De Nederlandse massaschadepraktijk, beter uit met óf zonder een lead plaintiff-systeem

Transcriptie

1 De Nederlandse massaschadepraktijk, beter uit met óf zonder een lead plaintiff-systeem Naam: Jaap J.L. Paijmans ANR: Instelling: Universiteit van Tilburg, Faculteit Rechtsgeleerdheid Opleiding: Master Nederlands recht, accent Privaatrecht Begeleider: Mevr. dr. V. Mak M.Jur Tweede lezer: Mevr. mr. drs. E.C.M. Hurkens Afstudeerdatum: 3 juli :00

2 Voorwoord Voor u ligt mijn afstudeerscriptie waarmee ik de Master Rechtsgeleerdheid, accent Privaatrecht afsluit. In de huidige maatschappij komen massaschades steeds vaker voor. De wetgeving die massaschades regelt wordt regelmatig geëvalueerd en gewijzigd. Dit komt doordat gezocht wordt naar een procedure die met voldoende rechtswaarborgen omkleedt is en waarbij de individuele benadeelde voldoende bescherming toekomt. Het doel van dit onderzoek is bij te dragen aan de zoektocht naar een wetssysteem dat tegemoet komt aan de belangen van zowel individuele benadeelden als schadeveroorzakers. Nederland heeft haar massaschadepraktijk gebaseerd op de class action-praktijk zoals men die kent in de Verenigde Staten. Het lead plaintiff-systeem is onderdeel van deze class action-praktijk. In het kader van de zoektocht naar een wetssysteem dat tegemoet komt aan de belangen van alle betrokken partijen achtte ik het van belang dit systeem nader te analyseren. De conclusies die uit het onderzoek volgen kunnen mijns inziens bijdragen aan een massaschadeprocedure die met meer rechtswaarborgen omkleedt is. Daarnaast zouden de rechten van individuele benadeelden beter beschermd kunnen worden indien besloten wordt bepaalde wijzigingen door te voeren. De gelegenheid biedt zich hier mijn scriptiebegeleidster mr. Vannesa Mak te bedanken voor haar inzet. De juiste feedback en snelle respons hebben mij op het goede spoor gehouden waardoor ik erg voortvarend te werk kon gaan. Mede hierdoor heb ik het schrijven van mijn scriptie als erg plezierig ervaren. Tot slot dank ik ook mevrouw drs. Edith Hurkens voor het feit dat zij heeft opgetreden als tweede beoordelaar. Jaap J.L. Paijmans

3 Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding p Introductie massaschade p Belangenorganisaties p. 1 / Onderzoeksdoel en vraagstelling p Onderzoeksmethode, -opbouw en literatuur p Theoretisch kader p Criteria p. 4 / 5 2. Massaschade p Collectieve rechtsvordering p Wet Collectieve Actie Massaschade (WCAM) p. 6 / Procedures p. 7 / Europese ontwikkelingen p Nationale ontwikkelingen p. 8 / Nadere beschouwing meest recente wetswijziging p Preprocessuele comparitie p. 9 / Striktere ontvankelijkheidsvereisten p. 10 belangenorganisaties Andere wijzigingen p Evaluatie p.10 / Belangenorganisaties p Oprichting p Reeds bestaande versus ad hoc opgerichte belangenorganisaties p. 12 / Voorwaarden optreden belangenorganisaties p Mogelijke complicaties p. 13 / Regulering p. 14

4 3.5.1 Claimcode p. 15 / Rol van de rechter en jurisprudentie p Evaluatie p. 16 / Het lead plaintiff-systeem (Verenigde Staten) p Voorwaarden voor het leiden van een class action p. 18 / Functie lead plaintiff/classvertegenwoordiger p Rule 23(a) van de Federal Rules of Civil Procedure p. 19 t/m 21 (ontvankelijkheidstoets) 4.4 Verschillen en overeenkomsten tussen het wettelijk p. 21 t/m 23 systeem betreffende massaschadeprocedures tussen de Verenigde Staten en Nederland 4.5 Evaluatie p. 23 / Het huidige Nederlandse wetssysteem p Gevolgen voor Acces to justice indien lead plaintiff-systeem p. 28 ingevoerd wordt Verschil in het moment van de ontvankelijkheidstoets p. 28 t/m Verschil in de inhoud van de ontvankelijkheidstoets p. 30 t/m Verschil in de rol van de rechter p Verschil in de wijze van financiering p. 35 t/m Verschil in het bewaken van de kwaliteit p. 38 t/m Evaluatie 6. Conclusie p Aanbevelingen p Literatuur

5 1. Inleiding 1.1 Introductie massaschade Van massaschade is sprake wanneer een grote groep benadeelden schade lijdt door toedoen van één of een beperkt aantal veroorzakers. Men kan hierbij denken aan een verscheidenheid aan schadeoorzaken zoals rampen, financiële wanpraktijken, bepaalde ziektebeelden die ontstaan als gevolg van het verkeerd gebruik van een medicijn of het uitvoeren van een bepaald beroep. 1 Het betreft hier geen limitatieve opsomming en er zijn nog vele andere schadeoorzaken te bedenken. In veel gevallen is het niet haalbaar voor een individuele benadeelde om verhaal te halen wanneer men spreekt van massaschade. Het kan zo zijn dat de individuele benadeelde simpelweg niet is opgewassen tegen een schadeveroorzaker die in veel gevallen een grotere entiteit zal zijn, maar het kan ook voorkomen dat de schade per benadeelde zeer klein van omvang is, terwijl het voordeel voor de schadeveroorzaker in zijn totaliteit enorm is. In het laatste geval spreekt men van strooischade. 1.2 Belangenorganisaties Belangenorganisaties treden op namens individuele benadeelden indien een collectieve rechtsvordering ingesteld wordt, of indien dat een collectieve schikkingsprocedure gestart wordt. Het is van groot belang dat deze belangenorganisaties voldoende representatief, deskundig en professioneel zijn. Om dit te waarborgen hebben zich er in het verleden enkele ontwikkelingen voorgedaan. Zo is er op 1 juli 2011 een zelfregulerende claimcode geïntroduceerd en is er recenter op 1 juli 2013 een wetswijziging doorgevoerd die onder andere toeziet op striktere ontvankelijkheidseisen voor belangenorganisaties. 2 Deze ontwikkelingen komen tegemoet aan enkele evaluaties die hebben plaatsgevonden sinds de introductie van de relatief nieuwe wetgeving die toeziet op massaschadeprocedures. Toch moet men zich blijven afvragen of de wetgeving met betrekking tot het collectieve actierecht voldoende garanties biedt op basis waarvan de belangen van de individuele benadeelde voldoende worden gewaarborgd. In Nederland is een trend te zien zodra er zich een nieuw geval van massaschade voordoet, dat veel verschillende, vaak ad hoc opgerichte belangenorganisaties op collectieve wijze de belangenbehartiging van benadeelden op zich willen nemen. 3 Enerzijds hoeft deze trend niet direct negatieve gevolgen te hebben. Belangenorganisaties kunnen namelijk elk een ander doel nastreven met een eigen strategie en aanpak. Anderzijds kan het ook minder positieve gevolgen hebben. Indien er meerdere belangenorganisaties optreden - en mogelijk zelfs voor eenzelfde belang - kan het voor een benadeelde lastig te beoordelen zijn welke belangenorganisatie zijn of haar belangen het beste zal waarborgen. Het is mogelijk dat er een concurrentiestrijd plaatsvindt tussen belangenorganisaties om de achterban te vergroten, wat de transparantie niet ten goede komt. Indien een belangenorganisatie commercieel gedreven is kan dat een positief effect hebben aangezien het de professionaliteit kan vergroten. Tegelijkertijd moet men afvragen of de 1 Tzankova 2012, p Wet van 26 juni 2013 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en de Faillissementswet teneinde de collectieve afwikkeling van massavorderingen verder te vergemakkelijken (Wet tot Wijziging van de Wet collectieve afwikkeling massaschade), Stb. 255, Van Doorn 2013, p

6 belangen die zij behartigen wel voldoende worden gewaarborgd zodra het de drijfveer van een belangenorganisatie betreft. De wijze waarop Nederland uitvoering geeft aan de Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade (verder: WCAM) is in verregaande mate gebaseerd op de class action-praktijk die zijn oorsprong heeft in de Verenigde Staten. 4 Daar wordt een systeem gehanteerd dat mogelijk meer kwaliteitswaarborgen biedt dan het huidige Nederlandse systeem. In Nederland kent men een ontvankelijkheidstoets voor belangenorganisaties die op basis van de WCAM willen opereren. Overigens geldt er sinds kort ook een ontvankelijkheidstoets voor belangenorganisaties die een collectieve rechtsvordering willen instellen. De rechter bepaalt in een dergelijke situatie of dat een belangenorganisatie voldoende representatief is of dat belangen voldoende worden gewaarborgd. In de Verenigde Staten geldt het lead plaintiffsysteem. Dit houdt summier in dat er maar één belangenorganisatie voor een bepaald belang kan optreden. Het zou gekenmerkt kunnen worden als een verregaandere ontvankelijkheidstoets die uitsluit dat meerdere belangenorganisaties voor eenzelfde belang kunnen optreden. Op deze wijze wordt onderlinge concurrentie tussen belangenorganisaties uitgesloten en is het voor de individuele benadeelde duidelijker bij welke belangenorganisatie aangesloten moet worden als hij zich vertegenwoordigd wil zien. 1.3 Onderzoeksdoel en -vraagstelling Dit onderzoek zal zich richten op de vraag of het Nederlandse systeem met betrekking tot belangenbehartiging bij het collectief actierecht momenteel voldoende kwaliteitswaarborgen biedt, of dat een implementatie van het lead plaintiff-systeem aan het belang van de individuele benadeelde tegemoet zou kunnen komen. Op grond hiervan kom ik tot de volgende onderzoeksvraag: Kan Acces to justice gediend worden door het lead plaintiff-systeem in Nederland in te voeren voor massaschadeprocedures zoals dat in de Verenigde Staten gehanteerd wordt bij de class action-praktijk? 1.4 Onderzoeksmethode, opbouw en literatuur Het onderzoek zal gebaseerd zijn op zowel een uitgebreid literatuuronderzoek als een rechtsvergelijking. Aan de hand van wetenschappelijke boeken, artikelen en op basis van jurisprudentie zal uiteengezet worden of het invoeren van een lead plaintiff-systeem van toegevoegde waarde kan zijn voor de Nederlandse wetgeving met betrekking tot massaschadeprocedures. Eerst zal worden ingegaan op de nationale procedures en ontwikkelingen op dit gebied. Daarna zal de huidige positie van een individuele benadeelde die zich laat vertegenwoordigen door een belangenorganisatie in het geval van massaschade inzichtelijk gemaakt worden. Voorts zal een rechtsvergelijking plaatsvinden met het systeem zoals dat in de Verenigde Staten gehanteerd wordt. Op basis daarvan volgt een uitgebreide analyse aan de hand van criteria die volgen uit het acces to justice -beginsel waaruit volgt wat de gevolgen zouden zijn indien het lead plaintiff-systeem in Nederland ingevoerd zou worden. Tot slot zal in de conclusie het antwoord op de hoofdvraag geformuleerd worden. 4 Kamerstukken II 2003/2004, 29414, nr. 3, p. 5.

7 1.5 Theoretisch kader De hoofdvraag zal getoetst worden aan het begrip acces to justice. Dit vormt een ruim begrip wat vrij vertaald de toegankelijkheid van het recht inhoudt. Hiermee wordt bedoeld dat een rechtssubject ofwel in dit geval een individuele benadeelde onverkort de toegang tot een rechtbank of tot een ander bij wet ingesteld orgaan moet hebben. Het recht is in het geval van massaschade toegankelijk via belangenorganisaties. Deze kunnen zich vervolgens wenden tot de rechter. Om tot een gedegen conclusie te kunnen komen en de hoofdvraag te kunnen beantwoorden is het van belang de verschillende aspecten die onderdeel zijn van acces to justice afzonderlijk te behandelen. De volgende aspecten zullen uiteengezet worden om te bekijken wat voor positieve dan wel negatieve gevolgen invoering van een lead plaintiff-stelsel zou kunnen hebben voor de positie van de individuele benadeelde. Allereerst zullen de effecten met betrekking tot de tijdsduur, kosten en de complexiteit van een massaschadeprocedure nader worden bestudeerd. Voorts worden de gevolgen voor de deskundigheid, professionaliteit en zorgvuldigheid behandeld. Alle genoemde aspecten zullen overigens nader gespecificeerd worden in bepaalde deelcriteria. Tot slot zullen alle aspecten in ogenschouw worden genomen en op basis daarvan zal een conclusie volgen of met invoering van een lead plaintiff-systeem acces to justice gediend kan worden. Op deze wijze is het mogelijk om te beoordelen of invoering van het lead plaintiff-systeem daadwerkelijk zou kunnen leiden tot een hogere mate van rechtsbescherming ten gunste van de individuele benadeelde. Het komt de rechtstaat ten goede indien het mogelijk is een individuele benadeelde die schade heeft geleden als gevolg van massaschade beter te beschermen. Dit is mogelijk door een procedure in te kleden met zoveel mogelijk rechtswaarborgen zonder dat dit leidt tot bepaalde complicerende aspecten. Er moet een resultaat worden bereikt dat recht doet aan de materiële aanspraken die een individuele benadeelde geldend wil maken. 5 In een individuele procedure heeft een Nederlandse burger voldoende rechtswaarborgen. Er bestaat de mogelijkheid om zelfstandig rechtsbijstand te kiezen en indien men betalingsonmachtig is kan op basis van toegevoegde rechtssubsidie geprocedeerd worden. Een advocaat heeft een informatie- en adviesverplichting en zal op basis daarvan zijn cliënt naar behoren moeten bijstaan. Mocht een rechtshulpverlener/advocaat zich niet aan zijn afspraken of verplichtingen houden bestaat er de mogelijkheid zich tot een toezichthoudend orgaan (Orde van Advocaten) te wenden die vervolgens verschillende maatregelen kan treffen. In het geval van massaschade zijn deze aspecten minder vanzelfsprekend. Een rechtzoekende ofwel een individuele benadeelde zal op zoek moeten naar een belangenorganisatie die opkomt voor zijn of haar belangen. Kwaliteitsnormen volgen uit een zelfregulerende claimcode maar deze behoort niet tot het positief wettelijk geldend recht. De rechter heeft weliswaar de bevoegdheid een belangenorganisatie niet ontvankelijk te verklaren indien hij twijfelt aan de motieven of deskundigheid van een belangenorganisatie, maar van specifiek toezicht op bijvoorbeeld informatievoorziening of proceskwaliteit is weinig tot geen sprake. Het is momenteel mogelijk dat meerdere belangenorganisaties optreden voor eenzelfde belang waardoor het voor een individuele benadeelde lastig te beoordelen kan zijn welke organisatie het meest geschikt is om tegemoet te komen aan zijn of haar belangen. Indien het mogelijk is meer rechtswaarborgen in te bouwen die leiden tot een betere rechtsbescherming van de individuele benadeelde in het geval van massaschade is dit aan te bevelen. Mogelijk volstaat het huidige systeem maar het kan van toegevoegde waarde zijn om te kijken naar een verder 5 Tzankova 2007, p. 97.

8 ontwikkeld systeem zoals daar sprake van is in de Verenigde Staten. 6 De gevolgen van het invoeren van een lead plaintiff-systeem zal dan ook worden beoordeeld op basis van een aantal specifieke criteria die voortvloeien uit het begrip acces to justice Criteria acces to justice Toegang tot de rechter behoort tot de checks and balances van een rechtstaat. Indien de toegang tot de rechter niet voldoende gewaarborgd is, kan de rechtstaat in onbalans geraken. 7 Men zou kunnen stellen dat een rechtstaat beter functioneert wanneer de toegang tot de rechter zo weinig mogelijk belemmeringen kent. Hierdoor wordt zowel de rechtszekerheid, -eenheid als de rechtsbescherming gediend met als gevolg dat kwalitatief de beste en meest geschikte oplossing voor geschilbeslechting kan worden bereikt. 8 Bij de toegang tot het bereiken van een effectieve uitkomst is niet direct de uiteindelijke uitspraak van belang, maar juist de wijze waarop een rechtvaardige uitkomst bereikt kan worden. De wijze waarop het probleem wordt aangepakt kan als belangrijke oplossing van het probleem fungeren voor partijen. Acces tot justice wordt gediend indien een procedure relatief snel en eenvoudig afgewikkeld wordt. Hiermee doelt men onder andere op de totale tijdsduur van een procedure. Het is niet op voorhand te stellen hoelang een procedure zal duren omdat dit een afhankelijkheid betreft van verschillende feiten en omstandigheden die per massaschadegeval verschillen. Het is echter wel te beoordelen of invoering van het lead plaintiff-systeem in zijn algemeenheid zal leiden tot langere of kortere procedures. Naast de tijdsduur spelen ook de kosten een belangrijke rol. Hiervoor geldt hetzelfde principe. Per massaschadegeval zullen de kosten zeer uiteenlopend zijn, echter moet beoordeeld worden of invoering in zijn algemeenheid zou kunnen leiden tot het verminderen van de kosten voor een individuele benadeelde. 9 Voorts zal de invoering niet moeten leiden tot een veel complexere procedure. Het is van belang dat de individuele benadeelde weet of de mogelijkheid heeft om te weten hoe de procedure zal verlopen. Indien invoering van het lead plaintiff-systeem leidt tot meer transparantie, neutraliteit, inspraak en participatie zal een tot stand gekomen schikking of een rechterlijke uitspraak een breder draagvlak hebben waarmee acces to justice gediend wordt. 10 Een ander aspect met betrekking tot acces to justice is dat er sprake dient te zijn van voldoende deskundigheid en zorgvuldigheid met betrekking tot zowel het eigenlijke proces als de advisering en informatievoorziening daaromtrent. Verschillende factoren als procesbegeleiding, bemiddeling en procesvertegenwoordiging zijn hierbij van belang. Er dient een neutrale procedure gevoerd te worden waarmee onder andere gedoeld wordt op de juiste doeleinden die nagestreefd dienen te worden. 11 Tot slot zal beoordeeld worden of de algehele kwaliteit van belangenbehartiging in het geval van massaschade verbeterd wordt indien het lead plaintiff-systeem in Nederland geïntroduceerd zou worden. De invoering is mogelijk aan te merken als een extra waarborg ter verzekering van een juiste uitkomst. Een dergelijke extra waarborg kan de kwaliteit verbeteren maar het kan ook gezien worden als complicerende factor die de kosten, de duur en de complexiteit opstuwt. De rechtbank zal als beslissende instantie in een vroeg stadium meer bevoegdheden krijgen waar vanwege de omvangrijke belangen hoge eisen aan gesteld dienen te worden. Uiteindelijk zal uit 6 Hodges & Stadler 2013, p Corstens & Kuiper 2014, p Ter Voert 2014, p Corstens & Kuiper 2014, p Corstens & Kuiper 2014, p. 13. & Ter Voert 2014, p Ter Voert 2014, p.62.

9 het onderzoek moeten blijken of invoering van een lead plaintiff-systeem leidt tot een effectievere mogelijkheid tot het halen van verhaal in geval van massaschade en of het leidt tot een hogere kans op een gewenst resultaat.

10 2. Massaschade Indien er zich een geval van massaschade voordoet dient er een adequate mogelijkheid te zijn voor een individuele benadeelde om gecompenseerd te worden. Deze compensatie kan uit verschillende aspecten bestaan. Met een adequate mogelijkheid tot compensatie wordt gedoeld op het bieden van een rechtsingang die met voldoende rechtswaarborgen omkleed is. Er bestaan in Nederland twee verschillende procedures om collectief verhaal te halen. Het is enkel mogelijk om te beoordelen of deze procedures voldoende tegemoet komen aan acces to justice indien deze van een korte toelichting worden voorzien als ook dat deze geplaatst worden in de thans geldende wetgeving die de afgelopen jaren veel wijzigingen heeft gekend. 2.1 Collectieve rechtsvordering Om een effectieve mogelijkheid voor collectief verhaal te bieden voor individuele benadeelden die schade hebben geleden als gevolg van massaschade, kent men in Nederland sedert 1994 de mogelijkheid tot het instellen van een collectieve rechtsvordering. 12 Deze vordering kan worden ingesteld door een vereniging of stichting met volledige rechtsbevoegdheid en moet toezien op de bescherming van belangen die ingevolge de statuten beschermd worden. 13 Het vorderen van een schadevergoeding te voldoen in geld wordt in hetzelfde artikel uitgesloten vanwege een aantal complicaties. 14 Een belangrijke complicatie betreft het feit dat een belangenorganisatie zelf geen schade heeft geleden. De belangenorganisatie komt op voor de belangen die benadeelden geleden hebben. 2.2 Wet Collectieve Afwikkeling Massaschade (WCAM) In 2005 is geconcludeerd dat indien sprake is van massaschade alleen de collectieve rechtsvordering niet toereikend is om aan de belangen van individuele benadeelden tegemoet te komen. 15 Als gevolg hiervan is de WCAM in werking getreden die de mogelijkheid biedt een overeengekomen schikking algemeen verbindend te verklaren die voorziet in de afwikkeling van een groot aantal gelijksoortige vorderingen. Het betreft hier dus een aanvullende regeling waarbij wel de mogelijkheid gecreëerd is om een schadeveroorzaker te dwingen tot het betalen van een schadevergoeding in geld. Het woord dwingen moet overigens niet te strikt geïnterpreteerd worden. Het betreft hier het treffen van een schikking wat inhoudt dat de schadeveroorzaker vrij is te bepalen om wel of niet medewerking te verlenen aan de totstandkoming. Uiteraard heeft het treffen van een schikking zowel voor de schadeveroorzaker als voor de benadeelden verschillende voor- en nadelen. In de huidige rechtspraktijk komt het steeds vaker voor dat gebruik wordt gemaakt van het collectieve actierecht. Dit is onder andere te verklaren door toenemende massaliteit, schaalvergroting, globalisering, maar ook door de zelfbewustere, mondigere en kritisch wordende consument. 16 Op zichzelf is dit verschijnsel toe te juichen om een aantal redenen. De belangrijkste reden en daarmee ook het grootste voordeel van het collectief afwikkelen van massaschades betreft de hoge mate van efficiency die bereikt kan worden. Hiermee wordt gedoeld op de kosten en inspanningen die voorkomen kunnen worden en die gepaard gaan met 12 Wet van 6 april 1994, Stb. 369 en Art. 3:305a lid 1 BW. 14 Art. 3:305 lid 3 BW. 15 Art. 9:907 e.v. BW & Kamerstukken II 2012/13, nr. 7, p Tzankova 2012, p. 6 & Kamerstukken II 1991/92, , nr. 3, p. 29.

11 het voeren van een groot aantal civiele procedures die toezien op eenzelfde feitencomplex. 17 Ook ten aanzien van de belasting van de rechtspraak betreft dit een belangrijk voordeel maar dit is minder relevant voor hetgeen voor dit onderzoek van belang is. Uiteraard bestaat er ook een keerzijde. Het collectief afwikkelen van een schadegeval zal veelal ten koste gaan van het maatwerk dat gemakkelijker behaald kan worden door het voeren van een individuele procedure. 2.3 Procedures De procedure van de WCAM ofwel het treffen van een collectieve schikking wordt ingeleid door het indienen van een verzoekschrift door een van de partijen bij het Gerechtshof te Amsterdam. 18 Deze is exclusief bevoegd. De overeenkomst die voortvloeit uit de schikking dient als bijlage bij het verzoekschrift te worden overlegd. 19 Het hof zal indien het verzoekschrift ontvankelijk verklaard wordt en dus aan alle voorwaarden voldaan is, toetsen of de schikking algemeen verbindend verklaard kan worden. Dit geschiedt op basis van een aantal voorwaarden. Zo zal de toegekende vergoeding redelijk moeten zijn, mede gelet op de schade. Daarnaast dient de schadeveroorzaker liquide te zijn en moet het schadebedrag relatief gemakkelijk verhaalbaar zijn voor de benadeelden. 20 Een belangrijk aspect is ook dat de belangenorganisatie met de tot stand gekomen schikking voldoende representatief moet zijn ten opzichte van al haar belanghebbenden. Met een algemeen verbindend verklaring wordt het opt out-systeem van de WCAM gekenmerkt. Het houdt in dat alle benadeelden zijn gebonden aan de schikking zoals deze overeengekomen wordt, tenzij een benadeelde uitdrukkelijk kenbaar maakt dat deze zich niet gebonden acht. 21 Dit is een belangrijk aspect voor de bereidwilligheid van een schadeveroorzaker omdat hiermee enige zekerheid verschaft kan worden over bijvoorbeeld de financiële verplichtingen die hij uiteindelijk zal hebben. Tegelijkertijd wordt hiermee de rechtspositie van de benadeelde sterk beïnvloedt, of deze nu wel of geen deel uitmaakt van de procedure. Een individuele benadeelde kan gebonden worden zonder dat hij weet dat er een procedure aanhangig is of dat hij zelfs bewust is van het feit dat hij schade heeft. Het is van belang inzicht te krijgen in wat voor verregaande gevolgen deze procedure heeft. Een aantal beginselen die voortvloeien uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (verder: EVRM) worden in ernstige mate aangetast. 22 Allereerst het autonomiebeginsel dat inhoudt dat een rechtssubject ofwel een benadeelde zelf in staat moet zijn en de vrijheid moet behouden om de keuze te maken of hij wel of niet wil procederen. 23 Daarbij hoort de vrijheid voor partijen om zich wel al dan niet gebonden te achten aan een overeenkomst. Voorts is de kracht van gewijsde van belang waarmee bedoeld wordt dat een uitspraak van de rechter enkel partijen bindt die deelnemen aan de procedure. Tot slot wordt de onvoorwaardelijke toegang tot de rechter beperkt aangezien er in het geval van een tot stand gekomen schikking voor de individuele benadeelde geen mogelijkheid meer tot procederen meer bestaat. Dit alles betekent niet dat het hanteren van een opt out-systeem enkel nadelige gevolgen heeft. Men zou zelfs kunnen stellen dat voor het effectief functioneren van de WCAM deze opoffering 17 Van Doorn 2010, p Art Rv. 19 Art. 7:907 lid 2 BW 20 Art. 7:907 lid 3 BW 21 Art. 7:908 lid 2 BW 22 Art. 6 Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. 23 Hartkamp 2010, p. 35.

12 als noodzakelijk beschouwd moet worden. Schadeveroorzakers zullen enkel bereid zijn een schikking te treffen indien zij daarmee de zekerheid hebben dat een (groot) deel van de benadeelden niet alsnog zelfstandig een procedure start. Daarnaast is het voor de individuele benadeelde lang niet altijd mogelijk zelfstandig een procedure te starten en kan individueel procederen gezien worden als een barrière. 24 Het kost (veel) tijd, energie en kan erg kostbaar zijn. Ook in het geval van strooischade zullen de kosten vaak niet opwegen tegen de baten. 25 Geconcludeerd moet dan ook worden dat men een groter bereik heeft doordat een benadeelde automatisch deel uitmaakt van de uiteindelijke overeenkomst en zich daarmee direct bindt aan de rechtsgevolgen die daaruit voortvloeien. 26 Ook kan dit alles leiden tot meer financiële middelen en professionaliteit ten aanzien van de belangenbehartiging doordat krachten worden gebundeld. Bovenstaande is enkel bedoeld om het belang weer te geven dat gepaard gaat met het treffen van een redelijke schikking. De rechtspositie van benadeelden wordt sterk beïnvloedt en het is van belang dat dit op een redelijke wijze geschiedt. Dit kan bereikt worden als de belangen van individuele benadeelden op een deskundige en op een professionele wijze behartigd worden. 2.4 Europese ontwikkelingen De Europese Commissie probeert een eenheid te creëren in de wijze waarop lidstaten invulling geven aan de wetgeving betreffende massaschadeprocedures. Zowel in een aanbeveling als in een mededeling wordt uitgesproken dat het hanteren van een opt in-systeem de voorkeur verdiend in het geval van collectief verhaal. 27 De WCAM betreft een schikkingsprocedure en verschilt dan ook wezenlijk van de collectieve rechtsvordering. Om deze reden wordt er vanuit gegaan dat een opt in-systeem niet noodzakelijk is voor de collectieve schikking. Voor de collectieve rechtsvordering zoals wij deze in Nederland kennen geldt wel een opt in-systeem. Enkel belanghebbenden die zich aangesloten hebben zijn aan de overeenkomst gebonden. De achterban bestaat uit een groep benadeelden die uitdrukkelijk de keuze gemaakt heeft om zich aan te sluiten bij deze groep en zich daarmee ook gebonden acht. Een benadeelde die niet aangesloten is, behoudt de mogelijkheid zich later alsnog aan te sluiten maar behoudt tegelijkertijd ook het recht zelfstandig een procedure te entameren. 2.5 Nationale ontwikkelingen Over het algemeen wordt de WCAM beschouwd als een zeer welkome toevoeging voor het Nederlandse procesrecht. 28 Het wordt gezien als een efficiënte en effectieve methode om zaken van massaschade en andere massavorderingen af te wikkelen. 29 Dit blijkt onder andere uit de evaluatie die heeft plaatsgevonden naar aanleiding van de eerste afgeronde WCAMprocedures. 30 Toch betreft het hier recente wetgeving waar men in Nederland voorheen onbekend mee was. Deze is dan ook nog niet in zijn geheel uitgekristalliseerd en de wet wordt regelmatig geëvalueerd en gewijzigd. Omdat er in zijn algemeenheid weinig tot geen kwaliteitsnormen of richtlijnen bestonden ten aanzien van de wijze waarop uitvoering gegeven zou moeten worden aan belangenbehartiging 24 Van Dijck, van Doorn, Tzankova 2011, p Tzankova, 2005, p Zippro 2009, p Commissiemededeling nr. COM (2013) 401 final p. 13. & Commission recommendation document nr. C(2013)3539/3 p Kamerstukken II 2008/09, , nr. 1, p Kamerstukken II 2012/13, nr. 2, p Kamerstukken II 2008/09, nr. 1 p. 3.

13 is er een claimcode geïntroduceerd. Op 1 juli 2011 is deze vorm van zelfregulering op initiatief van Commissie van Delden in werking getreden om enige structuur te bieden. 31 Het doel van de claimcode is het zoeken van een breed draagvlak voor belangenorganisaties die professioneel de belangen van benadeelden behartigen zonder winstoogmerk. 32 Daarnaast is de gedachte achter deze vorm van zelfregulering dat als een belangenorganisatie zich hieraan conformeert, deze serieuzer genomen zal worden door een schadeveroorzaker. 33 Een individuele benadeelde zal tegelijkertijd meer zekerheid hebben of dat belangen met voldoende deskundigheid worden behartigd Nadere beschouwing meest recente wetswijziging Op 1 juli 2013 heeft een wetwijziging plaatsgevonden. 34 De tot dan toe genomen maatregelen bleken niet voldoende toereikend. Men achtte aanvullende maatregelen noodzakelijk ter vergroting van de onderhandelingsbereidheid van partijen en ter ondersteuning van de totstandkoming van een collectieve schikking. 35 Men vond het van belang de rol van de rechter te vergroten bij de totstandkoming van een collectieve schikking en wilde daarnaast meer kwaliteitswaarborgen bieden voor individuele benadeelden die zich laten vertegenwoordigen door belangenorganisaties Preprocessuele comparitie In Nederland stelt een rechter zich in beginsel lijdelijk op. Dit houdt in dat de aard en omvang van een proces worden bepaald door hetgeen partijen stellen. De rechter ziet erop toe dat het proces efficiënt, voortvarend en effectief verloopt en kan om reden daarvan gezien worden als een bewaker die toeziet op het proces. 36 Het betreft hier een enigszins conservatieve gedachte en in de loop der jaren is wel een ontwikkeling te zien wat betreft een actievere opstelling door de rechter. In sommige situaties wordt een actievere houding van een rechter verwacht. Zo ook in het geval van massaschades. Indien een rechter zich in het onderhandelingsproces meer kan laten gelden in plaats van enkel het uitspreken van een algemeen verbindend verklaring heeft dit een positief effect op de onderhandelingsbereidheid van partijen. Het treffen van een schikking betreft een vrijwillige rechtshandeling waarvoor vanuit beide partijen bereidwilligheid noodzakelijk is. Een kwalitatief goed wetssysteem zal automatisch leiden tot breder gedragen collectieve schikkingen. Om reden hiervan is een van de aanpassingen die doorgevoerd is, het creëren van een mogelijkheid tot het bepalen van een preprocessuele comparitie. Hierdoor kunnen partijen gezamenlijk of individueel de rechter benaderen in een vroegtijdig stadium. Deze kan vervolgens aansturen op een bemiddelaar of duidelijkheid verschaffen over exacte geschilpunten. 37 Met deze regeling is het vrijwillige karakter van de WCAM-procedure aangetast. Het is namelijk zo dat als een belangenorganisatie een verzoek om een dergelijke comparitie indient, de andere partij verplicht is te verschijnen. De schadeveroorzaker loopt het risico veroordeeld te worden in de proceskosten indien zij niet als partij in het proces verschijnt. 31 Claimcode 2011, p De Jong 2010, p Van Dijck, van Doorn, Tzankova 2011, p Wet van 26 juni 2013 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en de Faillissementswet teneinde de collectieve afwikkeling van massavorderingen verder te vergemakkelijken (Wet tot Wijziging van de Wet collectieve afwikkeling massaschade), Stb. 255, Kamerstukken II 2008/09, , nr. 1. p Vranken 1995, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 6. p. 4.

14 Anderzijds sorteert deze regeling ook een positief effect voor de schadeveroorzaker. Indien deze zich geconfronteerd ziet met een veelheid aan belangenorganisaties kan de rechter worden verzocht om uit te zoeken of een belangenorganisatie wel voldoende representatief is Striktere ontvankelijkheidsvereisten belangenorganisaties De WCAM kende sinds de invoering in 2005 al een rechterlijke ontvankelijkheidstoets waar de eis van representativiteit onderdeel van uitmaakt. Voor het instellen van een collectieve rechtsvordering gold en geldt dit principe nog niet. Sinds de wetswijziging is in plaats van een representativiteitstoets wel een inhoudelijke toets geïntroduceerd. Een representativiteitstoets zou volgens de wetgever kunnen leiden tot rechtsonzekerheid en willekeur. 39 Het lijkt niet geheel duidelijk waarom hiervan geen sprake zou kunnen zijn bij de WCAM-procedure, waar deze toets wel wordt gehanteerd. Het doel van deze inhoudelijke toets is het voorkomen dat claimorganisaties enkel gedreven worden door commerciële belangen. Daarnaast moet het ervoor zorgen dat de belangen van individuele benadeelden in een massaschadeprocedure voldoende gewaarborgd worden. Het zal in veel gevallen gaan om een omvangrijke groep personen die schade heeft geleden en er dient een mogelijkheid te bestaan om op een effectieve en efficiënte wijze tegemoet te komen aan al deze benadeelden. Een belangenorganisatie dient over de juiste motieven te beschikken indien deze wil optreden namens een groep benadeelden en een benadeelde moet erop kunnen vertrouwen dat belangen voldoende gewaarborgd worden. De rechter beschikt over veel vrijheid met betrekking tot de beoordeling hiervan. Gezichtspunten die hieraan ten grondslag worden gelegd zijn ontwikkeld in de reeds bestaande jurisprudentie Andere wijzigingen Met het invoeren van de wetswijziging zijn ook nog andere aspecten veranderd. Zo zijn verschillende technische verbeterpunten doorgevoerd onder andere op gebied van het internationaal privaatrecht en de toepassing van de WCAM bij faillissementen. Deze wijzigingen zullen hier buiten beschouwing blijven omdat deze niet of nauwelijks relevant zijn voor het onderhavige onderzoek. 2.6 Evaluatie In Nederland bestaan twee mogelijkheden om tot afwikkeling van een massaschadegeval te komen. Indien men niet uit is op een schadevergoeding uit te keren in geld kan men een collectieve rechtsvordering instellen. Indien het doel wel is om een schadevergoeding te vorderen kan men trachten een collectieve schikking te treffen. Beide procedures zullen geleid worden door belangenorganisaties in de rechtsvorm van een stichting of vereniging die optreden namens benadeelden. Het is van belang dat deze over voldoende kennis en vaardigheden beschikken en daarnaast de juiste doeleinden nastreven. Verscheidene ontwikkelingen hebben zich afgespeeld binnen het Nederlandse collectieve actierecht teneinde dit te waarborgen en om verschillende aspecten van acces to justice te dienen. Het is de bedoeling een hoge mate van rechtsbescherming te kunnen bieden aan individuele benadeelden indien zich een massaschadegeval voordoet. Momenteel is een punt bereikt waarop verschillende deskundigen beweren dat de juridische afwikkeling van massaschade 38 Ozmis & Tzankova 2012, p Kamerstukken II 2012/13, nr. 7, p Ozmis & Tzankova 2012, p. 39.

15 (bijna) perfect is. 41 Dit zou betekenen dat acces to justice voldoende gediend wordt op basis van de huidige wetgeving. Beoordeeld dient te worden of dit momenteel daadwerkelijk zo is of dat het nemen van nieuwe en andere initiatieven gewenst dan wel noodzakelijk is. In de Verenigde Staten wordt een lead plaintiff-systeem gehanteerd en tot op heden is niet uitgezocht of dit systeem ook in Nederland meer rechtsbescherming en/of waarborgen zou kunnen bieden voor een individuele benadeelde. In kamerstukken of literatuur wordt het systeem veelal kort aangehaald maar wordt nagelaten verder onderzoek te verrichten naar de gevolgen indien het lead plaintiff-systeem ingevoerd zou worden. Het is in dit kader van belang te onderzoeken wat de huidige positie is van een individuele benadeelde in het geval van massaschade en of het huidige systeem voldoende toereikend is, of dat het mogelijk is meer rechtswaarborgen in te bouwen waardoor acces to justice gediend kan worden. 41 Van der velden 2011, p. 243.

16 3. Belangenorganisaties Indien zich een geval van massaschade voordoet bestaan er twee mogelijkheden voor een gedupeerde om collectief verhaal te halen. Er kan een collectieve rechtsvordering worden ingesteld of er wordt getracht om tot een collectieve schikking te komen. In beide situaties zal een gedupeerde zich aansluiten bij een belangenorganisatie die namens de individuele benadeelden optreedt. Het is van belang eerst te analyseren in welke vorm en op welke wijze verschillende belangenorganisaties opereren. Aan de hand hiervan is het mogelijk om te beoordelen of de huidige wetgeving met betrekking tot massaschadeprocedures voldoende rechtswaarborgen kent. Het belang van een individuele benadeelde dient voorop te staan in een dergelijke procedure en het is dan ook zaak dat hieraan voldoende tegemoet gekomen wordt. Indien blijkt dat een hogere mate van rechtsbescherming bereikt zou kunnen worden zal dit in overweging genomen moeten worden. 3.1 Oprichting Een belangenorganisatie dient de rechtsvorm van een stichting of vereniging met volledige rechtsbevoegdheid te hebben alvorens kan worden opgetreden namens een groep benadeelden. Natuurlijke personen of andere rechtsvormen zijn dus uitgesloten. De oprichting van beide rechtsvormen kan vrij eenvoudig geschieden maar de uiteindelijke structuur en werkwijze verschilt wezenlijk van elkaar. Zowel een stichting als een vereniging betreffen rechtspersonen die in het leven worden geroepen door een rechtshandeling. 42 Wanneer het overigens een vereniging betreft moet het gaan om een meerzijdige rechtshandeling. 43 Een van de belangrijkste verschillen is dat een vereniging leden kent en een stichting niet. Daarnaast mag bij een stichting het doel dat moet volgen uit de statuten niet bestaan uit het doen van uitkeringen aan oprichters. 44 Voor een vereniging geldt dat geen winst mag worden verdeeld onder haar leden. Een belangenorganisatie treedt op in het belang van haar achterban die bestaat uit de gedupeerden van een massaschadegeval. Andere belangen mogen geen of een ondergeschikte rol spelen en dit moet zo goed mogelijk worden gewaarborgd. Indien de belangenorganisatie een vereniging betreft, is het rechtspersonenrecht ofwel het verenigingsrecht van toepassing dat redelijk met waarborgen omkleedt is. Het regelt namelijk de relatie tussen de belangenorganisatie en derden die tot haar achterban behoren. Een stichting kent echter geen leden waardoor een dergelijke belangenorganisatie veel vrijer te werk kan gaan Reeds bestaande versus ad hoc opgerichte belangenorganisaties In Nederland kan men twee verschillende belangenorganisaties onderscheiden. Hiermee wordt gedoeld op het verschil tussen reeds bestaande en ad hoc opgerichte belangenorganisaties. Een ad hoc opgerichte belangenorganisatie wordt opgericht naar aanleiding van een specifieke kwestie terwijl een reeds bestaande belangenorganisatie zal zich richten op meer algemene belangen. 46 Het is op voorhand niet te stellen of dat een reeds bestaande of dat een ad hoc 42 Art. 2:286 BW. 43 Art. 2:26 BW. 44 Art. 2:285 BW. 45 Claimcode Kamerstukken II 2012/13, nr. 7. p. 19

17 opgerichte belangenorganisatie beter functioneert. Bij een reeds bestaande organisatie betreft de rechtsvorm doorgaans een vereniging en indien het een ad hoc opgerichte organisatie betreft zal de rechtsvorm doorgaans een stichting zijn. Doordat een stichting geen leden kent bestaat er een voordeel dat deze slagvaardiger en zonder (lange) besluitvormingsprocessen te werk kan gaan. Anderzijds is dit een nadeel omdat dit ten koste kan gaan van de transparantie en inspraak. Zoals reeds eerder vermeld is het oprichten van een stichting of vereniging niet erg complex. Men ziet dan ook een trend, dat er in een geval van massaschade vaak meerdere belangenorganisaties (ad hoc) worden opgericht. 47 Dit kan leiden tot een aantal complicaties die nader bestudeerd dienen te worden. Indien naar aanleiding van een massaschadegeval ad hoc een belangenorganisatie wordt opgericht betreft het veelal een stichting. Dit heeft te maken met het feit dat een stichting geen leden kent waardoor lastige besluitvormingsprocessen worden uitgesloten. 48 Een vereniging leent zich hier in mindere mate voor in verband met de algemene ledenvergaderingen die georganiseerd moeten worden. Deze zijn kostbaar en het komt de slagvaardigheid niet ten goede. Indien een (beleids)beslissing gemaakt dient te worden is het van belang dat bestuurders het mandaat hebben om namens een groep benadeelden te handelen. 3.3 Voorwaarden optreden belangenorganisaties Belangenorganisaties kunnen in Nederland vrijelijk optreden en opkomen voor de belangen van een groep benadeelden. Pas indien de rechter bij een collectieve actie betrokken wordt zal de rechter oordelen of hetgeen dat getracht wordt te bereiken tegemoet komt aan de belangen van de benadeelden van een massaschadegeval. Hiervoor gelden een aantal voorwaarden. Bij de WCAM geldt het representativiteitsvereiste inhoudende dat een belangenorganisatie niet ontvankelijk verklaard wordt indien zij gelet op de omstandigheden van het geval niet voldoende representatief is ter zake van de belangen van degenen voor wie zij uitkomt. Dit betekent dat de belangen van de personen ten behoeve van wie de collectieve schikking getracht wordt te bereiken, voldoende gewaarborgd dienen te zijn. 49 Deze eis lijkt enigszins op die bij de collectieve rechtsvordering gehanteerd wordt maar is niet letterlijk overgenomen. Namelijk, bij het instellen van een collectieve rechtsvordering moet een belangenorganisatie eerst voldoende proberen het gevorderde door het voeren van overleg met de gedaagde te bereiken. 50 Deze eis wordt nader gespecificeerd en onderverdeeld in twee vragen bestaande uit of de belanghebbenden voldoende baat hebben bij de uitkomst en daarnaast of de belangenorganisatie over voldoende kennis en vaardigheden beschikt om de procedure te kunnen voeren. 51 Verder kan een belangenorganisatie redelijk vrij te werk gaan. Er bestaat nauwelijks tot geen toezicht op de werkwijze van een belangenorganisatie. 3.4 Mogelijke complicaties Doordat nauwelijks sprake is van regulatie van de markt van belangenorganisaties ontstaat een serieus risico van misbruik. 52 Hiermee wordt bedoeld dat belangenorganisaties opgericht kunnen worden voor een ander doel dan daadwerkelijke, optimale belangenbehartiging van 47 Van Doorn 2013, p Claimcode consultatiedocument 2011, p Kamerstukken II 2011/12, nr. 7. p Art. 3:305a lid 2 BW. 51 Heltzel 2012, p Van Doorn 2013, p. 548.

18 benadeelde burgers. Door een veelheid aan belangenorganisaties is het voor zowel de schadeveroorzaker als voor benadeelden lastig te bepalen of dat belangen wel voldoende worden gewaarborgd. Alleen al in de DSB-affaire waren maar liefst twaalf belangenorganisaties actief. 53 Het is van belang eventuele complicaties in beeld te brengen en deze te beoordelen in het licht van de ontwikkelingen die reeds hebben plaatsgevonden. Op basis hiervan kan worden beoordeeld of het nemen van verdere maatregelen wenselijk of zelfs noodzakelijk is. Voor een benadeelde die zich geconfronteerd ziet met een geval van massaschade is het vaak erg lastig te beoordelen wat de motieven zijn van een belangenorganisatie. Daarnaast is het lastig te bepalen in hoeverre een belangenorganisatie over voldoende deskundigheid beschikt. Zeker als er meerdere belangenorganisaties bestaan die acteren naar aanleiding van één massaschadegeval is dit lastig te overzien. Het actief opereren van meerdere belangenorganisaties kan ook voor een schadeveroorzaker verschillende negatieve gevolgen hebben. Allereerst is het lastig te overzien welke groep benadeelden er door verschillende belangenorganisaties vertegenwoordigd wordt. Daarnaast kan het voorkomen dat meerdere belangenorganisaties eenzelfde belang behartigen en daarbij een eigen agenda, doel en strategie nastreven. Dit bevordert het komen tot een schikking niet en werkt vaak zowel kostenverhogend als tijdrovend voor de schadeveroorzaker. Voorts kan een belangenorganisatie die helemaal geen belang heeft bij de uitkomst sneller geneigd zijn tot een schikking te komen en dus minder bereidheid tonen om bepaalde zaken uit te onderhandelen. Mocht een dergelijke situatie zich voordoen en daardoor niet voldoende tegemoet gekomen worden aan de belangen van benadeelden kan de rechter besluiten een tot stand gekomen schikking niet algemeen verbindend te verklaren. Echter, de belangenorganisatie kan de schikking namens haar achterban nog steeds geldend maken. Een ander mogelijk bijkomend nadeel is het zogeheten adverse selection. Hiermee wordt bedoeld dat de schadeveroorzaker een belangenorganisatie kiest waarmee de zaak voor een zo laag mogelijk bedrag kan worden geschikt. 54 Tot slot zou het zo kunnen zijn dat verschillende rechters in gelijklopende zaken tegenstrijdige uitspraken doen. Dit is uiteraard niet wenselijk en komt de rechtszekerheid niet ten goede. De huidige wetgeving biedt de mogelijkheid om in een dergelijke situatie de verschillende zaken te voegen of te verwijzen, echter betreffen dit reactieve oplossingen. 55 In een dergelijke situatie worden al verschillende rechters benaderd wat onder andere negatieve gevolgen kan hebben voor de totale belasting voor de rechtspraak. 3.5 Regulering Onder andere bij het faillissement van de DSB Bank werd veel commentaar geleverd op het optreden van bestuurders van belangenorganisaties. 56 Het werd (opnieuw) duidelijk dat er geen enkele vorm van toezicht of controle bestond waardoor het voor gedupeerden lastig te bepalen was of hun belangen voldoende gewaarborgd zouden worden. Allereerst was er weinig zicht op de financiële huishouding van verschillende belangenorganisaties en daarnaast ontbrak het aan enige transparantie waarmee bedoeld wordt dat gedupeerden niet eenvoudig konden zien welke handelingen en werkzaamheden werden verricht. Ook had er het alle schijn van dat er sprake was van bestuurlijke belangentegenstijdigheden waardoor het niet duidelijk werd of de interne besluitvorming gebaseerd was op louter juiste motieven. 53 Heltzel 2012, p Van Doorn 2013, p Ozmis en Tzankova p De Jong 2010, p

19 3.5.1 Claimcode Omdat bovenstaande complicaties niet leiden tot een effectief en efficiënt systeem indien zich een geval van massaschade voordoet is er in 2011 een claimcode geïntroduceerd. Hiermee wordt getracht tegemoet te komen aan wat ook wel de wildgroei aan belangenorganisaties wordt genoemd. 57 Het is niet de bedoeling om de toegang voor nieuwe belangenorganisaties te blokkeren maar het is wel de bedoeling enige structuur aan te brengen binnen deze organisaties. 58 Dit is mogelijk door principes vast te stellen met betrekking tot taken, verantwoordelijkheden en governance en heeft enkel zin wanneer deze breed gedragen wordt door belangenorganisaties. 59 Op basis van deze zelfregulering zou meer verantwoording moeten ontstaan met betrekking tot controle en transparantie. Ook zou het winstoogmerk moeten verdwijnen. Het zal mede bijdragen aan meer bereidwilligheid vanuit schadeveroorzakers om daadwerkelijk onderhandelingen aan te gaan. Indien een schadeveroorzaker merkt dat een belangenorganisatie zich professioneel gedraagt en zich conformeert aan deze claimcode zal het vertrouwen op een redelijke uitkomst groter zijn. De claimcode dient eigenlijk te worden gezien als een aanvulling voor waar het wettelijk systeem tekort schiet. Er bestaan geen wettelijk vastgelegde eisen aan de inhoudelijke samenstelling, werkwijze en deskundigheid van een belangenorganisatie evenals er geen toezichthoudend orgaan bestaat. Op deze wijze wordt deze leemte opgevangen en wordt toch enige houvast geboden met betrekking tot deze aspecten. In totaal is de claimcode verdeeld in zes principes, te weten: - Naleving en handhaving van de code; - Behartiging van collectieve belangen zonder winstoogmerk; - De samenstelling, taak en werkwijze van het bestuur; - Onafhankelijkheid en vermijding van belangentegenstelling; - Vergoeding aan bestuurders; - Taak, werkwijze en samenstelling van de raad van toezicht. Afwijking van deze code is toegestaan mits dit voldoende onderbouwd wordt en transparant is. Het betreft hier dus een pas toe of leg uit -principe. Er gelden minder strikte eisen voor kleine belangenorganisaties ten opzichte van grote belangenorganisaties. De claimcode heeft formeel gezien geen wettelijke status maar is desondanks wel degelijk positief ontvangen door de wetgever. 60 Het is voor een rechter mogelijk betekenis toe te kennen aan deze principes door deze als hulpmiddel te hanteren bij de vraag of de belangen van benadeelden voldoende gewaarborgd worden. 61 Voorts biedt het benadeelden houvast en een beter zicht op de professionaliteit en het algeheel functioneren van belangenorganisaties indien hieraan geconformeerd wordt. Het doel van de claimcode is duidelijk. Inmiddels is het enige tijd geleden dat de claimcode in werking is getreden en is het mogelijk om vast te stellen of de op basis van zelfregulering geldende claimcode het gewenste effect heeft. Uit een onderzoek naar de naleving, uitgevoerd in opdracht van de Commissie Claimcode blijkt dat dit (nog) niet het geval is. 62 De claimcode 57 Van Doorn 2013, p Claimcode consultatiedocument 2011, p Claimcode 2011, Bauw & Bruinen 2013, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 3, p Bauw & Bruinen 2013, p. 165.