rabobank Groep Klanten De belangrijkste stakeholders van de Rabobank zijn haar klanten. Betrokken klanten kunnen via het lidmaatschap zeggenschap verwerven in de coöperatieve structuur. Vaak georganiseerd in ledenraden praten en denken de 1,7 miljoen leden mee over de koers en de dienstverlening van de onderneming. Onderwerpen van gesprek zijn bijvoorbeeld het vestigingenbeleid, de openingstijden en de klantbediening. Ook hebben de ledenraden bij veel Rabobanken een belangrijke stem bij het bepalen van donaties uit lokale projectenfondsen aan maatschappelijke doelen. Medewerkers Intern zijn de medewerkers een belangrijke stakeholdersgroep. Op tal van manieren worden MVOthema s met medewerkers en hun vertegenwoordiging besproken: via de medezeggenschapsorganen, via regelmatig terugkerende onderzoeken met betrekking tot medewerkerstevredenheid en vitaliteit, en via de vertrouwenspersonen. Daarnaast zijn medewerkers in hoge mate betrokken bij het kiezen en uitvoeren van MVO-activiteiten, en kunnen zij via het Share4More-fonds maatschappelijke projecten steunen. Belangenorganisaties klanten Ook belangenorganisaties vormen voor de Rabobank een onmisbaar klankbord om de dienstverlening goed af te stemmen op de behoeften en wensen die in de maatschappij leven. Regelmatig overleg met de Consumentenbond is een goed voorbeeld. Daarnaast heeft de Rabobank ook regelmatig overleg met belangenorganisaties van allochtonen, ouderen en gehandicapten. Deze dialoog heeft onder meer geleid tot speciale producten en diensten, zoals de Goede Doelen Rekening, sprekende oplaadpunten voor de chipknip en een internetpakket voor slechtzienden. Overheden Natuurlijk is de overheid een stakeholder waarmee de Rabobank ook veelvuldig overleg voert over MVO-gerelateerde onderwerpen. Zo wordt op dit terrein met het ministerie van Financiën overlegd over de gevolgen van de kredietcrisis, met het ministerie van Economische Zaken over innovaties in het bedrijfsleven, met het ministerie van Verkeer en Waterstaat over mobiliteit en filebestrijding, met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit over verduurzaming van de landbouw en met het ministerie van VROM over maatregelen tegen klimaatverandering. De positie van de Rabobank inzake donaties aan de politiek is neergelegd in een position paper. 17

19 Maatschappelijke organisaties Om de relevantie van andere stakeholders te wegen, past de Rabobank een aantal criteria toe. Het zal bijvoorbeeld moeten gaan om maatschappelijke organisaties die zich richten op sociale en milieugerelateerde vraagstukken, die invloedrijk zijn en autoriteit hebben in de samenleving, die een gerenommeerde reputatie hebben, evenals een grote achterban en een sterk netwerk, en die een duidelijke mening hebben over de werkzaamheden van de Rabobank Groep. In uitzonderlijke gevallen voldoet een stakeholder aan alle criteria. Dat is bijvoorbeeld het geval bij het Wereld Natuur Fonds (WNF). Een belangrijke reden voor de Rabobank om in 2006 een partnerschap voor drie jaar aan te gaan met het WNF. Commissie Ethiek: intern ijkpunt Iedere medewerker van de Rabobank Groep kan op eigen initiatief en naar eigen inschatting vraagstukken uit de praktijk en ethisch gevoelige thema s voorleggen aan de Commissie Ethiek. Dit groepsbrede raadgevende college - onder voorzitterschap van de voorzitter van de raad van bestuur - doet uitspraken over de toepassing van de organisatiewaarden bij morele dilemma s. De commissie adviseert aan de hand van de Gedragscode Rabobank Groep en andere interne gedragslijnen, alsmede aan de hand van externe gedragsregels waaraan de Rabobank zich heeft verbonden. De uitspraken van de commissie, een soort moresprudentie, hebben gevolgen voor het handelen van de Rabobank doordat zij goed afgewogen en breed gedragen adviezen geven over hoe om te gaan met de maatschappelijke realiteit. Sinds 2004 adviseert de commissie ook over MVO-onderwerpen die raken aan de bedrijfsactiviteiten, zoals dierenwelzijn, ontbossing, genetische modificatie, mensenrechten en wapenindustrie. Casussen beoordeeld op de vier kernwaarden van de gedragscode in tien jaar Commissie Ethiek Aantal Respect Professionaliteit Integriteit Duurzaamheid Maatschappelijke trends en issues Het bepalen van de relevantie van maatschappelijke trends en issues geschiedt volgens het materialiteitsprincipe. Belang en impact van trends en issues worden geanalyseerd en gewogen aan de hand van criteria als de bijdrage aan duurzame ontwikkeling, de impact op de samenleving en de onderneming, de gevoeligheid voor de business en de bijzondere verantwoordelijkheid van de Rabobank met het oog op de producten en diensten die worden geleverd. De Rabobank onderkent momenteel de volgende maatschappelijke trends en issues, die het uitgangspunt vormen voor een dialoog met stakeholders. Deze worden in aanmerking genomen bij de afwegingen en keuzes met betrekking tot maatschappelijke vraagstukken. 18

20 Twaalf maatschappelijke trends 1. Toenemende groei wereldpopulatie. 2. Stijgende welvaart wereldwijd, inclusief secondaire effecten als verandering van voedingspatronen. 3. Verscheidene sterke regionale demografische trends zoals vergrijzing en vlucht van het platteland naar de steden. 4. Maatschappelijke bewegingsvrijheid wordt beperkter door constante druk van belangengroepen; niet-duurzaam gedrag wordt een dissatisfier en duurzaam gedrag de norm voor toekomstige financiële dienstverlening. 5. Grotere schaarste van natuurlijke hulpbronnen (water, natuur en biodiversiteit) en daaraan gerelateerde consequenties, zoals financiële en sociale instabiliteit. 6. Verergeren van milieudegradatie vanwege vervuiling en klimaatverandering. 7. Structureel hogere marktprijzen in de toekomst door toenemende behoefte aan én afname van grondstoffen. 8. Grotere onzekerheid met betrekking tot landbouwproductie en opbrengstniveaus. 9. Toenemende behoefte aan duurzamere inrichting van productieketens. 10. Toenemende behoefte aan duurzame energiebronnen en schone, hernieuwbare productieprocessen: transformatie. 11. Terugkeer naar het Rijnlandse model met meer oog voor alle relevante stakeholders. 12. Toenemende vraag om kwetsbare klanten te onderwijzen in het omgaan met geld (financial literacy). Vijftien hoofdissues 1. Discriminatie van werknemers. 2. Verbod op vrije vereniging en collectieve arbeidsonderhandelingen. 3. Kwalijke kinderarbeid. 4. Gedwongen arbeid. 5. Slechte arbeidsomstandigheden. 6. Schending rechten van inheemse en lokale bevolkingsgroepen. 7. Misbruik van wapens en productie controversiële wapens. 8. Klimaatverandering door broeikasgassen. 9. Milieuverontreiniging. 10. Uitputting van schaarse natuurlijke (hulp)bronnen. 11. Wreedheid tegen dieren. 12. Economische vlucht uit en vergrijzing van plattelandsgebieden. 13. Toenemende onzekerheid over betaalbaar voedsel. 14. Producten en diensten met gezondheids- of veiligheidsrisico s (ook financieel) voor consumenten. 15. Onvoldoende transparantie in bestuur en/of corruptie. Het effect van de dialoog op beleid en praktijk De dialoog met stakeholders over relevante maatschappelijke trends en issues en eventuele dilemma s die zich aandienen, heeft ook in 2008 het nodige effect gehad op het beleid en de dienstverlening van de Rabobank Groep. Dat kan het best duidelijk worden gemaakt aan de hand van een aantal uiteenlopende praktijkvoorbeelden. Ontwikkeling Food & Agribusiness Principles De Food & Agribusiness Principles zijn ontwikkeld op basis van de analyse van een aantal belangrijke trends, zoals een toenemende behoefte aan voedselzekerheid en de uitputting van natuurlijke bronnen en grondstoffen. De principes zijn een nadere uitwerking van de MVO-doelstellingen van de Rabobank met betrekking tot het verduurzamen van food & agriketens. Verduurzaming ketens door deelname aan sectoroverleg Door deel te nemen aan sectorbreed (inter)nationaal overleg stimuleert de Rabobank concrete initiatieven met betrekking tot verduurzaming van food & agriketens. Voorbeelden zijn het Global Compact en het Financial Initiative van de Verenigde Naties en de diverse Round Tables (soja, palmolie, biobrandstof) en Initiatives (katoen, suiker). 19