HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM. België Belgique P.B Ranst 8/4708. Afgiftekantoor Ranst 1. Contactblad verschijnt 4 maal per jaar

Transcriptie

1 Afgiftekantoor Ranst 1 Contactblad verschijnt 4 maal per jaar België Belgique P.B Ranst 8/4708 Erkenningsnummer P HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM 31 ste jaargang nr 1 januari - maart 2012 Verantw. Uitg.: W. Van der Avert Berkenlaan 2 bus Ranst 1

2 V.Z.W Levende Molens en VZW De Brakken organiseren Molenzondagen in de Stenen Molen van Oelegem Iedere laatste zondag van mei tot en met september Op initiatief van onze molenaars is de molen ook op de laatste zondagen van de overige maanden open, indien de omstandigheden het toelaten. Voor informatie, ook voor rondleidingen van groepen, neem contact op met onze molenaars 2

3 MOLENNIEUWS Werkzaamheden in en rond de molen. (Deel XXIII) Tijdens de molenzondag van 15 oktober hebben de molenaars Gust, Dieter, Jan en Luc een sifonput en bijhorende rioolbuizen geplaatst in de molenberg en aangesloten op de bestaande riolering. Hierdoor kan men de regenafvoer van de kap, door Adriaens geplaatst, aansluiten op de riolering wanneer de molen wordt achtergelaten met zijn wieken naar het zuidwesten. Op 29 oktober hebben de molenaars Gust en Frans de steenkist van de molenstenen geopend om de meenemers na te kijken. De meenemers zijn twee ijzeren uitsteeksels aan de buitenzijde van de loper ( = de bovenste molensteen) die voorzien zijn van een strookje leder. Bij het malen komt het meel terecht in de spleet tussen molenstenen en steenkist, waarna het door de ronddraaiende meenemers wordt meegenomen tot boven de meelpijp, waar het naar beneden valt tot in de meelzak op de meelzolder. Eén van de lederstrookjes was dermate versleten dat het aan vervanging toe was. Uit een stevig stuk zoolleder werd een nieuw exemplaar gesneden en bevestigd. Op 27 november liep onze molen tijdens het malen schade op aan één wiek. De molen draaide met twee volle zeilen op de binnen- en twee halve zeilen op de buitenroe. Aan één wiek van de binnenroede braken 18 heklatten af ter hoogte van de roe. Die dag had de wind uitschieters tot 50km per uur en op een bepaald ogenblik ruimde de wind van ZW naar W, wat tot zeilslag leidde. Slechts drie van de achttien breuken hadden een schuin verloop, terwijl de overige een dwars breukvlak hadden, wat reeds wijst op een achteruitgang in de kwaliteit van het eikenhout. Nazicht van de resten hout in de bussen van de roe toonde aan dat het hout nog niet rot of verstikt was. De gemiddelde levensduur van het hekwerk van molenwieken is ongeveer 20 jaar. Vermits onze wieken van 1998 dateren, zit het houtenwerk reeds op 2/3 de van zijn levensloop en dus ook op 1/3 de van zijn oorspronkelijke sterkte. Wanneer we overwegen dat de molen van Oelegem het breedste gevlucht heeft van de provincie Antwerpen, dan betekent dit ook dat de krachten die tot breuk kunnen leiden over een grotere hefboom beschikken dan bij andere molens. Die ochtend stelden de molenaars vast dat er weer eens bezoek was geweest op de molenberm. Een omgeduwde omheining, aan de onderste wiek en aan de staart drie losgemaakte kettingen en een schuin getrokken kruipaal. Wanneer de molen niet in gebruik is, de vang (=rem) is ingeschakeld en de stenen in de molen liggen op elkaar, dan kan men met het kruiwerk aan de staart van de molen de kap niet draaien, maar dan kan men met het nodige gesleur wel een kruipaal scheef trekken, wat toen blijkbaar gebeurd was. Mogelijk heeft men toen ook aan de getroffen wiek, die toen onderaan stond, getrokken en gesleurd om vergeefs te proberen de wieken in beweging te krijgen. De schade zal een gevolg geweest zijn van een geheel van factoren: De grilligheid van het weer van die dag gecombineerd met de gebruikte zeilvoering, de leeftijd van het houtwerk, de breedte van de wieken en mogelijk wat vandalistisch trekwerk. Na telefonisch overleg door Luk met de burgemeester werd de vrijwillige brandweer van Broechem ingeschakeld om op 3 december met een hoogtewerker de drie zoomlatten door te zagen en het beschadigde wiekgedeelte te verwijderen. Tijdens de molenzondag van 11 december hebben de molenaars de houtresten uit de bussen van de roe geslagen en aan de zijkant van de wiek de windplanken verwijderd. 3

4 Bij houthandel Helsen in Wechelderzande kocht de heemkring windgedroogde eik aan om nieuwe heklatten te maken. Het hout werd door de molenaars Jan en Luc verzaagd en geschaafd tot 18 nieuwe exemplaren. Op zondag 11 december sloegen ze de eerste 15 vanop een ladder met een lichte voorhamer in de roe, tot ze door hun konisch verloop klem zaten. Nadien zullen voor- en achterkant op lengte gezaagd worden. De drie laatste hekstokken zullen, als het weer het toelaat, op zondag 12 februari ingeslagen worden vanop een langere ladder. Later volgt de vervanging van de driehoekige eiken klossen onder de windplanken, de vervanging van de zoomlatten door nieuwe exemplaren in ceder en van de winplanken door nieuwe in oregon -kroon. Ondertussen kocht de heemkring ook 50 nieuwe aangepunte kastanjehouten palen van 2m aan bij Gerda van de maalderij, om de versleten palen van de omheining te vervangen. De huidige geïmpregneerde naaldhouten palen breken allemaal af door rot op maaihoogte. Kastanjehout is duurzamer dan naaldhout en is milieuvriendelijker omdat het niet geïmpregneerd hoeft te worden. Het onderste paalgedeelte zal als extra bescherming tegen rot beschermd worden door het verkolen van de buitenkant met een roofingbrander. Na de herstelling van de wiek, volgt de herstelling van de omheining met de nieuwe palen. Luc Verachtert Foto 1: Plaatsen van de riolering Foto 2: Herstelling van de meenemer 4

5 Foto 3: Het gebroken hekwerk Foto 4: De geschonden wiek. 850 JAAR OELEGEM DVD 850 jaar Oelegem ondanks het succes blijft de prijs op 10 euro Wij lieten een tweede reeks DVD s maken. Hij is te koop: - in de molen om 12 en 19 februari; - in de winkel van Joris en Gilberte, Torenplein 9 Oelegem - bij Pardoes, Oudstrijdersstraat 89 Oelegem OOIEVAARS TE OELEGEM Op maandag 17 oktober streken er vijf ooievaars neer in Oelegem: vier op het dak van de zuidelijke kruisbeuk van de kerk en een vijfde op een van de wieken van de molen. Danny Huygens maakte onderstaande foto s Foto 5: Ooievaar op het dak van de kerk Foto 6: Ooievaar op de wiek van de molen 5

6 UIT ONS VERLEDEN De Republiek Oelegem (novelle van Cyriel Buysse) 25 jaar geleden vertelde Ladislas della Faille ons dat hij in zijn jeugd bovenstaande novelle gelezen had. Hij bleef jarenlang onder de indruk van de verwijzing naar Oelegem. Wij konden dat al melden in ons contactblad van 1987/3 onder een minder vleiende naam. Nu bezorgde hij ons de inleiding tot het verhaal. Wij publiceren die volledig in oude spelling. De Republiek Oelegem lag diep en van alles afgezonderd in het hart van Vlaanderen. O, die eindelooze, zandige lanen en dreven daarheen, die wijde uitgestrektheid, de weergaloze stilte en eenzaamheid! Men sloeg rechts van den steenweg in, men kwam voorbij een groote hoeve waarvan de roode daken op een hoogte als wachters op den uitkijk stonden; en daarachter lag de vlakte, de wijdte van bosschen en velden, zonder een schuur, zonder schijnbare beweging van leven. De geluiden stierven er uit en de stem van een wielewaal in de hooge kruinen der boomen vulde er de gansche ruimte; en het melankoliek en droomerig gezang der groenvinkjes, dat steeds van verre, van heel, héél verre schijnt te komen, verbreide er de stilte, die prangde van verlatenheid. Zoo ging men hoelang? wel anderhalf uur onder de boomen, door de eindelooze zanddreven! Goudgeel bloeide er de brem in de lente langs den zoom der bosschen en der wegen; paarsroze bloeide er de heide in den herfst. Men zag er mooie vlinders fladderen, die men elders niet ontmoette; soms kroop een groote kever vlug over den zandweg, goudgroen schubbe-glinsteren in de zon, als een juweel. Men kreeg er het gevoel alsof men wandelde in een onbekende, onbewoonde wereld, waar een verrassing wachtte. En die verrassing openbaarde zich dan ook heel onverwacht en plotseling met ontwaarde eensklaps roode daken in die wijde eenzaamheid, men zag boerderijtjes met boomgaarden, lichtgekleurde roze, witte en gele huisjes met groene luikjes en ouderwetsche bloemen langs de geveltjes; men zag de grijze spits van een kapelletje! Dat was Oelegem; de republiek Oelegem! Huisjes en boerderijen stonden rechts en links van den blonden, kronkelingen zandweg onder de boomen. Er waren een paar kleine winkeltjes; er waren twee herbergjes: De Speurgael en De Graeve van Halfvasten. En er was het kapelletje van Veronica s-kruis, gansch eenzaam aan het uiteinde van het gehucht tragisch-eenzaam tegen zijn achtergrond van zwarte, in den wind ruischende sparren, met het betralied luikje, waarachter, op een klein altaar, het Lieve-Vrouwe beeldje stond tusschen twee tuilen van gemaakte bloemen. Daarachter, onder de sparren-zelf, verhief zich het Kruis: sinister-groot en donker, met het gedoornenkroonde Hoofd en de wreed-bloedende wonden; en Veronica schreiend geknield aan den voet, als het beeld der uiterste smart en wanhoop. Op het gebied der republiek Oelegem woonden en verkeerden alleen de bewoners van Oelegemzelf; en wie er verder kwam werd er met achterdocht en met wantrouwen nagekeken. Nieuwsgierigheid was in de oogen van de naturellen geen voldoende reden om er te komen. Men kwam er met een doel en dat doel moest bekend worden. 6

7 Oelegem was een ver-afgezonderd en verloren gehucht van een grootere gemeente, maar de bewoners van Oelegem koesterden een wrokkige hostiliteit tegen dat groote dorp; en zij hadden onder zichzelven een soort van plaatselijk bestuur opgericht, met een raad van enkele notabelen en een door henzelf gekozen burgemeester: een oude, slimme boer, die veel jenever dronk en als de wijzaard en het licht der streek gold. Dat gaf natuurlijk conflikten met de wettelijke overheid; doch daaraan stoorden zich de bewoners der republiek niet in het minst; zij waren allen solidair; en wanneer veldwachters, koddebeiers of gendarmen zich bij toeval op het gehucht vertoonden om een of ander onderzoek te doen of een misdrijf op te sporen, kon men gerust en bij voorbaat voorspellen, dat zij onverrichter zake zouden terugkeeren. Niemand had iets gezien, iets gehoord, of aan iets kwaads gedacht. Meestal waren al de huizen van t gehucht op zulke dagen leeg en als het ware uitgestorven. De deuren waren dichtgegrendeld; de mensen onzichtbaar. Waar zaten ze? In hun kelders? In de bosschen? Geen mensch was er om het te zeggen. En ook de kinderen konden geen opheldering geven; zij keken de koddebeiers en gendarmes met hun onschuldige oogen aan en antwoordden dat ze t niet wisten waar hun ouders zaten. Het waren bezembinders, konijnenfokkers, houtakkers; en stroopers waren ze allemaal. Overdag gingen ze brem afsnijden en s nachts trokken ze met geweer en lichtbak uit op t wild. In de diepte van de bosschen lag een groote, mooie vijver, die eertijds, naar het heette, krioelde van visch. Jaren was t geleden dat er nog een snoek of een aal van eenige beteekenis werd uitgehaald. Zij hadden hem al lang zoo goed als leeggevischt. Stelen deden zij echter niet. Daarvoor waren ze onderling te solidair. Wie wilde stelen zou wel bij zijn buurman moeten gaan; en dan was het eenigszins of hij zichzelf bestal. Dan ware zou leven onmogelijk geworden in de republiek. Zoo heerschte dan ook doorgaans rust en vrede op Oelegem. En s Zondags was er vroolijkheid; de jongelui en de meisjes dansten er bij het gekerm van een harmonica in De Speurgael en De Graeve van Halfvasten. De burgemeester en notabelen zaten er s zomers in hunne hemdsmouwen gemoedelijk naar te kijken, onder het gezellig rooken van pijpen en het drinken van veel pinten en dreupels. En wat er verder gebeurde ging niemand aan, dat heele boeltje vrijde en konkelde en trouwde toch onder elkaar; en wat had het eigenlijk te beteekenen of Meneer pastoor er zijn zegen aan gaf vóór of nà de geboorte van het eerste kind? Was Oelegem overdag reeds met moeite toegankelijk voor wie niet tot de republiek behoorde, bij avond en bij nachte werd het een zeer gewaagde en feitelijk levensgevaarlijke onderneming. Zoodra de nacht inviel sloot Oelegem zich in een grimmige geheimzinnigheid en afzondering op. t Was of er onzichtbare, onoverschrijdbare slagboomen omheen werden neergelaten. Eerst in de nachtelijke duisternis was Oelegem werkelijk van de verdere wereld afgesloten. Dan golden daar nog slechts de wetten en de geest der republiek ; en ik geloof niet dat één mensch uit den omtrek, om het even voor welke som gelds het zoude gewaagd hebben s nachts op Oelegem te komen. Volgens gegevens van Ladislas della Faille zou het verhaal in 1904 geschreven zijn. Het werd uitgegeven in de bundel Uit de bron in Wij troffen die inleiding ook aan in de studie van ANNE de VRIES en P.J. MEERTENS: De Nederlandsche volkskarakters, Kampen, 1938, p. 380 (heruitgave in 2008). Hier diende die inleiding om het karakter en het leven van de Oostvlaamsche Boskerels te typeren. Cyriel Buysse (Nevele Afsnee 1932) was van Oost-Vlaamse afkomst, maar hij reisde veel en graag en alles wat hij zag, hoorde en beleefde op die reizen diende hem tot inspiratie. Misschien was die Oost-Vlaamse afkomst dé reden dat de medewerker aan die studie, de Gentse professor dr. Paul De Keyser, dacht dat die beschrijving op Oost-Vlaamse boskerels slaat. Natuurlijk zijn wij blij met de vermelding van onze dorpsnaam. In hoever het verhaal echt naar Oelegem verwijst, dat mogen onze lezers zelf uitmaken. 7

8 MOLENNIEUWS HEEMKUNDIGE SPROKKELS 31 ste jaargang - nr.1: januari maart 2012 Joke Bungeneers, Kerkstraat 17, Oelegem ( ) Eric De Vos, Hoornveldstraat 2c, bus 1.1, Oelegem ( ) Danny Huygens, Kerkstraat 17, Oelegem ( ) Luk Kegeleers, Kantonbaan 11, Oelegem ( ) Jan Nys, Muizenheuvel 24; Oelegem ( ) Willem Segers, Lindedreef 74, 2980 Halle-Zoersel ( ) Walter Van der Avert, Berkenlaan 2/3, Ranst ( ) Luc Verachtert, Roggelaan 6, Ranst ( ) Johan Wouters, John Kennedylaan 7, Oelegem ( ) ACTIVITEITENKALENDER ACTIVITEITENKALENDER VASTE ACTIVITEITEN Meulenmalen: telkens de tweede zondag van de maand, dus op 11 maart, 15 april, 13 mei, 10 juni (niet in juli & augustus) (van 11 tot 17 uur, geleid bezoek aan de molen mogelijk). Geen Meulenmaal op 08 april (Pasen), wel op zondag 15 april. Molenzondagen: iedere laatste zondag van de maand van 14 tot 17 uur, dus op zondag 26 februari, 25 maart, 29 april, 27 mei, 24 juni. SPECIALE ACTIVITEITEN Zondag 18 maart: vertelnamiddag over de houten molen en de maalderij vanaf 14 u. 30 in de Stenen Molen In het eerste deel tonen onze molenaars een reeks foto s van de voormalige houten windmolen, gevolgd door beelden van het interieur met het materiaal dat nog aanwezig was in de maalderij vóór de afbraak in december Ook cineast Swa Drofmans had nog de gelegenheid om te filmen vóór en tijdens de afbraak. Verder tonen we dia s van het werk in de maalderij in 1985 met André Verlinden, zijn moeder Rosalie en zijn dochter Gerda. Na de pauze halen enkele oudere buurtbewoners hun herinneringen boven: -Vic Van der Beeuren die in zijn jeugd over de houten molen woonde; -Julienne Verlinden, zuster van de laatste maalder André Verlinden; zij woonde van 1928 tot 1948 in het huis van de maalderij; -haar man, Jos Dillen, die na 1950 voor de elektriciteit zorgde in enkele Oelegemse uithoeken; -ook Alfons Smits is bereid om enkele herinneringen uit zijn prille jeugdjaren op te diepen; -verder proberen we Laura Van Camp te overtuigen om ook haar verhaal te brengen; zij woonde ongeveer over de maalderij in de huidige Runtvoortstraat Indien er nog tijd is, vertellen we over ons interview met de Belgische inlichtingsofficier, Gustaaf Maurice Bellon, die in mei 1940 de opdracht van de kolonel doorgaf om de houten molen neer te halen. Toegang gratis 8