Het (gedeeltelijk) bevriezen van de prostaat als behandeling van prostaatkanker

Transcriptie

1 Urologie Het (gedeeltelijk) bevriezen van de prostaat als behandeling van prostaatkanker Cryotherapie Inleiding We beschrijven hier de behandeling van prostaatkanker met cryotherapie. Als u na het lezen nog vragen heeft, dan kunt u die altijd met de uroloog of de oncologieverpleegkundige bespreken. Cryotherapie Cryotherapie is een behandeling waarbij prostaatkankercellen worden vernietigd door ze te bevriezen. Met behulp van echografie worden enkele holle, zeer dunne naalden heel precies in de prostaat geplaatst. Door de naalden wordt vloeibaar argongas geperst, waardoor zich op de punt van de naalden ijs vormt. Kort daarna wordt er vloeibaar heliumgas door de naalden geperst, waardoor de ijskristallen weer ontdooien. Door te vriezen en te ontdooien worden prostaatkankercellen vernietigd. Soms is het mogelijk een gedeelte van de prostaat te bevriezen. De behandeling is dan minder intensief en geeft minder bijwerkingen. Voor wie is cryotherapie? Cryotherapie is een behandeling voor patiënten die al eerder behandeld zijn met uitwendige bestraling. Deze patiënten kunnen alsnog cryotherapie ondergaan, wanneer er een verdenking is van terugkeer van de ziekte (ziekterecidief). Ook patiënten met een niet-uitgezaaide prostaatkanker die geen operatie of bestralingen kunnen ondergaan komen voor deze behandeling in aanmerking. In principe kunnen alle patiënten die een narcose kunnen ondergaan, behandeld worden met cryotherapie. Er is een aantal redenen om niet voor cryotherapie te kiezen. Cryotherapie wordt afgeraden bij : Mannen die geopereerd zijn aan een kwaadaardige aandoening van de endeldarm. Door een bestraling of operatie aan de endeldarm kan dit gebied te kwetsbaar zijn. Mannen die kort geleden een prostaatoperatie hebben ondergaan. Mannen die een (te) grote prostaat hebben. Soms is het mogelijk om de prostaat in twee keer te bevriezen. De uroloog zal met u bespreken of u in aanmerking komt voor cryotherapie. 1

2 Voorbereiding op de operatie Onderzoeken Voordat u behandeld kunt worden met cryotherapie is het nodig een aantal onderzoeken te doen. Echografie van de prostaat. Het nemen van enkele prostaatbiopten (punctie). Hierbij wordt met een dunne naald weefsel uit uw prostaat gehaald. PET/CT scan. Bij dit onderzoek wordt onder andere gekeken naar uitzaaiingen in de lymfeklieren of in het skelet. Urinekweek. Uw urine wordt onderzocht. Als het nodig is krijgt u een recept voor antibiotica thuisgestuurd. Als uit de voorbereidende onderzoeken blijkt dat u in aanmerking komt voor cryotherapie dan krijgt u een afspraak bij de uroloog om de behandeling te bespreken. Mocht uit de onderzoeken blijken dat cryotherapie geen goede behandeling voor u is, dan bespreekt de uroloog met u wat de mogelijke alternatieven zijn. Het kan zijn dat deze onderzoeken door uw uroloog buiten het UMCG zijn aangevraagd en met u zijn besproken. In dat geval zal de uroloog in het UMCG de mogelijkheden van cryotherapie nogmaals met u bespreken maar is verder onderzoek mogelijk niet nodig. Als tijdens het gesprek met de uroloog blijkt dat u in aanmerking komt voor cryotherapie kunt u er voor kiezen om direct een beslissing te nemen of hierover na te denken. Als u een beslissing heeft genomen om de cryotherapie te ondergaan wordt de voorbereiding in gang gezet. U krijgt een afspraak met de verpleegkundig consulent of oncologie verpleegkundige en een afspraak met de anesthesioloog. Verpleegkundig consulent of oncologie verpleegkundige U krijgt een vragenlijst toegestuurd over uw gezondheid en uw thuissituatie. Wilt u deze vragenlijst thuis invullen en meenemen naar de afspraak op de polikliniek? U bespreekt de ingevulde vragenlijst met de verpleegkundig consulent of oncologieverpleegkundige. Zij vertelt u over de route tot aan de operatie, nazorg en herstel. Ook geeft zij aan welke voorbereidingen nodig zijn voor de operatie. U krijgt een recept mee voor een klysma. Met dit recept kunt u de klysma bij de apotheek halen. Wij vragen u om de klysma op de avond voor de operatie te gebruiken. Het is belangrijk dat er tijdens de operatie geen ontlasting in uw darmen zit. Daarom gebruikt u de klysma. Wij streven er naar om de afspraak op de polikliniek te combineren met de afspraak bij de anesthesioloog. Houdt u er rekening mee dat u voor beide afspraken een aantal uren in het ziekenhuis bent. Anesthesie Omdat de operatie onder anesthesie (narcose) gebeurt, krijgt u gelijk een afspraak mee voor onderzoek door de anesthesioloog. De anesthesioloog legt u uit hoe een narcose verloopt en welke voorbereiding er nodig is. Ook wordt de gang van zaken rondom de operatie met u besproken. Tijdens deze afspraak wordt uw algehele gezondheid beoordeeld. Als het nodig is, worden nog aanvullende onderzoeken, zoals een longfoto of hartfilmpje afgesproken. Wilt u, als u medicijnen gebruikt, een actueel overzicht van uw medicatie meenemen? Dit overzicht kunt u ook opvragen bij uw apotheek. Bloedverdunners De uroloog vraagt u op de polikliniek welke medicijnen u gebruikt. Als u bloedverdunners gebruikt vraagt de uroloog u meestal om een aantal dagen voor de operatie hiermee te stoppen. In de opnamebrief staat of, en zo ja wanneer, u moet stoppen met de bloedverdunners. 2

3 De opname Als dit niet duidelijk voor u is, neem dan contact op met een medewerker van het Opnamebureau. Bereikbaar op werkdagen tussen uur, telefoonnummer (050) De definitieve opnamedatum krijgt u thuis gestuurd. Meestal wordt u op de ochtend voor de operatie opgenomen, soms een dag van tevoren. De opname duurt meestal twee dagen. U meldt zich op het afgesproken tijdstip bij de opnamebalie in de Centrale Hal. Een gastvrouw brengt u dan naar de verpleegafdeling. Voorbereiding op de operatie Vanaf zes uur voor de operatie mag u niets meer eten en alleen nog helder vloeibaar drinken. Dat betekent alleen water, thee zonder suiker, gezeefde bouillon of appelsap. Vanaf twee uur voor de operatie mag u ook niets meer drinken. De verpleegkundige geeft u speciale operatiekleding die u aantrekt. Contactlenzen, bril, gebitsprotheses, sierraden en piercings mag u niet dragen tijdens de operatie. Ter voorbereiding op de anesthesie krijgt u mogelijk pijnstillers die de anesthesioloog heeft voorgeschreven. Daarbij krijgt u een antibioticum in tabletvorm of later via het infuus. De verpleegkundige brengt u in bed naar de voorbereidingsruimte van de operatiekamers. Daar krijgt u een infuus. Vervolgens gaat u naar de operatiekamer waar de anesthesioloog u de narcose geeft. Patiëntveiligheid Rondom uw operatie zijn diverse veiligheidsmomenten ingebouwd. Vlak voordat de operatie van start gaat wordt bijvoorbeeld door het gehele operatieteam een zogenaamde Time out genomen. Tijdens dit controlemoment worden uw naam, geboortedatum, de reden van de operatie, het te opereren lichaamsdeel en de operatiebenodigdheden gecontroleerd. De operatie (behandeling) Tijdens de operatie ligt u op uw rug op een operatietafel. U ligt met uw benen gespreid, in beensteunen. Soms wordt eerst de schaamstreek geschoren. De uroloog brengt bij een kleine/normale prostaat ongeveer 12 naalden in. Bij een grote prostaat brengt de uroloog minder, maar langere naalden in. De naalden worden tussen de balzak en anus geplaatst. De juiste positie van deze naalden wordt gecontroleerd door echografisch onderzoek, dat gelijktijdig via de anus (endeldarm) plaatsvindt. U krijgt een katheter (slangetje) via de plasbuis in de blaas. Via deze katheter stroomt warme vloeistof, zodat de plasbuis tijdens het bevriezen van de prostaat niet teveel afkoelt. Ook wordt er een slangetje via de buikwand in de blaas gebracht (buikkatheter). Via deze katheter wordt de blaas geleegd. De uroloog plaatst in de prostaat in de buurt van de endeldarm en in het midden van de prostaat een thermometernaald. Zo kan de uroloog zien of de plasbuis en de endeldarm niet te koud worden. En hoe koud de prostaat zelf wordt tijdens het bevriezen en ontdooien. 3

4 De ingreep duurt ongeveer twee tot drie uur. De uroloog bevriest en ontdooit de prostaat twee tot drie keer. Na de operatie verwijdert de uroloog de naalden. U krijgt een stevig verband op de plaats waar de naalden hebben gezeten. Na de operatie Na de operatie neemt de uroloog contact op met uw contactpersoon om kort uitleg te geven hoe de operatie is verlopen. U gaat naar de uitslaapkamer totdat u goed wakker bent. Daar wordt voortdurend uw bloeddruk en de hartslag gecontroleerd. Na de operatie heeft u: Een infuus voor vocht en medicijnen. Een katheter via de plasbuis en een buikkatheter voor het afvloeien van de urine. Als u voor een gedeeltelijke bevriezing in aanmerking komt dan krijgt u geen buikkatheter, u heeft dan alleen een katheter door de plasbuis. Als alle controles in orde zijn, de pijn voldoende wordt onderdrukt en u voldoende wakker bent, gaat u terug naar de verpleegafdeling. Verpleegafdeling Als u zich goed voelt en niet misselijk bent, kunt u beginnen met drinken en daarna met eten. Wanneer u voldoende drinkt en geen medicijnen meer via het infuus krijgt, wordt het infuus verwijderd. Trombose Na de operatie krijgt u een injectie om trombose te voorkomen. Trombose is een bloedstolsel in een bloedvat dat kan ontstaan doordat u stil ligt, tijdens en na de operatie. Deze injectie krijgt u eenmaal per dag, totdat u weer naar huis gaat. Pijn Met de voorgeschreven pijnmedicatie moet u de pijn goed kunnen verdragen. U krijgt op vaste tijden pijnstillers en zo nodig aanvullende pijnstillers. Een aantal keren per dag 4

5 neemt de verpleegkundige een pijnscore af. Dit betekent dat u aangeeft hoeveel pijn u heeft, hierop wordt de pijnstilling afgestemd. Over de pijnscore krijgt u op de verpleegafdeling meer uitleg. Ook als u misselijk bent, kunt u hiervoor medicijnen krijgen. Katheter De verpleegkundige controleert een aantal keren met behulp van een echoscopie of u goed leeg kunt plassen. Als u dat kunt dan kan de katheter (via de plasbuis) worden verwijderd. Dit is meestal de dag na de operatie. De urine kan na de behandeling wat bloederig zijn. Volledige bevriezing Bij een volledige bevriezing van de prostaat heeft u na de operatie een buikkatheter. Deze zorgt ervoor dat de urine uit de blaas kan vloeien. De buikkatheter blijft een week zitten. De verpleegkundige legt u uit hoe u thuis de buikkatheter kunt legen en verzorgen. U ontvangt een folder, waarin alle informatie over de buikkatheter staat beschreven. De buikkatheter kan de blaaswand irriteren. Dat kan een sterke aandrang tot plassen geven. Ook voor deze klacht zijn medicijnen beschikbaar. De eerste dagen na de operatie De eerste dag na de operatie helpt de verpleegkundige u zo nodig bij uw lichamelijke verzorging. U gaat weer uit bed. Het is belangrijk dat u de eerste weken na de operatie zo min mogelijk perst bij de ontlasting. Persen veroorzaakt druk in het prostaatgebied. Hierdoor kan de prostaat gaan bloeden. Om harde ontlasting te voorkomen adviseren wij u om veel te drinken en vezelrijke voeding te eten. Wanneer dit onvoldoende helpt, dan schrijft de arts u medicijnen voor. Naar verwachting gaat u op de eerste dag na de operatie naar huis. U kunt naar huis als: U geen koorts heeft. U zichzelf goed kunt verzorgen. U weer normaal eet. U normale ontlasting heeft. U de buikkatheter kunt verzorgen. U bij een gedeeltelijke bevriezing van de prostaat goed kunt uitplassen Complicaties Als gevolg van de cryotherapie moet u rekening houden met erectiestoornissen. Als u al erectiestoornissen heeft zullen deze verergeren. In de meeste gevallen zijn spontane erecties niet meer mogelijk. Wanneer de prostaat bevroren is geweest kan er tijdens het orgasme geen zaadlozing meer plaatsvinden. Het gevoel bij het orgasme verandert echter meestal niet. Sommige mannen hebben na de operatie last van ongewild urineverlies. Meestal is deze klacht tijdelijk. Als u al last heeft van urineverlies kan dit verergeren. Ook kunnen in de eerste maanden na de bevriezing van de prostaat de plasklachten toenemen. Als u bestraald bent op de prostaat kunt u na de cryotherapie pijnklachten krijgen. Deze kunnen variëren van mild tot ernstig. Hoe lang u deze pijnklachten houdt en in welke mate zijn niet te voorspellen. Bij pijnklachten schrijft de arts pijnstillers voor. Incidenteel kan er na de bevriezing van de prostaat een gaatje (fistel) ontstaan tussen de blaas/plasbuis en de dikke darm. Deze ernstige complicatie komt bij minder dan 1% van de behandelde patiënten voor. Om deze complicatie te herstellen of om de gevolgen te bestrijden, is een ingrijpende operatie nodig. Bij een gedeeltelijke bevriezing van de prostaat zijn er minder bijwerkingen zoals pijn, incontinentie 5

6 Naar huis of toename hiervan en de mate van erectiestoornissen. Poliklinische controle Als de hele prostaat behandeld is met de cryotherapie U krijgt een afspraak mee voor een controlebezoek op het interventiecentrum Urologie. Deze afspraak volgt een tot twee weken na de operatie. Tijdens dat bezoek wordt uw blaas gevuld met water. Daarna kunt u proberen te plassen. Als het plassen goed gaat, wordt de buikkatheter verwijderd. Het wondje in de buikwand kan nog iets lekken. Hiervoor krijgt u verbandmateriaal mee naar huis. In verband met het risico op een blaasontsteking krijgt u een recept voor antibiotica mee. Wanneer u niet of onvoldoende kunt plassen, wordt de buikkatheter niet verwijderd. U gaat dan weer naar huis en krijgt een nieuwe afspraak mee voor twee weken later. Dan wordt bovenstaande afspraak herhaald. Na zes weken komt u voor controle, nu op de polikliniek bij de (assistent) uroloog. De uroloog bespreekt met u de eventuele klachten en de verdere gang van zaken na deze behandeling. Drie maanden na de behandeling wordt de PSA-waarde bepaald om te zien of de behandeling is geslaagd. Als een gedeelte van de prostaat behandeld is met cryotherapie Na zes weken komt u voor controle, nu op de polikliniek bij de (assistent) uroloog. De uroloog bespreekt met u de eventuele klachten en de verdere gang van zaken na deze behandeling. Drie maanden na de behandeling wordt de PSA-waarde bepaald om te zien of de behandeling geslaagd is. Adviezen We adviseren u de eerste zes weken na de operatie het volgende: Zorg voor een goede voeding en voldoende beweging voor een sneller herstel. Ga niet zwaar tillen of intensief sporten. Ga niet fietsen. Zorg ervoor dat u zo min mogelijk perst bij de ontlasting. Geen zetpillen inbrengen of temperatuur meten via de anus. Door de operatie kan het slijmvlies gevoelig zijn en gemakkelijk gaan bloeden. U kunt in de eerste weken tot de eerste maanden na de operatie nog wat bloed verliezen in de urine. Dat is heel normaal. Wij raden u aan om veel te blijven drinken, anderhalf tot twee liter per dag. Dit is belangrijk om de blaas goed te kunnen spoelen. Contact opnemen Neemt u contact op met de uroloog wanneer: U aanhoudende (buik)pijn heeft die niet verdwijnt met gebruik van de voorgeschreven pijnstillers. Meestal mag u viermaal daags (om de zes uur) twee tabletten paracetamol van 500 mg innemen. U koorts heeft boven de 38,5 C of langer dan 24 uur boven de 38 C. U hevig bloedverlies met stolsels heeft. Er geen urine meer in de katheterzak komt. De eerste 24 uur na ontslag uit het ziekenhuis kunt u in geval van spoed contact opnemen met de uroloog. De afdeling Urologie is van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot uur bereikbaar. Het telefoonnummer is (050) Buiten deze uren kunt u het algemene nummer van het 6

7 Vragen UMCG bellen, telefoonnummer (050) en vragen naar de dienstdoende uroloog. Doen er zich na 24 uur problemen voor, dan belt u de huisarts. De huisarts neemt zo nodig contact op met de uroloog. Telefonisch contact en enquête Ongeveer twee tot drie dagen na uw ontslag uit het ziekenhuis neemt een verpleegkundige telefonisch contact met u op. Ze zal u vragen hoe het met u gaat. U kunt uw vragen en opmerkingen over de operatie en opname met haar bespreken. Daarnaast stelt de verpleegkundige een aantal vragen over uw ervaringen over uw opname in het ziekenhuis. Dit zijn bijvoorbeeld vragen over de verpleegkundige zorg, medische zorg, organisatie, bejegening of wachttijden. De uitkomsten worden met elkaar besproken. Als het nodig is ondernemen we actie om de zorg te verbeteren. Werkhervatting Als u zich afvraagt of uw aandoening of behandeling gevolgen heeft voor het uitoefenen van uw werk, dan kunt u dit het beste bespreken met uw uroloog. Zo wordt duidelijk of u (tijdelijk) beperkingen heeft en waar u rekening mee moet houden. De bedrijfsarts begeleidt de terugkeer naar uw werk. Daarom is het belangrijk dat uw bedrijfsarts op de hoogte is van uw aandoening en behandeling. Afspraken over uw werk zullen vaak soepeler verlopen als u de bedrijfsarts al vóór de ingreep informeert. Om uw privacy te beschermen is uw toestemming nodig voor eventueel overleg tussen de uroloog en uw bedrijfsarts. Als u na het lezen van deze informatie nog vragen heeft, dan kunt u contact opnemen met een medewerker van de polikliniek Urologie. De polikliniek is bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot uur, het telefoonnummer is (050) Bereikbaarheid verpleegkundig consulenten De verpleegkundig consulenten Oncologische Urologie zijn: Sisca van Renen-Bolier en Saskia Dijkstra Telefonisch spreekuur van maandag t/m donderdag van uur, telefoonnummer is (050) (In de vakantieperiode vervalt de woensdag soms). Dinsdagochtend en donderdag de hele dag hebben we spreekuur volgens afspraak. U kunt via het secretariaat van de Urologie, (050) , bereikbaar van uur, een afspraak maken. Voor de vaste afspraken krijgt u automatisch een oproep thuisgestuurd. Mailcontact: oncologieurologie@umcg.nl U kunt uw (niet spoedeisende) vragen ook naar ons mailen. We lezen de mail op maandag t/m donderdag. U krijgt op die dagen binnen 48 uur een reactie op uw bericht. Voor dringende medische zaken neemt u eerst contact op met uw huisarts (doktersdienst), deze kan vervolgens overleggen met de uroloog in het UMCG. en Voor meer informatie over prostaatkanker en de afdeling Urologie van het UMCG. De prostaatkankerstichting helpt mensen met prostaatkanker bij vragen en problemen als gevolg van hun ziekte. Voor meer informatie kunt u de website raadplegen of bellen met (0800) Patiëntinformatie VLC 268 / april